Quaestio 33

CAPVT I. De nominibus, Principium, & Initium.

NOmen, Principium, praedicari de Patre, & de Filio nulli dubium est, docentque omnes Scholastici citandi in hac disputatione: imo de finitum est in Concil. Lugdunensi sub Gregor.X. & refertur in cap. 1. de summa Trinit. & fide Catholica in 6. vbi dicitur Spiritus sanctus procedere a Patre & Filio, vt ab vno principio. Idem dici tar in Concil. Florent. sess. vlt. in literis vnionis, & docet August. lib. 5. de Trinit. cap. 13. & alij Patres. quos inferius commemorabimus. Probari autem potest optima ratione deducta ex definitione ipsa principij, quam colligere licet ex Aristot. 5. Me taphys. cap. 1. vbi post sex acceptiones principij, illud definit his verbis. Principium est, vnde est aliquid aut fit, aut cognoscitur. Et quamuis Aristot. non cognouerit aliud principium, nisi illud, a quo tan quam a perfectiori pendet, quidquid ab eo pro cedit, eius tamen definitionem sic vniuerse acci pere possumus, vt nihil denotetur imperfectionis in eo, quod ab alio tanquam a principio procedit, & idcirco S. Thom. vt aptam definitionem, qua in diuinas personas conueniret, nobis traderet, sic definit in hoc art. principium, Vnde aliquid procedit eadem fere verba Aristot. ita in vniuersum vsur pans, vt nulla imperfectio denotetur illius, quod ab alio procedit. Ex hac definitione recte colligitur secundum fidem nostram, Patrem aeternum, & Filium esse principium, quia ab vtroque aliqua persona re ipsa procedit.

De nomine, Initium, alio modo dicendum est, nimirum nullo modo de patre aut filio praedicariNam quamuis Bonau. in I. d. 29. a. 1. q. 1. ad 2. dicat initium posse sumi latiori significatione, & tunc etiam significare idem, quod principium, a quo aliud procedit, & magis propria pro principio du rationis, quia tamen absolute, & communiter denotat principium durationis, ideo non potest de aliqua persona diuina cum sit aeterna, praedicari Quamobrem Hylar. 4. de Trinit. fol. 2. ita inquit; Nouit (scilicet Ecclesia) rnum innascibilem Deum. nouit, & vnum ingenitum Dei Filium, confitetur Patrem aeternum, & ab origine liberum, & Filij originem ab aeter no, non ipsum ab initio, sed ab initiabili, &c. Cum Hylarsentit Magist. in 1. d. 29. vbi docet, Hylarium appellasse Patrem initiabilem, quia in se habet princi pium omnium rerum, a quo res habent initium suae durationis; quare initiabilem vocauit, quasi initiatiuum, vt cxplicat S. Thom. ibidem. Addit Magist. dici non posse, Filius habet principium, tametsi dicamus, Filius est a principio, quia habere principium, denotat initium durationis. Modum etiam loquendi Hylarij, sequitur Concil. Tolet. XI. in confess. fidei, cum asserit, filium natum sine initio ante saecula, & Concil. Vuormatiense etiam in sua fidei confessione.

Neque obstat, quod dicitur Micheae. 5. Et egressu eius ab initio a diebus aeternis, nam licet ibi loquatur Propheta de aeterna Messiae generatione, vt verba manifesta indicant, de cuius temporali proxime dixerat, Ex te (scilicet Bethlehem) mihi egreditur, qui sit dominator in Israel, tamen illud, Ab initio, ibi non denotat Patrem, a quo tanquam a principio egressus, & natiuitas Filij est, sed idem est, ab initio, quod antequam quidquam fieret, hoc est, ab aeterno, quod, vt melius exprimeret, addidit a diebus aeternitatis, sicut Prouerb. 8. dicitur. Dominus possedit me initio viarum suarum, antequam quidquam faceret, & Eccles. 24. Al initio, & ante saecula creata sum, appellat enim Scriptura initium id, quod ante tempora erat, hoc autem erat aeternitas

CAPVT II. Quibus locis Scripturae aliqui probent, Patrem, at Filium dici principium.

Ecentiores Theologi aliquibus Scripturae te stimoniis probare nituntur, Patrem, & Filium esse principium. Primum est, Ioan. 1. In principio era verbum. August. enim lib. 6. de Trinit. cap. 2. explicat, In Patre, sic etiam intelligitur Cyrillus lib. I. in Ioan. cap. 1. in parte tanquam in fonte, & origine, iuxta illud Ioan. 8. Ego a patre exiui, sumpserunt autem ab Origine homil. 2. in diuersos. Verum sensus planior illius loci est, quem sequuntur alij Patres, vt idem sit, In principio, quod, ab initio, iuxta Phrasim eiusdem loan. in 1. sua Epist. cap. 1. vbi pro eo, quod hic dixit, In principio, ibi ait, Quod fuit ab initio. Quam interpretationem sequitur etiam August. loco allegato, & lib. quaestionum ex vtroque Testamento c. 22. & fuit Basilij in haec verba loan. Chrysost. homil. 2. in Ioan. Ambros. lib. 1. de fide, cap. 5. consonat etiam lectio Tertull. lib. aduersus Praxeam, c. 5. & 16. In primordio sermo erat apud Deum, & Deus erat sermo. Dicit itaque loannes, in prin¬ cipio, quando facta sunt omnia, iam erat verbum apud Deum, antequam quidquam eorum fieret, ergo sine nomine principij intelligas initium, vt dicebamus praecedenti capite pro eo, quod omnem temporis durationem antecedit, siue pro ipso initio durationis, & vim facias, vt ait Basilius, in verbo illo; erat, eo testimonio significatur, verbum Dei fuisse, antequam quidquam in ciperet, quia initio, quando aliquid incoepit, iam erat, quare assignare non possumus, quando non erat verbum, vt notat Basilius, ideoque asserit, si non recedatur a verbo, erat, hoc est, si recte si gnificatio illius intelligatur, nihil contra aeternitatem filij affirmari posse. Mitto alias expositiones, hinc enim satis constat, ex eo loco non probari, Patrem esse principium.

Secundus locus est Plal. 109. Tecum principium in die virtutis tuae. Vbi Augustinus intelligit per principium Patrem: ac si dicat, Tecum Pater, iuxta illud Ioannis 14. Pater autem in me manens facit ope ra sua. Basilius tamen homilia 10. In hexamero, & Euthymius in eum locum, non Patrem; sed re gnum, & imperium intelligunt. Quam expositio nem sequuntur lansenius, & Geneb. vt Pater aeternus ad filium suum in die resurrectionis loquatur in hunc modum: tecum erit regnum, & imperium, id est obtinebis principatum, & imperium in die roboris, & potentiae tuae cum splendoribus sanctitatum, id est, cum sacrarissima maiestate, gloria, & splendore. Conuenit Tertul. aduersus Hermog cap. 19. vbi illud Genes. 1. In principio creauit Deus. plicat de principatu potestatis: in Graeco enim est ἀρχὴ, quod & initium, & principatum significat. In qua posteriori significatione vsurpant praedictum nomen Xenophon libro 1. de imperio. Aristor. 1. policorum, & Plato de Republica, & Hebraea vox O12173 Nedibim, principatum signi ficat: quare latina vox Principium, quam habet nostra Latina editio, in hac significatione accipien da videtur. Mitto aliam lectionem Hebraicam, quae pro, Tecum, habet, populus tuus, haec enim variatio ex variatione punctorum orta est. Dies autem vir tutis, vel est dies resurrectionis, cum deuicto mortis imperio, omnia fuerunt subiecta filios vt communiter Patres interpretantur, quod mihi maxime probatur: vel est dies secundi aduentus, vt vult Theodoretus. Habemus igitur non satis hoc testimonio probari, Patrem dici principium.

Filium quoque dici principium, probare nituntur aliqui testimonio Ioan. 8. vbi Christus Iudaeis interrogantibus, quis esset, respondit, Principium qui & loquor vobis. Sed hic locus adeo difficilis est, & tot habet, tamque varias expositiones, vt ex illo nihil certi probari possit. Est autem notandum in Graeco vocem illam, Principium; non esse in casu nominandi, sed in casu accusandi, dicitur enim τῇ ἀρχὴν, deinde vox, qui, in Graeco est ὅὴ, quae si gnificat, quia, seu, quod, & est nota causalis: quod si diuiduatur particula οq hoc modo est, &, est relatiuum neutrius generis, ex quo factum est, vt hunc locum varie Doctores exponant. Iam vero in textu vulgato emendato dicitur, Qui & loquor vobis

Explicant autem Doctores variae praedictum locum, primo. Amb. lib. 3. de fide c. 4. & lib. 5. c. 5. & 1. lib. Hexameron c. 2. & 4. & Aug. in illud Ps. 109. Tecum principium, & lib. 1o. de ciuitate c. 24. & li. 11 c. 23. & lib. 5. de Trinit. c. 13. dicunt, Christum respondisse Iudaeis interrogantibus, qui esset, se es se principium, quod loquebatur cum illis: id est, Deum terum omnium principium, quod assumpta humanitate loquebatur cum illis: videns autem Aug. vocem illam, Principium, non esse in casu nominandi, sed accusandi, ac proinde praedictam expositionem minime quadrare, tractat. 38. in loannem aliquid supplet hoc modo, Credite me esse principium, qui & loquor vobis. Dixerat enim prius. Nisi credideritis, quia ego sum, moriemini, respondens igitur Christus tacitae obiectioni Iudaeorum, qua si interrogantium; Quem debemus te esse credere? dixi principium, supple, credite me esse. Secundo Nonnus author Graecus sic interpretatur, Principium, qui & loquor vobis, vt principium sit loco aduerbij, prius: vt suppleatur in Graeco praepositio κατὰ latine, secundum, nam Genesis 13. vbi latine dicitur, loco altaris, quod fecerat prius, pro prius, Graece dicitur τὴ ἀρχὴν & eodem modo habetur Genes. 43. vbi dicitur, Propter pecuniam, quam retulimus prius, & ita sensus sit, ego sum id, quod a principio, aut prius dixi vobis, me esse: aut ego sum ille, qui a principio loquor vobiscum, & saepius dixi, quis essem.

Tertio Theophylact. & Euthymius, & Chrysostomus homil. 52. in loannem nomen principium vsurpant pro aduerbio Inprimis, ita vt sit oratio ecliptica & sensus sit: Inprimis, aut sane indigni estis, vt audiatis, quod & loquor vobis.

Quarto, Recentiores aliqui sic interpretantur, vt interrogatio illa, quae praecessit, Tu quis es? sit quasi despicientis, ac si dicerent Iudaei, Tu quis e vt dicas nobis in peccato nostro nos morituros esse? & responderit Christus oratione ecliptica, principium, ac si diceret, me, qui sum principium, despicitis, quia & loquor vobis?

Quinto alii recentiores illud, Principium, expli cant, a principio, nam in Hebraeo nomen pro aduerbio ponitur, Psalm. 78. Loquar propositiones al initio. in Hebraeo enim pro ab initio, habetur Snskedem sine praepositione, vt sensus sit, A principio, hoc est, ego sum a principio, seu ab aeterno, qui & nunc in carne assumpta loquor vobis. Denique si illud nomen, Principium, quod est in casu accusanbi, explicari potest per hoc, quod est a principio, possemus etiam explicare hoc modo. Ego sum, quia sum a principio, nempe a Patre aeterno, qui est principium omnium rerum: nam postea sub ditur, Et non cognouerunt, quia patrem suum dicebat Deum. Addidit autem, Quia & loquor vobis, ac si diceret ego sum a Patre, quia & ita loquor, & dico vobis in vestro peccato vos morituros. Quocunque autem modo explices, ex hoc loco probari non potest, Filium Dei esse principium notionale, vt manifeste patet.

Demum alij probant, filium esse principium exillo Apocalypsis 22. Ego sum principium & finis sed manifestum est, ibi non de principio Spiritus sancti, sed de principio creaturarum sermonem esse.

CAPVT III. Quo pacto Pater dicatur principium totius deitatis

AVgustinus 4. de Trinit. c. 2. circa fin. appellat Patrem principium totius Deitatis: imo etiam Dionys. ca. 3. de diuinis nominibus post medium solum Patrem appellauit fontem coelestis diuini¬ tatis Graece μόὴν δὲπηγὴ τὸ ὕπορουσ ουδεότητος ὁ πατὴρ ac si verbum pro verbo redderemus; Sols autem fons super sub stantialis Deitatis Pater. Nomine fontis intelligit Dionys. principium sine principio: ideoque dixit, solum fontem: quia in diulnis tan tum est fons: nam filius est principium Spiritus sancti, non vt fons, sed vt riuus: est enim princi pium de principio. Hoc eodem modo loquitur Conc. Tolet. 6. in confessione fidei, cum ait, con fitemur Patrem ingenitum, increatum, fontem, & originem totius Deitatis. Fons enim, & origo plus significare videntur, quam principium, vt pro xime dicebamus. Idem dicitur in Concil. Vuor maciensi in confessione fidei, & in Concilio Florentino in litteris vnionis sess. 22. & Athanasiu in oratione contra Gregales Sabellij parum a principio Deum appellat fontem Deitatis

Sed cum ita Patres, & Concilia loquantur, nihilominus Canariensis in hunc articulum putat, non esse absolute eam propositionem asserendam eam vero explicat Mag. in 1. d. 29. eo modo, vt Pater dicatur totius Deitatis principium; non quia ab ipso procedat Deitas, aut producatur: anathematizatur enim in cap. Damnamus, de summa Trinitate & fide Catholica, qui dixerit essentiam generari, aut produci: sed quia est principium cuiusque personae procedentis, cui diuina natura com municatur. Qua etiam ratione dicemus infra disput. 156. c. 6. filium vocari Deitatem de Deitate lucem de luce. Qua etiam ratione hanc proposi tionem concedunt Augustin. Dionysius, Atha nasius, Concilium Toletanum & Vuormaciense

Alij exponunt ita, vt abstractum Deitas fuma tur pro concreto & sensus sit, Pater est principium omnium personarum, non quia sit sui ipsius prin cipium, sed sicut ait Bonau. in expositione littera dist. 29. citatae, vt sit distributio accomoda: velu ti cum dicimus. Coelum contlnet omnia: quis continet omnia alia a se. Dicitur ergo Pater principium omnium aliarum personarum a se, vel o mnium, quae procedunt. Eodem modo dici po test principium Trinitatis, non quia tota Trini tas a Patre procedat, sed quia in Trinitate Pate est primum principium: quo pacto dicimus, primam vnitatem esse principium ternarij, non quia sit sui ipsius, quae in ternario includitur; sed quia inter tres, quibus constat ternarius, primum locum habet.

CAPVT IV. Nomen Principium non dicitur vniuoce de principis essentiali, & notionali.

IN vero nomen, Principium, vniuoce dicatur de principio notionali respectu personarum, & essentiali respectu creaturarum, non consentiunt Doctores Scholastici. Henricus Anglicus, quem ex Aureolo refert Capreolus in I. d. 29. q. 1. artic. 2. in argumentis contra tertiam conclusionem, putauit, nomen principij de vtroque vniuoce praedicari: probat vero quatuor argumentis, ex quibus duo tantum asseremus. Alterum est. Si non diceretur vniuoce, eo esset, quia principium notio nale dicitur respectu alicuius in eadem natura, es sentiale autem respectu alicuius in alia natura: sed hoc non obest; sicut efficere, aliquid in alia natura, vel in eadem secundum speciem, non tollit ra¬ tionem causae ideoque nomen causa vniuoc a con uenit Soli, & homini generanti. Alterum est, si a aliquid aliud vniuocatione obstaret, illud esset quod notionale connotat respectum realem ad id, quod procedit: essentiale autem connotat respectum rationis tantum: relationi autem rationis, & reali nihil potest esse vniuoce communesed hoc non impedit: quia relatio rationis vere est in praedicamento reali; alioqui debet esse in alio praedicamento, quod est absurdum. Eiusdem opi nionis meminit Durandus loco cirando.

Ceterum multo verior sententia est aliorum Scholasticorum, qui affirmant, nomen principis non praedicari vniuoce de vtroque principio. Sic docent sanctus Thom. in 1. dist. 29. q. 1. articul. 2 Bonauentura artic. 1. q. 2. Scotus q. 1. Durandus q. 1. Capreolus qui ¾. artic. 1. conclus. 2. Gabr. q. 1. art. 2. Marsilius in primum q 31. ar. 3. dub. 4. & Ca nariensis in hunc articulum circa finem. Probat autem Durand. quia si ratio principij vniuoce con ueniret principio essentiali, & notionali, vniuoce etiam conueniret ratio potentiae: sed ratio potentiae non conuenit vniuoce potentiae generatiuae, & spiratiuae ex vna parte & potentiae productiua creaturarum ex alia, alioqui potentia generatiua, & spiratiua contineretur sub ratione omnipotentiae, quod tamen est absurdum, & ipse Durandus ibidem ostendit: ergo nec ratio potentiae de illis vuiuoce praedicatur, & de potentia creaturarum. Haec tamen ratio sutilis est: nam licet vniuoce diceretur potentia de illis, solum sequeretur, omnipotentiam, quae solum est potentia circa omnem creaturam, & potentiam generatiuam simul cum spiratiua sub ratione communi potentiae contineri: at vero vtranque sub omnipotentia, nequaquam: omnipotentia enim non est omnis potentia, sed potentia circa omnem creaturam, vel circa omne; quod non implicat contradictio nem, vt producatur, & non producatur. Quare, vt nos etiam dicemus disput. 165. ex eo, quod in Filio non sit potentia generandi, & in Spiritu sancto non sit potentia genetandi, nec spirandi, non sequitur aliquid omnipotentiae Filio, aut Spiritui sancto deesse

Optima igitur ratio est, quam reddit Scotus, & terigit Henricus ille in secundo argumento quia scilicet relationali reali, & rationis nequit ali quis vniuocus conceptus assignari: de ratione autem principij essentialis est respectus rationis ad creaturas, vt disputat. 104. c. 6. probatum est: de ratione vero potentiae notionalis est relatio realis, vel aliqua modificatio inde proueniens, vt in fra disputat. 164. dicemus: ergo nihil vtrique potest esse vniuoce commune. Nam quod Henricus ille asserit, relationem rationis in eodem reali praedicamento cum reali collocari, est omnino commentitium, praedicamenta enim sunt entium realium deinde enti reali, & rationis nullum potest esse commune genus, vt manifestum est

Porro circa hanc rationem obseruandum est, aut nos loqui de intellectu vidente Deum, aut de intellectu viatoris, si de vidente Deum manifestum est nihil dari commune abstractum secundum conceptum, quia vt monstrauimus disp. 118. c. 4. ille qui videt res sicuti sunt nequit ab eis conceptum communem abstrahere, tum etiam, licet posset abstrahere, hoc tantum facere posset, quando videret plura distincte, at in Deo non potest aliquis clare videre vt distincta, quae re ipsa non differunt: qualia sunt principium essentiale, & notionale, vt eadem disputatione cap. 3. praedi ctum est: ergo respectu intellectus videntis Deum non datur conceptus vniuoce communis princi pio notionali, & essentiali. Praeterea talem conceptum assignari non posse ab intellectu viatoris, probatur: quia siue viator apprehendat principium essentiale in Deo sub relatione rationis, siue sub conceptu omnino absoluto; cum absoluto, & re latiuo, seu relationi reali, & rationis conceptus communis nequeat apprehendi; nec principio notionali, & essentiali communis ratio cogitari poterit.

CAPVT V. Principium analogice, non aequiuoce dicitur de vtroque principio.

INter eos, qui docent, nomen Principium; non praedicari vniuoce de principio notionali & est sentiali, controuersum est, vtrum aequiuoce, an a nalogice dicatur Gabr. loco citato censet, aequi uoce praedicari: ceteri vero omnes allegati affir mant, analogice dici: id quod mihi vero similius apparet. Negare enim non possumus, esse aliquam rationem similitudinis inter vtrunque principium, quare & analogiam aliquam esse, necesse est. Ce terum de quo prius praedicetur, non omnes eo dem modo sentiunt. Durandus dixit, perfectius conuenire rationem principij essentiali, quam no tionali. Reddit rationem; quia vbi principium producit aliud simpliciter, maior & principalio est ratio principij, quam vbi id, quod producitur non est aliud simpliciter, a principio autem essentiali producitur aliud simpliciter, hoc est, aliud natura, & supposito dictinctum: a principio vero notionali non producitur aliud simpliciter; sed aliud tantum suppositum: ergo magis principalis est ratio principij essentialis in Deo, quam no tionalis.

Mihi tamen probatur aliorum sententia, qui dicunt, rationem principij. primo, & magis praecipue conuenite principio notionali, quam essen tiali. Opinio est S. Thomae in primum distinct. 29 q. t. art. 2. in responsione ad quaestiunculami Mar silij, & Canariensis locis citatis, quia quocunque modo cogitemus rationem principii essentialis semper intelligitur a nobis per respectum ad crea turas; notionale vero per ordinem ad personas diuinas, & ad originem immanentem. Duplici er go ratione perfectiori modo concipitur & nomi natur a nobis ratio principijs notionalis: primum, quia cum ordine & respectu reali ad idquod producitur, essentiale vero cum ordine tan tum rationis concipitur: deinde quia modus pro ducendi notionaliter perfectior, & praestantior est eo, quod magis assimilet productum produ centi: tanto enim praestantior est productio, quam to magis simile est productum producenti, hoc autem habet principium notionale. At vero hoc intelligendum est nostro modo concipiendi, nam in re ipsa, cum vtrumque principium idem sit sua pte natura cum essentia, vnum non est re ipsa per fectius alio, nec aliquis est conceptus diuersus eo rum, sed vno conceptu, & vno nomine significa tur videnti Deum, ergo perpetuam maiorem per fectionem potentiae, & principij considerauit Durandus ex eo, quod producitur aliud simpliciter, potius enim ex maiori similitudine producti eam deberet colligere.

Vltimo, vt quae de nomine, Principium, dicendi sunt, concludamus, notandum est ita Patrem, & Filium appellari principium, vt nec Filius dicatur principatus a Patre, nec Spiritus Sanctus ab vtroque. Sic docuit sanctus Thomas in hoc articulo in solutione 2. refert nihilominus idem sanctus Doctor, in opusculo contra errores Graecorum ca. 1. dixisse Athanasium in Nicena synodo, Spiritum sanctum non esse imprincipiatum, & in hoc articulo in solut. 2. nomen, principatus, reperiri apud Graecos patres. Ceterum vox haec nec Latinis, nec Graecis vsitata est, ideo ab ea abstinendum commodius esse censeo, tametsi illam admittat Durandus in 1. dist. 11. q. 2.

CAPVT VI. De nominibus Author, & Causa.

Hilarius 4. de Trin. non longe ab initio vo cat Patrem Filii authorem & hanc vocem admittunt S. Thom. in d. 29. q. 1. ar. 1. Caiet. & Ca nar. in hoc art. quia nomen ita videatur significare rationem principii, vt non denotet causam superiorem. Addit S. Thom. solum Patrem dici au thorem filii, quia nomen, author, primum principium significare videtur; sed cum idem Hilar. 2. de Trinit. dicat, a Patre, & Filio authoribus confitendum esse Spiritum sanctum, non debemus nomen, author, in ea significatione vsurpare, vt significet solum primum fontem, sed quamcumque rationem principii, etiamsi sit principium de principio, qualis est Filius. Hoc modo Phaebad. in lib. contra Arrianos post medium, qui habetur 5. tom. Bibl. sacrae Patrem appellat authorem sine authore.

De Nominibus autem, causa, & causatum, Graece, 4ἰτεον ἀιτι κτὸν maior est difficultas. Primum autem his vocibus passim Graeci sine vlla offensio ne vtuntur. Basilius libr. 1. 3. & 4. contra Euno mium, Nyssenus in opusculo, quod putandum non sic, tres Deos dici oportere, Nazianz. in oratione de constitutione Episcoporum quae est 29. Damasc.I. 1. de fideca. 8. & 11. & alibi sepenumero, Theophylactus in ca. II. 1. ad Corinthios, & alij, quos allegat sanctus Thom. opusculo illo contra Graecos: imo ex Latinis Hilarius 9. de Trinit. cum ait, Filium ex patre causam sumere. Hunc etiam esse modum loquendi Graecorum patrum, dicit Concilium Florent. sessione vltima in litteris vnionis. Quocirca Bessarion in oratione pro vnione, qua habetur sessione vlt. Concilij Florentini, cum in ea saepius vsus fuisset nomine causae, cap. vlt. illius sic ait: Notandum primo quod sancti Doctores orientales, etiam in diuinis viuntur nomine causae, & causati lar go modo, non quidem vt limitationem, & dependentiam importat: sed prout emanationem, & productio nem a principio, eius quod est a principio significat: e ideo sme etiam ad Graecos loquentem his nominibus vsum fuisse. Fatetur nihiloninus in eadem oratione ca3. Cyrillum Alex. in epist. ad Hermiam, cum occidentalibus (intelligit Latinos) non admittere in diuinis nomen causae, & causati. Ex Latinis vero Hilar. li. 4. de Trin. negat Patrem esse causam Filij & vt notauit Bessarion, cum latine vox causa imperfectionem denotet causati, quod sc. pendeat ab ea, vt a perfectiori, non est Latino sermone ea voce vtendum. Interpretes ergo Latini Graecorum patrum, vbi illa vox occurrit mellius reddidissent, principium, quam causam. Quod si loannes Theolog. Ecclesiae Latinae in Conc. Florentino sess. 23. & 24. aliquando vtitur nomine latino causae, id fe cit, quia cum Graecis disputabat. Cum vero Augustinus lib. 33. quaestionum quaest. 16. dicit, Deum aeternum esse causam aeternae sapientiae, & de Trinit. cap. 1. Quod est Deo causa, vt sit, est etiam, vt sapiens sit, causam non vsurpauit pro causa reali, aut principio; sed pro ratione, quae nostro modo intelligendi causa est. Eodem sensu dixit Hieron. in c. ad Ephesios, Deum, qui semper est, neque aliunde habet sui principium, esse originem, & causam suae subsistentiae. Quare immerito Aureolus apud Capreolum in 1. d. 29. contendit, patrem dici posse latine causam filij, & filium etiam Spiritus sancti.

Sed obijcere posset aliquis Aristotelem, qui 4. Metaphys. cap. 2. dicit in haec verba, si itaque ens & vnum idem, ac vna natura sunt, propterea quod se inuicem sequuntur quemadmodum principium, & causa &c. vbi videtur, aut pro eodem accepisse principium & causam, aut saltem ita inter se ea compa rasse, vt reciprocarentur tanquam aequalia, quod si ita est, non minus dici potest Pater causa filij quam principium. Accedit, q. 5. metaph. c.1. enumeratis multis modis, quibus dicitur principium sub finem capitis subiungit; Toties autem causae quoque dicuntur, aut, vt transferunt alij, totidem autem modis & causae dicuntur, subdit tationem, omnes nam que causae principia, h.e. omnes causae principia sunt. Et quamuis certum sit nomen Graecum, ἀίτκων. latine, causa, diuinis personis ita recte conuenire, vt Arist. non dubitaret hoc nomen illis tribuere. si eas cognouisset, nihilominus contendimus quacunque ratione etiam a Latinis esse tribuendum, quia ex sententia Aristotelis idem sunt, causa, & principium, & mutuo conuertuntur.

Respondent quidam ad primum locum Arist lam ibi Aristot. vsurpasse causam latiori significatione pro quauis vel minima occasione: sic autem cum principio conuerti. Verum haec interpretatio nec est secundum mentem Aristot. primum quia cum statim 5. metaphys. capit. 1. & 2. deberet distinguere principium a causa, sicut commmune a particulari cur tam breui spatio tam vario modo vsurpa ret principium? Tum etiam, quoniam eo c. I. enu merat aliquos modos principij, qui nulla ratione possunt esse causae, est enim principium, vnde quis incipit moueri, vt initium viae, huiusmodi etiam est punctum, vt initium lineae, at quis dicat haec esse causas, aut vllo modo occasiones? Re spondeo igitur, ibi solum ostendere Arist. quo pacto vna scientia sit vnius generis obiecti, vt inde colligat, ad eandem scientiam pertinere, tractare deente, & de vno. Reddit rationem, quia haec duo natura sunt idem, hoc est, ex natura rei non differunt, quia reciprocantur. Cum vero asserit. Quemadmodum principium, & causa, non affert in exemplum mutuae conuersionis, sed identiratis ex natura rei, ob quam ad vnam scientiam vtriusque tractatio pertinet.

Ad secundum molestum esset referre, quae metaphysici comminiscuntur in expositionem ilius loci; mihi vero summopere placuit interpretatio quam adhibet Alexander Alens. in illum locum, vt Aristot. dicat praeter modos enumeratos cap.1. quibus dici solet principium, accipi etiam totide modis, quibus & causa vsurpari solet, quos enumerat sequenti cap. & sunt quatuor. Qua ratione non dicit Arist. totidem modis dici causam, qui bus dicitur principium, cum sit manifestum, latius patere principium, & pluribus modis vsurpari, sed praeter modos enumeratos principij, totidem alijs dici principium, quibus & causa. Hoc autem mihi suadeo primum, quia c. 1. recensens acceptiones principij, non numerauit eas, quibus capitur causa: cum tamen totidem etiam modis principium dicatur, quibus dicitur causa, quos refert c. 2. Deinde hoc pacto recte quadrat ratio illa, quam subdit Arist. Omnes namque causae princi pia: ac si dicat, cum omnis causa sit principium, recte sequitur, totidem modis etiam dici principium, quot etiam dicitur causa: cum tamen non sequatur contra, tot modis dici causam, quot dicitur principium; etiamsi omnis causa sit principium, quia principium latius patet, quam causa.

Solum vero superest difficultas in verbis cita tis, quibus videtur Arist. asserere, non totidem modis principium vsurpari, quot dicitur causa sed potius contra, tot modis dici causam, quo principium vsurpatur: quod nec verum esse, nec cum ratione, quam subiungit quadrare potest. Haec tamen difficultas tollitur, si alio modo textum Aristotel. latine vertamus, quam omnes hactenus reddiderunt, quae sane translatio licet no ua sit, si tamen textus Graecus eam patiatur, ceteris est praeferenda. Ex ipso autem textu Graeco clarissime eam colligo. Textus enim sic habet, ἰσαχῶς δὲ καὶ τὰ ἀἶτια λέγεται ac si verbum pro verbo tranferas, AEque porro, atque causae, dicitur, (supple) principium; de quo proxime dixerat. Item vnde res primum cognita est, illud quoque principium ditur. Graece ἀρχὴ λέγεῖαι. Nunc ergo per singula hanc nostram versionem probemus. Primum quidem particula ἰσαχῶς significat idem, quod latine aeque, quod alij reddiderunt, totidem modis, vel, toties, sed admittamus eorum lectlonem. Deinde particula δὲ continuantis est, & significat idem quod latine, porro, ideoque particula. autem, quam omnes interpretes habent, in hunc sensum, quem saepius reddit, accipienda est Praeterea particula καὶ, quae vim habet coniunctionis copulantis, hic debet in alio sensu accipi, quem interdum habet, vt periti linguae Graecae testantur, pro perinde, atque, vel pro, atque, quae habent notionem comparantis, & hoc praesertim, quia praecessit particula ἰσαχῶς, quae significat comparationem; nempe totidem modis, vel, toties, vel, aeque. Adde, quod pars illa ra dilia, vt in dicat articulus ra, est in plurali, ac si dicas latine, causae, & ita omnes transtulerunt: verbum autem λέγεται est in singulari, quod nullus interpretum idetur aduertisse, & ita latine verti potius debet, dicitur, quam, dicuntur, vt omnes reddiderunt: at que referri debet ad suppositum, quod proxima periodo praecessit, scilicet, ἀρχὴ, latine principium, non ad vocem numeri pluralis, causae, nam quamuis nomina numeri pluralis apud Graecos aliquando coniungarkur verbo singulari, tamen, quia si haec regula hoc loco seruaretur, difficilior, imo falsa esset sententia, ideo multo melius est verbum singulare singulariter etiam latine vertere, & ad nomen, principium, referre. Ergo non debemus transferre sic, totidem autem modis & causae dicuntur. sed ita, toties, vel, aeque porro, vel, perinde atque causae dicitur (supple) principium; aut sine particula, perinde, quod idem est: & eodem verbo vsus fuerat in prae cedenti periodo, cum dixit ἀρχὴ λέγεται hoc es principium dicitur: omnia ergo recte cum nostra versione consonant: quae cum alijs secum haerere non possunt.

CAPVT I. Nomen ingenitum quondam Patribus fuisse suspectum.

VOx Graeca ἄγένητον Latine, ingenitum, significat idem quod increatum, & minime factum, qua voce Arriani Patrem aeternum malitiose appellant, non quod ille increatus non sit, sed vt filium opposita voce γένοητον, hoc est creatum, & factum nuncuparent: & vt probarent filium non esse ὁμούσιον Homousion, hoc est eiusdem cum Patre substantiae, vtebantur hoc argumento. Genitum & ingenitum, hoc est, creatum & increatum natura differunt: atqui Pater est ingenitus, filius autem est genitus: ergo substantia & na tura differunt. Ideoque nonnulli Patres hanc vocem suspectam habuerunt, vt Dionys. Alexandrinus in Epistola ad Paulum Samosatenum, quam habet noster Francisc. Turrian. in sua Hoplotheca nondum typis excusa in principio. Reddit autem rationem Dionys. his verbis, Ingenitum Patrem nulla scriptura tradidit. Caeterum vt notat ibid. Turrianus num. 13. illud dixit Dionysius, non quod sensu Catholico negaret Patrem ingenitum esse sed contra Paulum Samosatenum, qui eo nomine vt Arrianus vtebatur; & sicut Patrem ingenitum, sic Christum genitum appellabat; vt ostenderet, esse recentem, & creatum: nam purum hominem eum esse asserebat.

Eodem modo reijcit Athanasius nomen ἀγέ¬ νητον in in dialogo orthodoxi & Anomoei, quod Anomoei eadem de causa, qua Arriani, ea voce vterentur: reijcit autem, quia in scripturis nusquam habeatur, & pijs auribus non recte lonet, cumque Anomoeus instaret, an dicendus esset Pater γένητος? respondet Orthodoxus, nequaquam; ob id tamen non esse dicendum ἀγένητοι sicut quamuis Deus non dicatur credens alicui, non ideo dici potest incredulus, vel non credens, quia haec verba male sonant

Eadem ratione hanc vocem reijcit Athanas. & malitiose ab Arrianis introductam fatetur in epist. de decretis Nicenae synodi aliquantulum ante finem & in orat. 2. cont. Arrianos, circa medium, vbi ait, Ego enim ab ethnicis didici ro ἄγέ. ητον id dici quod nondum factum est, fieri tamen potest, vt lignum, quod nondum abijt in formam scaphae, tametsi ibidem & Catholicam significationem subiungat, & in eo sensu vocem admittat, vt infra referemus, dicit tamen interrogandos esse haereticos, in quem sensum loquantur, vt videamus, an vox illa admittenda sit.

Porro ex Latinis Patribus Ambrosius libro de dominicae incarnationis sacramento, c. 8. & 9. contra Arrianos, qui vocem ὁμούσιοκ Homousion non admittebant in sacris litteris non haberetur, obij cit vocem, ingenitum, quam & ipsi captiose inuenerunt, nusquam in scripturis reperiri: ex quo ipse non improbauit hanc vocem, sed simili eos argumento vrgere voluit. Neque vero Patres Graeci proxime commemorati, ea solum ratione vocem In genitum reiecerunt, quod in sacris literis non esset, nam eadem ratione & ὁμούσιον Homousion, debe rent improbare, cum in scripturis non habeatur, Quod enim Ambros. & Cyrillus conatur ex scriptura vocem Homousion partim colligere, vt re tulimus disput. 190.c. 5. satis non est, vt illa in scriptura contineri dicatur: ideo igitur Patres illi vocem, Ingenitum, non admiserunt, quia in scriptura non esset, & callide ab haereticis introducto suspectam significationem haberet.

Alia quoque ratione Basilius hanc vocem putat introductam ab Eunomio, & ipso Arriano, vt sisignificaret nullam in Deo esse generationem, qua naturam suam alteri communicans, illius pater constitueretur. Sic notauit libr. 1. contra Eunomium longe post medium, vbi refert haec verba Eunomij, Ingenitus vero cum sit, scilicet Deus) in quit (scilicet Eunomius) nunquam generationem suscipiet, cui addidit (sc. idem Eunomius) vt cum genito naturam suam communicet. Ex quibus verbis colli git Basilius excludi ab Eunomio in Deo genera tionem filij in eadem natura, & ideo Deum inge nitum appellasse. Quare in eodem libro aliquantulum a principio suspectam habens hanc vocem sic ait, Ego autem etiam ingeniti siue innascibilis appellationem, quamuis summopere cogitationibus nostri congruat; tamen quoniam nullo loco in scriptura & ipsam inuenio, & quoniam primum est elementum blasphemiae istorum, silentio tradendam merito duxeram. Huius si gnificationis ingeniti apud Eunomianos meminit Nazianzen. orat. 39. quae est in sancta lumina & Nicetas ibidem in illa verba, Pater pater est cum ait, Neque enim Pater ingenitus esse destitit, quia genuit, quae verba explicans Nicetas inquit, Ingenitus enin dicitur, vt nunquam genitus, non autem quod minim genuerit.

CAPVT I1. Merito postea nomen ingenitum fuisse a Patribus receptum, vt Patris significarent notionem.

VErum enimuero iam Patres tam Graeci, qua Latini admittunt vocem Graecam ἀyeνηro & Latinam, ingenitus, absque vlla suspicione, eam que non ad essentiam, sed ad essentiae seu subsi stentiae modum, & characteristicam proprietate significandam, quam Scholastici vocant notionem accommodant ita, vt significet, non negationem creationis, vt volebant Arriani, nec impotentiam generandi, vt contendebat Eunomius, nec solam negationem generationis, sed cuiusque processionis, & idem sit ingenitus, quod sui ipsius authorem, aut principium non habens

Hanc vocem ad denotandam proprietatem solius patris in ea significatione admiserunt patres synodi Antiochenae in Epist. ad Paulum Samosatenum, quae in eadem Hoplotheca Turriani habetur, Basil. lib. 4. contra Eunomium c. 2. Nazian in illa oratione 38. quae est in sancta lumina, & Nicetas ibidem verbis iam allegatis: sic etiam Magn Athanasius in Epistola de Synodis Arimini & Seleuciae aliquantum ante finem, qui quamuis fatea, tur voceni ingenitum in scriptura non contineri, inquit tamen admitti posse, tam ad significandum Patrem; quam Filium, si rectus sensus vocis teneatur, cum duae sint nominis significationes. Aut enim significat id, quod existit, factum tame non est; & ita conuenit Filio: aut eum, qui sui authorem non habet, & ita conuenit soli Patri. Por ro in priori sensu dicit, Filium Dei Christum vo catum fuisse ab Ignatio, ingenitum, in Epistola ad Ephesios illis verbis, Vnus est medicus carnalis, & Spiritualis genitus, & ingenitus in homine Deus, quae verba aliter nunc in codicibus, qui circum feruntur legimus, vt retulimus disput. 109. cap. 4. hoc ergo loco Ignatius, vt exponit ibidem Athanasius, vocat genitum Christum, id est, factum secundum humanitatem, sed ingenitum, id est, increatum & infectum secundum diuinitatem: subdit vero Athan. Quidam porro post Ignatium magistri, ipsi quoque scripserunt, vnus ingenitus Pater est, ex ipso filius genuinus, &c. eodem modo hanc vocem recepit Athanas. orat. 2. contra Arrianos, vt supra vidimus cum his sentit lustinus in expositione fidei, vbi fi lium, & Spiritum sanctum negat esse ingenitos, & solum Patrem ingenitum fatetur, & Cyrillus libr. 1. Thesauri capit. 2. 3. & 4. demum ex Graecis eandem vocem in praedicta significatione, quae in solum Patrem aeternum conuenit, probat Damaso lib. I. de fide cap. 9. notat tamen aliter scribi, cum denotat increatum, aliter cum significat nullo modo procedentem ab alio: num priori modo vox ὁγένουτος cum simplici j scribitur, posteriori vero cum duplici.

Ex Latinis quoqus eadem voce, absque vlla suspicione in ea, quam diximus significatione vtuntur Concilium Tolet. 6. & 11. in confessione fidei, & Damasus in symbolo ad Hieronymum quod est in 4. tomo Hilarius in libro de synodis, & 4. de Trinitate prope finem, & lib. 9. vbi vtitur nomine innascibilis, seu innascibilitatis, quo frequentius Scholastici vtuntur; August. etiam eadem voce ingeniti vtitur 5. lib. de Trinitate c. 6. & 7. & lib. 15. c. 26. & lib. 83. quaestionum quaest. 2 & nulla iam inter Scholasticos de hac re controuersia est.

Ex quo recte colligit S. Thom. in hoc artic. in solutione 4. si duo essent innascibiles, duos etiam fore Deos, iuxta doctrinam Hilarij 4. de Trinitat quia illi non possent distingui relationibus origi nis, sed absolutis modis, quod fieri non posset in eadem numero natura. Hanc rationem amplectitur Henricus quoalib. 6. quaestio. 1. sed dissentit Scotu in 1. distinct. 2. quaest. 5. qui putat personas constitui, & distingui absolutis proprietatibus: probat ni hilominus multis alijs rationibus, fore plures Deos, si essent plures ingeniti. Verum vt ostendemus disputat. 147. cum sola oppositio relatiua in diuinis sit causa distinctionis, ratio sancti Thomae optime probat id, quod contendit. Cum Hilario sentit Athanas. in orat. contra Gregales Sabelli circa mediam, vbi ait, Qui enim duo principia introdu cit, is duo numina praedicat.

Notat tamen S. Thom. in solut. 2. ingenitum, etiam dici posse de Spiritu sancto, in alia tamen significatione, quatenus nimirum significat id quod non procedit per generationem tanquam filius, citatque Hieronymum in hanc significationem, in quo ego id non inueni. Referri etiam solet Nazianzenus, apud quem etiam nihil reperiri: solum Nicetam legi, qui in orat. 39. Nazianz. ex¬ plicans illa verba, Pater pater est, &c. inquit, Nec enin ingenitus, & genitus ex eorum numero sunt, qui medio carent, vel alterum borum spiritui necessario tribuendun sit, verum inter ea medium aliquod interiectum est, nempe processio. Dixerat autem Nazianz. Nec spiritus idcirco vel in patrem, vel in filium migrat, quia processit, ac pro cessit, etiamsi impijs hominibus aliter videatur, ac si dice ret, etiamsi Spiritus sanctus non sit ingenitus non propterea genitus dicendus est, vt impij homines autumant. Vt enim ait Nicetas explicans haec verba, non sunt haec nomina de eorum numero, qua medio catent: id quod merito docuit, quia non opponuntur haec nomina contradictorie, etiamsi speciem habeant contradictionis: cum sola praeposita negatione distincta videantur, Notandum enim est, genitum in diuinis non significare pro cedens in vniuersum quouis genere processionis sed generatione, quae est solius filij productio Idem dicendum de nomine Graeco γένητος: at no men latinum ingenitum, Graeco ἀγένητος negat non solam processionem generationis, sed quamuis aliam, vt ita Patrem significemus, quae duo non opponuntur contradictione. Quod si geni tus in eadem vniuersali significatione acciperetut, non esset notio filij, sed communis conceptus conueniens vtrique personae procedenti Contra vero si ingenitus solam significaret nega tionem generationis filii, Spiritus sanctus ingenitus diceretur. In qua significatione vsurpasse videtur August. libr. 5. de Trinitate capitul. 6. & 7. cum asserit, idem esse ingenitum, quod est non filius, aut si Latine dicere liceret, infilius eodem modo dicit, ingenitum esse, qui parentem su non habet; quae omnia in Spiritum sanctum conueniunt. Caeteri vero cum aliis Patribus ingenitum vocant, quod nullo modo ab alio procedit, & sui authorem non habet: ideoque soli patri ea vor tribuitur: genitum vero, quod procedit, vt filius & ita soli filio tribuitur.

CAPVT III. Nomen Ingenitum non solam negationem denotare.

CVm Scholastici omnes nomen ingeniti, & & innascibilitatis admittant variant nihilomi nus, cum disputant de significato vtriusque, vtrum scilicet sit sola negatio, an ratio aliqua positiua. Referam igitur breuiter eorum sententias vt quid in hac re dicendum sit, melius explicare possim. Fuit quorundam opinio, cuius mentio nem fecit Bonauent. in distinct. 28. quaest. 1. qui dicebant, ingenitum, significare positiuam quan dam rationem relationis oppositae relationi genitoris, sicut inaequale denotat relationem opposi tam relationi aequalis. Verum hanc sententiam merito impugnat Bonauent. eo loco, quia ex illa sequeretur esse in Deo quinque relationes reales contra Scholasticorum communem sententiam: tum etiam quia non apparet, quae sit illa relatio realis in patre opposita esset, constitueret aliam personam: nam relatiua oppositione in Deo personae distinguuntur.

Scotus vero in primum dist. 28. q. 2. artic. 1. in quit, ingenitum, vt est notio patris, solam negationem geniti significare, & quandam in hoc deno tare dignitatem personalis proprietatis: nam per sonalia in diuinis, nec significant imperfectionem, nec perfectionem simpliciter simplicem, quae melior est ipsa, quam non ipsa. Quod si aliquis (inquit Scotus) contendat, vocem hanc significare aliquam dignitatem, quia ad rationem notionis pertinet aliquam habere dignitatem, con cedi posset, negationem illam, quam ingenitum significat esse perfectionem ratione sui, non ratione alicuius positiui, quia sicut in secunda persona dignitas est, habere genitorem; ita in prima non habere. Hanc sententiam refert etiam Bonauent. & eam merito improbat: quoniam negatio pura, quatenus negatio est, nulla potest esse perfectio, nisi ratione positiui cui coniungitur, & a quo oritur: cumque notio debeat aliquam perfectionem, & dignitatem nostro modo intelligendi significare: sola illa negatio non potest esse significatum huius nominis, quod a Schola sticis ponitur, ad denotandam quandam rationem patris.

Mihi ergo placet communis opinio, quae docet ita nomen hoc expresse & formaliter negationem significare, aut sicut quibusdam placet priuationem, (id quod statim explicabitur) sic vt si mul etiam significet positiuam quandam rationem. & dignitatem; & directe quidem, sed materiali ter, quam negatione illa denotare volumus, vt di cebamus disput. 138. capit. 5. nam licet interdum nominibus negatiuis vtamur ad significandum ea, praesertim, quae sunt in Deo, quia facilius concipimus de Deo, quod non est, quam explicare valeamus, quod est, illis tamen concipimus, & significare volumus aliquid positiuum, vt nomine, Infinitum, incorruptibile; quia notius nobis est oppositum, cuius negatione id intelligimus, & alii explicamus. Hanc sententiam praeter Bonauent in 1. 28. q. 1. 2. & 3. qui eam diserte tradidit, docue runt etiam S. Thom. in hoc artic. ad 1. & clarius in 1. d. 28. q. 1. art. 1. ad i. Capreolus q. 1. art. 1. concl. 1. Durant. q. 1. Canariensis, & Caietanus in art. 3. q. 32. & in hunc etiam articulum: qui omnes excepto Caiet. addunt, negationem quam significat expresse nomen, Ingenitum, non esse puram negationem, sed priuationem quodammodo, absque imperfectione; non quod sit negatio formae in eo subiecto, quod aptum natum erat habere formam oppositam, quia non habere illam, imperfectio esset: sed quod sit negatio formae, quae in alio simi li subiecto eiusdem naturae nata est inesse: ingeni tum enim significat negationem omnis processionis, cuius filius, & Spiritus S. qui sunt eiusdem naturae cum patre, capaces sunt

Porro praedicti doctores docent materiale quod nomine illo negatiuo significamus, esse ra tionem primi principii, prima enim & simplicia melius negatione innotescunt, vt ex Aristotel probauimus disp. 137. ca. 5. ratione cuius nos ibi dem diximus, ingenitum esse notionem patris quia de ratione notionis est aliqua dignitas, seu perfectio nostro modo intelligendi. Qua vero ratione haec notio a notione paternitatis differat, eo loco explicatum est.

Ceterum S. Thom. in hoc articul. ad primum refellit opinionem Bonau. in eo, quod dixit, no men, Ingenitum, non solam negationem, sed ali quid etiam positiuum significare; denotat enim inquit Bonauent. non esse ab alio, & esse fontalem originem, & vniuersale principium aliarum per¬ sonarum; quod hac ratione impugnat Doctor Angelicus. Quia inde sequeretur, innascibilitate non esse notionem distinctam a paternitate, & filiatione: nam vniuersalis ratio principij non constituit diuersam proprietatem, & notionem, a ta li & tali principio, vt notauimus quaestion. 33 in notationibus articul. 3. cum igitur ratio vni uersalis principii, & fontalis plenitudinis si communis huic, & illi, sicut genus, aut species suis inferioribus, non erit distincta notio a pater nitate & spiratione.

Verum haec ratio parum contra Bonauentu ram probat, cum enim ipse asserit, eo nomine non solam negationem significari, sed etiam positiuum: non contendit vtrumque formaliter, & expresse ex aequo significari, sed negationem primo, & for maliter; positiuum vero materialiter, sed directe, vt supra explicauimus. Deinde cum ait, materiale, illud, & positiuum significatum esse rationem fontalis plenitudinis, & vniuersalis, principij, non intelligit rationem aliquam communem secundum praedicationem ad modum generis aut speciei, sed rationem primi principij, quae nec pater nitate, nec spiratione exprimitur. Fons enim, vt dicebamus disput. 139. cap. 5. non significat principium vtcumque, sed primum principium, quod soli patri conuenit, qui est principium sine principio: nam filius est principium, non sicut fons, sed sicut riuus: quia est principium de principio, haec autem ratio nec sola paternitate, nec paterni tate & spiratione simul sufficienter exprimitur, vt dicebamus disputat. 137. ca. 5. dignitas autem patris sub ratione primae personae commodo significatur a nobis negatione omnis processionis, quae est innascibilitas.

Cum vero addit Bonau. hac notione denotar. quoque rationem vniuersalis principij, idem omnino significat, intelligit enim non rationem abstractam, & communem principii, sic enim (vt ait S. Thom.) non esset diuersa notio a pater nitate, & spiratione; sed ceterarum personarum principium: quasi diceret, omnium, quae proce dunt, quod idem omnino est cum ratione primi principii, & fontis. Fons enim est vniuersale prin cipium cuiusque riuuli ex eo fluentis: non ergo S. Thom. impugnauit significatum positiuum hu ius negationis, cum ipse plane ilud concedat, sed putauit illud male assignatum fuisse a Bonauentura cum tamen nihil diuersum ab eo sentiat.

Sed obijciunt aliqui hoc modo, Etiam si Pater non esset spirator, & principium Spirit. sancti, esset ingenitus, id est, a nullo alio procedens, vt constat: ergo, Ingenitum, non significat pro mate riali vniuersale principium, hoc est, spirationem & paternitatem simul, in quibus consistit ratio vniuersalis principij: vel (quod idem est) negatio significata nomine, Ingenitum, non nascitur ex positiua ratione paternitatis, & spirationis simul in quibus ratio principij, vniuersalis consistit Respondetur, non oriri hanc negationem ex vtraque illa relatione primae personae, sed ex paternitate sola sub ratione primi principij, nam primum, & vniuersale principium, idem est, lices enim pater non spiraret simul cum filio, esset nihilominus principium Spiritus sancti remote saltem, ratione cuius ab eo distingueretur, vt di sputatione 147. capite septimo dicemus, & vni uersale principium, seu fons (quod idem est) diceretur, quia sicut omnis aqua proxime, aut remote a fonte oritur, sic a patre vtraque persona oreretur.

Ex patribus etiam Basilius, Cyrillus; Damascenus, & Nicetas, quos eodem loco allegauimus, plane sentiunt eo nomine significari modum ali quem personae. Quod si aliqui ibidem etiam ci tati dicunt, hoc nomen denotare potius, quod in Deo non est, quam quod est, nihil obstat, loquuntur enim de expresso & formali significato, non de materiali directo, sicut nomina alia significantia aliqua Dei attributa, & positiuas perfectiones formaliter & expresse potius denotant quod non est Deus, quam quod est, vt, Incorruptibile, quia eo modo nostra cognitio aliquando melius fer tur in Dei perfectiones, vt disputatione 22. capit. 4. notatum est.

Sed vtrum positiuum, quod diximus hoc nomine, Ingenitum, significari, sit absolutum, an relatiuum, facile ex dictis in disputatione 137. cap. 5 colligitur. Patres vero solum contendunt contra Eunomium, & Arrium, eo nomine non significari substantiam, hoc est, essentiam Dei, inde enim Arriani inferrebant, Patrem, & Filium esse diuersae substantiae, & naturae, quia pater diceba tur ingenitus, & filius genitus. Et quidem, si ingenitum significaret id, quod infectum, & increatum est; & genitum id, quod factum, & creatum, est, nomen, Ingenitum, essentiam significaret. Ita Nazlanzenus in oratione 3. de Theologia qua est 35. a numero 36. & Nicetas in orationem Nazianzeni 23. quae est in laudem Heronis philosophi in illa verba, Illud item, idem docent Dionys. A lexandrinus, Ignatius, Athanas. Basil. Cyrillus Damascenus, & Ambrosius, allegati supra capite primo, & secundo, nec aliud contendunt contra Arrianos, vt hac ratione defendant filium Dei ὁμούσιου Homousion, patri, id est eiusdem cum illo substantiae. Vtrum autem absolutum aliquid, an relationem significet, non disputant.

Mitto tamen rationes, quibus Nazianzenus, Cyrillus, & Nicetas probant, ingenitum non significare Dei essentiam, praesertim, quia est nomo negatiuum indicans potius quid non sit Deus, quam quid sit: quae ratio mea sententia non multum probat. Nam & essentiam, vel illius attributa, quod idem est, nominibus negatiuis significare solemus: vt, Infinitum, immensum, &c. Ratio vero praecipua est, ex principijs fidei desumpta: quia cum Pater, & Filius sint eiusdem naturae, & sub stantiae, si pater dicitur ingenitus, & filius genitus cum haec nomina significatione opponantur, non poterunt ad essentiam, vel ad ea, quae essentialia sunt, vllo modo referri. Haec enim eadem sunt in patre, & filio. Quare Basilius Cyrillus, Damascenus, & Nicetas, a nobis allegati disputatione 138. c. 5. recte dixerunt, non substantiam, nec existentiam, sed existentiae modum, quem vocant hypostaticam, vel characteristicam proprieta tem, denotare.

Ceterum Augustinus lib. 5. de Trinitate capit 6. & 7. vt contra eosdem Arrianus probet, ingeni tum, non significare substantiam, sed notionem personae; ostendit non significare aliquid absolu tum, & ad se, sed relatiuum, non quia significatum huius nominis sit aliqua relatio, sed quia denotat negationem relationis, & negatio eodem respicere videtur, quo etiam habitus spectat; cumque significet negationem generationis, quae in Filio est relatio; erit etiam de numero eorum, quae non ad se, sed ad aliquid dicuntur. Hoc autem confirmare videtur doctrina communis Scholasticorum qui contra Scotum docent, in diuinis, quae funt absoluta, & vt talia significantur, esse communia, & essentialia, personales vero proprietates esse solum relationes, quia nulla persona proprietatibus absolutis constituitur, quod an definitum sit ab Ecclesia, aut apud patres Ecclesiae certum sit, dicemus disput. 159.

Ego quidem existimo nomen, Ingenitum, non solum esse de numero eorum, quae ad aliquid dicuntur, & non ad se, ratione expressi, & directi si gnificati, quod est negatio, ad quod solum attendisse videtur August. verumetiam ratione materialis, quod diximus esse paternitatem ipsam, sub ratione primi principij.

Porto si solum expressum significatum, & for male spectemus, quod est negatio, non debemus inter relatiua nomina, Ingenitum, numerare, quia significet negationem generationis, & natiuitatis, quae est propria filij, sed cuiusque processionis, sic enim communiter vsurpatur a Patribus, & Scholasticis, vt capite praecedenti notauimus, & eodem modo ad relatiua pertinebit. Deinde sicut processio vniuerse accepta, non est peculiaris no tio, quia est vniuersale praedicatum, quod non constituit diuersam notionem a particularibus sic etiam ingenitum ratione solius negationis non deberet peculiarem notionem constituere: ergo necesse est, vt diuersam notionem constituat ratione materialis significati, quod ab alijs diuer sum est, vt disput. 138. cap. 5. probauimus. Verumenim vero licet cum personam Patris innascibilitate ab alijs duabus distinguimus, eam actu relatam ad illas intelligere debeamus; tamen quia in priori quodam considerationis nostrae signo eam cogitare possumus antequam generet, magna quaestionis est, vtrum eo modo intelligatur a nobis constituta aliquo absoluto, an relatiuo; & vtrum vt innascibilis tunc possit comprehendi sub con ceptu absoluto, an sub relatiuo, quae sane difficul tas quod maiorem postulet discussionem, ex professo examinanda est disput. 159.