Quaestio 9

QUAESTIO IX. Utrum intellectus humanus antequam actu intelligat sit talis res vel natura quod sit secundum se intelligibilis.

Post hoc circa naturam humanam quaerebantur quaedam pertinentia ad omnes homines generaliter, quaedam pertinentia ad quosdam homines specialiter. Circa primum quaerebantur quaedam pertinentia ad ipsam naturam vel essentiam hominis, et hoc quantum ad id quod pertinet ad ipsam animam quae est substantialis hominis forma, quaedam pertinentia ad ea quae sunt nata ipsi animae accidentaliter vel extrinsecus convenire. Circa primum horum quaerebatur unum, scilicet utrum intellectus humanus, antequam actu intelligat, sit talis res vel natura quod sit secundum se intelligibilis. Et arguitur quod sic; quia illud in quo invenitur ratio primi intelligibilis sive prima ratio intelligendi est intelligibile. Sed in ipso intellectu, etiam antequam intelligat, invenitur ratio primi intelligibilis sive prima ratio intelligendi; ergo et cetera. Maior patet. Minor declaratur, quia secundum Avicennam, prima ratio intelligendi est ens, sive ens secundum quod est ' ens est primum intelligibile. Sed ratio entitatis invenitur in ipso intellectu, etiam antequam intelligat, nam ipsa anima intellectiva non solum est ens quod sit pura potentia sicut materia, sed ens actuale, quia est forma specifica hominis; quare et cetera.

Contrarium videtur dicere Philosophus et Commentator, tertio de Anima.

Responsio. Circa hoc est intelligendum quod, cum obiectum intellectus sit ens secundum quod sua actualitate potest esse motivum et informativum intellectus, quicquid est actu ens per se, vel quia est forma et actus simplex per se subsistens, vel quia, licet ' in se contineat ens secundum potentiam sive potentiale, illud tamen est perfectum per actum simpliciter quo totum compositum est ens simpliciter et per se in actu; omne, inquam, tale potest esse actu intelligibile, nisi forte per accidens, in quantum scilicet secundum esse quod habet in rebus, non existit nisi contractum et determinatum accidentibus designativis, quae non sunt per se obiecta secundum talem modum essendi intellectus. Talia autem sunt omnia singularia materialia secundum esse quod habent ut determinata per hic ' et nunc; ut sic enim sunt obiecta solum sensus, et ideo ut sic non possunt esse per se obiectum intellectus, quia illud quod est per se obiectum alicuius virtutis apprehensivae sensitivae et organicae non potest esse per se obiectum ' virtutis apprehensivae alterius rationis, quae scilicet est abstracta non utens organo. Illa tamen natura quae sic existit particulariter et divisa secundum tales condiciones accidentales, quia vere est ens in actu aut verum actum importans, per abstractionem a talibus condicionibus virtute luminis intellectus agentis nata est intelligi et considerari ab intellectu secundum se absolute communi et universali apprehensione absque talibus condicionibus. Si ergo intellectus secundum se non sit aliquid intelligibile, aut hoc est quia secunduni se nihil est in actu, sed est pura potentia ad aliquod esse vel ad aliquem actum, vel quia est actus alicuius compositi perficiens materiam secundum esse particulatum et determinatum per condiciones materiales sive accidentales praedictas.

Sed non videtur repugnare intelligibilitati propter hoc secundum dictum, quia per intellectum intelligimus ad praesens substantiam animae rationalis secundum quod in ea est potentia cognoscitiva quae dicitur intellectus. Nunc autem, ut probatur et a sanctis et a philosophis, ex eius operatione quae non determinat sibi aliquam partem organicam in corpore, oportet quod ipsa secundum suam essentiam sit natura sic immaterialis quod non dependeat in esse suo a materia, quia nec de potentia materiae extensae et determinatae per generationem compositi per se educitur, nec etiam per corruptionem eiusdem compositi per se corrumpitur, nec in potentia materiae resolvitur; sed est quaedam natura sic abstracta ex se a materia et omnes formas materiales excedens et etiam naturaliter, id est absque miraculo, nata est per se existere sine omni materia, et in hoc cum substantiis separatis quas angelos dicimus conveniens, quamvis etiam cum hoc sic sit ad materiam habens habitudinem sive aliqualem dependentiam, quod nata est in ratione formae convenire ad constitutionem compositi perfecti. Ex quo contingit quod in suo esse separato quandam imperfectionem habet, cum pars perfectiorem modum essendi habeat in toto quam secundum se; in quo deficit a perfectione et actualitate aliarum substantiarum separatarum. Unde licet, perficiat materiam, tamen propter hoc non impeditur eius intelligibilitas; quia sicut in eius esse non dependet a materia, ita nec in eius cognoscibilitate.

Et ideo restat inquirendum utrum hoc ei repugnet propter primum, et videtur quod sic. Quia, cum sint duo genera entium, scilicet materialia quae et sensibilia dicuntur, et immaterialia quae intelligibilia vocantur, sicut in genere materialium est aliquod ens infirmum nihil actualitatis importans, sicut materia prima quae dicitur pure potentia in genere substantiarum compositarum sive materialium, — ita videtur quod debeat esse in genere substantiarum intellectualium. Sed illud quod infimum gradum entitatis tenet in genere intellectualium est natura animae rationalis. Ergo ipsa nihil actualitatis importat, sed est pura potentia in illo genere. Et hoc videtur aliquibus propter auctoritatem Philosophi et Commentatoris in tertio de Anima, ubi dicitur quod intellectus nihil est eorum quae sunt ante intelligere. Et hoc arguitur ratione quia, si ' intellectus secundum se sit aliquid intelligibile in actu antequam alia intelligat, — cum, ut dictum est, sit res separata a materia dicto modo, — ergo se ipsam et per consequens alias res immateriales intelligeret antequam alia intelligeret; quod non videtur, quia intelligere est ipsius totius coniuncti. Nos etiam talem actum in nobis non percipimus, immo nec ipsum nostrum intellectum nec alia etiam separataintelligere possumus, nisi prius materialia per phantasmata intelligamus. Item, arguit Commentator sic: recipiens debet esse totaliter denudatum a natura recepti, alioquin idem reciperet se ipsum. Sed intellectus est receptibilis secundum actum intelligendi omnium formarum intelligibilium. Ergo ab omnibus debet esse denudatus.

Sed ista non valent. Non enim potest intelligi in natura entis quod aliquid habeat rationem purae potentiae nisi unum solum, sicut nec potest intelligi quod aliquid habeat rationem ?actus puri nisi unum.Nam,cum solus actus et forma distinguat, in eo quod omnem rationem actus et formae excludit, nulla potest intelligi distinctio, prout est alibi declaratum. Ergo patet quod intellectus non potest importare entitatem quae sit pura potentia, quia tunc non differret realiter a substantia materiae primae, et sic perficeretur substantialiter et non intentionaliter per formas materiales.

Praeterea, cum intellectus sit forma et perfectio no bilioris naturae, scilicet humanae, et perfectiones aliarum specierum entis non sunt purae potentiae, sed actus simpliciter, quia dant esse simpliciter — pura enim potentia cum pura potentia non facit compositum esse in actu — et essent intelligibiles de se nisi impedirent condiciones materiales; multo magis hoc debet poni de anima humana; quare manifestum est quod intellectus, prout de ipso loquimur, non potest esse potentia simpliciter, sed est actus simpliciter.

Nec valet simile, immo magis est ad oppositum. Nam verum est quod, sicut est aliquid potentiale materiale, immo quod est vere et solum potentia et materia nullo modo actus respectu formarum materialium secundum esse materiale et perfectibile per eas, ita etiam est aliquid potentiale respectu formarum intelligi- bilium, id est respectu formarum materialium sub ratione intelligibilis et universalis considerabilium, et sic secundum esse intelligibile illud potentiale perficientium. Sed, prout arguit Commentator, illud quod est in potentia ad omnes intentiones universalium formarum materialium et recipit formas universales et non singulares, est natura cognoscens et formas ipsas distinguens. Materia autem est. receptiva formarum materialium singularium, et particulariter, propter quod eas non cognoscit. Ergo natura intellectus non est natura purae materiae, nec est pura potentia; sed oportet quod sit sic in actu realiter et substantialiter secundum se, quod etiam sit in potentia receptiva formarum materialium secundum esse intelligibile, id est secundum rationem universalis et abstracti.

Descendendo igitur et applicando ad propositum est intelligendum quod, quamvis intellectus sit natura sic abstracta quod natus est per se existere sine materia, et cum hoc etiam sic sit materialis quod perficiendo materiam natus est constituere compositum perfectum quod est homo, possumus loqui de intellectu secundum hunc duplicem modum essendi diversimode.

Nam loquendo de ipso secundum primam eius considerationem, sic est quaedam substantia separata et quoddam suppositum, id est quoddam secundum se existens et subsistens, licet non habeat perfecte rationem suppositi et personae. Et sic est dicendum quod etiam est intelligibile quoddam de se, eo quod est actus non limitatus nec contractus secundum condiciones materiales supradictas, et est intelligibilis ab aliis substantiis separatis et a se ipso et natus intelligere alias substantias separatas ', sicut aliae substantiae separatae, scilicet angeli nati sunt intelligere se et alia separata, licet imperfectiori modo haec conveniant animae separatae quam angelis, quia est quid imperfectissimum in genere intellectualis naturae.

Loquendo autem de ipsa secundo modo, quia ut sic est pars cuiusdam com. positi cuius est per se elicere operationes modo convenienti sibi, distinguendum est, quia istud compositum potest considerari ut continet quantum ad alteram partem corpus animale et corruptibile animae non omnino et perfecte obediens et subiectum, sed aliquo modo impediens ipsam, et hoc pro statu vitae praesentis; vel ut continet corpus spirituale et incorruptibile animae omnino perfecte obediens et ipsum nullo modo impediens, sed potius adiuvans.

Loquendo de ipsa anima primo modo, cum ut sic sit perfectio corporis cuius admini culo indiget in suis operationibus quae sunt totius coniuncti, ita quod corpus subiectum cooperetur animae in sua operatione, non quidem ut organum in quo exerceatur huiusmodi operatio, sed ut instrumentum aliquod necessarium ad hoc quod ei possit suum obiectum praesentari, sic non est nata intelligere primo et per se aliquid nisi adminiculo sensuum et phantasmatum; et ideo non est intelligibilis a se ipsa ut sic, nisi in quantum cadere potest aliquo modo sub phantasmate. Et quia non potest habere phantasma proprium ', oportet quod mediante phantasmate alicuius formae materialis intelligatur, ut sic primo oporteat intelligi aliquod materiale sub ratione universalis; et sic, cum intellectus sit potentia abstracta potens reflecti super suum actum proprium et res per suum actum nata est cognosci et intelligi, ideo ut sic intellectus non est a se intelligibilis antequam aliquid aliud intelligat, sed per actum suum quo primo aliud intelligit potest etiam se ipsum intelligere. Et ideo etiam ut sic coniunctus est intellectus corpori non potest substantias separatas intelligere secundum se, quia nec illae habent phantasmata; nec etiam actus intelligendi quem intellectus ex phantasmatibus habet est actus eorum proprius, sed est eorum actibus aliquo modo similis. Et ideo, licet se possit cognoscere per suum actum sibi sive suae naturae proprium, non tamen sic potest cognoscere separata, sed tantum per quandam analogiam et attributionem. Et haec quidem vera sunt loquendo de ? modo intelligendi quem habet intellectus ut coniunctus corpori animali et corruptibili et de actu intelligendi qui est totius coniuncti per se, sic quod et corpus ad hoc cooperatur phantasmata ministrando, et etiam sic sit subiectum illius actus quod totus homo sic per se intelligat quod actum illum et obiectum apprehendat.

Sed quia, ut dicit Commentator, tertio de Anima et iam etiam declaratum est, intellectus est aliqua forma in actu et intelligit formas materiales, dignius videtur quod intelli gat intellectum agentem et formas non materiales. Et ex hoc etiam potest argui, sicut videtur sentire Augustinus in libro de Trinitate in pluribus locis, scilicet decimo et decimo quarto: cum intellectus sit forma et actus et possit intelligere formas materiales et ab ipsa essentialiter differentes et distantes, cum etiam in patria homo totus compositus ex corpore et anima visurus et intellecturus sit alias substantias separatas quae.non possunt intelligi per phantasmata, et hoc cognitione naturali qua dicuntur res cognosci non in verbo, sed in propria natura, et anima coniuncta sit eiusdem rationis cum est in corpore secundum vitam praesentem et futuram, et ipsa, prout dicit Augustinus, semper sit sibi praesens, immo praesentior quam aliqua alia natura, — videtur quod ipsa etiam secundum se sit intelligibilis a se ipsa etiam praeter hoc quod intelligatur per intellectum aliorum.

Et ad hoc est? intelligendum quod circa hoc videntur Commentator et Augustinus aliquo modo idem sentire et aliquo modo aliud. Nam Commentator videtur sentire quod intellectus noster, ut dictum est, prout noster est et prout nos ab initio per eum intelligimus, non intelligit se ipsum, nisi intelligat aliud; et per consequens patet quod nec potest intelligere ut sic substantias separatas, eo quod ut sic, ut scilicet noster est et nos per eum intelligimus et nobis communicatur, non intelligit nisi mediantibus phantasmatibus; nunc autem intellectus non ' habet phantasmata nisi propter suam operationem quae est intelligere. Sed quia etiam intellectus noster est substantia dicto modo separata, secundum Commentatorem, semper intelligit se et intellectum agentem et alias substantias separatas; sed quia hoc non est per phantasmata, ideo tale intelligere non communicatur nobis quamdiu circa intellectum materialium per phantasmata occupamur, scientias diversorum scibilium acquirendo. Sed cum hoc ponit quod in postremo, scilicet quando omnino completa est generatio, intellectus qui est secundum habitum scientiarum dicitur haberi intellectus adeptus, et communicatur nobis etiam in hac vita mortali illud in telligere quod prius erat ipsius intellectus secundum se.

Augustinus autem videtur sentire quod anima, quia semper sibi praesens est, semper se intelligit. Tamen, quia secundum condicionem corporis animalis circa exteriora sensibilia occupatur, et etiam ex illis sumit anima cognitionem convenientem toti coniuncto, ideo dicit quod non semper se cogitat nec se discernit ab aliis, id est non se intelligit distincte in actu nisi per actum quo anima intelligit, id est de ipsa non communicatur nobis cognitio secundum cursum communem, nisi illa quam ex phantasmatibus habemus. Sed non exprimit quod illam perfectam cognitionem quam ponit Commentator in hac vita habere valeamus, sed illam in patria expectamus, cum iam non habebimus corpus animale sed spirituale, id est spiritui plene obediens et ad suas operationes aptum. Et secundum hoc videtur posse dici etiam, secundum Augustinum, quod intellectus corpori coniunctus aliquo modo est intelligibilis antequam intelligat aliqua naturalia, licet non communicetur nobis talis actus intelligendi in via. Vel Augustinus intelligit quod anima intelligit se semper, quia sibi semper praesto est, non referendo hoc ad actum secundum qui est intelligere in actu, sed ad actum primum qui est intelligere in ? habitu ex huiusmodi praesentia, quae tamen non sufficit secundum cursum vitae praesentis ad habendam cognitionem ipsius in se actualiter nisi praedicto modo.

Unde loquendo de anima secundo modo qui convenit ei pro statu beatitudinis, cum ut sic nullo modo a corpore impediatur ex modo intelligendi per phantasmata et ex occupatione circa illum modum intelligendi, quin possit etiam per se intelligere ea quae per se sunt intelligibilia, sicut ponit Commentator possibile esse in vita ista, quod tamen est falsum, — sic anima est intelligibilis a se et ab aliis et etiam alia separata sunt ei intelligibilia, non autem in vita praesenti quia, licet sit eiusdem rationis secundum essentiam, non tamen secundum essendi modum. Unde, sicut anima separata a corpore non potest habere illum modum intelligendi quem habet in corpore, ita etiam existens in corpore animali non potest habere illum modum quem habet in corpore ' spirituali.

Ad argumentum in oppositum est dicendum quod, cum dicit Aristoteles quod intellectus nullam habet naturam nisi hanc quod est possibilis, et quod nihil est in actu eorum quae sunt ante intelligere, respondet ad hoc Commentator quod intellectus est in potentia ad omnes formas materiales, et propter hoc non est aliqua forma materialis, nec ante intelligere habet aliquam de formis materialibus, quia intus apparens prohiberet extraneum, et obstrueret ? et sic intellectus nullam habet naturam de formis materialibus nisi hanc ? quod est possibilis, id est nisi hanc? quod est in potentia ad omnes formas materiales, et nihil est eorum quae sunt de formis materialibus ante intelligere, id est antequam eas intelligat. Et, quanquam non sit unum de genere entium materialium, est tamen unum entium de formis non mixtis et abstractis in actu existentibus. Unde passio et potentia intellectus possibilis respectu formarum materialium et ipsius materiae est multum aequivoce dicta, ut patet per dicta Commentatoris et Philosophi. Quod autem formae rerum materialium, secundum quod actu intellectae, sint sicut forma substantialis intellectus possibilis nullam formam de se habentis, sicut dicitur de materia respectu earundem formarum, et sic multotiens substantialiter generaretur et corrumperetur intellectus /, est omnino ridiculosum. Unde non est intelligendum quod Philosophus, dicendo quod intellectus nullam habet naturam nisi hanc ? quod est quid possibile vel aliquid consimile, voluit intelligi illud quod intellectus quaedam substantia sit quae est pura potentia recipiens esse substantiale in actu per formam intellectam, sicut forte aliqui opinantur ipsum intellexisse. Sed modo praedicto intelligenda sunt talia.