Quaestio 12

QUAESTIO XII Utrum caritas possit augeri in infinitum.

Deinde circa pertinentia ad actus et habitus quibus homo ordinatur ad finem suum quantum ad ea quae pertinent ad potentiam appetitivam quaerebantur quaedam pertinentia ad ipsam appetitivam in ordine ad finem ipsum qui est Deus et quaedam pertinentia ad ipsam potentiam appetitivam in ordine ad id quod est ad finem, scilicet ad proximum. Circa primum quaerebatur unum pertinens ad habitum caritatis qua Deus principaliter diligitur. Et erat illud: utrum caritas possit augeri in infinitum. Et arguitur quod sic, quia per caritatem fit assimilatio ad Deum; sed creatura rationalis nunquam tantum ? assimijatur Deo quin possit ei magis assimilari propter eius infinitam perfectionem. Ergo creatura non potest habere tantam caritatem quin possit habere maiorem. Hoc autem ponit caritatem augeri in infinitum; quare et cetera.

Contra. Secundum Philosophum, processus quo itur ad perfectionem et formam non potest ire in infinitum; sed in augmento caritatis fit processus ad formam; ergo augmentum caritatis non potest procedere in infinitum.

Respondeo dicendum quod, cum caritatis augmentum procedere in infinitum sive caritatem ' posse esse maiorem in infinitum sit ipsam in natura sua esse vel posse esse in infinitum perfectiorem, quia, secundum Augustinum, in his quae non mole sunt magna, hoc est melius esse quod est maius esse sive perfectius esse, ponere caritatem augeri posse in infinitum est ponere quod possit esse natura creata non continens certum gradum perfectionis ultra quem non possit ad maiorem perfectionem deduci. Potest tamen intelligi processus in infinitum secundum perfectionem creaturae dupliciter: uno modo secundum diversas perfectiones creaturarum et in diversis speciebus; alio modo in una et eadem natura speciali. Primo modo non videtur ita irrationale ponere proces. sum in infinitum sicut secundo modo, quia quod quacumque creatura data possit esse alia perfectior non ponit infinitatem et illimitationem in perfectione in aliqua creatura determinata; nam quaecumque nata est esse ponitur finita et finitae perfectionis et virtutis. Sed secundum modum alium ponitur aliqua determinata creatura infinitatem virtutis et perfectionis in sua essentia virtualiter importare, licet etiam non ponatur quod in aliquo uno individuo actu illud totum habeat explicatum, sed quod quantaecumque perfectionis ponatur in actu esse in aliquo possit in eodem vel in alio perfectior esse. Nunc autem non videtur tantum inconveniens quod in tota universitate entium possibilium esse secundum successionem quandam, non autem simul, possit esse quaedam infinitas perfectionum et processus secundum gradus perfectionum in infinitum dicto modo, sicut ponere in una natura determinata infinitatem praedictam.

Sed de hoc primo articulo ad praesens nihil determinando, hoc solum dico quod ex uno dictorum modorum alius sequitur. Nam, si sit ponere processus in infinitum secundum gradus perfectionum in creaturis rationalibus ? de quibus inter alias magis videtur, et quaelibet esset capax perfectionis quam caritas significat et secundum diversos gradus perfectionum naturalium esset diversitas graduum secundum habilitatem et proportionem naturalium, videtur quod etiam caritas posset in infinitum procedere secundum perfectionum gradus in diversis.

Et ex hoc etiam sequitur quod in uno; nam, cum omnis creatura rationalis eo quod ad imaginem Dei est creata sit capax particepsque Dei per cognitionem et amorem, considerando capacitatem remotam quae fundatur in natura rationali, absolute secundum hanc condicionem, in quantum scilicet est ad imaginem Dei, quaelibet videtur esse aequalis capacitatis respectu caritatis, licet considerando capacitatem propinquam quae consistit in huiusmodi natura secundum determinatum gradum perfectionis secundum quod etiam una quodammodo dicitur perfectius ad imaginem Dei quam alia, una sit maioris capacitatis quam alia. Supponitur enim quod tantae capacitatis est anima beatae Mariae respectu caritatis sicut mens cuiuslibet angeli. Constat tamen quod minimus angelus secundum genus naturae est perfectior anima beatae Mariae. Et ponitur exemplum de materia respectu omnium rerum materialium; quia considerando potentiam primam et remotam, sic materia quae est sub aliqua determinata forma capax est cuiuscumque formae materialis vel in potentia est ad quamcumque formam aliam, sicut existens sub quacumque alia; loquendo autem de potentia propria et propinqua, non. Si ergo supponatur primum, scilicet quod in perfectionibus naturalibus vel essentialibus creaturae rationalis sit procedere in infinitum, videtur etiam secundum esse concedendum, scilicet quod in augmento caritatis sit processus in infinitum.

Sed, sicut alias dixi, ita adhuc etiam dico, non asserendo tamen ita esse, sed recitando, me non videre quod possibilis sit processus in infinitum secundum gradus perfectionum naturalium in diversis speciebus. Ex quo sequitur quod adhuc minus videtur quod hoc sit possibile in una ! et eadem creatura. Sine praeiudicio ergo dico quod, cum augeri caritatem, ut dictum est, sit ipsam procedere de imperfecto ad magis perfectum gradum, potest autem distingui duplex perfectio in re aliqua: scilicet una quae consistit in natura et essentia rei quam dicitur res habere quando attingit extremum quantitatis virtutis convenientis suae formae et speciei; alia vero est quae in sua propria operatione consistit quam habet res quando habet naturam suam quae est principium et ratio suae operationis ita perfecte et tali modo quod per illam opus habet fieri modo perfectiori quo natum est fieri. Quantum ad prinum modum sive primam perfectionem non videtur possibilis processus in infinitum in augmento caritatis. Nam, secundum quod dicit Philosophus secundo de Anima, omnium natura constantium statuta est ratio et terminus magnitudinis, scilicet in minimo et augmenti, scilicet in maximo; per naturam autem intelligitur hic? omne ens creatum; ponere autem caritatem sic secundum augmentum procedere in infinitum est ponere ipsam secundum suam speciem et naturam esse quoddam ^ infinitum, quamvis non ponatur sic actu participari a subiecto. Cuius tamen ratio nulla potest poni; nam, cum natura rationalis in se habeat capacitatem, quia hoc est habere potentiam receptivam respectu cuiuscumque perfectionis quantaecumque quam Deus potest in ea ! efficere, — nam augmentum capacitatis quod ponitur ex dispositione caritatis supervenientis debet ad ipsam caritatem referri ita quod ipsa caritatis augmentatione superveniente capacitas propinqua augmentata est, — nam sola et pura capacitate naturali supposita potest Deus statim et simul efficere caritatem ita perfectam sicut nata esset fieri per magnum processum secundum augmentum et caritatis et alterius capacitatis in voluntate, — non debet ergo dici quod per caritatem supervenientem sic augeatur capacitas ad suscipiendum caritatem quod per hoc anima sit capax caritatis secundum aliquem gradum secundum quem Deus non posset eam infundere animae absque hoc quod augmentum talis capacitatis duratione praecedere oporteret. Patet igitur quod ex parte animae non est ratio quare non possit participari caritas actu secundum suam quantamcumque quantitatem, etiam si infinita sit secundum suam infinitatem, et hoc etiam si anima in se nude consideretur absque cuiuscumque caritatis informatione. Nec per hoc quod advenit caritas secundum aliquem gradum efficitur capax anima caritatis secundum aliquem ' alium perfectiorem gradum quin illius statim ab initio capax esset.

Item, nec ex parte Dei potest assignari ratio, quia Deus secundum se habet potentiam infinitam qua potest producere producibile. Si ergo capacitas creaturae est capax caritatis quantaecumque et ipsa caritas secundum se sive in sua natura et essentia infinitatem includit, Deus infinitus in creatura rationali infinitam caritatem posset efficere. Si autem dicatur quod hoc repugnat rei, scilicet quod secundum modum essendi in gradu infinito existat et ideo Deus non potest facere, non videtur ad hoc esse ratio, supposito quod in sua natura infinitatem graduum perfectionis importet; hoc enim non minus videtur repugnare creaturae quam in sua infinitate existere; immo unum, scilicet infinitas in natura dicto modo includit aliud secundum possibilitatem, scilicet existentiam actualem et potest poni in esse absque inconvenienti; quod tamen non videtur conveniens propter Christum qui, ut videtur, habet caritatem tantam quantacumque nata est haberi a creatura cum datus sit ei spiritus id est gratia sive caritas non ad mensuram; et tamen gratia vel caritas Christi creata quantum ad eius essentiam et naturam finita est et terminata, licet ei competat quidam modus infinitatis ratione unionis ineffabilis naturae humanae cum divina in unitate suppositi.

Nec est simile, sicut alias dictum est, de divisione continui quae importat potentiam quandam infinitam sive ad infinitum, quae tamen non est reducibilis perfecte ad actum, quia illa potentia est talis naturae quod nunquam potest esse cum actu nisi simul existente illo actu permixto cum potentia, eo quod secundum Philosophum sic dividi est ire vel procedere ad materiam, sed augmentari in infinitum est procedere ad formam et ideo non est simile.

Item, arguitur ad principale propositum, scilicet quod praemisso modo non possit esse augmentum caritatis sic. Quia, cum Deus in se habeat ideas rerum quibus natae sunt causari in existentia modo illo quo habent esse per ideas in divina intelligentia, si natura caritatis importat infinitatem secundum gradus perfectionum dicto modo, Deus autem illius ideam habet non secundum diversos gradus secundum quos diversimode nata est perficere diversos vel unum et eundem diversificatam, sed secundum totam naturam et virtutem et infinitatem caritatis quam in se continet, et secundum quam participabilis est a creatura simpliciter et absolute. Ergo oportet quod Deus actu cognoscat naturam creatam infinitam in perfectione et virtute; quod videtur inconveniens, quia secundum hoc poneretur quod aliqua creatura secundum suam naturam esset perfectionis et actualitatis infinitae. Nec ex eo quod caritas est quaedam participatio caritatis infinitae ' increatae debet poni quod huiusmodi infinitatem contineat, immo potius contrarium; nam infinitas secundum formam et perfectionem soli enti perfecto per essentiam et non enti perfecto per participationem potest convenire, immo quaelibet creata perfectio certis gradibus limitata continetur.

Nec potest dici quod verum est quantum ad gradum qui sumitur secundum habitudinem generis ad differentiam speciem constituentem, non autem quantum ad alium qui sumitur secundum habitudinem naturae ad perfectionem et virtutem respectu operationis suae sibi competentem; quia eo dicitur aliquid determinatum ad certum gradum entis secundum determinatam differentiam in natura quod est etiam determinatum secundum quamcumque perfectionem sibi possibilem convenire et unum in alio necessario includitur; rei enim determinatae in natura et essentia determinata est virtus et perfectio. Et ideo videtur dicendum quod considerando perfectionem caritatis simpliciter et absolute et ut consistit in sua natura et essentia et etiam secundum habitudinem ad operationem sibi convenientem et propriam, quia ista sese invicem consequuntur, non videtur possibilis processus in infinitum secundum eius augmentum. Et sic videtur quod tanta possit esse caritas viae in aliquo de potentia Dei absoluta quod ea non posset esse maior et similiter in patria.

Sed propter convenientem ordinem et gradus perfectionum convenientium homini in diversis statibus, supposita finitate caritatis in natura sua, tum propter obiecti excellentiam tum etiam propter subiecti, ut dictum est, capacitatem, amplam tantam potest intelligi continere in perfectione eminentiam quod secundum cursum communem vitae humanae a Deo statutum et ordinatum non posset purus homo viator ad summum eius attingere in via; et, quia datur in patria secundum rationem praemii et hoc secundum proportionalitatem ad perfectionem quam habuerit in via, potest etiam dici quod nunquam pervenitur ad summum eius gradum in patria. Et hoc modo possunt exponi auctori- tates quae videntur dicere caritatem et praecipue viae terminum non habere, eo quod contra rationem viatoris videtur esse quod non possit plus perficere.

Sed, si consideretur caritas secundum dictos diversos status ad invicem comparatos, aliquo modo aliter est dicendum de augmento eius secundum perfectionem in essentia et aliter de augmento eius in operatione in qua consistit alia perfectio rei, ut supra distinximus; quia si caritas secundum suam essentiam sit eiusdem rationis in via et in patria, — prout videtur secundum Apostolum qui dicit quod caritas non excidit sed manet, — cum cognitio fidei et apertae visionis sunt essentialiter differentes et ' aequivoce sive multum anologice rationem cognitionis participant, caritas autem in suo actu dependet ab intellectus actu, — ideo, propter connexionem eius cum cognitione tam diversarum rationum, oportet etiam esse variationem circa modos actuum suorum et eos habere modos diversarum rationum sic per accidens. Unde secundum hoc videtur posse dici quod in caritate viae potest intelligi quidam processus in infinitum secundum eius augmentum quantum ad modum perfectionis in actu, licet non in essentia. Nam, sicut si cognitio viae cresceret in infinitum, nunquam tamen attingeret ad perfectionem minimae cognitionis patriae, quia etiam nec inter eas ? proprie esset proportio vel comparatio quia sunt diversarum rationum; ita etiam, si cresceret caritas in infinitum in sua essentia ita quod etiam in actu posset esse quantum ad essentiam maior caritas alicuius viatoris quam cuiusdam comprehensoris, tamen nunquam attingeret minimam caritatem patriae quantum ad modum perfectionis actus quae convenit illi minori caritati secundum essentiam in comprehensore existentis, et hoc etiam propter diversas earum et non proportionales vel comparabiles rationes. Et ponitur exemplum de angulo recto et contingentiae; nam angulus contingentiae, quanto circulus est maior tanto angulus est maior, sed nunquam tamen attingere potest ad hoc quod aequetur angulo recto, cum tamen quocumque circulo dato maior posset imaginari circulus et per consequens angulus contingentiae. Et hoc modo potest dici quod comparando caritatem viae ad caritatem patriae secundum hos modos perfectionum secundum suos actus, caritas viae posset augeri in infinitum, non quidem simpliciter et absolute, sed sub condicione scilicet quod potius augmentaretur caritas viae in infinitum quam posset illi adaequari; quia etiam nunquam ei posset adaequari, quia secundum hunc modum caritatis viae, quantumcumque perfecta ? vel magna secundum essentiam et operationem sit 5, est tamen modica et imperfecta respectu caritatis patriae ad quam in via non possumus ' pervenire; et ideo semper etiam s si in infinitum prolongaretur via nostra, debemus niti pervenire ad illam et nos ipsos imperfectos et imperfectam caritatem habentes reputare quousque ad illam attingamus. Sic etiam videntur loqui sancti de continuo processu caritatis secundum augmentum eius, referendo scilicet ad desiderium quod debet in nobis semper esse et crescere. Et hoc videtur dicere quaedam glossa Philippenses tertia ': curramus et intendamus. In via enim sumus; non retrospiciamus, sed in anteriora extendamur intentione et desiderio. Vita enim christiani boni desiderium est. Quod autem desideras, nondum tenes, sed desiderio capax efficeris; ut cum venerit quod non vides, implearis. Deus differendo rem extendit desiderium, desiderium extendendo extendit animam, animam extendendo facit capacem. Desideremus ergo et implendi sumus. Haec est vita nostra, ut desiderando exerceamur. Tantum autem nos exercet sanctum desiderium, quantum desideria nostra amputaverimus ab amore saeculi. Item ibidem super illo verbo: quicumque perfecti sumus, hoc sentiamus. Glossa: scilicet ? quantumcumque perfecti cursores et viatores simus respectu aliorum, imperfecti tamen sumus comparatione futuri status. Per praedicta patet quomodo possunt exponi auctoritates sanctorum quae contrarium quodammodo videntur dicere circa propositam materiam.

Ad argumentum in contrarium dicendum quod creatura rationalis assimilabilis est Deo in infinitum quantum est ex parte termini, scilicet Dei qui in se infinitatem in perfectione omnino a creaturis inexhaus/ibilem comprehendit, sed non ex parte subiecti sive assimilabilis, quia e contra propter limitationem in gradu perfectionis quem includit oportet eam esse limitatam et certo termino conclusam. Et sic, sicut creatura quaelibet in sua essentia est finita et limitata et Deo secundum determinatum gradum perfectionis primae et connaturalis assimilatur in esse simpliciter, ita etiam in sua quacumque perfectione accidentali superaddita naturae finitatem oportet ponere et secundum gradum perfectionis secundae et supernaturalis quantum ad bene esse secundum talem perfectionem secundum quam divinae infinitae perfectioni assimilatur.