Quaestio 45

CAPVT I Sententia Wicleffi.

VErbum creare, & nomen, creatio, vsurpari solent & secundum latiorem significationem pro eo quod est, aliquid facere, & presse, ac proprie pro eo, quod est de nihilo aliquid producere. Nam quamuis interdum in Scriptura, & Sanctis Patribus creatio sumatur pro reuouatione, & regeneratione spirituali, vt notauit Basil. in prsalm. 32. in illa verba: Ipse mandauit, & creata sunt, & in homilia. Quod Deus non est author malorum, columna 3. id tamen fit quia renouatio interioris hominis, in eo genere est productio quaedam de nihilo: hoc est, ex Dei misericordia, nullis propriis operibus ex nobis praecedentibus: ideoque dicimur ab Apostolo ad Ephes. 2. creati in Christo in operibus bonis: & 4. c. homo nouus secundum Deum, dicitur creatus: & ad Galat. 5. neque circum cisio aliquid valet, neque praepucium, sed noua creatura: hac de cauia iustificatio nostra posset appellari creatio quaedam moralis, non physica, & natura lis. An vero ipsa gratiae infusio: aut aliorum do norum supernaturalium sit creatio, dicemus infra disp. 174. cap. 2.

De physica vero, & naturali creatione omnes Scholastici affirmant, eam esse productionem ali cuius ex nihilo: tametsi in explicanda hac defini tione varient inter se. Primum igitur Scotus in 2. d. 1.qu. 1. §. quantum ad istum articulum, explicans hanc definitionem, asserit creationem esse productio nem alicuius de nihilo; hoc est, non de aliquo secundum esse existentiae, ac proinde non de aliquo secundum esse essentiae: quia vt probatum est (ait dist. 36. primi lib. nunquam esse essentiae separatur ab esse existentiae. Putat enim Scotus esse omni no idem secundum rem, vt nos fusius ostendemus in 3. par. S. Tho. q. 17. art. 1. & 2. Addit deinde Scotus, nullam rem creari de nihilo, hoc est, de nullo modo ente, nec simpliciter, nec secundum quid quia omnia, quae creantur, prius habent esse in telligibile in mente Dei, & esse volitum, quod est esse possibile rerum, & alibi ipse Scotus appellar. esse diminutum & obiectum creaturarum. Similis videtur sententia Wicleffi, quam refert waldens tom.1. doctrinalis fidei antiquae lib. 1. art. 1. c. 17. sic enim (inquit) definiebat Wicleffs creationem; est productio de puro esse intelligibili ad esse essentiale extra Deum Refert etiam idem walden. eodem lib. c. 20. Wiclef. sum in definitione praedicta sic explicasse terminum a quo creationis, vt illud non esset omnino nihil, sed esse rei ideale; eo quod dicebat ille Deu non posse in id, quod est pure nihil. In hanc sententiam citat Walden. verba illius in Trialogo 1. S. quaeras (inquit) quare Deus non prohibuit hominem, ne sipeccet; est mihi facile respondere, quod ideo, quia hoc non fuit prohibibile, cum non fuit; nec potentia Dei se extendiad nihilum, vacuum: quibus verbis Wicleffus vide tur asserere id, quod Scotus docuit, videlicet, nullam rem creari de nihilo, id est, de nullo modo en te nec simpliciter, nec secundum quid.

CAPVT II. Refellitur praedicta senten:ia

TN vtramque Wicleffi positionem acritet in Auehitur Waldens. locis citatis: verum eum nos impugnemus, oportet explicare prius, quid vterque senserit: neque enim in omnibus errauit Wicleffus quae Waldens. putauit. Supponendum autem primo est id, quod ex eodem Wicleffo retu limus disp. 70. c. 1. & 2. ex eius nimirum sententia hanc propositionem esse veram, creatura est Deus etiam sine illo additamento, secundum esse intelligibi le, quam secundum verioris logicae regulas omni no falsam esse, ibidem conuicimus. Secundo cum haec propositio, uomo, & quaeuis creatura secundun esse intelligibile, vel ideale est ipse Deus, in aliquo sensu possit esse vera, & in aliquo sit falsa: non satis comstat, in quo sensu eam dixerit Wicleffus, vt ibidem notauimus. Tertio negari non potest, esse quoddam obiectiuum creaturarum secundum suas rationes formales ab aeterno in Deo esse, quod Scotus, & Waldensis ipse concedunt, & diminutum esse rerum appellarunt, vt ibidem vidimus: hoc autem nihil aliud est, quam esse possibilem creaturarum nondum existentium, sed obiectiue tantum praesentium intellectui diuino, & voluntati. Quarto praemittendum est id, quod disp. 104. cap. 5. ex doctrina Ferrariensis tradidimus, videlicet non ens bifariam dici, vno modo id, quod actu non existit, sed existere potest; & circa hoc versatur Dei omnipotentia, quatenus facere potest, vt id, quod non existit existat; & hoc modo dicitur non ens quasi denominatiue: altero modo dicitur non ens essentialiter, quod in sua essentia, & ratione formali non est: & hoc dicitur quidquid implicat in se contradictionem: & circa hoc non versatur omnipotentia pei, vt ibidem ex S. Thoma, & Ferrariensi obseruauimus.

Iam vero quidnam in sententia Wicleffi reprehensione dignum sit, & quam notam mereatur, facile monstrari potest: neque enim decet verum cum falso confundi; aut indiscriminatim impugnari, vt waldensis impugnat. Primum igitur cum asserit Wicleffus, terminum a quo, non esse omnino nihil, socium habet suae doctrinae Scotum, vt patet ex dictis: id tamen non video qua ratione notari possit. Nam per omnino nihil intelligit vter que, vt Scotus explicauit, id, quod Ferrar. appellauit non ens essentialiter, & S. Tho. supra quaest. 35 art. 3. vocauit non ens oppositum rationi entis, quod est obiectum diuinae omnipotentiae: hoc autem verissimum est. Neque enim ita DEVS creat aliquid ex nihilo, vt ex eo, quod implicat contradictionem, & impossibile est, & dicitur omnino non ens, seu non ens essentialiter, aliquid faciat: quis hoc non videat? in qua doctrina consentit etiam S. Thom. in eo art. vt nos loco citato notanimus. Asserit enim, circa non ens hoc modo, non versari omnipotentiam. Consentit etiam Henricus in summa, art. 2. q. 23. & 24. Quare cum dixiWicleffus citatus a Waldensi capit. illo 20. potentia diuina non se exiendit ad nihilum, & vacuum; non negat, posse, peum facere id, quod actu non est, & potest esse: neque negat, posse Deum implere vacuum, hoc est, locum non repletum iquis enim hoc negaret? sed tantum dicit, Deum non posse facere, vt id, quod implicat contradictionem, & est non ens essentialiter, aliquid sit: & vacuum, quod est nihil, aliquid etiam sit: id quod verissimum est. Quare testimonia Sanctorum, quae ibi congerit Waldensis, quibus probat, Deum fecisse omnia de nihilo, non sunt contra Wicleffum: Patres enim per nihil intelligunt id, quod actu non est, sed potest esse, & existere.

Deinde, vtrum est intelligibile creaturarum, quod vocant ideale, sit ipsa essentia Dei, quam Theologi dicunt ideam rerum, vt disput. 71. vidimus, an vero sit ipsum esse formale creaturarum secundum proprias rationes, obiectiue existens in intellectu, apud wicleffum non satis perspicuum est, vt eadem disp. probauimus. Porro si per illud, esse intelligibile ipse intelligat essentiam pei, quatenus habet rationem ideae; manifeste errat in fide, cum asserit, Deum omnia pxoduxisse ex illo esse intelligibili, vt optime reuincit waldens. capite illo 17. citato. Sicut enim contra doctrinam Patrum, & contra rationem est, Deum ex sua sub stantia fecisse aliquam cteaturam, quia solum silium, & Spiritum sanctum de sua fubstantia produxit: sic etiam manifeste errat, cum asserit, creaturam a Deo fuisse productam ex illo esse intelli gibili, aut ideali, quod est ipse Deus. Sic enim omnis creatura producta esset de natura Dei, & de substantia illius: cumque Wicleffus concedat hanc propositionem, Creatura est Deus secundum esse intelligibile, vel ideale, vt ibidem retulimus; videtur hoc priori modo accepisse, esse intelligibile creaturarum, de quo dixit creaturas fuisse productas. Hoc enim modo solum dici potest cum illo additamento, Secundum esse intelligibile, creatura est Deus, vt eo loco notauimus. Idem autem error est manifestus asserere, Deum aliquid ex substantia, autem de sua substantia creasse, quia particulae, de, & ex, non denotant principium efficiens tantum, sed simul etiam principium pertinens ad constitutionem rei productae, quando aliquid dicitur ex aliquo produci; tametsi casus ille effectiuus sine prae positione principium solum denotetr efficiendi Quid autem significet particula, de, quando coniungitur verbo sum, es, vt cum dicimus, filius est de substantia Patris, diximus, disp. 163. hoc autem sensu certum est, non fuisse Scotum locutum, cum dixit; res a peo productas fuisse non ex nihilo, hoc est, de nullo modo ente, nec simpliciter, nec secundum quid: cum prius res habuerint aliquod esse intellectum, & volitum in Deo. Nam hoc esse intelligibile non putauit Scotus esse ipsam essentiam DEI, sed essentiam creaturae possibilem obiectiue praesentem diuino intellectui. Quare etiamsi dicat, res factas esse ex illo esse intelligibi li; non propterea sentit, factas esse ex ipsa sub stantia Dei, sicut contra Wicleffum inferebat waldensis.

Si autem Wicleffus intelligat per esse intelligibile, illud esse obiectiuum creaturarum secundum proprias rationes, vt intelligit Scotus, & ipse Waldens. qui etiam concedit esse illud diminu tum rerum, vt diximus disp. illa 70. atque hoc sensu dicat, res omnes productas a Deo non de nihilo omnino, sed de nihilo existenti, & de illo esse intelligibili, & diminuto; non errat in fide: at vero in principiis Philosophiae facile potest conuinci. Quoniam vel res dicitur fieri ex illo esse possi bili, tanquam ex aliquo constituente, & hoc dici non potest: eo quod, esse, possibile rei non consti tuit rem actu existentem; sed idem omnino esse est, quod est possibile, & quod actu existit. Nam esse possibile, nihil aliud est, quam non implicare con tradictionem, vt sit: hoc autem non est aliquid, ex quo constituatur res ipsa, quae actu producitur, neque est aliquod principium illius.

Quod si dicat Wicleffus, rem fieri ex illo esse possibili & intelligibili, tanquam ex termino a quo facilius potest impugnari: & hoc sensu eum impugnat wald. cap. illo 17. nam quamadmodum Arist 1.phys. c. 5. tex. 43. deridet philosophos, quorum opinionem retulerat c. 4. tex. 34. asserentes, ex dulci fieri album, & ex lucido magnum; quia quamuis non album fuerit dulce, & ex non albo fiat album; tamen hoc est per accidens, & ideo non ni si per accidens ex dulci fit album: sic etiam termi¬ nus a quo per se creationis erit non esse rei, esse autem possibile, & intelligibile erit terminus per accidens; sicut dulce est terminus albi, de quo absolute non est dicendum, ex illo fieri album.

Verum hoc argumentum Walden. infirmum est. Nam quamuis ex positiuo, quod coniungitur per accidens negationi, quae est terminus a quo productionis, non dicatur fieri aliquid, nisi per accidens: tamen ex positiuo, quod per se coniungitur negationi, quae est terminus a quo, fieri etiam dicitur aliquid; veluti arbor fit ex semine, & homo ex embrione, & album ex nigro, & sic de aliis: sic ergo dicere potest Wicleffus, illud esse intelligibile non esse per accidens coniunctum non enti, sicut dulce accidentarie coniungitur non albo, ad proinde non esse eandem rationem.

Ceterum hoc argumento Wicleffus posset refelli. Quia illud, esse diminutum seu possibile nihil aliud est, quam rem non implicare contradictionem, vt sit: hoc autem manet adhuc re ipsa producta, nec ab ea vllo modo distinguitur: quare non recte dicimus, ex eo, quod non implicat esse hominem; fit homo, sicut ex semine fieri dicitur arbor: sed hoc efficitur cum producitur homo, vt homo, qui non implicat esse actu sit: quare esse possibile non potest habere rationem termini a quo: & ita licet per seconiungatur cum negatione, ex qua fit homo, ex illo non dicitur fieri homo, vel alia res; quia id, ex quo res fit, vt ex termino a quo, non manet cum re ipsa, quae fit: & quemadmodum disput. 71. capite 2. diximus, ideam non esse conceptum obiectiuum rei possibilis, quia est eadem omnino res, quae fit: ita etiam multo minori ratione potest esse terminus a quo productionis eiusdem, quia est eadem res, quae obiectiue praesens erat, & quae actu fit. Recte igitur Ansel. in monologio cap. 8. circa finem, postquam dixit, creationem esse productionem ex nihilo, hoc est non de aliquo, explicat quale fuerit illud nihil, & ait: vniuersa creata fuisse quidem ia mente increata Dei, sed non fuisse id, quod nunc sunt, hoc est, non habuisse existentiam, quam nunc habent. Erant tamen (inquit) aliquid, quantum ad rationem faciendi, per quam, & secundum quam fierent: non dixit, ex qua fierent, sed per quam, & secundum quam, quod proprium est ideae, & efficientis: non ergo ita desipuit Wicleffus in eo puncto, sicut putauit Waldensis.

In hac quoque parte videtur Scot. idem docuisse, quod Wicleffus: ait enim, nihil posse creari de nihilo, hoc est, de nullo modo ente nec simpliciter nec secundum quid, quia nihil creatur, quod non prius habuerit esse intellectum. Quibus verbis, si vult Scotus docere, creationem esse de aliquo esse intelligibili, fallitur vt probatum est. Si autem tantum dicat, terminum a quo non esse non ens, hoc est, quid impossibile, & non ens essentialiter, verissimum est. Ceterum in eo, quod statim addit, manifeste lapsus est: ait enim, posse aliquid produci, licet non creari, de non esse simpliciter, hoc est, de non aliquo secundum essentiam & existentiam: non dicit de impossibili, sed de non possibili: posse inquam produci, non secundum esse existentiae; sed secundum esse possibile: putat namque, vt retulimus disputar. 104. capite 2. res omnes per diuinum intellectum produci secundum rationem possibilis, quod iam satis eo loco impugnauimus. Verum si per diuinum intellectum res essent possibiles, vera esset doctrina Scoti.

CAPVT III. Exponitur praedicta definitio creationis.

SVperest, vt ex supradictis generatim colliga&mus veram expositionem definitionis, quam superius de creatione tradidimus: nam quibus productionibus peculiariter ratio creationis con ueniat, in sequentibus disputationibus dicetur. Est igitur creatio productio alicuius ex nihilo non quia nihilum sit veluti materia, aut quid per tinens ad constitutionem rei productae: sed quia sit terminus a quo productionis; perinde autem est, rem ex nihilo, tanquam ex termino a quo, pro duci, atque nihil praeexistere ante productionem, quod ad constitutionem illius rei quodammodo pertineat, vel quod idem est, atque tem fieri secundum se totam. Nam quando aliquid rei praecessit, & ea productione non fit, non est creatio, eo quod illa res non ex nihilo, sed ex aliquo fiat, siue illud sit forma, siue materia, res enim dicitur fieri ex omni eo, quod constituitur. Quare, si prae cedat forma rei, dicitur ex illa fieri, non ex nihilo. Propterea creatio dici consueuit productio entis inquantum ens, hoc est, secundum totam ratio nem eius, quod producitur: & S. Th. in art. 1. hu ius quaest. vocauit emanationem totius entis vniuersalis: & ideo recte sicargumentatur. Sicut emanatio hominis secundum rationem hominis, debet esse ex non homine, sicut etiam emanatio totius entis debet esse ex non ente; quod est nihil, non ex tali non ente, vt ex non homine, quod est aliquid. Sic intelligunt praedictam definitionem Scholastici infra citandi, & colligunt ex Anselm. c. illo 8. monolegij, vbi illud, ex nihilo, sic explicat, hoc est, non ex aliquo.

Verumenimuero circa particulam, ex, variant nonnulli, Marsil. in 2. q. 1. a. 2. quarta parte articuli. Equo sequitur: quod aeterna emanatio, & paulo inferius existimat, necessarium esse ad rationem creationis, illud nihilum duratione praecedere: ex quo infert simplicem emanationem aeternam non posse esse creationem, ac proinde nihil a Deo ab aeterno creari. Rationem huius sententiae, qua etiam ad ducitur Marsilius, vt dicat nihil ab aeterno crear posse, disput. 179. ca. 3. adducemus. Idem videtur sentire Bonau. in 2. dist. 1. ar. 3. q. 1. ex quo etiam docuit art. 1. qu. 2. nullam rem creari ab aeterno potuisse.

Multo tamen probabilius est, particulam, ex non antecessionem duratione, sed natura, significare, vt aperte docet Scotus in 2. d. 1. q. 2. §. respondeo & fateri debent, quotquot asserunt, potisse aliquam creaturam ab aeterno a Deo creari: tunc enim non duratione, sed natura solum procederes non esse. Nam, praeterquam quod multa probabilior sententia est, posse creaturam aliquam ab aeterno creari, etiamsi id repugnaret alia ratione nihilominus quod attinet ad rationem creationis bene posset intelligi ab aeterno, quamuis non prius duratione nihilum ipsum praecessisset. Sicut enim nunc intelligimus, continuam rerum conserua tionem a Deo, esse veram creationem ex nihilo non quia prius duratione, nihil praecesserit, sed quia ita secundum totum suum esse res a Deo pendet, vt ex se nihil omnino essent, si a Deo relinquerentur, sic eodem modo recte posset intelli i creatio ab aeterno, quae esset productio ex ni hilo

Ceterum Durand. cum doceat, ereari potuisse aliquid ab aeterno, vt disp. 179. videbimus, nihilominus affirmat, creationem non esse productionem ex nihilo tanquam exrermino a quo: sic asserit in 2. dist. i. n. 3. & 6. Reddit rationem, quia esse nequeunt duo termini in actione, quae non habet subiectum vtrique communem, nisi vterque sit res positiua. Hoc dixit propter transsubstantiationem, quae est ex pane in Corpus Christi, in qua non est subiectum vllum commune vtriquae termino. Id autem sic probat. Quoties actio habet duos terminos: alterum a quo, alterum ad quem; ita secum debent pugnare, vt terminus a quo, praecedat terminum ad quem natura, ve duratione: nihilum autem, quod dicitur esse terminus a quo creationis, non potest praecedere esse rei creatae duratione, nec natura: non duratione, quia negatio durationem non habet: non natura, quia negatio non est aliqua natura, nisi ratione subiecti, in quo est, ratione cuius praecedere potest duratione, sicut subiectum in quo est: hoc autem solum fit quoties subiectum esse commune vtrique termino: ergo terminus a quo creationis, nequit esse negatio illa omnis entis, aut nihilum, Quare particulam illam ex nihilo, positam in definitione intelligit Durand. negatiue, vt fieri ex nihilo, perinde sit atque non fieri de aliquo¬

Sed quamuis vno aut alio modo intelligi possit definitio (id enim, quod fit ex nihilo tanquam ex termino a quo, non fit ex aliquo) nihilominus non est, cur negemus ipsum nihilum esse terminum a quo creationis vel duratione praecedens. vel solum natura: vtroque enim modo creatio esse potest. Primum quidem duratione: nam licet negatio entis non habet durationem: comparata tamen cum esse, dicitur non sola ratione, sed duratione praecedere, aut subsequi. Dicimus namque prius Angelus fuit nihil, aut non fuit, quam esset & de vniuerso similiter, fuit enim tempus vel duratio, quando non erat. Praeterea si vniuersum, vel Angelus an nihilaretur, diceretur reipsa prius fuisse, quam desineret esse, & tamen nullus esset terminus communis. Sicut ergo annihilatio est de esse ad non esse, cum tamen non sit terminus communis, sic etiam esse poterit creatio de non esse ad esse. Dicimus autem, vnum aliud duratio ne praecedere, non quia negatio habeat in se du rationem, sed quia potest esse duratio aliqua realis, qua metiamur negationem, & ipsum esse reis & ita dicimus non esse rei ab aeterno praecessisse, & postea in tempore incepisse esse post non esse. Quis enim audeat negare, res omnes a Deo productas habuisse esse post non esse? Verum hanc antecessionem duratione, diximus esse omnino accidentariam, & extra rationem creationis, & sufficere solam antecessionem natura, hanc autem recte nobis explicuit Scotus loco allegaro, eo pacto vt nihilum rei dicatur esse prius natura reipsa, non positiue, sed priuatiue, idque sufficiat, vt sit terminus a quo creationis. Nam non solum dicimus, prius natura illud esse, quod alicui suapte natura primarie conuenit, sed etiam id, quod alicui rei ex se conuenit, nisi impediatur, dicitur prius natura ei compatere, sicut materiae primae prius natura conuenit priuatio, quam forma, non quia sint simul, vel quia reuera habeat semper priuationem; sed quia ex se nisi aliunde impediretur, priuata esset. Eodem modo cum quaelibet res, si a Deo relinqueretur, ex se sola non esset, dicimus, prius natura illi conuenire, non esse: quam esse, quia esse conuenit illi ab efficienti ex se autem non esset, nisi ab efficiente produce retur, & hoc satis esset, etiamsi ab aeterno res fuis set, vt diceretur educta de nihilo ad esse, hoc est, producta ab aeterno, vt sit, quae ex se sola ab aeter no non esset. Cur autem transsubstantiatio non sit creatio, vtrum quia sit ex termino a quo posi tiuo, hoc est, ex substantia panis, aut vini, an alia ratione, dicemus infra disp. 177. c. vlt. contra vero de annihilatione dicendum est, esse desitionem alicuius rei in nihilum, ita vt terminus ad quemsit nihil, dico autem nihil, non esse rei, quod sua natura non est coniunctum ex vi desitionis, cum aliqua entitate, si enim esset coniunctum, res non diceretur desinere in nihil, sed in aliquid. An vero ita contingat in transsubstantiatione, dice tur in suo loco.

CAPVT I. Citationem esse instuxam realem, & absolutum Dei in creaturas, senserunt quidam recentiores.

DE natura creationis superest adhuc inuestigandum, vtrum ratio productionis, quae es in creatione nihil aliud sit quam relatio quaedam: an praeter relationem contineat aliquid absolutum. Recentiores nonnulli Theologi dixerunt, crea tionem quidem non esse mutationem, propriloquendo: in quo cum omnibus Scholasticis con ueniunt: quia mutatio debet habere commune sub iectum vtrique termino quod de vno termino transeat in alium. Addunt tamen primo, aliquid absolutum esse de tatione creationis, nempe in fluxum realem, quo creaturae ex tempore emanare dicuntur a Deo. Secundo in creatura esse actio nem, & passionem creationis eodem modo quo in passo dicuntur esse actio, & passio & ab ea non tantum rem denominari creatam, sed etiam Deun creatorem, & creantem; sicut a motu existente in mobili agens dicitur mouere & agere, atque mo bili moueri & pati. Tertio denique, creationem vere esse de praedicamento actionis non minus quam est calefactio, & quaeuis actio, quae est mo tus. Esse autem aliquid absolutum de ratione hu ius productionis, quod cetera consequantur, probant primo, quia vel creatio actio est velle diuinum & intelligere, quibus Deus dicitur creare vel respectus aliquis rationis: vel influxus realis in creatura, a quo Deus etiam creans denomine tur, & qui habeat rationem actionis. Non primum quia velle, & intelligere, in Deo sunt principia creationis: eis enim tanquam forma & virture Deus creat: ergo non sunt ipsa actio creandi. Veluti cum Angelus voluntate monet lapidem, voluntas illius non est motio, & actio, sed principium agendi: at motio & actio est in re, quae mouetur Neque potest esse secundum: quis onim dicat, a ctionem in Deo, esse respectum rationis? Erit igi tur tertium, scilicet influxus tealis in creatura.

Hunc autem non esse ipsam relationem creaturae, sed quia absolutum praeuium relationi se cundo probant, quia relatio producti in creatura quae est telatio creaturae, est posterior creatura: sed creatio actio, est prior creatura: quia est via ad il lam: ergo praeter relationem est aliquid aliud, quod recte dicitur influzus & est quid absolutum. I. quod hac ratione tertio magis confirmant. Rela tio creaturae ad Deum, vt causam, est realis vt omnes fatentur: ergo habet fundamentum aliquod reale ex ijs, quae Arist. assignauit 5. Metaph. c. 15. aliud autem esse nequit, quam influxus & actio rationem habens absolutam: tum quia relatio creaturae est de secundo genere: tum etiam quia vna relatio non potest esse fundamentum alterius re lationis realis: deber igitur esse realis influxus absolutus. Quarto actio, & passio, vt peculiare constituunt praedicamentum, non sunt relationes secundum esse, nec relationibus secundum esse es sentialiter complentur: alioqui non essent in alio praedicamento quam relationis: sed creatio est in praedicamonto actionis, ergo nec est relatio secundum esse, nec relatione completur.

CAPVT II. Creationem esse solam relationem creaturae ad creatoren vera & communis opinio fert

VErum ea, quae diximus, non sufficiunt, vt com¬ > Vmunem & antiquam Scholasticorum sententiam deseramus, qui affirmant, creationem nihil aliud esse secundum rem, praeter relationem ipsam creaturae pendentis a creatore. Sic tradunt S. Th. e Caiet, in praesente ar. & alii recentiores cum eis Fer. a cont gent. c. 26. & 18. Cap. in 2. dist. 1. q. 2. Ricar. a. 1. q. 2. & 3. Dur. qu. 2. nu. 19. & supponere videtur Scot qu.5 conuenit Greg. Arim in ea dist. q. 6. con. 2. 3. cum assent, creationem & conseruationem non distingui a recreata & conseruata. Ratio vero est. Nam si actioni desit ratio motus & transmutationis, nihil aliuo videtur superesse, quam pura relatio, nec alio modo a nobis explicari, aut etiam intelligi potest, quam conceptu solius relationis. Quod enim aduersarij asserunt, esse quendam influxum realem seu productionem, quae est veluri via ad esse, non negamus. Ad hoc esse aliquid absolutum, vnde nam probare possunt? quinimo contra eos habe mus efficax argumentum ductum ex diuinis processionibus. Nam ut dixi in notationibus art. 1. q. 41. productiones diuinarum personarum nihil aliud sunt, quam relationes ipsae personarum actiuae quidem in personis producentibus, passiuae vero in personis productis, ita vt generare, non sit aliud, quam paternitas alio modo concepta, & generari non sic nisi filiatio sub diuerso conceptu, nihilominus sunt verae productiones, habentque veram rationem influxus actiui, & passiui seclusis solum imperfectionibus ferum creararum, ergo eodem modo in creaturis potest intelligi vera ratio actionis, & passionis, atque influxus, etiamsi re ipsa non sit nisi relatio. An vero hoc genus actionis & passionis sit in praedicamento actionis & passionis, statim dicemus. De motu non dispu to, an sit aliquid absolutum, praeter relationem & terminum, nec enim ad nostrum institutum spectat

Est autem discrimen inter actionem, & passio nem, quae sunt motus ex genere suo, ex vna parte& inter actionem, & passionem, quae ex genere suo non sunt motus, ex alia. Nam actio & passio, quae sunt motus, sunt in passo; sed actio, quae non est motus in agente, passio vero est in passo. Quo circa creatio actio, esset quidem in Deo creante, sicut etiam relatio creatoris, nisi alias ipse non esset capax alicuius relationis ex tempore. At quia illam nequit recipere, creatione existente in crea¬ tura denominatur creans & creator: cum tamen generans & pater denominetur prima personaa relatione existente in seipsa. Haec omnia latius lo co cirato explicata sunt.

Nunc vero addo primum, actionem creationis non esse in praedicamento, non quia non habeat veram rationem productionis, aut quia non sit motus: sed quia actio praedicamenti debet esse non sola nostra, consideratione, sed reipsa acci dens. Vt autem sit accidens debet reuera alicui substantiae accidere: ad hoc vero necessarium est a substantia ipsa distingui ex natura rei. Nam si idem sit cum illa, reucra ei non accidit, etiamsi a nobis ad modum accidentis concipiatur. Cum er go creatio non distinguatur ex natura rei a re creata, vt mox dicemut: non erit vere accidens, nec in praedicamento actionis. Qua etiam ratione nec relario, quae est idem cum substantia, quaecunque illa sit, erit in praedicamento telationis; non quia praedicamenta omnia debeant distingui saltem formaliter ex natura rei; sufficit namque rationis distinctio: sed quia praedicamenta accidentiuma substantia ex natura rei distingui debent vt vere sint accidentia. Ceterum si aliqua esset actio & passio: quae non esset motus, nec mutatio nec ta men idem esset secundum rem cum substantia qualis est illuminatio aeris simul cum corpore ipso aeris incipiens esset in praedicamento actionis. Nihil enim videtur deesse, quo minus in eo eprae licamento collocetur cum sit actus agentis & passi: ex quo etiam colligitur, rationem motus non pertinere ad praedicamentum, neque esse quid commune actioni, & passioni: non quia sit ens (vt aiunt Logici) incompletum & via: nam e actio quoque, & passio via est: sed quia potest esse actio & passio, quae non sint motus, neque mutatio, v in exemplo posito. Quare cum motus non sit quid commune his praedicamentis, nec sub aliquo illorum contineatur, non erit in aliquo praedicamento.

Deinde aduerte, cum omnis actio sit medium quoldam inter rem productam, & producentem quia est actus, quod producens producit: creatio nem quoque esse medium inter Deum & creatu ram productam. Con ulto addidi productam: qui cum creatio sic finitae essentiae, & naturae: sub vni uersitate creaturarum quae distinguitur a Deo con tinetur. At si de creaturis, quae habent rationem termini producti, vt quod loquamur: recte com paratur creatio, vt medius actus, quo creatura producitur: ipsa vero non dicitur produci, quia produ ctio non producitur. Ob id tamen non habet ra tionem Dei.

CAPVT III. Relationem creationis sola ratione a re creata distingut

Probabilior sententia est relationem creationis non distingui realiter a substantia creaturae, vt optime conuincit Scotus quaest illa. §. Ad quaestio nem istam, hac ratione; quotiescumque relatio, & substantia seu absolurum ita se habent, vt vnum sine alio etiam de potentia absoluta Dei nequeat esse, non possunt distingui realiter, aut saltem nul lum habemus argumentum ad probandam distin ctionem realem inter ea: sed ita se habent creatio & creatura, ergo non possumus asserere, ex natura rei distingui: & in vniuersum colligi non potesdistinctio realis inter ea, quae sunt in eodem sub iecto & nec potentia absoluta separari possuat Quare falsum est quod docent Caiet in hoc art. Ferrar. & Capreol. locis allegatis, creationem distingui secundum rem a re creata. Ex quibus Caiet supra qui 27. art. 2. & Ferrar. 4. contragent c. 14 vers. ad istas rationes. existimant omnem relationem realem distingui ab absoluto, & a subiecto, in quo est. Eorum autem ratio communis haec est, quia quodcumque genus accidentis distingui debet a substantia: tum etiam quia genus relationis est di uersum ab alijs generibus accidentis: ergo habet diuersum esse in.

Contra vero Henricus quodlibet. 9. quaest 3 Maior in primum distinct. 30. quaest.1. Marsilius in primum qu 32 artic 2. conclus. 2. Soncinnas lib. 5. Met quaest. 28. Augustinus Niphus 5. Met. disput. 12. cap. 4. & Canariensis su pra artic. 2. quaest. 28. huius primae partis, censent omnem relationem idem esse reipsa cum alique absoluto, cui proxime inest. Melius tamen Scotu loco allegato in 3. distinct. 8 quaest i. §. Ad quaestio nem & quodlibet 3. artic. 3. & Durand. in 1. distinct 30 quaest. 2. num. 14. affirmant non omnem relationem distingui realiter ab absoluto, sed eam tantum, quae de potentia saltem absoluta Dei ab eo sepa rari potest: quorum sententia nobis probatur Nullum enim indicium habere possumus talis distinctionis, si reuera implicat contradictionem, separari vnum ab alio vel contra, vt notauimus diiput. 116. cap. 5. cumque ita se habeant creatio, & res creata, idem de illis dicendum est. Porro autem, creationem a re creata, quam respicit vt terminum separari non posse, in formis quidem, & rebus per ie subsistentibus natura sua, vt in spiri tibus, & materia manifestum est: aut saltem fundamentum non habemus excogitandi varios modos creationis, quorum quilibet separari possit a re creata, hoc est, res creata possit vno vel alio modo creari: cumque tales res non possint a Deo non pendere per creationem, potius dicendum est, esse vnam creationem harum rerum, sine qua ipsae esse non possint. Difficultas esse posset in ijs formis quae in subiecto, & extra subiectum: possunt produci: de his tamen cap. sequenti in fine dicemus. Cum vero Caletanus ait, ideo creationem a substantia distingui: quia creario est accidens, cum sit relatio, & accidens a substantia distingui debet, supponit id, quod reuera probandum erat. Haec enim relatio re ipsa non est accideas substantiae, cum implicet contradictionem, substantiam sine illa esse, sed nostro modo conclpiendi tantum vt accidens, apprehenditur, cum reuera substantia sit

Ceterum Scotus in primum dist. i. qu. illa 5§. Secun dum membrum, iuxta communem Scholae suae doctrinam addidit, creationem, & rem creatam distingui ex natura rei formaliter quemadmodum de attributis DEI, & de multis aliis rebus ipse philosophatur: distinctionem hanc colligit ipse in praesenti, sicut inter plura alia, & variis enunciationibus. Multa enim enunciamus de crea tione, quae de reipsa creata nequeunt praedicari Hanc tamen rationem friuolam esse, satis ostendinius disput. 120. cap. 6. vbi nos monstrauimus. ob solam distinctionem rationis. quae in variis nominibus a nobis impositis continetur, contraria de eadem re, diuerso modo nominata, & concepta, enunciari. Postremo ex dictis colligitur creationem non esse influxum realiter distinctum? re creata per modum viae in praedicamento actio nis: sic enim esset accidens distinctum ex natura rei ab ipsa re producta: cumque prius esset extra causas ordine reali naturae quam res producta: deberet per illam prius habere subiectum; siquidem eius esse suapte natura est inesse alteri. Respondent aliqui, creationem habere quidem pro subiecto ipsam rem creatam, non cui inhaeteat, sed cui ad haereat: & quamuis subiectum inhaesionis alicuius accidentis videat simul cum accidenti considerari; subiectum tamen adhaesionis dicunt posse esse posterius. Porro discrimen inter subiectum adhaesionis & inhaesionis colligunt: quia diuerse modo punctum est in linea, & pars in toto, & mo dus substantialis in re cuius est modus, quam sit accidens in subiecto. Verum hoc responsum friuolum videtur, & in primis distinctio illa in solis vocabulis ad eludendum conficta videtur: nam si vim vocis attendimus, non minus proprie dici potest albedo adhaerere parieti, quam inhaerere & contra non minus proprie dici potest punctum inhaerere, quam adhaerere. Quod si in re ipsa est a liqua differentia, ea solum est in hoc, quod punctum in linea non est sicut accidens in substantia. sed sicut modus in re, & modus substantialis in substantia. Eodem ergo pacto cum creatio ex sententia aduersariorum sit vere accidens: non mi nus quam cetera accidentia subiectum sibi postulabit inhaesionis. Cum igitur existentia accidentis suapte natura sit in alio, in eo priori naturae, quo praecedit creatio rem creatam, debet habere aliquod subiectum: hac enim de causa disp. seq. pro babimus, accidentia non creari: quia non possunt non fieri in subiecto, nisi quando a Deo separata reipsa producuntur. Atqui creatio in illo prior non potest habere subiectum, vt patet, ergo non est accidens reale. Praeterea cum accidentis esse pendeat a materia, vt a causa, non potest in alique reali priori, etiam natura, esse sine subiecto.

CAPVT IV. Diluuntur argumenta prioris sententia.

ARgumenta vero prioris sententiae ex his, quae hactenus dicta sunt facillime soluuntur. Ad primum dicimus, creationem actionem non esse velle Dei, nec intelligere, haec enim sunt princi pia creandi, non ipsa creatios actionem vero crea tionem nullam aliam esse, quam relationem in re creata: cum alias in creante deberet esse, sicut o rigo actiua est in persona producente, & ab ea quae est in creatura, Deum nominari agentem extrinseca denominatione, quae autem huius sit caussuperius ostendimus. Porro non est difficile abs que vlla in ipsoDeo mutatione, nec relationis rea lis, nunc ab eo profluere aliquid per creationem quod antea non emanabat, sola mutatione ipsius rei productae. Ad secundum dico, eodem modo philosophandum esse nostro more intelligendi, de creatione actione, & passione, & de relatione creaturae comparatis cum creatura producta, sicut de origine passiua, & relatione comparatis cum persona producta. Nam sicut solum nostro modo intelligendi origo actiua, & passiua praeintelli gitur vrvia ante perionam, & deinde relatio, & persona, quae per relationem constituitur, licet re idem sint relatio; & origo, ita etiam prius intel ligimus, instar aliatum rerum, quae paulatim fiunt, creaturam quasi in via & fieri, & haec est creario re spectu Dei, & passio respectu creaturae productae, deinde intelligimus ipsam rem productam, tandem relationem productae & creaturae in facto esse, eo quod non intelligimus eam vt proprietatem constituentem, sicut diuinam relationem respectu personae. Hic autem ordo non est realis: nec duratione, nec natura, sed sola ratione, quia haec omnia, quae diximus, solo nostro modo concipiendi, & nominandi distinguuntur.

Ad tertium dicendum, relationem realem non ideo esse realem, quia realiter differat a fundamento, sed quia ex natura rei referatur ad aliud, id quod diuinis relationib. apparet, quae vero reales sunt, & tamen nec ab eo, in quo fiunt, distinguuntur, nec a fundamento, ratione cuius consurgere dicuntur, neque enim opus est, haec duo a relatione distingui, nec Aristoteles id docuit, sed 5. Metaphys. cap. 15. vt enumeret genera relationum, varias rationes assignauit, quas Philosophi fundamenta consueuerunt appellare, cum tamen Arist. nunquam hoc nomine vsus fuerit. Primum genus sumpsit secundum numerum, hoc est, secundum vnitatem, vel pluralitatem in substantia, qualitate, aut quantitate, & interdum relatio non distinguitur realiter a substantia, qualitate, & quantitate, in qua fundatur. Dixi interdum, quando scilicet separari ab eis non potest, nec qualitas & quantitas a relatione. Nam quando haec fundamenta manere possunt sine relatione, certum esse debet, distingui relationem secundum rem a fundamento suo, sicut modus distinguitur a re, cuius est modus vt constat ex dictis supra disput. 116. capit. 5. Secundum genus sumpsit secundum potentias, & earum actiones, & tamen relatio potentis, quae fundatur in potentia, non distinguitur realiter ab ea. Tertium genus est eorum relatorum, quae solo nomine referuntur ad alia, quia alia ad ipsa referuntur realiter, quae ad nostrum institutum non spectant. Obiter tamen notare libet, haec esse relata secundum dici, quia solo nomine relata sunt, non tamen reipsa, vt recte obseruauit Henricus quodlib. 2. quaest. 4. haec autem & alia similia. quae solo nomine referuntur, cum tamen reipsa absoluta sint, inquit Henricus, definita fuisse ab Aristot. in praedicam. cap. de relatione, priori de finitione, quae est initio capitis in hunc modum, Ea dicuntur ad aliquid, quae id, quod sunt, aliorum esse, aut ad aliquid aliquo alio modo dicuntur, vbi tantum definit relatum, per hoc quod est, dici ad aliud, nam postea in eodem capite, quod videret Arist. hanc definitionem non recte tradi de relatis quae ponuntur in praedicamento, sed aliis etiam conuenire, alia adduxit eorum, quae non solum dicuntur, sed reuera sunt ad aliud. Quae talis est: Ea sunt ad aliquid, quorum esse, idem est ei quod est, ad aliquid aliquo modo se habere.

Bene video, non paucos Thomistas vocare relationem secundum dici eam, quae est de essentia alicuius absoluti, qualis est in eorum sententia relatio potentiae, etiamsi talis relatio sit vere realis. Distinguunt autem relationem realem in relationem secundum dici, & relationem secundum esse. Ego tamen ineptam existimo hanc diuisionem. Nam relatio realis non potest non esse relatio secundum esse, & secundum naturam. Praeterea relatio, quae est realis, non est relatio tantum secundum dici, qua non est tantum secundum nomenNec vero praedicta sententia, & diuisio fundamentum habet in doctore sancto ille enim in 1. p. q. 13. Art. 7. ad 1. solum dixit, nomina relatiua quaedam fuisse imposita ad significandas ipsas habitudines relatiuas: vt dominus, pater, &c. & haec inquit esse relatiua secundum esse, hoc est, rem significatam hoc nomine, nempe, dominum, patrem, &c. esse relata secundum esse, quaedam vero inquit impo sita fuisse ad significandas res, quas consequuntur relationes & habitudines: sicut mouens, motum, caput, capitatum, & alia huiusmodi, quae dicuntu relatiua secundum dici, vbi S. Thom. non vocat ipsas relationes secundum dici, sed res ipsas abso lutas, quas consequitur habitudines, vocat relata secundum dici, quia ex se non referuntur relati re ipsa, licet habeant nomen, & fortassis illud, c aliae huiusmodi, quae dicuntur relatiua secundum dici non refertur ad omnia illa, quae dixerat; nempe ad mouens, & ad motum, sed ad caput, & capitatum Praedicti vero Thomistae vocant relationem secundum dici, etiamsi ex natura rei, & non solo no mine existat. & rebus conueniat, eam relationem, quae non postulat, vt simul cum ipsa terminus eius existat: sed ad rem non existentem refertur, qua liter refertur scientia ad scibile, quod nondum est, Nam Aristot. in praedicamentis, cap. de relatione intet proprietates relatiui illius praedicamenti po suit hanc, vt relata sint simul natura. Hoc tamen fundamentum leue est, vt huiusmodi relatiua quae referuntur ad rem nondum existentem, vocemus relatiua secundum dici; quamuis dici pos sent relatiua, quae non pertinent ad praedicamentum reale: quia licet ad terminum non existen tem referantur; tamen reipsa referuntur, & non solo nomine dicuntur ad aliquid: cur ergo vocanda sunt telatiua secundum dici siquidem non di cuntur praedicamentalia, sed telatiua, & reuera relatiua sunt?

Adde, quod telationem ad terminum non existentem, constituit, & numerat Aristoteles inter relatiua praedicamenti ad aliquid 5. Metaph. cap. 15. nempe factiuum ad id, quod factibile, aut faciendum est: & in eodem capite inquit, scibile ex eo dici relate ad aliud, quia aliud, nempe scientia refertur, videlicet reipsa, ad ipsum. Demum in praedicamentis capite de relatione, cum adduxisset vt proprietatem relatiuorum vt sint simul natura, tandem, quia vidit multa relata referri ad terminum non existentem, vt scientiam ad scibile: non admittit hanc conditionem tanquam veram proprietatem relatorum huius praedicamenti: & vnicam solum proprietatem veram huius praedicamenti assignat vltimo loco, nempe vt non contingat definite scire relatum, nisi sciatur etiam id, ad quod refertur: quae proprietas conuenit etiam relatis, quae referuntur ad terminum non existentem: ac proinde haec relata debent in hoc prae dicamento collocari: quia cui conuenit passio quarto modo alicuius praedicamenti, conuenit etiam essentia illius. Habemus igitur fundamentum, quod est ratio, ex qua oritur relatio, ex natuta rei ab ipsa relatione non semper distingui.

Ad quartum respondeo, primum, creationem non esse in praedicamento actionis, vt cap. 2. no taui: & ideo parum refert, si idem omnino secundum rem sit cum relatione creaturae. Deinde dico, ad hoc vt sint aliqua in diuersis praedicamentis satis esse, si per rationem nostram distinguantur; nec ad hoc esse necessariam distinctionem ex natura rei inter illa, quare si alia deessent decessatia, vt creatio actio, esset in praedicammento, nihilo obstaret realis eius identitas cum relatione.

Nonnulli tamen recentiores, vt probent, creationem realiter distingui a re creata, sicut modus distinguitur a re, cuius est modus, arguunt ex separatione, ex qua recte colligitur haec realis distinctio, hoc modo: Quamuis res creata nequeat esse sine creatione aliqua; sicut neque quantitas sine vbi, quod est vnum ex 10. praedicamentis: tamen potest esse sine hac creatione determinate, cum alia; sicut quantitas sine hoc, vbi, cum alio: quod satis videtur, vt dicamus distingui, sicut modus distinguitur a re, & vbi a corpore, cui inhaeret. Posse autem creaturam esse sine hac creatione, sed cum alia, & ita posse variari, creationem, colligere quidem non possunt ex omnibus formis, quae creantur, nam in simplicibus, & in materia ipsa non apparet haec variatio creationis, vt ipsi ingenue fatentur; sed in formis, quae si extra subiectum producerentur a Deo, dicerentur creari, si vero in subiecto producerentur, non crearentur, sed generatione producerentur.

Quidam hoc argumento oppressi dixerunt, sine in subiecto, siue extra subiectum, has formas semper creari. Verum disputatione sequenti satis superque ostendemus, formas, quae suapte fratura per se subsistere nequeunt, cum in subiecto producuntur, non posse creari. Respondeo igitur quamuis in formis, quae natura sua postulant in materia creari, & per se subsistere non possunt; non sit eadem productio, quando per se producuntur, & quando in subiecto generantur: hinc tamen non licere col. igere quam libet formam per se subsistentem, vt Angelum, & animam, posse variis creationibus creati. In aliis namque formis nondum probatum est, nec probari potest, vnd 8 alia creatione creari posse, sed tantum vanis productionibus posse produci: quia & ipsa variis modis esse potest, & per se, & in alio. Quando autem per se producitur, cum semper eodem modo sie habeat, non est, vnde colligamus, posse produci variis creationibus: si enim res Ipsa producta, nec secundum substantiam, nec secundum modum varietur, nulla ratione colligere possumus, diuersis creationibus posse creari. Quod vero eadem forma diuerso modo se habens, nempe aut per se, aut in alio, diuersis productionibus producatur, quarum vna sit creatio: altera generatio, ipse diuersus modus existendi formae postulare videtur Quare inde non sequitur, in formis, quae sempe eodem modo se habent, creationem distingui a re creata: quia modo hac, modo illa creatione produci posset: nec id sequitur in formis, quae diuerso modo se habentes, diuerso quoque modo producuntur. Nam cum creantur, semper eodem modo se habent. Quare creatio earum non videtur ab illis eo modo se habentibus posse separari

Quodsi ab eis separatur, & distinguitur realiter, est ratione modi realis, qui in ipsis variatur; ratione cuius variationis eadem res a seipsa distingui potest realiter, vt sup. disp. monstrauimus.

Imo ex dictis, contra oppositam sententiam talis ratio formari potest. Quando producitur forma accidentaria extra subiectum, creatio illa non potest separari a termino, nec terminus ab ea creatione: ergo non est, cur dicamus, distingu realiter. Porro autem terminum non posse separari ab ea creatione, vel contra, sic probatur: For¬ ma accidentaria per se existens, non potest separari a creatione, qua tunc creatur: terminus autem creationis est forma accidentaria per se existens, ergo terminus creationis non potest separari a creatione illa qua tunc creatur. Forma haec arguendi syllogistica est, praemissae autem notissimae, & si aliqua ex eis indiget confirmatione, es minor, illa autem sic probatur. Creatio illa termi nari nequit ad formam accidentariam separatam quatenus forma tantum est, non considerata separatione, & existentia per se, siue ille modus existendi per se, sit negatio, siue positiuum, alioquin quaeuis forma accidentaria, quando est in sub jecto, posset prius natura cogitari a Deo producta per creationem, quam coniuncto subiecto, & per generationem agentis creati facta, hoc autem praeterquam quod demonstrabimus disputatione sequenti falsum esse, tolleret omnino difficultatem argumenti propositi contra nostram sententiam, quod aduersarii probare nitebantur creationem formarum, quae natura sua a subiecto pendent, di stingui realiter ab eis, ex eo quod creatio ab eis separari posset, quando creatione extra subiectum creari possunt, & sine creatione in subiecto pro duci: hoc autem nullo modo sequeretur, si crea tio terminaretur an hanc formam secundum sub stantiam, antequam consideraretur in subiecto vel extra, & sic semper a Deo eodem modo pen deret siue in subiecto siue extra. Adde quod, cun S. Thom. dicat, creationem esse subsistentium, vi sequenti disputat. probabitur, forma accidentaria separata non potest esse terminus creationis, nisi cum modo perseitatis, a forma autem cum hoc modo, non potest separari creatio; & ita ab ea cum modo non debet distingui; quod enim separare tur ab ea separato modo perseitatis, non arguit distinctionem a termino.

Hic etiam obseruandum est, hunc modum per se in forma accidentaria non produci distincta productione a productione formae. Quia quam uis aliquis modus producatur diuersa productio ne, a productione rei, cuius est modus vt vbi, ta men modus existendi, cum non habeat aliam existentiam, quam res, cuius est modus, vt disput 126. cap. 3. monstrauimus, ideo non producitur diuersa productione alioquin quando producitur forma accidentaria in subiecto cum modo inhae sionis, deberet produci ipsa forma secundum se vna productione, & modus ipse, quo inhaeret, alia distincta, quod est falsum. Modus autem rei tunc non habet diuersam existentiam, & productio nem, quando est modus ipsius existentiae, si autem sit alius modus, vt vbi, habet diuersam existentiam.

Dices, terminum creationis esse formam, nor cum modo positiuo perseitatis, sed cum negatio ne in alio, & ita si esset idem cum substantia negata, non posset ab ea separari, etiamsi postea habe ret modum positiuum in alio. Verum haec solutio infirma est, primum quia quando accidens est per sej non minus habet positiuum modum, quam cum natura substantialis est per se, modum autem naturae substantialis existendi per se esse quid positiuum, probabimus ex professo 3. par. q. 4. art. 2. & Schola Thomistarum libenter admittit, & alio quin cum Deus conseruaret accidentia extra sub iectum, nihil noui, nec amplius in illis efficeret sed tantum auferret modum priorem conseruan¬ di ea in subiecto. Deinde etiamsi modus ille per se esset negatio, nihilominus non sequeretur, creationem distingui a re creata, quia quando illa forma accidentaria per se producta coniungeretur subiecto, iam non maneret creatio, hoc enim fieret, quia adderetur productioni illius formae nouus modus inhaerentis, & pendentis a subiecto, quem nullus negat esse positiuum. Quare a re creata non addito etiam aliquo modo reali, non distingueretur, sed a re creata addito nouo modo distingueretur; quia ratione modi eadem a seipsa realiter distinguitur.

CAPVT I. Gratiam & dona supernaturalia in nobis creari, mulis Scholastici existimarunt.

TAmetsi certum sit apud Scholasticos, nullam formam naturalem, aut accidentariam, aut substantialem, quae suapte natuta, vt sit, pendeta materia, produci per creationem sibi propriam de gratia tamen, & omnibus donis supernaturali bus omnes antiqui Scholasti, qui de hac re men tionem fecerunt, existimant, non alia productione sibi propria, quam creatione produci. Sic expresse docuerunt Alex. 2.p. q. 9. mem. 8. Bonauent. in 2. dist. 26. art. i.q. 4. & in 4. d. 1. art. 1. q. 4. Ricard. in 2. d. 26. ar. 1. quaest. 2. & in 4. dist. 1. art. 4. q. 2. Scotus in 4. dist. 1. qu. 5. §. Contra istam opinionem. Gabr q. 1. artic. 2. conclus. 3. circa finem probationis. Capreol. in ead. dist. q. 1. art. 3. n. respons. ad argum. Scoti contra 3. conclus. Petrus Alliacensis in 4. q. 1. art. 2. Maior in 4. dist. 1. in 4. argumento Conradus in 1. in 2. S. Thomae q. 112. artic. 1. tametsi qui 110. artic. 2. modum loquendi Caiet. sequi videa tur. Dominicus Sotus libr. 2. de nat. & grat. cap. 9. Veg. libr. 7. super Concil. Trident. cap. 13. Ledesma 1. p. 4. qu. 3. artic. 1. Ferrariensis 4. contra gentes, cap. 57. quibus ex parto consentiunt Paludanus in 4. dist.1. qu. i.n. 28. & Caiet. i. 2. q. 110. art. 1. circa solutionem tertij, & qua 112. artic. 1. cum asserunt, gratiam non creari, sed concreari, hoc est, non posse alia productione, quam creatione produci, aut comproduci: nam ceteri absolute affirmant, creari

Fundamentum huius sententiae, quatenus asserit, gratiam creari, est; quia a solo Deo producitur, sicut anima rationalis, & ex nihilo; eo quod nec in homine merita praecedunt, nec vlla naturalis potentia ad talem formam, de qua dicatur e duci, oppositum namque videbatur illis cum errore Pelagij conuenire; quocirca pro eodem reputant, gratiam esse qualitatem a solo Deo infu sam, & ab ipso creatam. Adde loca Scripturae, qui bus homo dicitur creari in gratia, quae retulimus quaest. 173. c. 1. Caiet. vero & Palud. cum viderent, ex sententia Sancti Thomae in hoc art. 4. creationem solum esse subsistentium, dixerunt gratiam non creari, sed concreari: hominem autem gratum creari: id quod hac ratione probabile fit Quamuis productioni gratiae supponatur anima & homo, qui fit gratus; qui tamen id, quod gratiam ipsam praecedit, & ei vt subiectum compara tur, secundum se totum a Deo continuo conser uatur, quod est creari: continua enim totius esse conseruatio, productio quaedam de nihilo est, ac proinde creatio: ideo totus homo gratus creatur, & gratia cum illo, quod appellant Caiet. & Palud gratiam concreari: veluti si equus crearetur, anima illius concreari, non autem creari diceretur: tum etiam cum Angelus in primo instanti secundum substantiam, & in gratia productus fuit, gratia illius fuit concreata simul cum natura: vt autem nunc etiam dicatur in anima gratia concreari, nihil obstare videtur, quod anima tempore praecesserit: quia continuo a Deo ex nihilo producitur eodem modo, quo in primo instanti. Si ergo in primo illo instanti gratia crearetur, nunc etiam quocunque tempore creari diceretur.

CAPVT II Neque gratiam, nec vnam formam accidentariam, aut substantialem, quae natura sua pendet a subiecto, vel a materia, creari aut concreari authoritate probatur.

SI recte inspiciamus definitionem creationis disp. 173. a nobis explicatam, facile coniicere licebit, multo esse probabiliorem oppositam opi nionem, quae vniuersim adstruit, neque gratiam, nec vllam formam accidentariam, aut substantialem, quae natura sua pendet a subiecto, vel a materia, creari, aut concreari: sed peculiari actione educi de potentia materiae. Id quod non solum verum existimo, quoties gratia posterius tempore, quam subiectum, incipit esse, verum etiam quando simul cum alio incipit. Quod attinet ad alias formas, praeter gratiam nullam apud Scholasticos mentionem inuenio: sed ex ipsa natura, & definitione creationis id, quod dixi, sequenti cap. confirmabo. Quod vero spectat ad gratiam, & dona supernaturalia, authoritate S. Th. eam non creari, probatur.

Primum, quia 1. 2. quaest. 10. artic. 2. ad tertium docet, nullum accidens proprie corrumpi, vel fie ri; quia non est ens, sed entis ens: sed fieri, aut corrumpi, secundum quod subiectum incipit, vel de¬ sinit esse actu per illud. Et hac eadem ratione dicit S. Th. gratiam non creari, quia est forma accidentaria, nisi ex eo quod homines dicuntur secundum ipsam creari, hoc est, in nouo esse constitui ex nihilo, hoc est, non ex meritis. Quibus verbis pri mum plane negat, gratiam creari, quia eius esse est, inesse, sicut aliarum formarum, atque aperte indicat, ipsam educi daepotentia innata ipsius a nimae, sicut alia accidentia de potentia subiectiDeinde negat etiam, gratiam concreari, contra Casetan. & Palud. quia illud, ex nihilo, sic explicat, vt non excludat quodcunque genus entis, ex quo gratia fieri dicatur, sed merita: atqui praecedere merita, aut non praecedere, nihil interest ad rationem creationis naturalis, sed moralis tantum, de qua diximus qu. 173. cap. 1. sentit igitur, gratiam non concreari. Cum enim in definitione creatio nis dicitur, de nihilo, non excluduntur merita propria, aut aliena, sed aliquid pertinens ad constitutionem, & esse naturale rei productae. Quis enim non videat, merita moraliter tantum comparari cum re producta naturaliter, aut nihil conferre Ex quo etiam constat, testimoniis Scripturae eo capite primo a nobis allegatis, sententiam Caiet. & aliorum superius memoratam non probari, vt ibidem explicabimus.

Preterea ex doctrina eiusdem S Th. iuxta mul torum Thomistarum intellectum idem colligi tur: ipse namque S. Th. putat art. seq. nullum posse assumi instrumentum (physicum intelligit) ad creandum: atqui ipse 3. p. quaest. 62. art. 1. vt multi Thomistae existimant, asserit, sacramenta nouae legis esse instrumenta gratiae Physica: ergo sentire non potuit, gratiam in anima creari, aut concrea ri, sic enim iam instrumentum assumeretur ad creandum. Nam etiamsi ipsa gratia concrearetur, & sacramenta ad illam comproducendam operarentur, deberent quotque ad creationem totius, qua simul gratia ipsa creatur, concurrere.

Verum Dominicus Sotus, Palud. & Capreolus vt suam sententiam tueantur, simulque cum S. Th. defendant, sacramenta nouae legis esse instrumenta Dei in gratiae productione, quaedam effugia excogitarunt. Primum Dominicus Sotus loco citato, & in 4. dist. 1. q. 3. art.t. asserit, gratiam quidem vna actione a Deo solo sine vllo instrumento creari; alia vero actione per sacramenta, tanquam per instrumenta, animae vniri, & hanc vnionem non ess, creationem, veluti anima rationalis secundum se creatione producitur, sed alia actione, quae est generatio, corpori infunditur, & coniungitur. Hoc effugium Andreas de Vega praecludere molitur loco citato hac ratione. Fieri nequit, vt aliquod agens, aut instrumentum aliqua duo coniungere possit, nisi super vtrumque virtutem potentiae habeat, sed humanitas Christi, & sacramenta nullam habent virtutem supra ipsam substantiam gratiae cum non attingant illius productionem ex sententia Soti: ergo neque poterunt gratiam cum subiecto coniungere. Ceterum hac ratione Andreas de Vega Dominico Soto viam sternit potius quam occludat. Nam sicut homo virtute generante coniungit animam corpori, cum tamen circa sub stantiam animae producendam nullam habeat po tentiam: sic etiam fieri posset, vt sacramenta gra tiam animae coniungerent, etiamsi circa substantiam gratiae producendam nullam vim haberent sinibil aliud obesse

Alia igitur ratione, quam paucis insinuat idem Vega. Dommicus Sotus facilius euinci potest, quia productio gratiae, est productio accidentis: omnis autem productio tribuit esse rei producta: ergo cum esse gratiae sit inesse naturae vt subiecto, idem erit, gratiam produci, atque subiecto coniungi. Quare si sacramenta attingunt efficacitate sua instrumentaria esse gratiae, pertingent etiam coniunctionem illius cum anima. Paludanus autem & Capreolus, vt defendant suam sententiam, dicunt, sacramenta non producere gratiam, sed qualitatem quandam praeuiam, quam ornatum animae appellant. Verum praeterquam, quod haec qualitas sine fundamento vllo, & conficta tantum ad eludendum videtur, facile horum sententia a Scoto & Gabriele redarguitur. Nam si ille ornatus est vltima dispositio quam proxime gratia consequitur, debet esse eiusdem ordinis supernaturalis cum illa, quare illius eadem erit ratio, atque gratiae, vt sacramenta non possint esse causa illius: & illius productio eodem modo sit creatio, atque gratiae productio; vel neutra sit, sed vtraque de potentia subiecti educatur.

Denique Caiet. & Conradus eo confugiunt, vt dicant, gratiam non creari, sed concreari: neque enim putant esse absurdum, aut contra mentem Doctoris sancti, sacramenta tanquam instrumenta assumi ad concreandum, licet ad creandum assumi non possint. Ceterum contra hos quoque non minus efficaces rationes pugnant. Primum quia nihil potest ab aliquo vt efficiente comproduci, hoc est produci simul cum alio productione alicuius totius, nisi ab eodem etiam totum producatur: vel ergo sacramenta efficiunt creationem alicuius totius, qua gratia comproducitur, vel gratia a sacramentis non concreatur. Deinde quoties productio totius, non est creatio; productio partium, quae simul cum eo, & productione illius coniungitur, non erit concreatio: comproductio enim sequitur naturam totius productionis: sed productio hominis grati non est creatio: quia est productio talis esse, non totius esse, qualis debet esse creatio, vt sequ cap. videbimus; ergo nec comproductio gratiae debet esse concreatio¬

Reliqui authores pro priori sententia allegati, cum dicant, sacramenta nouae legis non esse instrumenta ad producendam gratiam, sed tantum causas sine quibus non produceretur: non possunt vrgeri hac ratione, etiamsi affirment, nullum posse assumi instrumentum ad creandum. Eodem modo nihil habet momenti haec ratio contra eos, qui dicunt, facramenta tantum esse instrumentamoralia, in quem sensum explicari poterit Sanct. Thomas. Quodsi Sanctus Doctor intelligi potest de instrumentis moralibus, quando dixit, sacramenta non posse assumi vt instrumenta ad producendam gratiam: eodem modo intelligendus est in hac quaestione cum ait, non posse assumi vllum instrumentum ad creandum, vt explicabimus disputatione 176. capite 2. & illa ratio praedicta sumpta ex authoritate ipsius, recte probat, gratiam non creari: quam sacramenta assumuntur vt instrumenta saltem moralia ad productionem ipsius. Ceterum contra eos, qui asserunt, recte posse assumi instrumenta ad creandum: praedicta ratio nihil probat. Capite igitur sequenti nostram sententiam ratione efficaciori aduersus omnes confirmemus

CAPVT III. Ratione confirmatur praecedens opinio.

UNica ratio est ex ipsa definitione creationis ducta, qua sententia superiori capite posita in vniuersum probari potest. Ea autem est huiusmodi. Creatio est productio entis, vt ens est, hoc est totius esse rei, non talis, aut talis esse. Quare siue res fiat a Deo solum, siue non, si tamen illa non fiat secundum totum esse, sed fiat secundum tale esse, non erit creatio. Hac de causa resurrectio, quae est in coniunctione solum animae, & corporis, etiamsi a solo Deo fieri possit, non est creatio; quia coniunctione illa non fit ens secundum totum esse entis, sed quod alias erat ens, fit tale ens, scilicet homo. Vnde resurrectio non fit ex non ente, sed ex non homine: & denique productio talis entis, vt tale ens est, non fit ex non en te, sed ex non tali ente, quod semper est aliquid. Haec est manifesta definitio creationis tradita a S. Tho. art. 1. huius qui & a nobis explicata disput. 137. cum ergo fit aliqua forma in subiecto, aut in materia, quae natura sua pendet a subiecto, vel a materia, quia postulat, vt a causa, secundum esse ab ea sustentari; non producitur ens, sed tale ens, quia esse illius formae naturale, est inesse, aut informare aliud, non autem per se esse: ergo cum talis forma producitur, non creatur, neque concreatur, sed generatur cum toto, quod componit, vel communi alia ratione producitur. Huiusmodi sunt omnes formae substantiales, praeter rationem ra tionalem, & omnes accidentariae, etiam supernaturales, quia suapte natura postulant inesse subie cto: cum suapte natura ab eo pendeant, ex quo, & in quo constituant tale esse: tale autem esse non fit ex non ente, sed ex non tali ente, quod est aliquid. Ideoque optime notauit Scotus in 4. dist. 1. q1. §. Ideo dici potest. conclus. 2. nullam formam materia lem creari posse: quia vt creetur, prius natura de bet esse, quam inesse subiecto: cumque eius esse sit inesse, pendens a subiecto; non prius existit, quam sit in subiecto & immerito Durand. in 2. dist 1. quaest. 4. num. 39. contra Scotum docet, prius natura formas naturales esse in se, quam sint in materia: siquidem earum esse est inesse, a subiecto aut a materia pendens.

Quod autem dicitur, formam priorem esse in suo genere; sic intelligi debet, vt prius, quam to tum compositum consideretur, cuius est forma ipsa forma concipiatur vt ratio, non autem vt quid in se existens & productum: idem dictum puta de formis accidentariis. Quocirca dicendum quoq est, eas educi de natura potentia subiecti: quia esse illarum a subiecto, vt a propria causa pendet.

Quod si sermo sit de gratia, & aliis formis accidentarijs supernaturalibus: eodem modo dicendum est, de innata potentia animae aut Angeli educi: nec hoc quidquam habet cum Pelagianis aut Semipelagianis commune. Neque enim de hoc ipsi vnquam cum Catholicis contenderunt sed de alijs diuersis capitibus, quae retulimus dispi 89. cap. 4. & 5. & ita August. quanquam vtrisque plurimum aduersetur, in libris praesertim de Prae dest. Sanct. & de bono perseu. nihilominus 1. lib. c. 5. versus finem, sic ait: posse habere fidem, sicut posse habere charitatem, naturae est hominum (& in hoc nullam gratiam agnoscit) habere autem fidem, quemadmodum habere charitatem, gratiae est fidelium. Conce¬ dit igitur Augustinus potentiam natiuam in homine, vt possit habere fidem, & charitatem, non tantum sola Dei operatione, & infusione, sed etiam sua cooperatione: loquitur enim de actibus harum virtutum, quae sunt vitales operationes. Quocirca erit etiam in anima potentia natiua recipiendi a solo Deo habitus harum virtutem. Et quamuis haec potentia non possit appellari naturalis, sed obedientialis; quia hae appellationes sumuntur ex ordine ad formam, quam recipit potentia; dici tamen potest natiua, seu innata, quia consequitur ipsam natiuitatem, & constitutionem naturalem hominis; sic enim solum refertur ad naturam, quam consequitur, non ad formam, quam recipit. Frustra ergo formidarunt Scholastici antiqui concedere, gratiam, & alia dona supernaturalia educi de potentia animae, arbitrati, se cum Pelagio consensuros, si id assererent: cum sane contra Pelagium Ecclesia solum doceat, ex proprijs viribus nostrae voluntatis, sine gratiae adiutorio, non posse hominem seruare legem, vincere tentationes, instificari, perseuerare, & mereri regnum coelorum: contra Semipelagiauos vero, non posse nos ex nostris viribus, sine auxilio gratiae, initia aliqua Deo praebere nostrae iustificationis, vt loco citato explicatum est. Et idec disputatione 173. cap. 1. nostram iustificationem diximus appellari creationem quandam moralem; quia in iustitia ex nihilo, hoc est, ex nullo proprio opere creamur. Qua etiam ratione dicitur Psal. 55. pro nihilo saluos faciet eos, vt ex mente Augustini & Prosperi explicaui, disput. 91. cap. 14. in fine.

Contra vero, inter reliquas formas substantiales sola anima rationalis peculiari quadam actione sibi propria creatur, & de nihilo producitur. Nam licet materiae, cui coniungitur, det esse hominis, quod est tale esse: quia tamen ipsa secundum se nata est subsistere, & per se esse sine materia, ideo creatione producitur, & de potentia materiae educi non potest: quia esse illius est, absolute esse: nec ab alio pendet. Ex quo etiam patet, non recte argumentari Sotum ab anima rationali ad gratiam, vt probet, prius natura gratiam a solo Deo creari, quam vniatur animae: est enim manifestum discrimen: quod anima rationalis in sui productione non pendeat a materia, & ita eius esse, sit simpliciter esse: at vero gratia cum sit accidens non minus pendeat a subiecto, vt sit: quam quaeuis alia forma accidentaria, quia eius esse est alterius esse: ac proinde eius esse, non est simpliciter esse, sed tale esse vt explicatum supra a nobis est. Quodsi formae substantiales, & accidentariae sine subiecto producerentur, crearentur quidem: quia tunc, esse simpliciter fieret secundum se totum aliter, quam cum in subiecto, aut in materia producuntur: sic enim illarum, esse est alteri inesse, aut inhaerere: & ita esse quod ex illis resultat, non ex nihilo, sed ex materia fit. Quocirca cum communiter dici soleat, formas non produci vt quod, sed comproduci eadem productione cum toto: sequitur formas inhaerentes subiecto, aut materiae nec creari nec produci, sed congenerari, si totum, quod ex illis, & subiecto, aut materia coalescit, dicitur generari, id quod seq. cap. magis explicabitur.

Asserunt tamen nonnulli, omnem formam accidentariam, etiamsi in subiecto prouocatur, es¬ sentialiter a Deo pendere; & hanc rationem dependentiae a Deo, non posse ab ea separari; quia essentiale est omni creaturae, a Deopendere: ac proinde hac ratione prius natura a Deo procedere, quam a secunda causa in subiecto producatur. Di cunt praeterea hanc, quam vocant dependentiam a Deo, inuariatam semper in ipsa forma perma nere, siue in subiecto producatur, siue extra sub iectum: ceterum habere rationem creationis so lum, quando extra subiectum fit, non autem quando in subiecto producitur, quia creari non solum est, a Deo illo modo pendere, sed etiam alia simuactione in subiecto non produci.

Mirandum tamen non est, in rebus Theologi cis, & Philosophicis quotidie nouas & inauditas opiniones excogitari, si semel ipsa rei definitio non recte teneatur. Falsitas vero huius opinionis patet primum ex dictis: quia cum, esse formae acci dentariae sit inesse, non potest, vt supra infereba mus, prius ordine naturae esse producta vllo modo, quam in subiecto, nisi quando reipsa sine sub iecto manet. Quodsi prius reuera esset producta, sicut anima rationalis; in illo priori, de nihilo esset producta, & eius esse esset simpliciter esse; ac proinde crearetur, vt ex dictis patet. Deinde, si pris natura illa forma esset a Deo producta, non posse deinde a causa secunda produci, sed tantum sub iecto coniungi, sicut anima rationalis: quia prius producta est, deinde in sequenti instanti natura non potest a secunda causa intelligi producta, sed vnita materiae per generationem: atqui forma ac cidentaria non solum vnitur subiecto a causa se cunda, sed etiam ab ea secundum suam essentiam, producitur: ignis enim non tantum vnit caloren ligno, sed in ligno ipsum producit. Postremo ex hac opinione sequeretur, actiones nostrae voluntatis, quia creatutae sunt, a solo Deo prius produ ci, quam a nobis: ex quo efficeretur, nullam in nobis manere libertatem, vt patet ex iis, quae diximus supra disp. 99. Quod vero aduersarij dicebant, omnem rem, praeter Deum, pendere essentialiter a Deo, sic est intelligendum, vt non possit esse, nisi fiat a Deo aliquo modo, vel per creationem, vt si forma fiat extra subiectum; vel natura sua a subie cto ron pendeat; vel saltem per generationem, quando in subiecto producitur, a quo suapte na tura pendet, siue hoc modo a solo Deo produca tur, vt gratia; siue cum secunda causa, vt aliae for mae accidentariae naturales.

Ex dictis in hoc capite sequitur, destructionem formae accidentariae in subiecto non esse annihi lationem, sed corruptionem; etiamsi aliqua a solo Deo fieri possit, qua is est destructio gratiae. Ratio vero est: quia sicut productio illius non est creatio, eo quod non est productio entis absolute, sed talis entis: ita etiam destructio illius non est anni hilatio: quia non desinit talis forma in nihilum simpliciter, sed in tale non esse: siquidem manet subiectum sub tali non esse. Quocirca mihi non probatur sententia Bonau in 2. d. 26. art vn q. 4. Ri cardi art. etiam vn. q. 3. Scoti in 4. 16. q 2. §. Respondeo, in tertia ratione primae conclus. Gabr. in i. d. 17. qu. 4. art. 3. dub. 3. propos. 3. qui docent, destructionem gratia esse annihilationem. Quorum sententia eo et iam impugnari potest, quia vt probabimus 1. 2. 9. 71. artic. 4. homo per peccatum mortale attingit vt causa physica efficiens destructionem gratiae nulla autem causa creata hoc modo attingere po test alicuius formae annihilationem.

CAPVT IV. Corollaria superioris Doctrinae.

QVa vero ratione dicatur creatio esse tantun subsistentium, vt affirmat S. Doctor in conclusione huius art. ex dictis licet colligere. Primo quidem hoc non debet intelligi ea ratione, qua vulgo dici consueuit, actiones & passiones esse suppositorum, iam enim supra disp. 163. c. 3. ostendimus non esse verum, nec secundum mentem Arist. sed actiones, & passiones esse quoque naturarum, ita vt illae & fieri, & operari dicantur, sicut dici solet, vt quod. Secundo non solum compositorum, sed etiam simplicium potest esse creatio, vt expresse notauit S. Th. nam anima rationalis, & Angelus creantur, & tamen non sunt composita, est tamen propria subsistentium; siue substantiarum, siue for marum. Dico autem formas subsistentes, non quia actu per se sint, & subsistant (nam anima rationalis in corpore non est per se, sed in toto; & ita non subsistit: esse enim in alio, & subsistere aut per se esse secum pugnant) sed dico subsistentes, quae natae sunt per se esse. Quod enim quidam dicunt, animam rationalem per se subsistere in corpore, quia habet propriam existentiam distinctam a toto: alias vero formas non subsistere in materia, quia non habent, esse proprium, sed existentia totius existunt, falsum est. Omnis namque forma, cum habeat propriam entitatem actu, habet etiam propriam existentiam: haec enim nihil est, quam entitas actu, ergo animam rationalem ex se aptam na tam esse subsistere, rtiamsi actu in materta sit, sufficit, vt creari dicatur, quia eius esse, est simpliciter esse, eo quod ex se ipsa sine alio existere potest, & ita non fit ex materia, quia secundum propriam suam substantiam ex illa non pendet, nec ex eius potentia educitur. Solum educitur de potentia materiae, & ab ea pendet esse hominis, quod ex anima coniuncta materiae procedit.

Accedit, quod humanitas Christi non subsistit per se, sed in verbo, nihilominus potuisset de ni hilo tota tunc primum creari, vt assumeretur, cum genita fuit ex visceribus virginis, imo & quadam ratione relata ad Deum, creari dicitur, vt infra de aliis omnibus rebus explicabitur. Creatio ergo non tantum est subsistentium actu per se, sed eorum etiam, quae suapte natura sine alio subsistere possunt: quia esse talium rerum est esse simpliciter, non autem inesse, aut alterius esse.

Tertio in qualibet re mundi composita ex materia & forma possumus considerare compositionem, & esse, quod ex partibus resultat, & totum compositum secundum quamlibet partem: singularum autem partium sunt singulae productiones, & altera totius; quia ex compositione conflatur. Nunc autem de composito dicimus, secundum rationem illam compositi, qua a suis partibus distinguitur, nullum compositum posse creari. Hanc doctrinam explico ex natura & definitione creationis: est enim productio alicuius ex nihilo. Deinde vt disp. 137. c. 3. exposuimus parum refert, si illud, nihil, duratione praecesserit, vel solo ordine naturae sit prius, qua de causa conseruatio rei secundum se totam, est vera creatio, & productio ex nihilo, quod duratione praecessit, sed quod ex se esset, si res non conseruaretur. Eodem pacto aeterna emanatio creaturae, esset crea tio, & productio de nihilo; quia dum secundum se totam fieret, ex nihilo, aut non de aliquo fieret. Contra etiam vt aliquid fieri dicatur ex aliquo, non oportet, vt illud, ex quo fit, tempore praecedat, sicut optime notauit Gab. in 2. dist. 1. q. 4. art. 1.

Hinc colligo compositum, secundum rationem compositi, e vnionis, nunquam creari, etiamsi se cundum se totum omnino incipiat. Et de conser uatione eodem modo philosophandum est: ita vt conseruatio illius vnionis, & compositi, vt com positum est, prout est quid distinctum a partibus, non sit continuata creatio. Ratio est, quia omno esse, quod ex aliquo est, & constituitur, dicitur etiam fieri ex aliquo: omne autem, quod fit ex aliquo, vel tanquam ex subiecto, vel tauquam ex principio constituente quod solum natura prius est, non di citur creari: quia creatio est ex nihilo: nihil, autem excludit omne subiectum, vel etiam principium constituens, quod saltem natura prius sit: ergo nec compositio illa, vel compositum quatenus compositum est, creari dicitur; sed ex aliquo produci Qua etiam ratione quando Deus concurrit cum homine ad generandum hominem, dicitur ipsum generare; non quia Deus supponat materiam, & formam, sicut homo generans vtrumque supponit uam Deus de nihilo conseruat materiam, & animam de nihilo facit: sed quia vnio illa, quae fit generatione, ex aliquo fit; sicut etiam ex aliquo constituitur. Hoc autem non tantum verum est in eo mómento temporis, quo incipit homo, sed toto etiam tempore quo a Deo conseruatur. Conser uatio ergo illa, qua a Deo continuo sustentatur vnio illa, non est vera creatio: id quod de conseruatione cuiusuis alterius compositi dicendum est. E eadem ratione, si homo a solo Deo produceretur, nulla materia & forma, prius duratione supposita non crearetur compositum, qua compositum est, & secundum vnionem illam partium, quam diximus: id quod de omnibus compositis eodem mo do, & ob eandem rationem dicendum est.

Quarto si loquamur de partibus componentibus, aliter philosophari debemus. De anima rationali iam probauimus c. praec. semper creari: alias vero formas substantiales & accidentarias non crea ri nisi quando separatae a subiecto, vel a materia producuntur, eo quod subiectum, aut materia sit causa substantiae ipsarum. Cum enim omnes forma substantialiter sint, media materia, vt subiecto, su stentante, iam ex aliquo dicuntur esse. Quod autem ex aliquo est, ex aliquo etiam fieri necesse est ac proinde dicimus, formas omnes, praeter ratio nalem, educi de potentia materiae, aut subiecti; quia ex illa producuntur: ex qua etiam esse dicuntur. Educi enim de potentia illius, nihil aliud est, quam ex illa quatenus potentia est, fieri & esse

At de materia opposito certe modo sentien dum est. Illa enim secundum suam entitatem naturalem & partialem, quam habet, non potest alio modo produci, quam creatione: nam quamuis na turaliter sine aliqua forma nunquam existat; a nulla tamen forma pendet secundum suam entitatem, Primum quia impossibile esset a forma pendere, & mutata forma substantialiter, ipsam non muta ri: diuersa enim forma diuersum effectum formalem efficit. Tum etiam quodcumque agens naturale introducens formam attingeret etiam conseruationem, aut productionem substantialem ipsius materiae: id enim, quod aliquam formam producit, non tantum facit, illam esse, sed et¬ iam illud, quod per illam est; nam eadem causa producit formam, & effectum formalem illius: esse autem primarium aut secundarium effectum parum refert: omnes namque effectus, quos attingit forma in genere causae formalis, attingere etiam debet causa efficiens illius formae, in suo genere. Ad haec, si Deus conseruat materiam media forma, tanquam principio, & materia ex illa est: non creabitur a Deo, quoties coniuncta alicui formae producitur; & ita nullum compositum praeter hominem dicetur creari. Primum non secundum rationem compositi, nec secundum formam, vt supra probatum est. Deinde non secundum materiam: quia ex forma fieret, vt proxime dicebamus: ergo nullo modo crearetur. Neque enim secundum se totum diceretur creari id, quod nec secundum aliquam partem sui, nec secundum rationem compositionis crearetur: eo quod in vno composito non est alia productio, quam singularum partium per se, quae natura sua praecedunt vnionem, & ipsius vnionis, aut compositionis. Nunc autem suppono, materiam habere aliquam existentiam, quam vocant entitatiuam, nec esse puram potentiam in genere entis: quod iam probabilius videtur non paucis. Et hac hypothesi praemissa, ea, quae proxime dicimus, intelligenda sunt.

Quinto, hinc patet, quare anima rationalis, & materia a solo Deo, at formae substantiales, & acci dentariae, & quoduis compositum in ratione com positi, a causis etiam creatis produci possint. Nam cum materia sola creatione producatur secundum suam entitatem proptiam, & anima rationalis similiter, vt probatum manet, a nulla creatura fier potest. solius enim Dei est, ereare, vt seque. disp. monstrabitur: compositum vero ex materia, & qualibet forma, secundum substantiam compositi, producitur a causa creata, quia secundum illam non creatur. Dixi secundum substantiam, quia tali, aut tali modo a creata etiam causa fieri neque, nempe semeanima a materia separata, non potest iterum vniri: vt autem dicamus, compositum in ratione compositi, a Deo non creari, sufficienter ex eo probatur quod compositum illud, in ratione compositi, a creatura fieri possit, excipio formas accidentarias, habitus scilicet supernaturales, qui etiamsi non creentur in anima, sed educantur de potentia illius natiua, nihilominus a causa creata non possunt produci: quia altioris ordinis sunt. Neque enim contendimus, omnia quae non creantur, a cau sa creata fieri posse, sed contra, omnia quae secundum substantiam a causa creata producuntur, secundum substantiam a Deo non creari

Sexto ex dictis infertur, quo sensu S. Thomas dixerit, creationem tantum esse subsistentium. Aut enim est earum formarum, quae per se subsi stere postulant suapte natura, vt est anima ratio nalis, aut formarum simplicium, quae naturalite semper subsistunt, aut compositorum ex mate ria, & forma: nihil autem obstat, si ratione vnionis hypostaticae cum aliena persona, non subsistant per se, quo minus creari dicantur a Deo secundum totum esse, vt superius explicatum est. In compositis autem ex materia, & forma obseruandum est, creationem illis conuenire non secundum ratio nem compositi, nec secundum rationem formae, (nisi sit anima rationalis) sed secundum materiam. quae cum sit primum fundamentum, & quasi hypostasis, & ideo ex nullo sit, vt paulo ante dicebamus: a solo Deo creatur, & quadam creatione continuata conseruatur: & ratione illius, creari etiam est subsistentium. Conuenit etiam homini creari ratione animae rationalis. Quare si de compositis loquamur collectiue, comprehendendo singula: eorum partes, omnia a Deo de facto creantur, crea tione continuata, qua ab initio materiam communem creauit.

Vltimo addendum est, eodem prorsus modo materiam primam a Deo creatam fuisse ab initio & continuata creatione nunc conseruari ex nihilo, & non ex aliquo, sicut animam: ita tamen, vt licet nullo indigeat, tanquam causa formali, aut ma teriali suae entitaris, sed sola Dei efficientis virtu te, sicut anima rationalis, sit tamen inter ipsam, & animam rationalem differentia, quod haec, serua to ordine caularum naturalium, nequit produci nisi coniuncta corpori: nam cum natura sua si pars hominis, natura sua postulat produci solum ad constitutionem illius. Praeterea sine corpore, seruato etiam eodem ordine, conseruatur: quia cum ipsa sit immortalis, & multae causae naturales separationem illius operentur, illaesa ipsius substantia, per introductionem oppositae formae, illa per se existere potest, & naturaliter a Deo conser uatur. at vero materia ita comparatur cum forma vt neque sine illa naturaliter producatur, neque sine aliqua forma Deo conseruetur, etiamsi nulla forma sit causa vllo modo entitatis substantialis ipsius materiae. Primum quidem, quia, cum sit su apte natura pars, ad constitutionem tantum postu lat produci, & ita non sine forma. Deinde causa creatae solum attingunt inductionem formae oppositae, qua expellitur, quae antea erat in materia aut corrumpitur: cumque ab illa non pendeat en titas materiae talis inductio non solum non con rumpit materiam, sed potius postolat, a Deo continuo conseruari, vt recipiat formam, quae tunc inducitur. Quando ergo loquimur de potentia absoluta Dei, & ordinata; & dicimus materiam po tentia Dei absoluta consetuari posse sine forma, non autem potentia Dei ordinata; intelligimus potentiam ordinatam, & absolutam duobus modis, iuxta notata supra disp. 16. ca. 1. dicitur enim absoluta secundum S. Th. quae soluta est a decreto suae voluntatis: ordinata vero, quae voluntate determinata est, & quasi alligata. Sic ergo absoluta potentia potest materia conseruari sine forma, & anima rationalis creari sine materia; non tamer potentia ordinata: quia intelligimus, Deum ita statuisse apud se, quamuis hoc non sit nobis re uelatione aliqua certum. Alio modo secundum sententiam Scoti dicitur absoluta potentia, quaea lege promulgata exterius libera est: contra vero ordinata, quae lege sua alligatur, & determinatur Hic autem nomine legis intelligere possumus ordinem causarum, & rerum naturalem, quem si debet seruare potentia Dei, eique alligari, nec materiam sine forma conseruare potest, neque ani mam creare nisi in corpore, ea ratione, qua expli catum est. At absoluta potentia vtrumque potest Id tamen certum est, semper materiam proxime a solo Deo annihilari, sicut ab eo solo per crea tionem produci potest: & de anima rationali eodem modo.

CAPVT I. De potentia absoluta id fieri posse, autuma Durandus.

Nullus est catholicorum, qui affirmet creatam esse a Deo aliquam naturam, cui tanquam causae principali conueniat propria & nati ua virtute creare, testimonia enim Patrum, & scripturae quae infra citabimus, vt minimum deno tant, solius Dei nunc esse creare. An vero alique creatura possibilis sit, quae vt causa principalis habeat in se virtutem creandi, dissensio est inter Scholasticos. Ex quibus Durandus in 2. dist. 1. qu. 4. affirmat, posse aliquam creaturam a Deo produci, cui natiua virtute conueniat creare. Adducitur vero Durandus in hanc sententiam, quia rationes, quae solent afferri ad probandum, id repugnare, facile solui possunt. Ex quo apparet nullam implicare contradictionem in eo, quod creatura vt causa principalis creare possit, sicut et iam generare: afferam autem in hoc capite duas rationes, ad quas reducit Durandi num. 23. & se quent. totam contradictionem: nam aliam rationem Scoti, quae nobis summopere probatur, se quenti cap. adducemus, & solutiones Durandi confutabimus.

Prior igitur ratio Albertii in 2. dist. 1. ari. 7. qua S. Thom. in solutione 3. vsus est, & Henricus in summa artic. 25. quaest. 6. est huiusmodi. Virtus producentis non solum considerari debet ex substantia rei factae, sed etiam ex modo faciendi illam: nam quo maior est causa, non solum majus, sed etiam citius operatur: quamuis ergo creare effectum fini tum, non fit indicium sufficiens potentiae infini tae, tamen ipsum creare de nihilo, manifestum argumentum est potentiae infinitae. Si enim magis est remota potentia subiecti ab actu, maior debet esse virtus agentis, & educentis actum ex tali potentia; ac proinde necesse est, facultatem, quae producit formam, aut effectum ex nulla po tentia subiecti, esse infinitam, eo quod nulla est proportio nullius potentiae ad aliquem actum: sicut nulla est inter ens, & non ens

Haec tamen ratio non videtur conuincere contradictionis oppositum asserentes. Respondent enim, in primis Scotus in 4. dist. 1. qu. 1. §. Ratio secunda & Durand. num 24. inter non ens, & ens finitum, non esse infinitam distantiam, quia ens fi nitum, non potest excedere non ens, nisi tota sua latitudine entis: quae cum sit finita, distantia & excessus solum erit finitus, praesertim cum creatio (inquit Durandus) non procedat ex nihilo, tanquam ex termino: sed exire dicatur ex nihiloquia non de aliquo: sic enim ex sola perfectione rei productae sine vlla comparatione cum termino a quo, pensari debet virtus agentis, cumque perfectio rei productae sit finita, ex ea non potest colligi virtus agentis infinita. Verum cum iam concesserimus disp. 173. cap. 3. terminum a quo creationis esse ipsum nihil: prior pars rationis Durandi nobis sufficiat: hoc namque supposito, etiam vim habet: quia cum non probetur distantia infinita inter non ens, & ens; non video, ex creatione, quae est productio ex nihilo, colligi potentiam infinitam ad creandum. Ceterum Caiet. in hunc o art. circa solutionem 3. infirmare rationem Scori, & Durandi, rationi vero S. Tho. robur addere conatur. Notat igitur, rationem praedictam principio communi Peripateticorum inniti, quod est nuiusmodi. Quoties duo extrema ita inuicem se habent, vt quantum minuitur, alterum crescat; si vnum minuitur vsque ad non gradum sui, hoc est, vsque ad nihil, oppositum crescit super omnem gradum, hoc est in infinitum. Exemplum huius videtur Caiet. allatum ab Arist. 4. physic. tex tu 72. ita enim comparatur motus, & spatium plenum, vt quo magis decrescit resistentia spatij, ve locior sit motus: quare si nulla sit resistentia, quia sit vacuum: sequitur, motum esse in non tempore, quod est in instanti; & ita velocitatem motus augeri in infinitum.

Ceterum praeterquam quod doctrina Aristot. solum procedit, supposita quorundam philosophorum opinione, qui dicebant, totam motus successionem, velocitatem, & tarditatem sumendam esse ex maiori aut minori spatij resistentia: quae tamen est falsa, vt disput. 197. cap. 2. explica bitur: Exemplum praedictum, etiamsi veram doctrinam contineret, nihil probaret. Concedimus enim motum futurum in instanti, si resistentia medij prorsus euanesceret. Veruntamen inter motum in instanti, & motum in tempore quocum que determinato, non esset distantia infinita, nec excessus infinitus. Solum differre possent ad sum mum sicut vna species differt ab alia. Hinc ergo non argueretur potentia infinitae virtutis ad mouendum in non tempore: siquidem distantia non est infinita: nisi aliunde repugnaret motus in non tempore. Nam licet motus, vt dicunt philosophi, possit fieri velocior in infinitum: id tamen intelligitur secundum partes proportionales, & communicantes: nam secundum non communicantes, tandem ita crescere posset velocitas, vt fieret in non tempore, si aliunde non repugnaret, vt reuera repugnat, sicut dicemus in ea disp.

Alio modo confirmare nititur Caietan. ibidem hanc rationem S. Thomae, quia scilicet sequeretur, virtutem potentem producere ex nihilo, & virtutem potentem facere ex aliqua potentia posse esse aequales; quod est absurdum: nam virtus producens ex nihilo finita, sit A. verbi causa; virtus autem producens ex aliqua potentia sit B. & virtus A. faciens ex nihilo excedat virtutem B. producentem ex aliqua potentia, quae dicatur C. in decupla proportione: deinde fumatur aliqua porentia subiecti, quae sit minor C. in decupla quo que proportione: tunc plane sequitur virtutem quae educeret effectum ex potentia illa minori in decupla proportione, quam C. esse decuplo maiorem, quam virtutem B. quia de potentia decuplo minori educit effectum. Erit igitur aequalis virtutis, quae ex nihilo producit: siquidem hanc decuplo tantum maiorem esse diximus, quam virtutem B. Hac ratione videtur sibi Caiet. de aduersarijs laudem reportate: quae meo ludicio non minus infirma est, quam praecedens: vt enim aliquid probet, supponere debet necessario hoc au gmentum, & decrementum virtutis ex augmento aut decremento potentiae subiecti, fieri secundum gradus eiusdem formae intensione aut remissione, quo pacto assignari posset decupla illa pro portio vnius ad alterum, atque argumentum vim haberet. At hoc non est illi concedendum. Nam dicere possumus, virtutem, quae ex nulla potentia educit effectum, finitam esse; & maiorem esse quacumque alia. quae ex aliqua potentia effectum producit, verum nec proportione decupla, nec alia geometrica ipsam excedere, sed quodammodo infinite, sicut vna species excedit aliam; eo quod illa virtus est distinctae speciei a quauis alia virtute educente effectum de aliqua potentia; sicut virtus intellectus differt a virture sensus non tamen in de cupla, aut maiori proportionem ipsam excedit, sed tali gradu specifico vt quantumuis crescat in infinitum sensus, nunquam perfectionem intellectus attingat. Id quod de omnibus speciebus eodem modo dicendum est. Quomodo ergo infert Caietan. virtutem educentem effectum suum de potentia aliqua subiecti, aequalem fore virtuti producenti de nihilo, si haec finita esseti

Nonnulli alij recentiores, vt fationem S. Thoconfirment, hoc modo eam formant. Maior vir tus requiritur ad producendum effectum ex nihilo, quam ad producendum ex aliqua potentia, quantumuis illa distet ab effectu: sed si potentis distet in infinitum aut propter impedimenta, aut alia de causa, requiritur virtus infinita: ergo ad producendum effectum de nihilo, necessaria erit virtus infinita. Verum praeterquam quod hoc non est confirmare rationem S. Tho. sed nouam formare, nihil etiam praedicta ratio robotis habet. Primum quidem, nunquam S. Thom. loquutus est de effectu infinito sed de finito. Sentit enim quaest. 7. non posse fieri effectum infinitum, etiam a Deo, neque multitudine neque magnitudine Quare ex modo faciendi, non ex re facta, caeteris paribus, coiligere voluit infinitatem virtutis, pe nes hoc videlicet, quod fieret idem aut ex nihilo, aut ex aliquo. Dixit enim virtutem agentis non solum considerari ex substantia rei factae, sed et iam ex modo faciendi. Quod si potentia aliqua subiecti distaret infinite ab effectu ex ipsa producendo propter extrinseca impedimenta, infinitas virtutis agentis esset solum confideranda ex sub stantia facti, hoc est, ex impedimentis auferendis quae essent infinita. Si vero distaret infinite effectus ex sua natura, infinitas quoque virtutis ex substantia facti deberet attendi. Atque si haec omnia ex nihilo fierent, virtus etiam esset infinita; non ex modo faciendi, quia scilicet ex nihilo fa ceret, sed ex substantia rei factae. Cum igitur recentiores assumunt in sua ratione, Maior virtus requiritur ad producendum effectum ex nihilo, quam ad producendum ex aliqua potentia, quantumuis illa distet ab effectu, si intelligant, effectum finitum ex nihilo, & infinitum ex aliqua potentia, negandum est: quia non sunt cerera paria. Si vero de effectu finito, ita vt sola sit differentia in mo do faciendi; concedi potest: sed inde nihil inferur, vt hactenus satis probatum est.

Posterior fatio, qua probari solet, solius Dei esse creare, est S. Thom. in corp. huius art. & 2. contra gentc. 21. in hunc modum. Effectus magis vniuersales postulant causas magis vniuersales: inter omnes autem maxime vniuersalis effectus est ipsum esse: ergo postulat causam omnium maxime vniuersalem, quae est Deus producere autem, esse, non inquantum est hoc, vel illud esse, sed inquantum est esse, est creare: ergo solius Dei est creare; cui etiam solum conuenit producere esse inquantum esse.

Hanc tationem in probat Scotus in 4. dist. 1. q. 1. §. Sed istae rationes: quia a quocunque agente generatur compositum, fit etiam esse compositi: sed ab agente creato fit compositum: ergo, & esse illius: non tamen per creationem: ergo esse rei non est proprius terminus creationis

Ceterum Caiet. in hunc art S. Ad euidentiarum ho rum, Ferrar. 2. contra gent. cap. illo 21. §. Circa hanc propositionem, derident Scotum, quod mentem S. Doctoris non intellexerit. Asserunt ergo, S. Tho. non tantum tribuisse Deo esse, vt effectum quomodocumque, sed vt proprium per se primo; in quo denotatur, Deum esse causam cuiuscunque pertinentis ad esse; & ipsum esse simplicitet quatenus esse est, referri ad Deum, vt obiectum adaequatum potentiae ipsius. Cum igitur esse quatenus esse sit ratio, vt aliquid creetur, & vt ad Deum referatur. vt ad causam vniuersalem, consequitur, creationem a solo Deo esse posse: optime namque infertur, inquit Caietan. ex identitate termini per se primo creationis, eam foli Deo conuenire.

Mihi tamen quamuis Scoti argumentum non probetur, nihilominus Caiet. & Ferrar. defensio non placet. Primum quidem Scotus non recte arguit. Neque enim S. Thom negauit esse compositi fieri a causa efficiente ipsum compositum: nam tam compositum; quam esse illius est terminus generationis. Dico autem esse compositi, non secundum quamlibet sui partem componentem, sed fecundum quod est tertium, quid ex partibus resultans: hoc enim est, quod generatur. quare hoc esse non est reducendum in causam vniuersalem; cum ipsum non sit vniuersale, sed particulare. Solum dixit S. Th. esse secundum rationem communem Deo tribui, vt propriae causae, & vniuersali.

Deinde defensio Caietani & Ferrat. miuus sufficiens videtur: concedimus enim esse secundum communem, & vniuersalem rationem, quam habet respectu omnium, soli Deo tribui, vt propriae causae: nec vllam causam creatam circa illud versari posse. Ex opposito enim plane sequeretur, aliquam causam creatam seipsam posse creare: nam quemadmodum, quia color vniuersim est subiectum proprium & adaequatum visus; quicunque color videri potest, eo quod sub communi illa ratione continetur: sic etiam creatura illa, cuius virtus versaretur circa esse, secundum totam communitatem, seipsam creare posset: quia sub eo contineretur, aut si seipsam non posset produce re, virtus eius non posset complecti ens secundum totam latitudinem

Quod si obijcias, oculum versari circa lucidum & coloratum vniuerse, & tamen seipsum videre non posse: cum tamen sit lucidus & coloratus: Respondeo, etiam seipsum videre posse, si aut per reflexionem in speculo speciem sui recipiat, aut alio modo. Quare sub ratione etiam obiecti continetur, nisi quod uon semper est in debita positione, vt speciem emittat: at creatura nullo modo intelligi, potest seipsam producere.

Hoc supposito, quod Caietano & Ferrar. libenter concedimus; non recte colligitur, soli Dec tribui creationem. Cum enim sic subsumunt Causa, vt aliquid ereetur est, esse secundum ratio nem simpliciter ipsius esse: aut falsum subsumunt aut nihil inde inferre possunt. Nam si ita dicant ratio formalis termini creationis est esse securidum communem rationem, hoc est, vt comple ctitur sub se omnia entia: manifeste falsum alle runt. Neque enim qui creat, producit omne ens cum creat, sed particulare. Si vero sic dicant, ratio formalis termini creationis est vniuersa, & tota entitas rei productae, hoc est, res ipsas secundum omnem sui partem, verissimum est? inde tamen non fit, vt terminus creationis sit vniuersalis ratio entis, aut esse inquantum esse: neque fit, vt si aliqui creatura produceret Angelum de nihilo, vel com positum aliquod ex materia & forma secundum se totum, posset etiam facere omnem creaturam Dicere namque aliquis posset, virtutem illius am plecti totum esse huius rei, non autem totum, esse alterius secundum omnem illius partem: ex quo sequeretur, posse creare hanc rem, non autem illam: Deum autem ita posse creare totam entitatem rei, vt non solum in hac re, sed in quacunque alia possit. & ita respectu virtutis creantis in illo obiectum adaequatum esse ens secundum totam communitatem, non autem virtutis creantis in a liqua creatura. Hae sunt potissimae rationes, quae videntur probare, non posse virtutem creandi v niuersali creaturae conuenire. Mitto alias quas soluit etiam Durandus, quia faciliores sunt.

CAPVT II. Nullam creaturam productam esse, vel produci posse, quae habeat in se virtutem creandi rem mi nimam verior opinio est.

COmmunis sententia amplectenda est, qua asserit, ita esse Deo proprium creare, vt nihil creatum sit, nec esse possit, quod in se habeat vir tutem creandi rem minimam. Sic tradunt cum D Tho. in hoc art. Caiet. & recentiores Thomistae; iten 2. contra gent c. 21. & ibi Ferrar. Aegidius quodlib. 5. q. 1. Henric. quodlib. 4. quaest vit Scotus in 4. dist. 1. q. 1. §. Ac quaestionem ergo, & seq Ocham, quodlib. 2. quaest 9. & in secundum dist. 1. qu. 7. Gab. q. 4. artic. 2. refertur etian ab Scoto. Varro in 2 dist. 1. qu. 6. qui tamen afserit, hoc non posse probari ratione vlla naturali: ex testimonijs tamen Scripturae & Sanctorum recto deduci: consentiunt recentiores aliqui, quibus difficile est contradictionem in rebus inuenire, sed omnia facile secum componere arbitrantur. In qua re illud in primis obseruandum est, vt asseueremus aliquid a Deo fieri posse non semper satis esse, non apparere nobis contradictionem aliquam: siquidem re ipsa esse potest, etiam si nobis non appareat.

Ex scriptura sane non video, quo pacto collig possit haec sententia; nam testimonia omnia solum indicant, proprium esse Dei, creasse omnia Quod nihil obest, quo minus aliqua creatura fie ri possit, quae aliquid creare valeat. At ex Sanctis Patribus multo melius id colligi videtur. Nam Athanas. ser. 3. contra Arianos, inquit. Administrare crea turarum, & seruorum est: condere auiem, & creare soliu Dei, eiusque verbi & sapientiae est. at creatura quaecun que, quae produceretur, serua esset: ergo illi not conueniret creare. Cyrillus li. 2. in Iulianum ait, Inaccessa naturae sunt ea, quae proprie sunt selius & omnium summae substantiae, quarum vnum esse dicimus, efficaciter operari posse vt creatorem & producere, res, quae aliquando non erant. Intelligit, quae secundum nullam sui partem ante erant: nam alio modo quae non erant creatura possunt produci, vt perspicuum est: reliqua pro nostra sententia manifesta sunt. Deinde refertur Augustinus 3. de Trinitate cap. 8. & 9. super Genes. ad lit. cap. 15. & lib. 12. de Ciu. ca. 24. & Prosper. in lib. sententiarum August sententia 146. & Cyrillus loco citato & Damasc libr. 2. de fide cap. 3. in fine, qui haereticum putant asserere aliquid fuisse creatum ab angelis. Id autem videntur deducere, quia suapte natura sunt creaturae, non creator. Hic enim est solus Deus, qui increatus cum sit, creator est omnium. Accedit, quod Basilius lib 4. contra Eunomium inde probat, filium esse verum Deum, quia creare potest.

Porro ratione hanc sententiam confirmemus Inter reliquas vero mihi probantur rationes Scoti: nam duae aliae quibus Thomistae frequeutsus vtuntur; non videntur efficaces, vt ex superior capite constat. Omnes tamen ad hanc vnam reducere decreui. Si aliqua creatura posset creare. ea deberet esse nobilissima omnium, eo quod creatio est perfectissima actio transiens, quae alicul naturae tribui potest: perfectior autem natura nequit esse, quam spiritualis: ergo si aliqua creare posset, spiritualis esset. Haec autem non crearet proxime per naturam suam; inquantum est; sic enim necessario crearet: perfectissima autem productio transiens, quae perfectissimae naturae tribuitur, debet illi non necessario, sed libere conuenire, & ab ea exire non inquantum est. sed in quantum intelligit, & vult: sed media intellectione & voluntate creata nihil potest creari: ergo nullo modo creatura creare valet. Probat autem Scotus, nullam naturam creatam media intellectione & volitione creare posse: quia intellectio & volitio est accidens: ergo non potest esse principium creandi substantiam. Neque instrumentum: hoc enim deberet esse naturale: instrumentum autem naturale debet habere praeuiam aliquam operationem, vt inductione constat. Loquor de instrumento naturali, nam de voluntarie assumpto alia est ratio, vt statim dicemus. Quare si Angelus media volitione, & intellectione crearet, & his positis sequeretur effectus, & ablatis auferretur, nec aliquam haberet praeuiam dispositionem; essent principales causa creationis.

Huic rationi respondet Durandus num. 35. & seq. Primum intellectionem & volitionem non esse principium formale creandi, sed dirigens tantum ad creationem; sicut in artifice ad opus artis. At hoc friuolum est, quoniam in artifice sit po tentia exequens distincta ab intellectu, & voluntate, ponuntur intellectio & volitio, vt dirigant ad operationem, at substantia spiritualis non habet huiusmodi facultatem exequentem, praeter ipsum intellectum, & voluntatem, vt disputatione 102. cap. 3. dicemus, intellectio ergo, & volitio essent principia creationis. Deinde num. 37. dicit Durandus, non recte probari intellectionem, & volitionem in Angelo esse accidens. Verum omissa probatiode Scoti, hoc pacto facile potest ostendi. Intellectio illa, & volitio angeli, qua crearet creaturam, versaretur circa ipsam creaturam tanquam circa obiectum: non naturaliter, sed libere: nulla enim esset causa, cur diceremus, circa creaturas versari Angelum necessario, & per suam substan tiam: ergo ab ea operatione posset cessare: esset ergo accidens ipsius, sicut est in nobis quaeuis intellectio, & volitio.

Quod si nulla creatura posset creare aliquam substantiam, quae suapte natura per se est: neque formam accidentariam creare posset: eo quod, vt talis forma creetur, necesse sit esse per se: quod illi est praeter naturam. Si autem nulla creatura creare potest rem secundum naturam: multo minus creationem praeter naturam rei creatae, ei debemus tribuere.

Denique cum nulla creata intellectio, & volitio videatur possibilis, quae sit alterius naturae ab ijs, quae de facto sunt in Angelis; & hae non sint principia creandi; frustra suspicabimur posse aliquam creari a Deo, quae talem habeat virtutem

CAPVT I. Posse creaturam assumi vi instrumentum creationis, senserunt nonnulli cum Magistro.

MVlto magis inter Scholasticos controuer Lsum est, an Deus vti possit creatura, vt in strumento ad creandum: appellamus autem instrumentum, non quod propria virtute, sed virtute mendicata ab alio operatur. In qua quaestione videtur Magister in 4. d. 5. cap. vlt. asserere, id optime fieri posse. Cuius sententiam secutus fuit S. Thom in 4.d. 5. q. 1. art. 3. quaestiuncula 3. ad 4. & in 2. d. 1. q. 1. art. 3. & non pauci recentiores hac nostra aetate in Scholis defendunt. Probari autem potest primo quia maior virtus necessaria est ad faciendam in carnationem, quam ad creandum: sed ad incarnationem assumi potest aliquod instrumentum: ergo ad creationem etiam. Secundo, Sacerdos per verba consecrationis attingit efficienter transubstantiationem panis in corpus Christi: ergo sufficiente attingit totam substantiam corporis Christi, ac si eam crearet: cur ergo ad eius creationem non poterit concurrere? Tertio ignis inferni producit qualitatem in spiritus, vt instrumentum diuine potentiae: ergo posset etiam esse instrumentum creationis. Vltimo confirmari potest, quia nulla videtur ratio, quae ad manifestam contradictione deducat asserentes hanc sententiam: frustra ergo dicemus, ita repugnare diuinae virtuti & omnipo. tentiae, vt a Deo fieri nequeat.

CAPVT II. Opposita sententia verior est, varie tam probari solet.

PRobabilior, & magis communis est opposita opinio, quae affirmat, nullam creaturam assumi posse a Deo vt instrumentum creationis. Hanc sententiam secuti sunt S. Thom. Caiet. & recentio res Thomistae in hoc art. & 2. contra gent. c. 21. c. Ferrar. ibidem, Albertus in 2 d. 1. art. 7. Scotus in 4.d. 1. q. 1.§. Ideo dici potest, non longe a fin. Richar. in 4. d. 5. q. 14. 2. Heruaus eadem d. q. 2. multae tamen rationes in confirmationem huius sententiae afferri solent, quae mea quidem sententia parum habent momenti. Referemus igitur aliquas earum in hoc capite, vt sequenti eam, quae nobis probatur, afferamus.

Prima ratio sit Ricardi in hunc modum. Creatio postulat virtutem infinitam: ergo ad illam nequit vlla creatura cooperari. Verum haec ratio aut probat non posse assumi a Deo instrumenta ad productionem gratiae, aut nihil probat in proposito: non quia productio gratiae sit creatio, vt ibidem falso putat Ricard. sed quia cum solius Dei sit, gratiam infundere, & peccata remittere, hic effectus natura sua non minus postulat virtutem infinitam, quam creatio: quod quamuis verum sit, ratio tamen proposita neutrum demonstrat. Nam effectum esse talis naturae, vt in causa principali postulet virtutem infinitam, non satis videtur, vt etiam in instrumento eandem postulet. Siquidem instrumentum non sua virtute, sed virtute agentis principalis, & (vt aiunt) eleuatum ab eo operatur. Supererat igitur probandum, non posse creaturam eleuari virtute Dei, nec creaturam ita Deo obedire, vt ad creationem cum illo operetur.

Secundo ratio S. Th. in hoc art. est huiusmodi. Omne instrumentum, vt operetur cum causa principali ad effectum debet ex se praeuiam aliquam operationem habere. Haec propositio inductione constat in serra, & alijs instrumentis artis, & in calore naturali animalis ad gignendas carnes, & calore ignis ad producendum alium ignem: sed nulla creatura potest habere praeuiam operationem ad creandum aliquid; quia cum nihil praecedat tei, quae creatur, nullum est subiectum circa quod instrumentum praeuia sua operatione operetur: ergo ad creationem concurrere nequit.

Ceterum haec ratio Doctoris saucti, & in eius doctrina, & absolute difficultate non caret. Primum quidem in doctrina ipsius. Nam negari non potest, intellectum ad videndum sine habitu luminis gloriae cum solo auxilio comparari cum Deo, sicut instrumentum cum causa principali, & tamen non habet praeuiam operationem. Deinde ipse quoque affirmat, phantasma esse instrumentum intellectus agentis ad imprimendam speciem in tellectui possibili, & tamen nullam habet praeuis operationem in ipsum, sed agendum videamus. quam praeuiam operationem S. Thom. tribuat omnibus instrumentis, vt inde conijcere liceat an ea sit necessaria. Primum quidem ipse asserit iuxta multorum sententiam, sacramenra esse instrumenta physica gratiae 3. part. q. 62. art. 1. & tamen nullam aliam praeuiam operationem illis tribuit. quam naturalem, aquae sc. baptismi abluere, verbis etiam sonare, & sic de alijs. At hae operationes nullius certe virtutis & momenti sunt ad producendam gratiam: atque infinita virtus Dei non minus assumere aquam immotam, vt instrumen tum gratiae, quam aquam motu suo abluentem: cum motus ille, & ablutio nullam ex se virtutem habeat praeuiam ad talem effectum. Idem doce3. p. q. 13. artic. 2. de potentia patrandi miracula in Christo: huius autem praeuia operatio, qualis erat aut locutio, aut tactus, nihil conferebat ex se ad effectum & miraculum: frustra ergo illam exposcit S. Thom. vt aliquid necessarium ad rationem instrumenti. De alijs vero naturalibus instrumentis est diuersa ratio: nam praeuia operatio, quam habent natura sua, conducit vt dispositio ad effectum principalis causae, vt patet in instrumentis artium, quocunque modo illa concurrere & operari dicantur (in hoc enim non immoror) in calore natu rali ad gignendas carnes, & in calore ignis ad producendum ignem.

Quare Andreas de Vega lib. 7. sup. Concilium c. 13 docet necessariam non esse praeuiam operationem in instrumento, vt assumatur: intelligit libere? in quam sententiam adducit Scotum, cuius mentem non satis videtur intellexisse. Ille namque in 4. dist. 1. quaest. 5. §. Ad primum ergo quaest. circa medium, & dist. 6. quaest. 5. §. Circa tertium principale, versiculo ad primum dico solum affirmat, aliqua dici instru menta, quae non agunt; & huiusmodi putat esse omnia instrumenta artis, quia ex se nullam habent efficacitatem quod ipse ibidem fusius pro bat. At de instrumentis, quae ipse vocat actiua necessarium putauit, habere praeuiam operatio nem ad effectum principalem, vt instrumenta dicantur; quinimo non ideo dici instrumenta, quia eleuentur ad effectum principalem, vt calor ignis ad ignem, calor animalis ad carnes, sed putat ea sola ratione dici instrumenta, quia sua vir tute aliquid operentur praeuium, quo posito se quitur effectus sine ipsorum concursu. Quare in 4. d. 1. q. 1. §. Ideo dici potest, circa finem, ideo censer nullam creaturam assumi vt instrumentum, quia non habet virtutem efficiendi aliquid praeuium, quae ratio, meo iudicio, efficax est, vt seque cap. videbimus.

Ceterum si velimus S. Thom. ita interpretari. vt non loquatur de instrumento physice operante ad effectum, sed de instrumento tantum operante moraliter: ratio illius difficilis non erit. Dicendum igitur est Doctorem sanctum hic non quae rere, an possit esse instrumentum physice concurrens ad creationem; quod hoc nulla ratione posset defendi, vt inferius videbimus: sed an pos fit esse instrumentum morale: recteque respondis se, non posse assumi aliquid vt instrumentum: intelligi autem morale, quia nihil est, quod habea aliquam praeuiam operationem circarem creandam, vel circa aliquid illius. Neque enim morale instrumentum Dei dicitur id, quod solum impetrat aliquid a Deo: sed id quod impetrat faciendo aliquid circa rem, in qua effectus a Deo deriuatur: vt cum quis tangit aegrotum, & tactu suo impetrat a Deo sanitatem, &c. Cum enim id, quod impetrat a Deo aliquid, eatenus dicatur instrumentum, quatenus assimulatur instrumento naturali separato, seu instrumento artis, quod ex se habet praeuiam aliquam operationem circa subiectum: id eo non quaeuis causa moralis, quae impetrat aliquid a Deo, dicitur instrumentum Dei: sed tantum illa, quae aliquid prius faciendo circa idem subiectum, impetrat a Deo effectum principalem circa idem, vt in exemplo posito & in sacramentis. Et quia nulla causa creata operari potest ali quid praeuium circa rem, quae creatur, nec circa aliquid illius: ideo non potest vlla causa creata dici instrumentum tum etiam morale creationis: quam uis possit esse aliqua causa impetratoria. Quocirca cum Christi humanitas, & sancti viri prius facerent aliquid circa rem, & facto suo impetrarent a Deo miraculum circa eandem; recte dicebantur instrumenta Dei, etiamsi solum essent moralia, & impetratoria. Neque enim video, necessarium esse asserere, fuisse physica instrumenta, vt eo loco ostendemus.

Cum vero in ea q. 15. art. 2. docet S. Thom. non posse animam Christi assumi, vt instrumentum a Deo ad annihilandum, etiam de morali iustrumento intelligendum est. Nam licet possit esse cau sa impetratoria annihilationis: ea tamen non potest dici instrumentum Dei, etiam morale. Quoniam annihilatio solum consistit, vt ait ibidem S. Doctor, in eo, vt Deus deneget influxum, quo rem conseruabat. Ad hoc autem nihil videtur praeuia aliqua operatio concurrere per modum instrumenti, licet possit id a Deo impetrare: quia cum hoc non sit efficere aliquid in re ipsa, sed, Deum negare ei conseruationem: quidquid fiat in re antequam annihiletur, non se habet instar praeuiae operationis ad negandum conseruationem Nam vt esset instar instrumenti, potius haec praeuia operatio deberet esse in ipso, qui negat conseruationem. Quare non dicimus, vllo modo Deum vti instrumento ad negandum conseruationem rei, sicut dicimus, vt instrumento aliquomodo licet morali, ad efficiendum aliquid? etiamsi possit esse causa impetratoria annihilationis.

Tertia ratio, quae afferri solet, est huiusmodi. Creatio est productio entis, inquantum est ens, puta, finitum & limitatum natura sua: sed qui pro ducit ens, inquantum ens est, potest producere omne ens: ergo potest producere seipsum: sicut ens finitum, & limitatum: atqui tale est omne instrumentum creatum: ergo si illud assumeret ad creandum aliquid, seruire etiam posset ad creandum seipsum, quod est absurdum.

Verum haec ratio minus probat. Sicut enim superiori disp. c. 1. dicebamus, vt aliqua creatura haberet potentiam creandi, non opus esset versati posse circa omne ens vniuerse: sed sufficeret; in aliqua re particulari producere totam entitatem illius, materiam scilicet & formam: ex quo non sequeretur, posse creare se ipsam: id quod multo minus sequitur in instrumento. Cum enim non operaretur natiua virtute, sed voluntate solum Dei assumentis, ex eo, quod totam entitatem huius entis produceret, non sequeretur, posse se ipsum efficere, etiam vt instrumentum.

CAPVT III Praecedens opinio optima ratione monstratur, nulla posita in instrumento innata virtute.

MIhi vero vnica videtur esse ratio, quae non solum in praesenti difficultate, sed etiam in vniuersum conuincit, nullam rem assumi posse a Deo pro voluntate, vt instrumentum physicum, ad quemcunque effectum; sed debere instrumentum esse talis naturae, & virtutis, vt habeat ex se praeuiam operationem, non quamcunque, sed suapte natura requisitum ad effectum, vel saltem debere natiua virtute aliquid efficere in illo: hoc est, effectum secundum aliquam rationem debere instrumento respondere, vt propriae causae hatius virture operanti. Qua ratione vsus videtur Scotus in 4. d. 1. q. 1. §. illo. Ideo dici potest circa finem qui postulat in vniuersum praeuiam operationem in instrumento. Differt autem a Thomistis, quoniam Scot. postulat operationem praeuiam naturaliter requisitam ad effectum: Thomistae autem existimant, sufficere quamlibet praeuiam operatio nem, etiamsi ex se nihil ad effectum conducat, vt supra vidimus: quam quidem diximus superior cap. non esse necessariam: sed si eum illa posset res aliqua, vt instrumentum, libere assumi, eodem modo etiam posset aslumi immota, & sine illa praeuia operatione. Ex quo sane principio factum est, vt Scotus & aliqui Thomistae de lacramentis di uerso modo sentirent. Nam Thomistae 3. p. q. 62 art. 1. docent, sacramenta esse instrumenta physica quia habent praeuiam operationem, etiamsi ex se non aptam, nec requisitam ad talem effectum: A Scotus locis citatis dixit, non esse physica instrumenta: quia non habent praeuiam operationem Nostra igitur ratio talis est.

Cum res aliqua assumitur vt instrumentum ad aliquem effectum, non tantum est ordo efficientis, & effecti inter effectum ipsum & causam prin cipalem: sed etiam inter effectum, & instrumentum ipsum: quia effectus non tantum exit a causa, sed etiam reipsa exit a causa per instrumentum: & instrumentum reipsa agit id, quod antea non agebat Quare vt res, quae a Deo fit medio instrumento referatur, etiam vt effecta, ad ipsum instrumentum: necesse est, aut suapte natura ad illud referri aut facta aliqua mutatione: neutro autem modo fieri potest: ergo neque vllo modo potest referri Quod vt clarius demonstremus, ponamus, rem a liquam protime creari seu produci a Deo, & continuata eadem actione conseruari: deinde post pauIulum assumere Deum ex duabus aquis vnam, vt instrumentum ad conseruandum rem illam, vecontinuata creatione, vt si esset creatura, quae se cundum se totam conseruatur: vel continuata productione in subiecto, vt si esset gratia: tunc inqui ro, an res illa effecta incipiat referri ad illud instrumentum, & instrumentum ad illam? Certe negare nemo potest; ea mutuo referri. Notissima enim omnium relatio realis est producentis actu ad rem productam: atqui non referuntur mutuo suapte natura: sic enim sequeretur esse natiuan virtutem in instrumento ad producendum; cum effectus sua natura ad illud referatur, vt pendens ab eo, & instrumentum ab intrinseco quoque referatur vt producens, quod tamen est absurdum siquidem id non habent ex se, sed ex voluntate Dei. Accedit, quod si ab intrinseco & sua natura referretur, sicut duo alba: non potius referretur res illa conseruata ad vnam aquam, quam Deus voluit assumere vt instrumentum, quam ad aliam cum duae illae aquae sint eiusdem naturae. Oportei igitur referri mutatione aliqua accidentaria facta in vna aqua: nulla autem mutatio esse potest: nam vel ea est in instrumento praeuia ad agendum, veest in effectu: non in instrumento. Siue enim dicatur in illo esse qualitas aliqua permanens, siue transiens & per modum motus impressa a Deo vt nonnulli comminiscuntur: quomodocunque illa sit, vel est virtus propria ad producendum talem effectum, & sic iam non constituet instrumentum, sod causam propriam & principalem illius: sic autem nulla potest imprimi ad creandum, vt superiori disputatione probatum manet, & aduersarij fatentur. Vel virtus illa est multo infetioris naturae, quam vt ex se effectum producere valeat: & ita cum indigeat noua eleuatione, ex seipsa non poterit talem effectum producere: ac proinde nec ex seipsa ad talem effectum referrpoterit? ergo mutatio illa non erit sufficiens, vt instrumentum ad effectum referatur. Quo etiam argumento probatur, super flue ponim hanc qualitatem deriuatam a causa efficienti in instrumentum, vt eleuetur ad effectum supra suam propria & natiuam virtutem: fiquidem supra hanc qualitatem requiritur alia noua eleuatio, vt probatum est. Vel tota mutatio fit in reproducta: & hac etiam ratione non potest esse mutua relatio. Tum quia non videtur, quae mutatio fiat in eadem substantia, quam Deus solus conseruabat cum postea medio instrumento nullam omnine habente virtutem, hec ex se aliquid influente, eam conseruet. Cum enim ea lem res conseruatur successiue a diuersis causis, vt idem lumen a diuersis luminosis; non mirum, si ex modo productionis illius, fiat in ipso lumine producto aliqua mutatio.

Dicere quis posset: non videri necessariam talem mutationem in effectu, nec in modo produ cendi: sed a diuersis luminosis idem lumen suc cessiue procedere posse, & eodem modo, referi autem lumen ad diuersum luminosum, quod suc cedit, non quia sit mutatio ex parte sui; sed quia suapte natura ad luminosum refertur, a quo in tali distantia aptum est conseruari & produci: at in re producta medio instrumento, quod ex se nihil confert, commentitium videri, variationem aliquam ponete: cum tota virtus producendi fit agentis principalis, quod idem manet: & instrumentum ex se nihil conferat, nec mendicatam habeat in se qualitatem, aut formam ad producendum: quare ex eo, quod Deus variis vteretur instrumentis per solam assistentiam (vt dicunt) nihil illis imprimens, vt eis vteretur, eodem modo rem ipsam productum iri & influxum principalem eodem modo mansurum, atque adeo in re producta nullam futuram mutationem, cum instrumentum nec ex se aliquid influeret ratione virtutis propriae: & ratione virtutis principalis nihil reciperet praeter assistentiam illius, quae eadem omnino esset cum diuersis instrumentis. Hoc tamen difficultate non caret, quoniam non videtur in lumine producto eadem omnino relatio, quam vocant dependentiae, ad vnum luminosum, & ad aliud: quia illuminatio non est idem realiter cum ipso lumine producto: potest enim Deus praesente vno luminoso efficere, vt lumen productum non pendeat ab eo, si nolit concurrere cum eo ad illuminandum, sed ipse velit solus lumen producere. Hoc autem non videretur posse fieri, si illuminatio esset actio omnino ex natura reieadem cum lumine producto, & lumen productum per essentiam suam absque vllo alio distincto referretur ad luminosum relatione, quam vocant dependentiae

Sed agendum concedamus tot mutationes sine fundam. excogitatas in re producta a Deo ratione diuersorum instrumentorum: tamen adhuc hae sufficere nequeunt ad mutuam relationem effectus & instrumenti, nam si hic effectus taliter produ ctus refertur suapte natura relatione producti ad instrumentum: signum est, instrumentum esse ta lis naturae, quae ex se producat talem effectum. Effectus enim non refertur natura sua, nisi ad id, in quo est virtus faciendi, non voluntate alterius, sed naturaliter, siquidem naturaliter refertur: ergo cum in instrumento non sit aliqua virtus, fit, vt res producta ad illud non referatur

Dicet aliquis, effectus non secundum suam substantiam refertur ad instrumentum, sed secundum modum, quem habet producti medio tali instru mento. At hoc est manifeste falsum. Nam instru mentum non producit modum in effectu, ad quem assumitur: quod si aliquis est modus in illo, esproductio ipsa, qua pendet effectus ab instrumento, sed ipsa substantia effectus habet rationem pro ducti, & est quae refertur: tunc autem ratio praedicta locum habet. Nam si hic effectus suapte na tura refertur ad hoc instrumentum: sequitur, in instrumento esse virtutem natiuam ad productionem illius, quod est absurdum,

Respondebit deinde aliquis, effectum non re ferri ad rem; quae est instrumentum, nude sumptam, sed ad eam, vt esset eleuata ab gente: quae sane e leuatio nihil aliud est, quam ordinatam esse ad ta lem effectum, & ad illum habere paratum talem concursum Dei. Verum quis non videat, haec tam tum esse verba? Nam Deum esse paratum concurrere cum instrumento, supponit instrument etiam cooperationem futuram: nunc autem quae rimus, vndenam fit futura haec instrumenti ope ratio? Primum quidem non ex eo, quod Deus si cooperaturus: vtriusque enim concursus supponi principium in vtroque. Deinde. eleuatum esse er sola Dei ordinatione, quis non dicat, esse tantum respectum rationis in instrumento, si nihil in se instrumentum recipiat? Quae igitur in illo variatio est, vt assumatur, & concurrat ad effectum, quando ex eo, quod suapte natura habet, non po terat concurrere.

Haec vnica ratio probat, nullum instrumentum, quod suapte natura requisitum non sit ad aliquem effectum, habens aliquam praeuiam operationem ad illum, vel ad aliquid productum in ipso, assumi posse indiscriminatim a Deo: vt instrumentum efficiens ad effectum quemcusque. Ex quo principio in 3. p. q. 13. & 62. dicemus, nec potentiam humanitatis Christi ad pattanda miracula, nec sa cramenta ad faciendam gratiam physice concur rere, sed esse solum instrumenta moralia per modum impetration is, vt ibidem explicabitur. Quod si instrumentum indiscriminatim assumi posseta Deo ad varios effectus; non dubitarem, eodem modo posse assumi ad creandum: non enim in uenio peculiarem aliquam rationem quae, probet, ad creandum assumi non posse. Quomodo autem necessaria sit in instrumento aliqua praeuia operatio ex natiua virtute aut aliquid efficere debeat in ipso effectu, cuius sit propria causa, cap. 5 dicemus.

Praeterea iuxta sententiam, quam sequuti sumus disp. 174. nempe creationem non distingui a re crea ta, nisi sola ratione, necessario sequitur, non posse assumi aliquod instrumentum ad creandum. Nam si assumeretur, variaretur creatio, vt patet ex dictis, ac proinde distingueretur a re creata

Sunt quoque peculiares rationes, quae probant, potentiam animae Christi ad miracula, & efficacitatem sacramentorum non esse physicam: multaque alia suis locis dicenda sunt contra varios modos philosophandi Theologorum. Nunc autem nostro instituto ea, quae diximus, sufficiant. Illud autem obseruandum est, multo magis repugnare, assumi aliquid, vt instrumentum ad conseruandum seipsum. Nam cum id, quod est instrumentum, prius debeat esse, quam operari: dum se ipsum conseruat in hoc instanti, prius debet esse, quam se conseruare. Quod si est prius natura, non potest esse effectus sui ipsius. Quocirca falluntur, qui, vt defendant transubstantiationem in Eucharistia, dicunt Christi corpus conseruari per verba consecrationis: & cum verba habeant efficaciam ex ipsa humanitate Christi, ipsam quoque ad sui ipsius conseruationem assumi. Sed ea quoque ratione horum doctorum sententia merito confutari debet, quod cum ad saluandam veram rationem transubstantiationis, nihil referat, humanitatem Christi physice produci, aut conseruari secundum substantiam per verba consecrationis, aut a seipsas sed multo faciliori ratione explicari possit mysterium nostrae fidei, vt c. 5. obiter dicemus; tam difficili ratione, quae in recta philosophia incredibilis apparet, eam defendere voluerint

CAPVT IV. Eadem opinio contra potentiam, quam vocam obedientialem, confirmatur.

AD nostra vsque tempora vno ex modis praediIctis c. praecedenti defendi solebat, posse assumi quamcunque creaturam ad quemlibet effectum producendum, sicut sacramenta ad producendum gratiam, aut qualitate aliqua in ipsam creaturam deriuata per modum permanentis, vel per modum transeuntis; aut sola Dei assistentia sine vlla prorsus mutatione creaturae; & contra vtrumque modum superiori c. pugnauimus. Iam vero paucis abhinc annis recentiores nonnulli docent, posse assumi a Deo quamlibet creaturam vt instrumentum ad quemlibet effectum etiam creationis, ratione cuiusdam potentiae, quam vocant obedientialem: hanc vero potentiam dicunt esse non completam. sed inchoatam quandam virtutem ad producendum quemcunque effectum, non distinctam ab entitate rei, vt talis substantia, aut natura est. Et vsque adeo hanc inchoatam virtutem rebus omnibus nonnulli tribuunt, vt relationibus etiam eam tribuere non dubitent. Porro affirmant, quamcunque rem assumptam vt instrumentum, ab Intrinseco operari effectum, & ex suo aliquid ad ipsum conferre, non virtute mendicata, aut deriuata a principali causa, nempe a Deo: sed virtute natiua, quatenus talis natura creata est. Vocant autem virtutem inchoatam, quia nullus concursus naturalis Dei debetur ei, vt agat, sed supernaturali concursu, & altioris ordinis completur, vt producat effectum sibi (vt vocant) non proportionatum.

Hanc vero opinionem ea praesertim ratione auctores illius excogitarunt, quod ipsis necessarium videretur, sacramentis nouae legis virtutem instrumentariam concedere, quae physice gratiam opetaretur: virtus autem physice instrumentaria alio meliori modo, quam praedicto defendi non posset. Nam quod ex Thomistis nonnulli asserunt, deriuar a Deo in instrumenta physica qualitatem aliquam, aut permanentem, aut transeuntem, qua eleuentur: aut instrumenta per solam Dei assistentiam absque vlla in ipsis mutatione eleuari, visum est his doctoribus, & merito, non habere firmum in philosophia fundamentum, & nos superioric. quan tum satis est, confutauimus. Restat igitur, vt dicamus, instrumentis esse natiuam quandam virtutem inchoatam, vt superius explicata est. Cumque non videatur aliqua manifesta repugnantia, imo videamus, in alijs rebus esse virtutem hanc, quam vocant obedientialem in subiecto, vt recipiat formam supernaturalem: informa, vt informet duas materias simul: in corpore quanto, vt sit in duobus locis simul: non est, cur negemus eandem virtutem ad facienda miracula, ad producendam gratiam, & alia, quae a solo Deo fieri possunt.

Haec sententia meo iudicio, nec in Theologia nec philosophia firmum habet fundamentum primum quidem non in Theologia: quoniam ad nullum mysterium fidei nostrae videtur necessarius concursus physicus instrumenti: ac proinde si salua & integra reuerentia debita mysterijs, sine hac, aut alia instrumentaria virtute physica theolo gizare possumus: non est, cur in has angustias studiosorum ingenia conijciamus. Volentes enim mysteria nostrae fidei extollere, sine necessitate ea difficiliora reddemus.

Porro autem, necessarium non esse concedere aliquem concursum physicum instrumenti cum Deo, ad defendenda mysteria nostrae fidei, patebit ex ijs, quae dicemus 3. p. q. 13. art. 2. disserentes de potentia humanitatis Christi ad patranda miracula, & q. 60. art 4. disputantes de efficacitate sacramentorum nouae legis: vbi ostendemus, nec Conciliorum, nec Scripturae, nec Patrum testimonia plus aliquid, vel leuiter indicare, quam efficacitatem moralem in Christi humanitate ad patranda miracula, & in sacramentis ad producendam gratiam.

Deinde hanc virtutem instrumentariam, quam vocant obedientialem, cum recta philosophia pugnare, hoc ratione ostendo. Si talis virtus instru mentaria esset in rebus; deberet esse natiua cuilibes rei, cum non esset ab extrinseco deriuata. Non dixi, futuram esse naturalem; quia posset aliquis dicere, eo non esse appellandam naturalem, quod non haberet ordinem completum efficientis ad effectum naturalem; sed ad effectum supernaturalem ita referri, vt compleri debeat concursu Dei supernaturali. Ne igitur de nomine contendamus eam non dixi naturalem, sed natiuam: id enim alicui natiuum dicitur, quod ex principijs proprijs ipsius oritur, quare multo magis haec instrumentaria virtus dici deberet datiua, quia ab ipsa natura substantiali rei non distingueretur: atqui nulla virtus creaturis natiua esse potest ad quemlibet effectum: ergo neque instrumentaria virtus obedientialis in eis reperitur. Porro nullam virtutem ad quemlibet effectum creationis natiuam esse; sic pro batur. Aut virtus illa est completa, aut inchoata dico autem completam, cui respondeat non solum aliqua ratio in effectum, sed adaequate totum quod in effectu producitur, & secundum omnem rationem illi tribuatur. Inchoatam vero cui non respondeat effectus secundum omnem rationem, sed secundum aliquam: sicut sup. disp. 43. c. 5. diximus, visionem claram Dei tribui natiuae virtuti intellectus nostri non secundum totum esse, quod habet visio, sed secundum, quod intellectio est; quae quidem virtus inchoata compleri debet aliquo proximo principio adiuuante & cooperante, sicut intellectus adiuuatur specie ad intelligendum quodcunque obiectum, & lumine gloriae ad videndum clare Deum: necesse autem est, hanc virtutem instrumentariam vno ex his duob. modis esse causam. quod enim indigeat concursu Dei, hoc commune est virtuti completae, & inchoatae, eo quod Deus sit prima omnium causa, quae hoc ipso, quod prima est, vniuersali quadam virtute concurrere debet, neutro autem modo virtus illa esse potest ad quemcunque effectum: ergo nullo modo, neque vt instrumentum, concurferi potest. Primum quidem non potest esse virtus completa ad operandum, modo explicato: fienim a virtute natiua cuiusque creaturae procederet effectus quicunque secundum omnem rationem, non esset necessaria alia causa secunda, & proxima ad talem effectum: sed solum prima, vt vniuersali illa ratione, quae cum creatura cooperatur: posita enim causcreata alicuius effectus secundum omnem rationem, quae in illo est, non est altera proxima necessaria; vt ostendimus supra disp. illa 43. c. 5. sic autem nulla talis creatura esset instrumentum, sed principalis causa: sicut sunt aliae causae secundae, quae sine concursu primae nequeunt operari: & concursus, quo Deus cum qualibet creatura ad quemcunque effectum concurreret, non esset supernaturalis: quia esset ad id, quod secundum omnem rationem natiua virtus creaturae ex se operatur. Nam creatura quae natiua sua virture vim habet, vt concurrente prima causa, aliquid operetur secundum omnem rationem, non potest dici instrumentum, nisi latiori sigpificatione, quatenus omnis secunda causa dicitur instrumentum primae. Adde, quod alia ratione inferius probabitur, concursum Dei cum natiua virtute creaturae: non esse supernaturalem ergo talis virtus creaturae non potest esse completa¬

Neque vero potest esse inchoata virtus, vt supra explicuimus: quoniam si creatura concurreret natiua sua virtute ad aliquam rationem in effectu concurreret ad illam vt propria causa, licet indigeret secunda alia causa, aut concursu primae loco illius, vt complete fieret effectus secundum omnem rationem: nam causa, quae propria & innata virtute aliquid confert ad effectum, & ipsum producit secundum aliquam rationem, est causa principalis respectu illius, quod producit: licet indigeat alia secunda causa; vel concursu primae loco illius: alia inquam, causa adiuuante, aut supernaturali, vt intellectus compleatur lumine gloriae ad videndum Deum, aut alia secunda causa naturali adiuuante, vt intellectus adiuuetur specie intelligibili ad cognoscendum hoc obiectum, aut illud: hoc autem non videtur concedendum in creatura ad quemlibet effectum: primum, quia non apparet quae ratio producta in quouis effectu, tribuatur natiua virtuti creatae, quae dicitur assumi vt instrumentum Deinde, quia si aliqua ei assignaretur posset ipsi coniungi causa alia secunda creata naturalis, quae compleret efficacitatem eius ad quemlibet effectum non supernaturalem secundum substantiam, vt ad restitutionem oculi: quia hic effectus naturalis est secundum substantiam, & solum ex modo producendi, quia cum a solo Deo producitur sine vlla causa naturali exigente, dicitur supernatutalis, vt disp. 214. notabimus. Quare si ad huac effectum, & similes haberet quaeuis creatura inchoatam virtutem natiuam; posset inchoata illa virtus compleri, alia secunda causa adiuuante creata: quia ille effectus secundum suam substantiam naturalis est. Frustra autem videtur inchoa ta virtus ad effectum secundum substantiam naturalem, quae non possit alia causa secunda natu tali compleri, vt integrum effectum, & secundum omnem rationem producat: ad effectum autem supernaturalem secundum substantiam, vt ad gra tiam producendam, posset compleri per secundam causam creatam, quae esset forma supernaturalis, & qua compleretur efficacitas ipsius, vt effectum integre produceret. Frustra enim videtur inchoata virtus natiua ad producendum effectum super naturalem secundum substantiam, quae non possit aliqua forma supernaturali compleri. Quod si Deus suppleret vicem alterius secundae causae na turalis, aut supernaturalis complentis efficacita tem illam inchoatam, hoc non obesset, quo mi nus inchoata virtus creaturae esset propria causa effectus cuiuscunque secundum illam peculiarem rationem, sicut etiam intellectus est causa propria visionis Dei secundum rationem intellectionis, & vitalis, etiamsi eius virtus compleatur concurst peculiari Dei supplentis vscem luminis.

At dicet quis, in qualibet creatura esse natiuam virtutem inehoatam ad quemlibet effectum; non quia illa possit concurrere ad quemlibet effectum vt propria causa, secundum aliquam rationem; sed quia ita ad omnem rationem effectus propria vir tute concurrit, vt solo auxilio supernaturali Deipsi non debito concurrere possit: ideoque inchoa tam virtutem vocari, non quia quemlibet effectum secundum aliquam ipsius rationem producere possit, sed quia ei non est debitus concursus naturalis Dei, & solo supernaturali non debito potest operari.

Verum hoc effugium facile potest praecludi. Primum, quia, vt supra dicebamus, si quaeuis crea tura natiua sua, & propria virtute aliquid potest conferre ad quemlibet effectum, nihil ei deesse potest, quo minus sit causa propria talis effectus, & ei concursus naturalis Dei respondeat, vt operetur: nam concursus respondens natiuae virtut, naturalis est; & talis virtus non obedientalis, vt ipsi loquuntur, sed naturalis dicenda esset; & effectus ipsi respondens naturalis vocari deberet. De inde multi effectus per quamlibet creaturam pro ducti, non essent supernaturales secundum substantiam, sed naturales, qualis est oculi restitutio si autem ad hos effectus esset natiua virtus, in qua libet creatura, cui responderet, & daretur aliquis concursus Dei ad eosdem effectus producendos. proculdubio esset concursus naturalis; nam influ xus Del vno ex duobus modis dicitur supernatu ralis, vt disput. illa ostendemus, vel secundum sub stantiam, quia datur ad effectum supernaturalem secundam substantiam, vt ad visionem Dei, & ad gratiae habitualis productionem: vel ex parte modi, quia nulla causa, natiua sua virtute, id postu lante, Deus aliquid operatur: vt cum coeco oculum restituit. Si autem in quauis creatura esset na tiua virtus ad restituendum oculum, iam influxus ille, nec esset supernaturalis secundum substantiam, vt patet, neque esset supernaturalis ex parte modi, quia esset ad concurrendum cum natiua girture causae creatae. Quare absque fundamente diceretur virtus illa in creatura obedientalis; cum vere esset causa secunda.

Dicunt deinde aduersarij virtutem illam obedientialem ideo esse instrumentariam, & concursum Dei, qui ipsi confertur, esse supernaturalem saltem ex parte modi, quia illa non est proportionata effectui, nec ex se aequatur illi: si autem esset proportionata, recte sequerentur ea, quae hactenus intulimus. Ceterum qui sic respondent, aut difficultatem propositam non dissoluunt, aut destruunt quod posuerant in praedicta sua opinione: aut enim virtutem illam non esse proportionatam & adaequatam effectui, idem est, quod non posse fine concursu primae causae operari: & hoc non satis est, vt sit instrumentaria; hoc enim concursu egent omnes causae: aut idem est, quod virtutem illam natiuam esse inferiorem, quam vt es tanquam effectus respondeat id, quod debet produci: & hoc perinde est, atque negare virtutem in natam ad quemlibet effectum. Nam virtus, quae ex se confert aliquid ad productionem effectus, non potest non esse proportionata & adaequata ei, quod producit; si autem non est alicui, quod producitur in effectu, proportionata & adaequata, ex se nihil conferre potest, & perinde est, non esse proportionatam, atque nihil esse. Ac proinde, si defendere debemus virtutem instrumentariam in quauis creatura, non debet esse innata instrumento, sed deriuata aliquo modo a principali agente vel per qualitatem, vel per motum, vel per assistentiam. Quod si hoc etiam modo defendi nequit, vt vidimus, melius est, tale genus instrumenti omnino negare. Argumenta aduersario rum c. 6. diluentur.

CAPVT V. Quomodo cetera instrumenta habeant praeuiam operationem, vel aliquid propria virtute productum in effectu.

QVaecunque communiter dicuntur instru menta, praeuiam aliquam operationem habere, aut aliquid in effectu producere propria & naturali virtute, inductione monstrare possumus. Scotus in 4. d. 1. q. 5. §. ad primam quaestionem dico & d. 6.q. 5. §. Circa tertium principale, enumerat suo iudicio omnia, quae hoc nomine nucupari solentPrimo secundae causae, etiamsi principales sint, collatae cum Deo, qui est prima omnium causa, dici solent instrumenta illius, tametsi in se virtutem natiuam habeant producendi suum effectum: ea vero solum ratione instrumenta dicuntur, quia subduntur motioni primae causae, & ab ea in operatione essentialiter pendent: Secundo modo dicitur accidentaria aliqua forma instrumentum, quia vt propria causa producit vltimam dispositionem, quam confestim & naturaliter consequitur forma substantialis: tametsi Scotus existimet, ad productionem ipsius formae substantialis nihil operari instrumentum illud, sed ea ratione duntaxat dici instrumentum, quia producit praeuiam dispositionem, de quo modo non est nobis disserendum: nunc satis sit, hoc genus, instrumenti natura sua ordinatum esse ad talem effectum propter praeuiam dispositiohem, quam sua virtute operatur, vt ita suapte natura referatur ad illum: huiusmodi instrumenta sunt calor ignis ad ignem producendum, calei animalis ad gignendas carnes, & alia id genus. Tertio dicitur instrumentum pars aliqua operan tis, per quam proxime deriuat virtutem & operationem, vt manus ad scribendum, oculus ad videndum; tametsi in tali parte sit virtus propria & innata aequalis ad talem effectum. Sic Arist. 2. de anima c. 4. imanum appellauit instrumentum coniunctum, temonem vero instrumentum separa tum ad gubernationem nauis. Eadem ratione calorem naturalem vocauit instrumentum ani malis ad nutritionem. Quarto sunt instrumenta artis, quae licet proprie non habeant virtutem ad operandum, vt late prosequitur Scotus loco citato, nihilominus ex se, & ex propria natura aliquid conferunt.

His omnibus addere possumus, si placet quintum aliud genus instrumeuti, nempe facultates intellectus, & voluntatis ad actus supernaturales, qualis est intellectus ad videndum Deum, & ad credendum, & voluntas ad diligendum, & ad alia huiusmodi: nam tam respectu Dei mouentis, & solo auxilio suo & concursu supplente concursum habitus supernaturalis, quam respectu ipsius ha bitus, facultas naturalis dici potest instrumentum ad totam operationem; tametsi aliqui causam partialem non immerito eam appellent. In his autem omnibus videmus, instrumenta ex se aliquid conferre natiua sua virtute; & ex ea parte causa propriae & principales dici possunt: ideoque non mirum est, si suapte natura referantur ad effectum, & effectus ad ipsa: nam, vt omitiam cetera genera instrumentorum, in quibus manifestum est id, quod dicimus, in hoc postremo idipsum aperte probatur. Intellectio namque quantumuis supernaturalis, qualis est visio Dei clara, ita efficitura lumine supernaturali, aut a Deo supplente vices luminis, vt etiam intellectus ex sua natiua virtutu aliquid conferat: illa enim in ratione visionis, & operationis vitae, intellectui respondet: at genui instrumenti, quod aduersarij austruere moliuntur, nihil omnino ex se conferre potestad effectum: ergo non mirum, si dicamus intellectum, & voluntatem, in quibus suet initia quaedam illarum operationum, elcuari posse a Deo, dum complet inchoatam illorum efficacitatem: cetera autem instrumenta; in quibus nihil est natiuae virtutis respectu effectus, non posse omnino eleuari. Ceterum cum in intellectu & voluntate ad actus supernaturales sit inchoata quaedam virtus, ex seaccommodata & sufficiens ad producendam in effectu rationem aliquam, hempe aut intellectionis, aut volitionis, vt supra in hac disp. & dispi 43. cap. 5. monstrauimus; ita debemus vocare iutellectum, aut voluntatem instrumenta ad actus supernaturales, vt non negemus esse causas proprias & principales, quas partiales vocant, respe ctu illius rationis, quae in effectu ipsius respondet An vero dici debeat intellectus; aut voluntas instrumentum ad actus supernaturales, non rerum magna, sed parua vocum dissenlio est, quae parum interest, dummodo dicamus, vt superiori capite notatum est, intellectum proprium virtute naturali ex se aliquid conferre ad actum supernatura lem, & voluntatem similiter.

Sed obiiciunt nonnulli hoc modo. Quamuis intellectus ex se virtutem habeat producendi in tellectionem aliquam sub ratione communi intellectionis, tamen non habet virtutem producendi rationem intellectionis, quae contracta es per differentiam supernaturalem, qualis est visio: aut certe, si sufficit, habere virtutem illam circa intellectionem in vniuersum, vt eleuetur ad talem intellectionem; sic etiam quaecunque res, quae habet virtutem producendi aliquod ens, poterit eleuari, vt producat hoc ens: quia iam habet ex se initium aliquod: praesertim vero quaelibet qualitas, & substantia eleuari poterit, vt producat gratiam; quia cum ex se habeat inchoatam virtutem producendi qualitarem; compleri potest, vt producat talem qualitatem. Verum haec obiectio facile diluitur: nam in intellectu nostro ita ponimus nos inchoatam virtutem producem di intellectionem, vt illa non solum ex se respiciat vniuersam intellectionem, vt intellectio est, tanquam opus sibi adaequatum; sed quaecunque intellectio, etiam supernaturalis, fieri nequeat, nisi cooperatione intellectus, cum essentialiter ab ea pendeat. Et quo etiam probauimus disputat. 43. cap. 4. intellectionem illam supernaturalem manare ex parte a natiua virtute intellectus; nec totam virtutem operandi esse a lumine; idque necessario fatendum esse. Habet igitur intellectus ex se inchoatam virtutem, quae aliqua peculiari virtute addita compleri possit ad talem effectum supernaturalem producendum: & non tantum producere potest quamlibet aliam intellectionem, sed etiam adiutus principio supernaturali sua virtute propria cooperari ad eliciendam intellectionem illam, quae supernaturalis est: quin imo illa fieri nequit a solo lumine, nisi etiam intellectus sua efficacitate naturali adiuuet: alioqui, si ex se nihil conferret intellectus natiuae virturis, aliud instrumentum posset assumi: at quaeuis alia res, vt ferrum verbi gratia, vel aqua, quae ex se producere potest aliquam qualitatem, vel aliquod ens, non propterea eleuari potest ad producendum quodi libet ens. Tum, quia natiua virtus illius non respicit ens, aut qualitatem vniuerse; quod enim potest producere calorem, non habet virtutem, neque inchoatam ad aliud ens, aut aliam qualitatem, sed respicit calorem, vt effectum sibi adaequatum. Tum etiam, non omnis qualitas, nec omne ens postulat esse a ferro, vel ab aqua, sicut omnis intellectio ab intellectu: signum ergo est, nec inchoatam efficacitatem esse in his rebus, vt instrumenta esse possint ad quemlibet effectum, sicut est in intellectu; vt esse possit ad quamlibet intellectionem: idemque iudicium esto de voluntate. Quod vero nonnulli obiiciunt, ex hac opinione sequi aliquid, quod Pelagio faueat, nempe voluntatem nostram vt causam propriam partialem concurrere ad actus supernaturales, friuolum sane est. Etrores enim Palagij manifesti sunt, quos exacte retulimus disp. 98. c. 4. Affirmare autem, ad actus gratiae & supernaturales, nos concurrere ex parte, natiua & propria nostra virtute, quid habet commune cum Pelagio, qui de hac re ne verbum quidem dixit? Imo vero Catholica doctrina Concilij Trident. sess. 6. c. 5. & canone 4. est, hominis arbitrium cooperari sua libertate ad actus gratiae, nec esse sicut inanime instrumentum: libertas autem est natiua virtus nostrae voluntatis, & propria causa consensus, vt consensus est; tametsi quatenus talis ordinis, sit a gratia. Haec igitur commixlo efficacitatis propriae, & gratiae in nostris operibus, fidei nostra maxime consentanea est.

Postremo alij sic arguunt Multo magis est, eleuari a Deo intellectum ad visionem Dei, & ad actus supernaturales, quam eleuari calorem, vt quatuor a Deo ad producendum calorem vt octo: sed si calor eleuaretur hoc modo, non esset vlla ratione causa propria caloris vt octo secundum excessum illum: ergo nec intellectus vlla ratione est causa propria visionis Dei. Ceterum hoc argumentum facile diluitur: primum, quia comparatio inutilis est, eo quod calor, vt quatuor non potest eleuari a Deo ad producendum excessum caloris vt octo, vt iam satis probatum est: intellectus autem noster potest eleuari ad vi dendum Deum hoc solum, quod virtus, quam habet ad intelligendum, supernaturali aliquo principio compleatur: est igitur inutilis comparatio adducta in argumento. Deinde etiamsi posset calor eo modo eleuari, non esset eadem ratio vtriusque: nam calor vt quatuor non haberes inchoatam virtutem ad illum excessum, nec excellus ille postularet natura produci a calore, v quatuor: at intellectus certe habet inchoatan virtutem ex se ad intelligendum, ita vt visio De non possit sine vi naturali intellectus, produci ac proinde minus distat intellectus a visione in ratione agendi, quam calor, vt quatuor a calore vt octo.

CAPVT VI. Solutio Argumentorum prioris opinionis.

ARgumenta vero prioris sententiae nihil ha bent difficultatis. Ad primum & tertium dicimus, neque ad incarnationem posse assumi instru mentum physice concurrens, neque ignem infern ad imprimendam qualitatem daemonib. propte rationem praedictam, qua vniuersim probaui mus. non posse remassumi vt physicum instru mentum, quae ex se non habeat aliquam praeuiam operationem, vel inchoatam virtutem ad talem effectum: hanc vero non habet vlla creatura ad incarnationem, & vnionem diuinitatis cum hu manitate, nec ignis ad illam qualitatem. Adde quod qualitas illa angelis impressa commentitia est, vt infi. disp. 242. c. 5. ostendemus, quare ex illa nul lum desumi potest argumentum. Eodem modo di cimus ad secundum, verba nimirum Sacerdotis in consecratione (& idem generatim de quolibet sacramento sentiendum est) non operari physico ad transubstantiationem, aut ad effectum sacra menti, sed solum vt instrumenta moralia per modum impetrationis propter eandem rationem Atque hinc patet solutio tertij implicare nimiru contradictionem, rem aliquam assumi ve instru mentum ad creandum, vt c. 3. ostensum est

Ceteram circa secundum argumentum obiter obseruandum est, etiamsi verba consecrationis es sent physica instrumenta transubstantiationis, id quod nouas etiam alias habet difficultates, vt suo loco videbitur: nulla tamen ratione dicendum esse, ea operatura physice substantiam corporis & sanguinis Christi, vt nonnulli comminiscuntur. Primo quia ad defendendam rationem vera & propriae transubstantiationis, id prorsus superuacaneum est. Vt enim definitur in Concilio Triden. sess. 13. cap. 4. ex sola veritate verborum vera & propria transubstantiatio colligitur: ac proinde cum sola veritate illorum constare po¬ test; atqui etiamsi verba non efficerent physice ipsam substantiam corporis Christi, nihilominus essent vera: ergo esset vera & propria transubstantiatio. Si enim prolatis verbis Christus esset ibi, & simul non esset panis, vera essent verba: ergo absque eo, quod producerent substantiam corpotis Christi possent esse vera. Quare superuacaneum videtur, physicam illam efficaciam verbo rum circa substantiam ipsam corporis comminisci. Verba Concilij sunt. Quoniam autem Christus Redemptor noster corpus suum id, quod sub specie panis osserebat, vere esse dixit, ideo persuasum in Ecclesia Defuit, idque nunc denuo sancta haec synodus declarat, peconsecrationem panis, & vini conuersionem fieri totius substantiae panis in substantiam corporis Christi Domin nostri, & totius substantiae vini in substantiam sanguinis eius; quae conuersio conuenienter, & proprie a sancta Catholica Ecclesia transubstantiatio est appellata. Quis autem audeat asserere, ad inferendam veram transubstantiationem necessarium esse aliquid aliud, praeter veritatem; cum ex illa sufficienter eam colligat Concilium, & Ecclesia semper collegerit. Hoc argumento in disputationibus Theologicis ante annos 14. vsus sum, vt probarem, ad veram transubstantiationem necessariam non esse physicam productionem termini substantialis, quae ex natura rei cum destructione panis connexa sit: quod non parum acuti & docti Theologi, vt contrariam tuerentur sententiam, varie dissoluere postea conati sunt.

Primo respondent, Ecclesiam non collegisse transubstantiationem ex sola virtute verborum, sed etiam tanquam notum supposuisse, Deum effecisse hoc mysterium modo maxime conuenien ti veritati verborum; hic autem erat per actionem substantialem, qua produceretur termihus Ad quem sicut etiam colligit Ecclesia, substantiam panis fuisse destructam, cum tamen possent esse vera verba, si substantia panis maneret separata ab accidentibus, & in locum peculiarem reposita: quia conueniens non erat, substantiam panis ita reseruari, sed omnino destrui, & ita Ecclesia non collegit ex sola veritate verborum, consecrationem factam fuisse. Fateor quidem, Ecclesiam supponere, conuenienti modo consecrationem fieri, vt vera reddantur verba. At conueniens modus censeri debet, quem nos ponimus: si enim ex eo solum, quod vi verborum corpus Christi sit sub speciebus, & hac praesentia his verbis significata, panis destruatur verba obtinent suam veritatem; multo conuenien tius erit, asserere, hoc modo factam fuisse conuer sionem: cum modus hic multo facilior sit, quam asserere, corpus Christi produci tali actione substantiali, quae suapte natura inferat ex se destructionem panis; qui modus philosophandi nouiter excogitatus, insuperabiles continet difficultates; ille autem modus, qui facilior est, magis conueniens censeri debet huic mysterio.

Secundo respondent aliqui, Concilium ex sola veritate verborum non collegisse transubstantiationem: quia ad hoc necessario supponere debebat, non posse esse vera verba illa, si substantia panis, & vini maneret sub accidentibus: quod principium valde infirmum est: sed collegisse transubstantiationem ex traditione Ecclesiae, quae non solo naturali discursu, sed diuinitus illustrata intelle xit, quia Christus in sensu vero, & proprio dixit, esse corpus suum, quod offerebat; ideo effecisse simul conuersionem vnius substantiae in aliam. Verum haec solutio ex verbis citatis Concilij confutari potest, & secum minime constare videtur. Nam verbis citatis dicitur, Ecclesiam semper sibi persuasum habuisse, hic fieti transubstantiationem ex eo, quod Christus vete esse dixit corpus suum, & nunc denuo ipsum Concilium idem de finire; cum ergo tanquam causam huius sensus Ecclesiae assignet Concilium veritatem verborum, non alia ratione hoc persuasum sibi habuit Ecclesia, nisi quia verba vera esse non poterant, si substantia panis & vini ibi maneret. Adde, quod si hac ratiocinatione non potuit Ecclesia sufficienter adduci, vt hoc existimaret, non potuit credere, ibi fieri transubstantiationem, ex eo, quod Christus in sensu vero, & proprio dixit, esse corpus & sanguinem suum id, quod offerebat, sicut praedicti Doctores affirmant: sed aliunde id credere debuit, ergo praedicti Theologi in hac solutione secum non satis constant.

Tertio respondent aliqui, ex sola veritate non collegisse Concilium conuersionem consubstan tialem; sed conuersionem substantiarum, quam licet appellauerit transubstantiationem: non tamen appellauit substantialem conuersionem: dicunt autem in hoc sacramento non solum esse concedendam conuersionem & transubstantiationem: sed etiam substantialem commutationem, quae sine productione substantiae, in quam fit conuersio, intelligi nequit. Ego tamen non video, qua ratione praedicti Theologi contendant, non solu defendere in hoc sacramento veram conuersionem vnius substantiae in aliam, quae proprie dicatur transubstantiatio: sed etiam alium difficillimi modum substantialis actionis, quo producatur terminus conuersionis: cum nulla ratio talem actionem in hoc sacramento postulare videatur Nam licet ea possibilis esset: tamen eatenus solum adstrui deberet, quatenus necessaria esset, ad de fendendam veram, & propriam conuersionem vnius substantiae in aliam, substantiam, quae conuersio vere & proprie dicatur transubstantiatiohoc enim necesse est ab omnibus ita doceri, cum ab Ecclesia id definitum sit. Quod si vera transubstantiatio recte defenditur sine tali actione substantiali: quonam obsecro fundamento talem actio nem substantialem excogitabimus? vel quae necessitas ad eam asserendam nos cogere poterit, prae sertim cum talis actio, si possibilis esset, non sine magno miraculo esse posset? Miracula autem, qua necessaria non sunt ad defendendum mysterium huius sacramenti, concedi non debent: alioquie plura alia confingere liceret. Porro autem conci lium ex sola veritate verborum non solum collegit, fieri conuersionem vnius substantiae in aliam: verum etiam addidit, eam conuenienter & proprie ab Ecclesia transubstantiationem appellari. Hoc ergo solo contentisimus, & reliqua omnia, etiamsi vt possibilia aliquo modo defendi possent tanquam superuacanea reiiciamus.

Quarto respondent aliqui, Concilium non col legisse transubstantiationem ex veritate speculatiua omnino, sed ex practica, quae facit id, quod significat: id autem, quod significatur his verbis, esse veram transubstantiationem, quae necessario postulat productionem termini ad quem. Ego quidem fateor, veritatem horum verborum practicam esse, & non tantum speculatiuam: non quos veritas practica in alio posita sit, quam speculatiua; nam vtraque, quatenus veritas, in eo formaliter est, vt enunciet esse id; quod est, quae dici solet conformitas vocum cum re enunciata: sed quia practica hoc habet peculiare, vt verba enuntiationis simul etiam efficiant in re id, quod significant, ad quam veritatem sufficit, vt in fine integrae prolationis fiat effectus: speculatiua vero id supponit. Ceterum, vt praedicta verba sint vera veritate practica, non video, quid aliud requiratur, quam vt corpus Christi, & sanguis virtute verborum ita fiat praesens sub speciebus, vt eo ipso destruatur panis; quod si hoc sufficit, vt verba sint vera: superuacaueum profecto erit, asserere corpus Christi ibi re ipsa produci: etiamsi alias vetba illud producerent, si productum non inuenirent, de quo suo loco dicetur. Quocirca etiam vera ratio transubstantiationis, quae ex sola veritate colligitur, concedi debet, absque eo, quod terminus Ad quem illius producatur.

Secunda ratio. Si verba physice efficerent substantiam corporis Christi, non efficerent aliud, quam id, quod significant, & id quod dicitur esse in sacramento ex vi verborum: at hoc non posset esse terminus physicae productionis; quia nec esset corpus cum anima, nec mortuum: anima enim est per comitantiam, & forma cadaueris, si ibi esset, eodem modo esset: ergo non esset firmum aliquid, quod per se terminaret actionem physicam, & productionem substantiae corporis Christi. Huic rationi varie respondent recentiores: nobis tamen sufficiat, nunc eam attigisse: nam reliqua suo loco vberius dicemus, vbi & singulas solutiones impugnabimus. Tertia ratio vel productio illa esset conseruatio antiqui esse Christi, vt aliqui asserunt, & superflua omnino videtur: vel esset noua productio, vt nonnulli dicunt, rem eandem posse bis, & ter produci in diuersis locis. Et haec est impossibilis: namsquamuis res eadem possit esse in diuersis locis ratione diuersorum modorum, vt statim dicemus; tamen res existens in duobus locis, non habet duo esse substantialia, nec substantialiter diuersa; ac proinde non potest tot nouis productionibus produci, vt suo loco fusius tractabitur.

Mitto rationem illam, quae contra praedictam sententiam fieri solet, quia ex ea sequeretur, idem producere seipsum; siquidem humanitas Christi esset instrumentum physicum transubstantiationis, vt praedicti doctores fatentur; & seipsam pro duceret; hanc enim ratione fusius suo loco persequemur.

Verumenimuero, licet extra rem esse videatur, paucis explicemus materiam transubstantiationis, quam contendit Ecclesia; siquidem diximus ad eam non esse necessariam substantialem illam productionem. Est ergo transubstantiatio nihil aliud, quam ordo inter substantiam definientem panis aut vini, & substantiam corporis & sanguinis Christi, quatenus substantia corporis, & sanguinis praesentia sua non physice, sed vi fignificationis verborum (hoc est, vt sint vera verba) hoc ipso, quod adest, substantiam panis, & vini e medio tollit; & quamuis si haec forma esset in consecratione, Sit hic corpus Christi, & non sit panis, reipsa idem effectus sequeretur, quod attinet ad praesentiam corporis Christi, & desitionem panis; nihilominus quia ex vi praesentiae, vt significaretur, non expelleretur substantia panis eisdem verbis, & eadem indiuidua significatione non diceretur transubstantiatio, nec panis in cor pus transire. Nam vna parte orationis significaretur praesentia corporis Christi, quod manere posset cum pane, & alia parte significaretur desitio panis: nunc autem eisdem verbis, & eadem indi uidua significatione; ita Corpus Christi praesens significatur, vt hoc ipso, non expressa desitione panis, substantia illius necessario desinat: quia alioqui non esset vera propositio: nam modus efficiendi moraliter ex sola significatione assimilatur modo efficiendi naturali: agens enim naturale ita inducit formam, vt hac ipsa inducta expella contrariam, & non alio modo. Quare non debemus dicere terminum transubstantiationis esse praesentiam ipsam, licet haec ad transubstantiationem requiratur: sed substantiam corporis & sanguinis. Ex illo namque ordine significationis, quem explicauimus, sequitur, vt dicamus, panis transit in corpus Christi; quia corpore Christ significato praesenti, vi significationis expellitu panis.

Preterea ex dictis consequitur, non meriti nomen transubstantiationis, quamcunque successio nem substantiarum, qualis est in eodem loco, vel sub eisdem accidentibus: nisi ex vi praesentiae vnius alia desinat: id quod solum fieri potest veritate verborum. Alio autem modo solum esset suc cessio substantiarum, qua quidem non diceretur vna substantia in aliam transire: sed non dicere tur successio substantialis, qua non tantum vna alteri succedit quomodocunque; sed substantia litet succedit: hoc est, ex vi suae praesentiae facit, vt altera desinat; qua etiam de causa ea, quae definit, dicitur in praesentem transire, sed de hoc latius suo loco.

Ex his omnibus infero id, quod ad nostrum pertinet institutum, transubstantiationem non esse creationem, non quia sit ex termino aliquo positiuo; sed quia non est productio termini, ad quem, eo quod transubstantiatio non est productio, sed ordo quidam vnius transeuntis in aliud vt explicatum est. Quod si esset productio totiu entis secundum materiam, & formam, & secundum totum esse illius; dico primum, meo iudicio fore creationem etiamsi terminus, a quo, esse quid positiuum, substantia nimirum destructa, quia creatio est productio rei secundum totam suam entitatem; & ita illud, ex nihilo, quod poni tur in definitione creationis, non intelligeretu ex parte termini, a quo; sed idem esset, ex nihilo, quod, non ex aliquo principio constituente, vt dicebat Durand. allegatus supra disp. 173. c. 3. nunc autem cum transubstantiatio alia ratione non sit creatio, bene possumus dicere, illud ex nihilo, po ni posse pro termino a quo creationis. Deinde dico, etiam terminum, a quo creationis tunc fore nihil, vt inferius explicabitur

Sed quaeret aliquis, si fieret talis transubstantiatio, vt ex vi productionis termini, ad quem se cundum se totum, destrueretur substantia praece dens, quae est terminus a quo, quando scilicet tran substantiatio fieret, non in rem ante existentem, sed tunc productam; nunquid esset vera creatio? tunc enim esset productio totius entis secundum se; sed ex aliquo ex parte termini a quo, quod videtur tollere rationem creationis. Respondeo, si talis transsubstantiatio esse posset, esset sane creatio, & vocem illam, Ex nihilo, ego intelligerem cum Durando, non pro termino a quo, sed pro eo quod est non ex aliquo constituente quomodocunque: terminus enim a quo parum videretur obstare, quo minus illa transubstantiatio esset creatio; cum esset productio totius entis. At dicet quis, si ex vi productionis vnius substantiae, alia destrueretur physice, destructio illius non esset annihilatio, quia non esset in nihilum simpliciter, sed in non esse tale: ergo contra etiam productio alterius, non esset productio entis simpliciter, sed talis entis. Respondeo, ideo tunc desitionem vnius substantia non fore annihilationem: quia non esse illius esset causaliter coniunctum cum esse alterius substantiae, & ita non esset nihil simpliciter, sed non esse tale: at vero substantia, quae inciperet, & ex vi sua productionis destrueret aliam, inciperet secundum totum suum esse, atque adeo productio illius esset productio entis simpliciter; quia esset totius entis, secundum omnem partem substantialem ipsius; quod est proprie de ratione creationis nam terminum a quo esse nihil, eatenus solum requiritur, quatenus nihil illius manet in compositione termini ad quem.

Ceterum existimo, nullam talem esse posse transubstantiationem: quia non video, quaenam productio entis ex se, & natura sua connexionem habeat cum destructione alterius substantiae praeexistentis secundum se totam, vt latius suo loco dicam, & censeo connexionem solum esse posse ex parte veritatis verborum ita significantis vnam rem quam facit, vt hoc ipso destruat aliam: quae sane connexio sufficere non posset vt res, quae desine ret, esset Physice terminus a quo productionis: ad hoc enim deberet cum desitione illius, inceptio alterius naturaliter connecti, & non solum ex voluntate instituentis verba: sed tunc solum terminus ille a quo positiuus diceretur esse terminus transubstantiationis, & ordinis vnius substantiae transeuntis in aliam ratione verborum: quae transsubstantiatio formaliter non esset productio, licet coniungeretur productioni

Quare si ex veritate verborum sola fieret, vt incipiente vna substantia sub accidentibus alterius, illa desineret, & substantia incipiens esse ibi produceretur tunc, secundum totam entitatem, deberemus ibi considetare, & distinguere duo, vnum esset ordo vnius substantiae destruentis aliam sua praesentia ex vi verborum; & haec esset transubstantiatio eiusdem rationis, atque nunc est, solum innitens veritati verborum, & non physicae oppositioni substantiae cum substantia, vt illam destrueret: alterum esset creatio, quatenus esset physica actio producens substantiam in termino ad quem, secundum totam entitatem: & huic assignare deberemus pro termino a quo, nihil, quia productio illa quatenus productio secundum totam substantiam physice ex nihilo procederet, & non ex substantia illa, quae diceretur esse terminus a quo transubstantiationis: hic enim terminus a quo, solum esset ordinis transsubstantiationis, quatenus responderet solum veritati verborum, & non physicae productioni substantiae in termino ad quem. Et nunc quidem de facto concedere debemus in transubstantiatione duo; vnum est conseruatio substantiae corporis CHRISTI, & haec habet phy¬ fice pro termino a quo, nihil, & fit a solo Deo: quia Deus solus conseruat corpus CHRISTI ex nihilo, etiam vt ex termino, iuxta superius notata disputatione 173. alterum est ordo duarum substantiarum: & hic habet solum ex vi verborum pro termino a quo substantiam panis, & ita dicimus, ex pane fieri Corpus CHRISTI; non quia producatur physice ex illo, sed quod praesentia sua destruat panem sola veritate verborum. Haec satis hic dixisse sufficiat, pressius quidem, quam res postulat, nam suo loco fusius ea tractabimus, vt hinc saltem intelligamus naturam creationis. An vero panis in Sacramento annihiletur, ibidem explicabitur.

Tandem obiiciunt aliqui hoc modo. In creatura est potentia, quam vocant obedientialem, vt recipiat formam aliquam supernaturalem, & in eodem corpore; vt in se omnino immutatum, si in diuersis locis, & ad illa referatur. Denique v anima informet majus corpus, quam natura sua informare poterat: ergo in quauis creatura erit, vt assumatur tanquam instrumentum.

Respondes diuersam omnino esse rationem Nam creatura ita est subiectum ad recipiendam formam supernaturalem, vt ad recipiendum na tiua sua potentia concurrat, imo ipsa sit prima causa recipiendi, nec ad recipiendum alia si prior, virtute cuius dicatur idonea effici ad recipiendum. Quod enim indigeat supernatural agente infundente formam, hoc non est eleuari, vt possit recipere in suo genere; sed est eleuari, hoc est perfici ab agente, vt eius capacitas habeat id, quod ex se recipere potest. Recipere enim proprius actus materiae est, efficienti autem non tespondet vt propriae causae, actus recipiendi, sed infundendi, vt 1. 2. quaest. 113. artic. 8. dicemus. at creatura nequit esse instrumentum ad eum effectum, ad quem nec initium aliquod efficacitatis, nec ex se aliquid confert ad illius productio nem, vt probatum est

Deinde corpus nequit esse in duobus locis, & ad diuersa referri, nisi in ipso fiat aliqua mutatio secundum modum: nam res eodem modo se habentes, sola Dei voluntate inuicem referri ne queunt: cum ergo aliquod corpus constituitur in diuersis locis in se recipit aliquem modum taliter se habendi, ex quo sequitur vt sit in diuersis locis: in instrumento autem nulla potest fier mutatio, quae sit ideonea ad talem effectum, vt probatum est.

Postremo si forma potest informare maiorem materiam, & maiorem, necesse est ita materiam disponi, vt forma ei naturaliter vniatur; alioqui licet possit esse in tota materia secundum praesentiam, non poterit esse per informationem: informatio namque debet esse propria virtute, non aliena: quia forma ad informandum est prima causa, nec forma vlla vt instrumentum assumi potest ad informandum: genus enim instrumenti solum in efficientibus contingit: vt autem res quaelibet assumatur vt instrumentum ab efficienti, non potest nec effectus, nec ipsa res ita aptari, vt propria virtute ad illum saltem ex parte concurrat: est igitur longe diuersa ratio

Denique his omnibus addendum est, etiamsi aliquid posset assumi vt instrumentum physicum creationis, non posse vllo modo assumi vt instrumentum annihilationis: vt enim optime notauit S. Thom. 3. p. q. 13. art. 2. annihilatio eo solum fieri potest, quod agens, rem antea conseruans, subtrahit influxum, quo res sustentabatur: atqui licet agens influere posset in effectum medio instrumento, & ita medio illo creare, quia tamen non subtraheret concursum medio instrumento, sed se ipso, & virtute sua solum, & voluntate illud negaret, ideo ad annihilandum nullum assumi potest instrumentum.