Quaestio 7

QUAESTIO VII. Utrum essentia angeli sit composita ex genere et differentia.

Deinde circa pertinentia ad quasdam substantias et quasdam eorum proprietates specialiter quaerebantur quaedam pertinentia specialiter ad naturam intellectualem sive angelicam et quaedam pertinentia specialiter ad naturam rationalem sive humanam. Circa pertinentia ad naturam angelicam specialiter quaerebantur duo, unum pertinens ad eius essentiam et unum pertinens ad eius mensuram.

Primum horum erat utrum essentia angeli sit composita ex genere et differentia. Secundum utrum esse omnium sempiternorum sive angelorum mensuretur unà mensura.

Ad primum horum arguitur quod essentia angeli sit composita ex genere et differentia, quia omnis species contenta sub aliquo genere est constituta sive composita ex genere et differentia; sed angelus est quaedam species in genere; ergo et cetera.

Contra: ubicumque invenitur compositio ex genere et differentia, cum differentia importet actum et formam, quanto aliquid constituitur vel componitur ex pluribus differentiis tanto est perfectius et e converso, sicut patet in istis materialibus. Sed in angelis quanto aliquid est simplicius tanto perfectius; ergo compositio quae est in angelis non est ex genere et differentia.

Respondeo: circa hoc est intelligendum quod idem est quaerere utrum in angelis sit compositio ex genere et differentia et utrum sint in genere substantiae quasi univoce cum aliis substantiis corporalibus.

Non enim videtur omnino certum quod substantia univoce praedicetur de illis et corporalibus et per consequens, quamvis in istis corporalibus sit compositio ex genere et differentia, non propter hoc sequitur quod sit compositio ex genere et differentia in angelis. Si tamen unitate essent in genere cum corporalibus bene sequeretur; sed hoc non est manifestum, scilicet quod substantiae immateriales univoce sint in genere cum corporalibus. Quamvis enim substantia importet modum quendam essendi quasi communem, scilicet modum in se existendi et non in alio ut in subiecto qui etiam convenit Deo et creatis omnibus substantiis, patet tamen quod ex hoc non sequitur quod dicat unum genus univocum, alioquin etiam Deus esset in genere. Item, cum etiam accidens in communi importet quendam quasi communem modum essendi, scilicet esse in alio, tamen ex hoc non habetur una ratio unius generis, sed distinguuntur diversa genera etiam generalissima secundum diversos modos essendi in alio; et ita forte videretur alicui quod secundum diversos modos essendi et subsistendi in se possent sumi diversa genera substantialia.

Sed, quia modus et distinctio praedicamentorum non est res multum manifesta et quia sumitur secundum quosdam modos essendi rerum secundum quos diversimode ' intelliguntur et significantur res et naturae diversorum praedicamentorum, haec autem magis quandam probabilitatem quam evidentem certitudinem praebent, ideo perscrutationem talium relinquendo et supponendo quod solum sunt decem genera praedicamentorum et solum unum genus substantiae, ut philosophi supposuerunt, ad videndum veritatem quaesiti primo considerandum quid nomine generis sit intelligendum, ut ex hoc videatur quomodo angeli sunt vel non sunt in genere. Deinde, ne videantur angeli dicere puros actus cum exclusione omnis potentialitatis si nullo modo ponantur in genere, distinguendum est de genere et declarandum quod secundum unum modum generis sunt aliquo modo in genere ponendi.

Quantum ad primum est intelligendum quod ad rationem generis vere et proprie sumpti pertinet quod importet unitatem et convenientiam secundum rem.

Ad cuius declarationem supponenda sunt aliqua: primo quidem, quod unitas generis est alia ab unitate analogiae; namque, secundum Philosophum, quinto Metaphysicae, quaedam sunt unum proportione vel analogia, quaedam sunt unum genere, quaedam unum specie, quaedam unum numero; et se habent omnia haec per ordinem, quia primum est sine secundo et non e converso, et sic deinceps.

Secundo, supponendum est quod genus est unum in pluribus unitate univoca, quod etiam ex dicto eodem Philosophi manifestum est; nam, si est alia unitas generis ab unitate analogiae, cum sit quid commune multis, non potest habere aliam unitatem quam unitatem univoci.

His autem suppositis, patet propositum quod nomine generis intelligitur aliquid quod solum est in convenientibus secundum rem sive quod genus importat communitatem plurium in quibus est aliqua unitas secundum rem. Illa enim quae solum conveniunt in unitate analogiae et proportionis cuiusdam non conveniunt in unitate generis, ut patet ex prima suppositione. Sed ita videtur esse in omnibus quae non conveniunt in aliqua una re quae, quantum est de se, nata est esse in omnibus, scilicet quod non conveniunt nisi in unitate analogiae; ubi enim non est aliqua unitas et convenientia plurium secundum unam rem non est convenientia eorum nisi secundum quandam analogiam et proportionem inter se. Cum ergo sit alia unitas generis et analogiae, ergo in illis quae non conveniunt in una re, sed tantum habitudinem et proportionem aliquam habent inter se, est unitas analogiae, non ergo unitas generis.

Item, eisdem suppositis, arguitur idem sic: nam genus est vere nomen univocum ad ea quae sunt in genere, ut patet per secundam suppositionem; sed ea quae non conveniunt in aliquo uno secundum rem non possunt habere aliquod unum nomen commune univocum; sed ex eo quod habent aliquam habitudinem et proportionem vel analogiam inter se bene habent aliquod commune nomen non pure aequivocum, sed analogum; alioquin, si non requireretur unitas realis alicuius unius rei ad unitatem nominis univoci, sed sufficeret quod res essentialiter distinctae in nulla una re convenientes haberent aliquam habitudinem et proportionem vel analogiam inter se ad hoc quod eis unum nomen commune univocum imponeretur, tunc omnibus entibus posset esse unum nomen commune univocuni, scilicet ens, et sic substantia posset dici nomen univocum Deo et aliis. Hoc est ergo unum ad rationem generis pertinens: convenientia secundum rem eorum quae in genere sunt.

Ex quo statim apparet una ratio quare angeli non videntur esse in genere. Propter hoc enim videtur quod genus solum sit in corruptibilibus in quibus est aliquid unum in quo omnia realiter conveniunt, scilicet materia, quae quidem quantum est de se est una in omnibus et ratione illius omnia sunt quodammodo unum et ideo etiam ordine quodam sunt omnia ad invicem transmutabilia per illam, ita quod equus est asinus in potentia remota et e converso. Et hoc videtur intentio Commentatoris et Philosophi, decimo Metaphysicae, ubi dicitur quod corruptibile et incorruptibile non sunt in eodem genere eo quod non important contrarietatem circa unam et eandem potentiam secundum rem, immo potentiam quam incorruptibile universaliter includit corruptibile totaliter excludit; propter quod dicitur ibi quod nomen congregans illa est nomen aequivocum. Sed nomen generis est nomen univocum; ergo et cetera.

Item, hoc idem videtur propter quandam aliam rationem quae sumitur ex alio importato nomine generis. Quamvis enim genus et differentia et species non dicunt res diversas, sed unam et eandem, dicunt tamen diversas rationes circa illam sive significant unam et eandem rem sub alia et alia ratione. Hae autem rationes sunt secundum quod concipitur sub ratione indeterminati et potentialis, determinabilis autem secundum aliquam formalem actualitatem, scilicet per differentiam speciem constituentem et sic concipitur sub ratione qua convenit ei intentio generis. Ex quo iterum videtur quod angeli non sunt in genere. Illud enim quod est iu genere tanquam species debet esse tale quid quod ? de ipso, prout secundum se ipsum intelligitur, formentur plures conceptus in intellectu ordinate dicto modo se habentes. Sed videtur quod, secundum Philosophum et Commentatorem, de separatis non possunt formari tales con- ceptus distincti cum secundum se ipsa intelliguntur, quia nec in ipsis est processus in cognitione ab indeterminata cognitione «si est » ad «quid est», ut ad cognitionem eorum sub ratione determinata, sed simplici intuitu totaliter mente attinguntur et apprehenduntur vel totaliter ignorantur, id est de ipsis in se ipsis nulla cognitio indeterminata habetur; et sic non videtur quod de ipsis possunt formari diversi conceptus dicto modo differentes; quare etiam ' non erunt proprie in genere. Quia enim sensibilia individua per se non apprehenduntur intellectu, sed sub ratione abstracta, ideo id quod de ipsis ab intellectu per se apprehenditur apprehenditur sub ratione communi et communi conceptu; ergo e contra, si separata per se et secundum se ipsa in sua propria entitate, ut sunt in se ipsis, apprehenduntur, non est eorum aliquis conceptus communis; et sic in natura angelorum non solum non est accipere commune quod est genus, sed nec etiam commune quod est species. Hoc etiam videtur per Philosophum, septimo et secundo Metaphysicae ?, dicentem quod separata non habent diffinitionem; diffinitio autem est sermo compositus ex genere et differentia; quare et cetera. Secundum ipsum enim in eis non est quaestio nec doctrina, sed alio modo cognoscuntur, ut dictum est.

Item, quod in simplicibus talibus non sint tales diversi et distincti conceptus vel diversi actus cognoscendi, sed unus simplex, patet per Philosophum et Commentatorem, tertio de Anima, ubi dicitur quod aliud est magnitudo et magnitudinis esse et caro et carnis esse. Commentator: id. est, individuum est aliquid et intentio per quam est ens, [sed] quidditas et forma eius, est aliud, appellans hic ? formam et quidditatem rem secundum quod ut obiectum per se intellectus apprehenditur et ut abstractum a condicionibus contrahentibus. Deinde dicit quod haec diversitas contingit in omnibus compositis ex materia et forma, non autem in rebus simplicibus, quia in illis quidditas 'et essentia est idem quod ipsum simplex, quia quidditas in eis non est in materia. Deinde subdit: et cum entia sensibilia dividuntur in duplex esse, scilicet in hoc singulare et suam formam, et necesse est ut virtus comprehensiva comprehendat ea per duas virtutes, quando comprehendit utrumque istorum per se, scilicet formam singulariter et individuum singulariter, per unam vero virtutem secundum diversam dispositionem quando comprehendit alietatem quae est inter has duas intentiones. Comprehendit enim intellectus formam per se, individuum autem mediante sensu. Ouia enim istas formas non comprehendit intellectus nisi in materiis, ideo comprehendit eas per dispositionem quae diversificatur.

Ex istis patet quod in separatis non est accipere aliquam cognitionem eorum sub ratione formae, ita quod eius ut sic sit conceptus communis et indeterminatus et alia cognitione cognoscuntur sub ratione determinata et singulari, sed una simplici intuitione cognoscuntur. Et ex hoc videtur quod non solum non sit ibi ratio generis et speciei differentes secundum rationem circa eandem rem, sed nec ratio speciel et ratio individui vel singularis, sicut est in materialibus. In materialibus enim differt individuum a natura speciei sicut res singulariter in se existens et ut sic nata apprehendi a sensu a se ipsa ut intellecta sub ratione conceptus communis et speciei; in immaterialibus autem non sic. Sed secundum esse quod habent in re in se ipsis secundum illud et sub eadem ratione intelliguntur nec aliter habent esse quam sicut intelliguntur '; sed materialia intelliguntur universaliter; non sic autem existunt, sed singulariter.

Ex istis ergo videtur quod angeli non eunt proprie in genere nec cadunt cum aliis substantiis sub divisione substantiae ut alicuius unius nominis univoci, sed analogi tantum. Unde dicit Simplicius, capitulo de Substantia: divisio qua dividitur substantia in corpoream et in incorpoream quibus nihil videtur commune merito reprehenditur si accipiantur haec ut secundum unam coelementarem contradictionem, et communem ut omnino indifferens; sed si tanquam existente et in abstractione communicate copulata sunt omnia et post distinctionem unita manent, non est inconveniens. Ex istis dictis Simplicii videtur quod non est ? aliqua unitas et communitas istorum nisi secundum analogiam et attributionem vel proportionem. Ergo videtur quod angeli cum sint incorporei et non sunt in genere substantiae cum aliis in nullo genere videntur esse per consequens. Item Avicenna, quinto Metaphysicae, dicit quod in eo cuius essentia est simplex fortasse intellectus ponet in se ipso hos respectus, scilicet secundum quos sumitur ratio generis et differentiae et speciei; in esse autem eius nihil est quod discernatur esse genus.

Sed, quia non videtur conveniens ponere angelos omnino extra genus, quia hoc videtur soli Deo convenire eo quod ratione suae actualitatis penitus omnem potentialitatem et limitationem omnem excludit, quia etiam non ponimus angelos esse substantias tantae actualitatis et simplicitatis sicut ponebant philosophi substantias separatas quas omnes quasi quosdam Deos ponere videbantur, ideo sunt a nobis angeli aliquo modo in genere collocandi.

Sed, quia non possunt omnino proprie et uniformiter poni in genere eodem in quo sunt materialia corruptibilia ^, nec tamen consueverunt distingui plura genera quam decem quorum unum est substantia, nec ponitur quod sint plura genera substantialia sicut sunt plura accidentalia, oportet angelos eo modo quo habent esse in genere poni in eodem genere substantiae cum aliis tam corruptibilibus quam incorruptibilibus; et ideo consuevit distingui de genere quod uno modo dicitur genus naturale vel reale, alio modo logicum vel rationale; et tunc solet dici quod angeli sunt in eodem genere cum aliis quantum ad ratio- nem generis logici, non autem naturalis. Et ideo ad videndum quomodo angeli possunt poni in eodem genere saltem logico cum aliis est considerandum quomodo differant ' illae rationes generis et deinde quomodo ea quae sunt de ratione generis logici possunt in angelis reperiri.

Quantum ad primum est intelligendum quod de ratione generis est quod totum illud quod dicit species sub ratione actualis et determinati per formam quam importat differentia dicat genus sub ratione potentialis et indeterminati determinabilis per actualitatem formae quam dicit principaliter differentia.

Ex quo patet quod illud in quo potest sumi ratio generis et differentiae debet potentialitatem aliquam importare cum aliqua actualitate sive debet importare rem quae possit accipi sub ratione potentialis et indeterminati et sub ratione actualis et determinati per aliquam actualitatem determinatam; et res multae in quibus potest reperiri potentialitas aliquo modo una in qua aliquo modo omnes conveniunt et in quibus sunt actualitates diversae quibus ab invicem differunt possunt dici esse compositae ex genere et differentia et esse in genere uno.

Ubi autem ex parte rei invenitur vera potentia quantum est de se respectu multorum una secundum rem et indeterminata, sed omnibus illis communis per privationem determinationis et actualitatis, scilicet ipsa materia prima et per multa ab illa realiter differentia, scilicet actualitates diversarum formarum, ordine quodam determinabilis, ibi invenitur aliqua unitas secundum rem; et sic omnibus eis est aliquid dicto modo realiter commune circa quod important diversa entia diversas actualitates illud diversimode determinantes et ex hoc diversa composita actualia et completa con stituentes in eis. Ergo in quibus hoc invenitur potest ratio sumere unitatem et communitatem rationis ex unitate et communitate rei ? sic diversimode perfectibilis. Et hoc dicitur communitas generis, non quia sumatur ab illa re potentiali quae est materia sic communis secundum se, sed a toto composito ex ipsa et forma qua perfectibilis est absque cointellectu alicuius formae determinatae qua specificabilis et determinabilis? est.

Et ex diversitate realium actualitatum formalium respectu differentiae unius potentiae ordinatarum potest intellectus sumere rationes diversas diversarum differentiarum illud totum sive compositum dicto modo sub ratione indeterminati sumptum determinativarum ? et completivarum, ut patet descendendo ad materialia quae communicant in materia.

Ubi autem ex parte rei intra eius essentiam non est accipere veram potentiam et substantialem in qua multa entia perfecta communicant et veram actualitatem per quam multa ad invicem specialiter differant, sed unum et idem secundum rem secundum diversas rationes consideratum accipiatur sub una consideratione secundum rationem indeterminati et potentialis et sic sub ratione generis, et id ipsum sub alia consideratione accipiatur secundum rationem determinantis et sic sub ratione differentiae et sub alia secundum rationem determinati et sic sub ratione speciei, ita etiam quod multa talia simplicia secundum rem et cum materialibus realiter compositis et inter se etiam communicant secundum rationem cuiusdam potentialitatis quae in eis consideratur non quidem secundum unitatem realem, quia talis non est in eis, sed secundum quandam unitatem analogiae et proportionis; puta quod, sicut in materialibus est aliquid unum ens compositum ex pluribus rebus, scilicet potentia et actu, et sic secundum diversa est ibi actuale et potentiale, ita etiam in separatis est accipere unum et idem secundum rem sub ratione potentialitatis et sub ratione actualitatis; et sic etiam omnia conveniunt in ratione potentialitatis sic quod unumquodque secundum se potentialitatem includit in quantum non est ens primum quod sit actus purus, sed est ens per participationem ex se non habens entitatem vel esse in actu sed in potentia tantum, licet diversimode secundum diversitatem naturarum entium simplicium et compositorum. In talibus autem non potest ratio sive intellectus sumere unitatem et communitatem rationis ex unitate et communitate rei quae possit habere rationem unius generis, sed ' oportet quod hoc fiat ex aliqua unitate in modo consimili essendi et intelligendi et etiam praedicandi, ut videbitur.

Et, quia naturalis est artifex realis, ideo quando rationi generis et differentiae respondent ex parte rei praedicta illa, dicuntur habere rationem generis et differentiae realis sive naturalis quod pro eodem accipitur. Quia vero logicus est artifex rationalis, ideo quando rationi generis et differentiae praedicta secundum rem non respondent ex parte rei, sed ex ratione vel secundum rationem solum, talia dicuntur habere rationem generis et differentiae logici. Et bene videtur dici tale genus solum logicum, non reale vel naturale, eo quod entia logicalia sunt entia rationis. Nunc autem genus et differentia et species sic accepta solum videntur entia esse rationis. Propter quod Avicenna loquens de istis in quibus sunt hae intentiones modo logico, quinto Metaphysicae suae, dicit, ut tactum est, quod in eo cuius essentia est simplex fortasse intellectus ponet in se ipso hos respectus, scilicet secundum quos sumatur ratio generis et differentiae vel speciei;in esse autem eius nihil est quod discernatur esse genus.

His igitur ? visis, patet primum, scilicet quomodo differunt genus logicum et genus naturale. Hoc igitur ostenso, videamus de secundo, scilicet quomodo ea quae sunt de ratione generis logici possunt in angelis reperiri. Sciendum est igitur quod, quia ratio generis semper sumitur a ratione potentialitatis, in quantum dicit naturam rei sub ratione indeterminati ut per aliquam actualitatem determinabilis, propter quod oportet quod illud in quo potest accipi ratio generis sit tale quod non sit actus purus respectu nullius, aliquam potentialitatem et defectibilitatem habens ut per aliquam determinatam actualitatem determinabilis, — unde in Deo nulla ratio generis potest accipi, — ne ista ratio sit cassa, oportet quod in re sit unde talis modus potentialitatis accipi possit. Etsi quidem sit ' res talis quod realiter sit ibi potentialitas realiter distincta ab actu intra essentiam, in illo potest accipi ratio generis realis vel naturalis, ut patet in corruptibilibus. Si autem in una essentia simplici oportet utraque accipi, est ibi ratio generis logici, ut ex iam dictis patet.

Verumtamen, quia videretur ratio esse cassa nisi illud quod in sua natura non includit compositionem secundum rem haberet eam saltem annexam, et ideo, ut dicitur a quibusdam, cum in angelis non sit compositio intra essentiam eorum ex materia et forma, oportet, quod si sit genus in eis, quod cum aliquo respectu cuius habeant potentialitatem compositionem faciant. Et ita esse dicunt. Quia enim natura angelica compositionem facit cum suo esse et cum suis proprietatibus et accidentibus, in angelis videtur debere poni genus ratione talis potentialitatis, quia, licet natura in eis sit simplex, habens tamen naturam, est compositum; quae compositio poterit correspondere compositioni secundum rationem ex genere et differentia; et sic, si consideretur ipsa natura angeli secundum quod est potentialitas quaedam respectu suarum posteriorum perfectionum quibus perficitur, sic ex ea sumitur ratio generis, quia in hoc omnes angeli conveniunt quod natura ipsorum est in potentia ad ulteriores perfectiones. Si autem consideretur ipsa natura ut est actualitas quaedam in determinato gradu naturae et entitatis a qua natae sunt fluere tales proprietates secundum determinatum gradum per modum nobilitatis, sic ex ea sumitur ratio differentiae; nam secundum hoc inter eos attenditur distinctio quod sunt in alio gradu naturae a qua natae sunt fluere proprie tates secundum alium et alium gradum.

Sed videtur, quod etiam si in angelis debet genus poni, quod non sic debet ratio generis et differentiae in eis accipi. Primo, quia ratio generis et differentiae sumi debet ab eo quod ad rei essentiam pertinet et ratio generis a potentialitate non accidentali sive respectu accidentalium perfectionum et differentia ab actualitate essentiali. Cum ergo potentialitas angeli respectu suorum accidentium et etiam actualitas ipsorum accidentium non sint ? huiusmodi, videtur quod ab illis non convenienter ratio generis et differentiae sumatur, licet forte per hoc aliquo modo manifestari possit et cognosci ratio potentialitatis et actualitatis intra naturam angeli a qua dicitur posse sumi ratio generis et differentiae sicut in materialibus. Ex eo enim quod in homine est potentia ad sentire in quo convenit cum brutis et ad intelligere in quo differt ab eis non sumitur ratio generis et differentiae; sed ex istis proprietatibus quae de ipso apparent devenimus in cognitionem potentialitatis et actualitatis essentialis sive essentiae ipsius hominis sub duplici ratione, scilicet sub ratione potentialitatis communis et sub ratione actualitatis specialis. Secundo quia, si in aliquibus substantiis separatis esset actualitas substantialis sine accidentali et cum essent distinctae secundum diversos gradus actualitatum et perfectionum quod requirit diversitas in entibus sicut diversitas numerorum in eis, nullo modo posset aliqualis ratio generis reperiri. Quod tamen non videtur conveniens, cum hoc sit proprium soli primo enti a nullo dependenti et respectu nullius potentialitatem habenti a quo omnia alia dependent et respectu cuius potentialitatem habent quantumcunque etiam sint in sua essentia simplicissima per privationem plurium rerum realem compositionem facientium. Propter quod in angelis nullam compositionem intra suam essentiam habentibus, licet habeant compositionem cum accidentibus suis, tamen a potentialitate quam respectu huius ' compositionis habent non debet sumi ratio generis.

Et ideo videtur dicendum quod, cum ratio generis debeat poni in quacumque creatura quantumcunque nobili sub Deo, sic videtur ponenda, quod diversae rerum species gradatim naturam et perfectionem entis possident ita quod una species super aliam aliquem gradum perfectionis adiicit respectu cuius alia carens tali gradu et actualitate quandam imperfectionem et potentialitatem dicitur habere. Ratio ergo determinatae speciei quam complet differentia consistit in hoc quod in determinato gradu entis collocatur; ratio vero generis sumetur ex eo quod, cum natura sua secundum se sit quid imperfectum propter limitationem suae entitatis et deficiens ab actualitate pura ? et sic ut recedens ab illa actualitate respectu illius quandam potentialitatem includit, sicut ex eo quod illa eadem natura respectu imperfectioris ab eo deficientis actualitatem quasi suam potentialitatem determinantem includit et secundum hoc in uno et eodem quantumcumque simplici et perfecto creato, tamen poterit accipi ratio potentialitatis et indeterminati et ratio actualis et determinantis ex quibus sumi poterit ratio generis et differentiae eo modo quo in simplicibus substantiis sumi potest. Sed non est accipere in eis huiusmodi rationes prout sufficiunt ad rationem generis et differentiae naturalis, ut dictum est. Sed nec hoc quod dictum est videtur sufficere ad ponendum rationem generis logici in angelis, quia in illis quibus non convenit diffinitio quae est sermo compositus ex genere et differentia logicis non videtur esse genus et differentia, sed secundum Philosophum et Commentatorem, septimo et octavo Metaphysicae, simplicia entia separata non diffiniuntur nec in eis est cognitio procedensa «siest » ad « quid est », ut praeallegatum est. Unde, secundum eos, in eis non est quaestio et doctrina, sed modo simplicis apprehensionis totaliter cognoscuntur. Et hoc videtur ratione ', quia illud cui convenit genus et differentia quibus est diffinibile est tale quod de ipso etiam secundum se ipsum formantur plures conceptus in intellectu ordinate se habentes secundum indeterminatum et determinatum. Tales autem intellectus plures de separatis, cum secundum se intelliguntur, formari non possunt, secundum Philosophum et Commentatorem, sed mente simplici intuitu et conceptu totaliter attinguntur vel totaliter ignorantur; et sic eis non videtur attribui intellectus communis, quia in se ipsis ut sunt secundum se intelligibilia videntur. Cum igitur illa quibus convenit ratio generis et differentiae per se secundum esse singulare eorum non intelliguntur, videtur quod in separatis non possit proprie poni genus et differentia, etiam de genere et differentia logice loquendo, quia constat quod ut sic importent distinctos conceptus et communes circa unam rem, quae nounisi singulariter existit, non tamen in sua singularitate per se et primo intelligitur.

Item, hoc idem alia ratione videtur, quia, ubi non est reperire aliquam unitatem realem, sed solum secundum aliquam habitudinem et similitudinem sive proportionem, non videtur posse imponi aliquod nomen commune vere univocum sed anologum; sed ita videtur esse in omnibus in quibus non est aliqua una natura communis. Hoc autem reperitur solum in materialibus ratione materiae quae, quia quantum est de se una numero est in omnibus, ideo etiam omnia quodammodo sunt unum in illa et ratione illius omnia sunt invicem transmutabilia. Ergo videtur quod solum in materialibus sit possibilis vera ratio generis etiam logici. Non enim est ponendum genus naturale vel reale sic in materialibus quod non logicum; immo genus logicum vere est in eis, sed dicitur etiam naturale propter causam supradictam. Et hoc videtur intentio Commentatoris et Philosophi, decimo Metaphysicae, ubi dicitur quod corruptibile et incorruptibile non sunt in eodem genere eo quod non important contrarietatem circa unam realem potentiam; immo potentiam quam corruptibile includit incorruptibile totaliter et universaliter excludit; propter quod dicitur ibi quod nomen congregans illa duo est nomen aequivocum; sed ? hoc nomen generis logici est nomen univocum; ergo et cetera.

Sed, quamvis secundum ista videatur quod genus et differentia non omnino proprie et perfecte possunt i»materialibus ? sicut materialibus convenire, tamen est dicendum quod aliquo modo sunt in genere substantiae, saltem logice loquendo. Sed illa ratio generis communis eis et aliis substantiis non potest sumi ex uno reali, sed sumitur ex aliqua unitate secundum rationem sumpta ex aliqua conformitate quae inter eas invenitur. Ex hoc scilicet quod propter eorum similitudinem naturalem cum aliis substantiis in suis naturis et in ratione potentialitatis communis et etiam in quodam modo per se existendi habent etiam unum modum praedicandi et quodammodo unum modum intelligendi, ideo nomina communia dicta de materialibus et de immaterialibus habent sufficientem univocationem ad hoc quod possint habere rationem generis logici ad substantias materiales et immateriales, supposita tamen tali natura in eis quod propter defectum a pura actualitate, ut dictum est, possit in eis accipi ratio actualitatis et potentialitatis, quod non contingit in Deo qui nullo modo est in genere. Et ideo dicit Simplicius, capitulo de Substantia, ut supra allegatum est, divisio qua dividitur substantia in corporeum et ' incorporeum, quibus nihil videtur commune, merito reprehenditur si accipiantur haec ut secundum unam coelementarem contradictionem et communem ut omnino indifferens; sed, si tanquam existente aliqua et in abstractione communitate " secundum quam copulata sunt omnia et post distinctionem unita manent ?,non est inconveniens; et sic communitas generis substantiae ad corruptibilia et incorruptibilia non sumitur a communitate reali quae sit aliquid unum secundum rem, sicut contingit ubi est vere unum genus reale et naturale, sed ab unitate proportionis et analogiae dicto modo et ab unitate modi praedicandi quem habent nomina communiter de ipsis dicta ratione talis unius modi essendi et modi intelligendi. Ex hoc enim potest eis poni unum nomen commune communitate talis univocationis quae sufficere videtur ad unitatem generis logici, licet maior sit univocatio illius nominis, ut specialiter dicitur de entibus corruptibilibus, et potest ilii nomini communi convenire respectu omnium unus modus praedicandi. Omnes enim substantiae habent unum modum praedicandi in quantum praedicantur non ut in subiecto existentes et hoc propter unum modum existendi. Verumtamen hic modus existendi nequaquam arguere potest in eis esse rationem generis nisi supposita compositione ex actu et potentia ad eorum essentias pertinentibus. Quae quidem compositio quomodo intelligi debeat etiam in substantiis separatis ex praedictis patet. It eundem modum intelligendi quantum ad substantias separatas videtur Proclus habuisse, prout patet secunda propositione, ubi dicitur quod omne quod participat uno est unum et non unum; quia, ut ibi probatur, omne quod non est ipsum unum, id est primo unum quod est Deus quod est actus primus et purus, est aliquid aliud existens quam unum, eo quod a primo uno non est recedere nisi per accessum in non unum seu in aliquid aliud quam unum; quia omne participans uno non est ipsum unum sive primo unum, sed secundario et per quendam defectum et recessum ab eo. Ergo est unum et non unum, id est non sic unum quin aliquo modo multa, quia est unum uno modo et non unum alio modo. Est enim in entibus sicut in numeris quia, sicut non contingit recedere ab unitate nisi accedendo ad multitudinem et est recedere ab unitate plus et minus, sic in entibus non est recedere a primo uno nisi accedendo in ea quae multitudinem habent ' secundum plus et minus et illa quae sunt magis universalia sunt diviniora ? et in ordine entium superiora. Contingit autem quantum ad aliqua entia perfecta, ut sunt angeli, recedere a primo uno absque multitudine plurium secundum rem essentiam eorum componentium per quae habeant potentialitatem et actualitatem; et hoc contingit in habendo naturam quodammodo mediam, non per compositionem, sed per assimilationem aliquam secundum unam naturam ad diversa, scilicet ad id quod est superius et actualius et ad id quod est inferius et potentialius. Sicut enim aer dicitur mediam naturam habere quodammodo inter grave et leve simpliciter, non secundum naturam compositam ex utraque, sed secundum unam simplicem quae respectu ignis levissimi dicitur gravis, respectu terrae gravissimae dicitur levis; ita etiam in natura angeli, recedendo ab actualitate primi et accedendo ad potentialitatem simpliciter habet quodammodo compositionem, non rei, sed rationis ex potentia et actu; non quidem fictae rationis, sed rei convenientem secundum comparationem ad superius, sicut minus actualis et in hoc potentialioris et secundum comparationem ad inferius sicut magis actualis. Hoc autem primo enti convenire non potest; et ideo, quamvis sibi competat modus essendi in se qui est modus substantiae, tamen sibi non competit ratio generis.

Cum igitur quaeritur utrum in angelis sit compositio ex genere et differentia dicendum quod sic, loquendo de genere logico; et hoc, quia in angelis est potentialitas et actualitas secundum idem reale sub alia ratione ita quod semper prior species intelligitur determinari per id quod importat perfectionem actualiorem et simpliciorem quam id quo determinatur potentialitas in alio; unde omnes conveniunt in hoc quod est non esse actum purum et sic de se quandam potentialitatem in sua entitate important; sed differunt in hoc quod diversis gradibus actualitatum et perfectionum secundum aliquem ordinem determinatur huiusmodi communis potentialitas in diversis; et sic, sicut in eis est intelligere compositionem ex actu et potentia, ita in eis est accipere compositionem generis et differentiae.

Ad argumentum in oppositum est dicendum quod non videtur quod in separatis eo modo quo ponitur genus et differentia in eis quod quanto est species simplicior tanto est perfectior, immo e converso; alioquin, cum genus sit simplicius quam species, esset perfectius; quod est inconveniens, cum genus dicat quid potentiale et imperfectum et indeterminatum per ipsam differentiam quae dicit actualitatem determinativam et perfectivam et ideo descendendo secun- dum lineam praedicamentalem quanto aliquid simplicius tanto minus perfectum secundum processum proprium unicuique convenientem in suo latere. Unde, sicut in corporalibus per ordinem se habentibus simplex est imperfectius quam mixtum et mixtum quam vivum et sic de aliis, ita etiam in intelligentiis potest fieri adaptatio. Sed tamen in eis habere rationem maioris numeri et compositionis potest esse uno modo per modum compositionis realis; et sic esse compositius est imperfectius vel per modum unitionis et simplicitatis ' realis, licet cum plurificatione secundum diversitatem rationis; et sic habere plura non est imperfectionis. Et secundum hoc,— sicut Deus absque omni compositione potent tialis et actualis, quae requiritur in illo quod potest poni in genere, contineplures perfectiones unite tamen, ita intelligentia sibi proxima ex genere et differentia composita modo exposito plures perfectiones continet quam secunda et sic potest intelligi minus simplex secundum unam considerationem prima intelligentia quam secunda in quantum quicquid continet secunda perfectionis et actualitatis continet prima et amplius in uno tamen simplici secundum rem et secundum hoc quodammodo plures differentias complectitur, —posset etiam dici quod dupliciter potest sumi processus rerum: vel secundum recessum à primo actu; et qui sic imaginantur processum rerum dicunt quod entia simpliciora sunt perfectiora; vel secundum recessum ' a prima potentia; et qui sic imaginantur processum rerum dicunt rem quanto compositiorem tanto perfectiorem; et utrobique semper species est perfectior quam genus, licet genus dicat rem sub ratione magis simplici. Sed, quia in incorruptibilibus non est sic genus proprie sicut in corruptibilibus, ut prius dictum est, eo quod in incorruptibilibus non est aliquid unum secundum rem potentiale in quo omnia conveniunt habentia inter se differentias per suas formas speciales secundum diversos gradus dignitatum et actualitatum illam unam potentialitatem perficientes sicut contingit in materialibus, ideo non potest esse processus similis secundum lineam praedicamentalem per divisionem generis suis differentiis in species quantum ad hoc, scilicet quod uniformiter ultimo cadens sub divisione generis utrobique sit similiter perfectum vel imperfectum. Quia enim in corruptibilibus sumitur ratio generis, ut dictum est, ab uno vere potentiali, ut perfectibile est per diversas formas ordinate, ideo processus qui habet fieri in illis fit secundum recessum a potentialitate illius ? per accessum ad actualitates diversarum formarum et perfectionum; et quia illud unum potentiale natum est perfici omnibus quodam ordine a prima usque ad ultimam, ideo illae formae sub quibus primo potest esse sunt imperfectiores et potentiales respectu posteriorum; et quia in ordina- tis illud quod est perfectius et actualius continet virtute et perfectione id perfectionis et actualitatis quod est in minus perfecto et ultra licet in re simplici, ideo, cum per differentias intelliguntur tales gradus perfectionum, patet quod in materialibus id quod continet plures differentias est perfectius eo quod continet pauciores; sed e contra, quia in incorruptibilibus non sic est aliquid unum perfectibile diversis formis secundum diversos gradus — iam enim illa essent corruptibilia et ad invicem transmutabilia — non potest sumi processus ex recessu ab aliqua vera potentialitate ad ve ram actualitatem differentem; ergo oportet quod accipiatur secundum recessum ab aliqua vera actualitate secundum gradus diversarum et minus perfectarum actualitatum, quae quanto magis recedunt a prima actualitate tanto sunt imperlíectiores et potentialiores et quodammodo compositiores, ita tamen quod quicquid perfectionis est in posteriori est etiam in priori et quodammodo amplius, sed magis unite. Sicut enim dicimus quod superi ores et perfectiores intelligunt per pauciores species quam inferiores et Deus quasi per unam, ita etiam potest dici quod superiores continent pauciores differentias quam inferiores et in hac divisione et in illa semper ultimo cadens sub divisione plures habet ' differentias et est compositius. Sed in una parte illud ultimum cum pluribus differentiis est imperfectius et in alia parte ultimum cum pluribus differentiis est perfectius, et hoc propter dissimilitudinem processuum quorum unus est recedendo a potentialitate, alius vero recedendo ab actualitate.

Verumtamen, quamvis talis modus procedendi in angelis circa genus angelorum sit conveniens ex parte rei secundum se et secundum eorum realem existentiam, non tamen videtur conveniens secundum considerationem secundum quam in eis ponitur genus; nam, sicut de ratione generis in communi est ' quod dicat aliquid sub ratione minus perfecta, eo quod sub ratione magis potentiali et determinabili quam species, ita etiam in linea praedicamentali videtur esse de ratione generis subalterni quod dicat quid perfectius quam generalius et quod species eius dicat quid perfectius quam ? species generis superioris. Ergo, sicut in materialibus fit processus generis secundum rationem verae potentiae quae una est secundum rem in omnibus ut sub ratione formae incompletissimae accipiatur primo et postea sub completiori forma, ita in angelis ubi non est potentialitas una secundum rem, sed secundum rationem debet procedi secundum processum lineae praedicamentalis secundum quod illa potentialitas accipitur ut quid unum secundum rationem vel conceptum determinabile per diversos gradus actualitatum vel differentiarum angelorum, et sic etiam fit huiusmodi processus per recessum ab huiusmodi potentialitate non sic una existente secundum rem, sed secundum conceptum et rationem, sicut fit in materialibus suo modo. Et hoc modo etiam debet dici quod, sicut angeli sunt in genere ', angelus superior et perfectior est plures habens differentias; magis tamen unitae sunt realiter, quia actualiores quam differentiae quae sunt in angelo imperfectiori et inferiori.

Patet igitur ? quod illa propositio assumpta in argumento, scilicet quod ubi est compositio ex genere et differentia, quanto species habet plures differentias tanto est perfectior, est aliquo modo universaliter vera et aliquo modo non. Nam secundum quod secundum convenientiam aliquam rationis similiter ponuntur in genere omnes substantiae corruptibiles et incorruptibiles et secundum quod consimiliter in eis proceditur a genere in species, sicut in rebus corruptibilibus species habens plures differentias est perfectior, ita in rebus incorruptibilibus. Secundum igitur quod quid potentiale in omnibus commune intelligimus ut unum secundum rationem intelligendi rationem generis omnibus convenire intelligimus; sed secundum quod illud distincte in diversis accipimus rationem generis subalterni vel speciei capimus ita quod si accipiamus ipsum distincte secundum perfectionem generalem ipsum determinantem, tunc consideratur sub ratione generis subalterni; sed, si accipiatur distincte secundum perfectionem distinguentem in speciali, tunc accipitur sub ratione speciei. Ex quo patet quod secundum processum competentem rationi cuius proprium est a communibus ad propria descendere et ab imperfecto ad perfectum, quod inditferenter verificatur dicta propositio tam in materialibus quam in immaterialibus. Secus tamen est secundum processum rei secundum quem in materialibus res incipit ab imperfecto et tendit in perfectum ordine generationis. Sed in immaterialibus ubi talis progressus non potest esse, quia non sunt generabilia nec producibilia in esse ex aliquo potentiali reali, solum est pro cessus secundum ordinem perfectionis per recessum a prima perfectione; in quo processu quanto aliquid est prius tanto est perfectius.

Ad argumenta in corpore quaestionis inducta quae ostendunt angelos non esse in genere facile secundum iam dicta est respondere; quia, licet non sint in eis conceptus distincti sic quod aliquid in separatis apprehendatur sub aliquo conceptu communi qui accipiatur ? ex hoc quod aliquid reale commune in eis inveniatur et deinde sub conceptu alio speciali, sicut contingit in illis in quibus est genus reale et naturale, est tamen in eis aliquis conceptus communis unus sumptus, non a tali uno reali, sed ab aliqua unitate secundum modum existendi repertum in separatis et materialibus; ex quo sumitur conceptus unus non unitate sic analogica sicut est unitas entis, sed unitate univoca tali quae sufficit ad rationem generis logici; et per hoc potest responderi tam ad auctoritates quam ad rationes superius inductas ad ostendendum quod non sunt in genere;