Caput 4

¶ Manifestat deum: et quae sunt formaliter in deo ab intellectu finito distincte intueri posse. Caput. IIII.

PArte vltima huius tertium libri restat perscrutandum: an primus motor naturaliter possit intelligi ab intellectum distincto vel saltem ford aliquid existens in eo. de hoc varie dixerunt noui philosophi et antiqui. dictum est enim satis explicite quomodo primus motor intelligit alia a se. Ac vero prim¬ perscrutatis erit quomodo secundi motores intelligunt priumDeinde quomodo secundi motores seipsos: et alia que sunt extra se.

¶ Prima igitur conclusio sit talis. omnia predicata vniuoca primotori et aliis existentia foris in primo motore naturaliter paesenst inturvideri ab intellectum distincto et limitato: et ab intellectu finito. Et est intentio huius proportionis dicere quod aliquid formaliter existens in primo motore: vt quiditas entis: et quiditas substantia: et sic de aliis praedicatis vniuocis ex puris naturalibus possunt intuitiue videri a secundis motoribus et ab omni intellectum separato.

¶ Ad hanc autem conclusionem probandam optet necessario aliquas propotiones premitte: re: et sunt 3o: quarum prima sit talis. praedicata priora in linea praedicamentali sunt per se conceptibilia et intuitibi lia absque inferioribus. Hec sic probatur. quecumquam sunt per se conceptibilia perseitate secundi modi alia a conceptibilitate aliquorum aliorum quorum absque illis aliis praesent concipi et videri intuidua: habent namque praedicata priora propriam conceptibilitatem de eis demostrabilem aliam a coceptibi litate inferiorum ergo per se sunt intuitibilia perseitate secundimodi absque posterioribus.

¶ Adhuc autem manifestum est quod vniversalia non sunt separabilia a singularibus secundum esse reale. tamen sunt secundum esse cognitum: et intuidue et ab ftractiue. Congie: quoniam subiectum metaphysice abstrahit a subsiecntiae philosophie natualis in cognosci sic intuitiue sicut abstractiue. Palam autem ex intentione progenitorum hoc. Dicit enim Aui 3. sue metaphysice quod ens et res prima impressione imprimuntur in anima. Et Aristo. primo philosophicorum vniversalia inquit primo sunt nobis nota. Ac vero experientia patet: quoniam a remotis primo apperet quod aliquid sit coloratum quam quod sit album. Et primo videt de aliquo quod sit corpus quam quod sit animal: et animal quam homo vel equus. intelligit autem sic illam propotionem: quod intellectus separatus si esset praesens rose quod per se posset intuitiue videre quiditatem entis in rosa foris inclusam: absque hoc quod videret quiditatem substantia formaliter existentenin rosa: et quiditatem corporis: et sic de aliis predicatis inferioribus: et sic semper descendendo vsque ad hanc rosam. Et vt breviter me expediam: inclusum potest videri absque hoc quod videatur includens.

¶ Et si dicas quod praedicata inferiora mouebunt intellectum sicut priora: vt quiditas rose: sicut quiditas entis. Respondeo tibi. intelligo sic quod dato quod alia non mouerent: adhuc predicata priora possunt mouere intellectum distinctum: vt dato quod quiditas rose non moueret ad notitiam sui: adhuc quiditas entis posset mouere et terminare ad notitiam sui: et forsan intellectus separatus posset suspeciedere actum suum respectu inferiorum et non respectusuperiorum.

¶ At vero hanc proportionem nituntur reprobare quam plures. arguunt enim sic. nullum vniuersale est intuidure cognisie: ergo vniversalia non sunt intuitibilia absque singularibus: consequentia manifesta. probatio antetis: quoniam intuitiua est existentis inquantum existens est. sola autem singularia existent. probatio: quoniam vniversalia abstrahunt a principali modo preterita et futura: ergo sola notitiabstractiua sunt cogiliua ipsa vniuersalia: et non notitiaintuitiua. Attamen illud dictum nec in se est verum nec impedit nostrum propositum: nam cum dicit quod vniversalia non sunt cogisiua intuidua: sed tantum abstractiue. contra. intellectus separatus potest cognitione intuius omne positiuum per se inclusum in se ipso cum distincte possit cognictitue seipsum cognsce: sed multa preteritaper se primo mo sunt inclusa in eo: vt quiditas entis substantiae et sic de aliis semper descendendo: ergo intuitiue videt ista vniversalia.

¶ Adhuc autem intellectus separatus ponit differentiam inter quiditatem entis vniversalis et particularis. Et siliter inter differentiam vniuersalm et indiuidualem: vt inter humaniteum et differentiam indiuidualem: ergo vtrun¬ que necessario cognitit intuiua: si notitia quae cognictat ista sit intuitiua. Amplius autem dicitur quod idea vniversalis platonica erat per se intelligibilis: et a seipsa et ab alia. siliter motores celorum: et intellectus in nobis qui est vnus in omnibus secundum philosophos sunt quedam vniversalia: sic quod quodlibet correspondet conceptui specifico: et tamen nllus vnquam negauit nec posuit quin essent intelligibiles et intuitiue cogile. ymaginatio namque decipit tales. ymaginantur enim isti quod notitia singularis sit obiecti simliciter praesentis et existentis in ratione obiecti cogniti: quod est falsum: quoniam: nec opte quod existentia seu sinulatas sit cognita: licet sit condio et eius proprietas quod videtur et intuetur: et sub quo videtur. beneenim concedimus quod humanitas que est quoddam vniuersale non potest intuiuae videri nisi existat in aliquo singulete sed non optet quod existentia qua existit: nec ista singularitas qua contrahitur intuitiue videatur. Dicamus ergo quod prima propositio nostra est vera et multum probabilis scilicet quod predicata priora in linea predicamentali sunt per se et precise intuitibilia absque posterioribus etc.

¶ Secunda propositio sit talis. Predicatum vniuersal in sua praecisione intuitiue visum absque posterioribus eodem actu numero quo videtur in vno videtur in omni eo in quo formaliter existit si distantia non impediat. Et si obiectum desinit esse non optet propter hoc actundesinere simpliciter esse nec in aliquo variari: sed ad huc terminabitur ad illud obiectum vniuersale: vt est in alio. Et vt melius intelligas propotionem: pono tibi exemplum. si equinitas intuitiue videatur: et vt visa prescindat ab omni posteriori equo si existat in. iooo. equis singularibus eodem actu numero videtur nec variatur in aliquo ad generationem vel ad corruptionem equorum particularium. hec vero propositio sic intellecta euidenter probatur: quia actus non variatur ad variationem obiecti malis quod patet in exemplo: quoniam si albedo poneretur per possibile in. x. subiectis simul vel succesiue in. x. superficiebus: eodem actu numero quo numnc videtur in vna superficie videretur in. x. Probatur etiam aliter illa maior: quoniam in notitia abstractiua si ua predicati communis et prioris per se habeatur: iste est vnus numero respectu talis obiecti in quo formiexistit obiectum: vnde et si post aduenirent concetus inferiorum variati: iste tamen concetum primus non variaretur: sed saluaretur in vtroque conceptuum inferiorum: sic et intuitiua. Unde si per possibile vna albedo esset intribus subiectis et desineret esse in vno adhuc videretur in alio bene ergo est assumpta propositio: quod predicatum intuitiue visum in sua precisione absque posterioribus eodem actu numero quo videtur in vno videtur in omni alio in quo existit.

¶ Propositio 3 sit talis: primus motor et secundi motores: immo omnia entia limitata conueniunt in aliquo vno predicato priori: vt in quiditate entis inquantum ens hoc propositio accitum a metaphysico: quoniam subiectum metaphysice est ens inquantum ens vnipscae dictum de primis. io. generibus: nec ad probandum hanc proportionem oprtet amplius laborare: quoniam in hoc satis laborauit metaphysicus: et intelligit metaphysicus vnitatem entis ex natura rei esse extra intellectum: sicut equinitas est vna et indiuisa indiuisione sibi propria in omnibus equis: et est tota in quolibet equo absque vlla sui diuisione sibi propria est vna in omnibus vnitis. Ex istis tribus propositionibus euidenter probabo conclusionem propositam scilicet quod aliquid formalite positiuum formaliter existens in per motore ex puris naturalibus potest ab intellectum distincto videri. formetur ergo sicratio. omnis quiditas natura cognisius intuiue ab intellectu finito in aliquo absque omni posteriori est naturaliter intuitiue cogitituo in quocumque formaliter existat: hoc patet per secundam propositio nem: sed quiditas entis inquantum ens est naturaliter intuitiue cogilis ab intellectum limitato in aliquo: vt in rosa absque omniposteriori. hoc patet per primam proportionem: ergo quaditas entis natura liter est intuiure cogilius in quocumque formaliter existat in 3o prime fidtue: sed quiditas entis vna et indiuisa formaliter existit in prmotore: et in aliis omnibus: et per consequens in rosa. hoc patet per 3m propotionem: in creatura autem est intuitiue cogitie: ergo et in pri¬o motore: et per consequens aliquid formaliter existens in primo motore est naturaliter intuitibile ab intellectum distincto: quod probare volebamus. Amplius autem haomedo conclusio aliter probatur: et sup pono vnam propositionem ex qua cum vna alia assumptaconcludam propositum: propositio sit talis: quicquid per se per seitate secundi modi inest alicui quiditati: inest sibi in quocumque formaliter existat. hoc patet per propotionem assupta: sedquiditas entis in rosa et quia non reperitur subiectum fine propria passions. Ex hoc arguo sic. omnis quiditas motiua naturaliter vel terminatiua vel determinatiua naturaliter ad notitiam sui naturaliter est motiua seu determinatiua in quocunque formaliter existit: hoc patet per propotionem assumpta: sed quiditas entis in rosa est naturaliter motiua intellectus finiti: ergo et vbicunque existit. Existit autem in primo motore: ergo etc.

¶ Tertia ratio additur talis. omnis quiditas distincte: et sub propria ratione natualiter cognoscibilis abstractiue in quocum que existat est naturaliter cognoscibilis intuitiue in quacum que existat: sed quiditas entis est naturaliter cognoscibi lis abstractiue vbicumque existat. Existit autem in primo motore. Palam autem ex his correlarie inferendo quod non tantum quiditas entis est naturaliter cognoscibilis intuitiue in primo motore: sed et quiditas substantia: spitus: intellect et voluntatis. Et vt breuiter me expediam: omnia predica ta communia sibi et aliis. Et vlterius infertur quod intellectus separatus seu coniunctus corpori corruptibili potest nara. liter videre primum ens: actum purum: summum et infinitum: de homc tamen inferius fiet sermo. iste ergo sunt rationes multum apparentes ad istam conclusionem sequendo prinus metalitva scilicet de vniuocatione entis se tenentis ex parteobiecti.

¶ Et si queras an ille rationes demostrent vel sint solubilens. Dicitur a filio cuiusdam quod non demonstrant: sed sunt solubiles: licet cum difficultate. Et earum dissolutio stat in hoc: quoniam licet idem obiectum visum in pluribus: vt quiditas entis in omnibus videatur. tamen actus videndi variatur propter variationem modi et existentie sub quo videtur: ideo non oprtet quod si videatur in vno in quo foriexistit quod videatur in omnibus in quibus formaliter existit: sicut relatio variatur ad variationem termini. Aliter solutionem. quere.

Amplius autem in speciali inquirendo de cognitione primi motoris dicamus conclusionem affirmatiuam secundam: et sit talis. Essentia primi motoris: et eius quiditas propria: et sub ipsa ratione inquantum hoc quiditas et essentia est naturaliter cognoscibilis ab intellectu finito separa to hoc propositio sic probatur. Quicquid per se perseietate secundi modi inest superiori inest per se perseitate secundi modi: quoniam si risibilitas inest homini per se perseitate secundi modi: inest sorti per se: licet non primo: sed per rationem hominis: sed conceptibilitas et intelligibilitas inest per se enti: ergo et omni contento sub ente. Quiditas autem primi motoris per se sub ente contine tur: vt in prioribus dictum fuit.

¶ Ratio secunda ad eandem conclusionem sit talis. Omne id quod per se inest superiori et communi et omni contento sub altero menbro diuisionis istius communis non debet negari ab altero mem¬ bro diuisionis: et omni contento sub eo nisi occurrat aliquod medium euidens ad concludendum repugnantiam: quod sibi inesse non possit: sed enti in communi et enti limitato et finito per se inest naturaliter mouere intellectum ad notitiam sui: ergo non debet negari primo motori inesse: nisi appareat aliquod medium euidens ad coneludendum repugnantiam. nullum an tem medium euidens apparet intellectui quod concludat repugnantiam nisi id scilicet quod primus motor nihil causat extra se naturaliter et necessario. Palam autem quod id medium non est euidens nec sufficiens ad concludendum hoc: quoniam nec philosophis: nec nobis sufficiens fuit. Queritur enim ex istis triplex propositio. prima quod in tellectuia est producta de nouo. 2a quod est producta ab obiecto 2a quod primus motor nihil causat extra se necessario et naliter: et per consequens non causat notitiam sui intellectui distincto nataualiter: sed tantum libere et continuitur. At vero si hec contra predicta possent extirpari iam instandtua non haberet apparentiam. Primum autem non est euidens: quoniam sicut supra dictum fuit. fertur a nouis philosophis quod intequantum ad illud absolutum quod importat est idem cum essentia intellectus saltem potest probabiliter su stineri: et sunt rationes ita probabiles ad istam partem sicut ad aliam. et 2m dictum non est euidens scilicet quod intelecreata sit producta ab obiecto: nec totaliter nec partialiter: sicut multis instantiis apparet. Amplius autem 3m dictum est magis dubium cum dicut quod primus motor nihil causat extra se necessario hoc non videtur esse verum: cum sit causa finalis omnium necessario et naturaliter et noen libere: et continuitus. Dices. nihil causat extra se effectiue et naturaliter: sed nec istud est verum de quacunque productione: quoniam producit res in esse cognito naturaliter et necessario. nec posset non causare saltem quantum ad terminos simplices: et complexiones necessarias: et producit eas extra se eminenter.

¶ Adhuc autem 3o dicitur quod talis actio rationalis non debet negari sibi sicut nec aliis entibus: licet actio realis ad extra possit sibi negari: quia sunt multa entia realia quibus non competit actio realis: sicut sunt quantitas et relatio: vt fertur. conuenit tamen eias actio intensiralia: vt mosite intellectum ad notitiam sui. Palam ergo ex istis: quod iste tres propositiones non concludunt euidenter repugnantiam: quod primus motornon possit naturaliter intuitiue videri: nec aliud medium: quod primus motor non causet extra se: concludit oppositum euidenter: quoniam adhuc hoc concesso non impedit propositum. concesserunt namque progenitores nostri: vt Aristo. et commentator quod prima intelligentia nihil causat extra se: nec naturaliter: nec contingenter: et tamen posuerunt quod secunda intelligentia necessario intelligebat primam: et mirum est quod ea praeclari phylosophi non potuerunt videre illud medium si est ita euidens: sicut dicunt moderni etc. Dicamus ergo quod metsa specialia ad conclusionem propositam demonstrant scilicet quod essentia primi motoris sub ratione propria et inquantum hoc potest naturaliter ab intellectu finito et limitato intuitiue videri. Demostratio vero sit talis. Essentia primi motoris mouet naturaliter intellectum proprium ad notitiam sui: ergo et intellectum distinctum: antecedens est manifestum. probatio consequentie mouens videtur respicere vniformiter mobilia eiusdem rationis. Essentia primi motoris est mouens. intellectus vero proprii et distincti sunt mobilia eiusdem rationis: ergo vniformiter mouebit illos. mouet autem naturaliter intellectum proprium: ergo et mouebit naturaliter intelle ctum distinctum. Et ideo aliter respondetur quod primum mouens mouet primum mobile omnino prima motione. primum autem mouens est essentia primi motoris: primum mosie intellectus proprius prima vero motio est motio naualiter. t 2m mobile est intelle ctus distinctus. 2a motio est motio libera et contingens: et ex hoc concludit quod consequentia non est bona. Palam autem quod dictum tuum de primo mosite et primo mobili et prima motione et 2o mobili et secunda motione videtur gratis dictu: quoniam in ente limitato primum mouens sicut mouet primum mobile scilicet intelle ctum distinctum primua motione scilicet nali: et non motione 2o slibera. quare ergo non et sic de primo motore: quia sicut mouet. intellectum proprium naturaliter. ita intellectum distinctum naturaliter:. Ex his concludit filius cuiusdam euidenter: quod primus motor clare distincte et intuitiue ex puris naturalibus potest videri. Attamen licet ille rationes sint appaitas et probabiles. non tamen demonstrant: sed solubiles sunt. Dissolutio earum stat in hoc quod primus motor nihil effectiue: nec naturaliter producit extra se. optet autem in noua intellectione quod obiectum vel aliquid supplens vicem obiecti necessario concurrat vel totaliter vel pertialiter respectu intellectionis vel alicuius primi ad intellectionem: vt speciei vel luminis: vel alicuius alterius: quicquid sit illud. Et ex hoc soluitur achilles eorum. Ad formam ergo istius achillis. negatur consequentia Ad probationem dicitur quod maior est vera quando motiuum mouet vtrumque. Habet autem dubitationem de his que in primo motore exemplariter ac est virtualiter continentur: an omnia illa viso primo motore naturaliter videantur. Amplius autem dubitatur: an obiecta posita in esse cognito ab intelle ctu primi motoris vel magis ipsum esse cognitum quod est esse diminutum obiecti extra vt rose: quod dicitur verbum formatum de rosa: sint ab intellectu finito naturaliter cognoscibilia intuitiue. Dicamus ergo in primis quod exemplar et siltitudo obiectum est in duplici genere. vnum quod est diminutum: vt species causata ab obiecto quae est representatiua obiecti: siliter et actus cum sit silatitudo obiecti. Aliud autem exemplar est eminens: vt essentia primi motoris quae est siltitudo et exemplar sicut su perius fuit dictum. Prima ergo conclusio sit negatiua: et sit talis. intuitiue cognito exemplari diminuto: vt specie vel actuintelligendi non oprtet videre obiectum vel exemplatum. hoc probatur: quoniam nec potest causare notitiam alterius nisi contineat ipsum formaliter vel virtualiter: vel saltem idensece. Exem plar autem diminutum non continet obiectum aliquo praedictorum istorum modorum. Attamen non nego quan exemplar diminutum: vt species representatiua obiecti. bene sit causa partialis intelle ctionis tanquam medium et ratio cognoscendi: sed non tanquam medium cognitum: nam cognita specie immediate optet omnino quod obiectum per talem speciem sit cognitum. Adhuc autem cognita silitaitudine cognoscetur obiectum: sequitur quod intellectus limitatus posset esse felix ex puris naturalibus: quoniam naturabe posset cognoscere visionem qua cognoscetur primus motor: hoc autem fuit impugnatum in caprimo precedenti.

¶ Et si arguas quod praum dictum non videtur necessario verum scilicet quod omne id quod potest causare notitiam alterius. oprtet necessario quod contineat ipsum formaliter vel virtualiter: quoniam sufficit quod causa contineat id cuius est causa: nec optet quod contineat id cuius non est causa. Exemplar autem diminutum non est causa obiecti in esse reali: sed tamen est causa intellectionis obiecti: et illam continet virtualiter. Respondeo est quod exemplar diminutum si in ratione medii et obiecti moueat intellectum secundum vltimum suum posse mouet ad perfectam et propriam sui notitiam: quia illa est sibi adequata: ergo non praesnmouere ad simplicem perfectionem: et per consequens nec ad noobiecti: cum sit vt in pluribus perfectius illo exemplari: quod enim non continet aliquid quantum ad entitatem nec quantum ad intellignatem

¶ Et si adhuc arguas quod per id quod est perfecta. imagi¬ natio alicuius potest cognosci id cuius est imaginatio sicut per imaginem herculis cognoscitur ipse hercules species autem alicuius est imago et silitudo perfecte re presentatiua obiecti. ergo etc. tamen quia non vt quod alicuius notitia possit perfecte cognosci: vt huius obiecti nisi cognoscatur obiectum. Responditer quod species vel silatitudo alicuius bene potest cognosciquantum ad suam entitatem absolutam absque hoc quod cognoscatur quantum ad retlietiua quem habet ad obiectum. cognita autem silitudine quantum ad absolutum quod importat: no oprtet cognosci obiectum: sed si cognosceretur quantum ad reiectum quem habet ad obiectum. tunc cognosceretur obiectum: quia relatio non cognoscitur nisi cognito termino.

¶ Et si adhuc dicas quod cognita specie cognosci¬ i tur ista relatio ad obiectum: cum sit eius fundamentum et fundamentum continet retlligetum quo ad entitatem: et per consequens quo ad intelligcnateem spondetur quod non continet rellietum quo ad entitatem tanquam eius causa formalis: sed vt proxima causa: sumpta tamen alia causa scilicet termino.

¶ Secunda conclusio sit talis viso exemplari diminuto: vt specie vel actu. Adhuc tamen potest videri et cognosci ipsum obiectum. hoc sic probatur. Ponatur quod sint 2o intellectus finiti que actu cogitent de eadem rosa: et quod vnus videat cogitationem alterius si reflectatur supraactum suum: videbit quod cogitatio sua est siliatis alteri: immo quod sunt eiusdem obiecti numero: et sic arguitiue et indum cogitationem alterius cognoscet: ergo et cogitatum seu obiectum istius cogitationis. De exemplari autem eminut. cuiusmodi est essentia primi motoris perscrutemur: an isto viso videatur exemplatum. sit ergo conclusio prima talis. visa essen tia primi motoris et clare et nude non videntur omnia que sunt in illa representatiue. hoc probatur: quoniam illa que representantur in speculo ad hoc quod actualiter represententur in illo requiritur quod existant: quoniam pro tanto representantur in illo: quia ducunt et gerunt suam speciem et silatitudinem vsque illud speculum: siue sit speculum male et quantum: siue sit speculum immale: inquantum rerum similitudines in se ipsas recipiunt. Essentia autem primi motoris non est sic representatiua silitudinum vel specierum cum sit probatum supra quod est simpliciter immutabile. 2a conclusio sit talis. intellectus limitatus videns essentiam primi motoris non videt in ea creaturas tanquam obiecta secundaria hoc probatur. quantum nihil est in esse quod se teneat ex parte essentie quod terminet actum intelligendi nisi ipsamet essentia: quoniam si dicas quod creature sunt ibi exemplariter et eminenter verum dicis: sed creaturas esse in ea exemplariter non est aliud nisi ipsum exemplar et ipsamet essentia: nisi dicas quod ipse vydee sunt obiecta secundaria de quo dictum est supra: quod ydea non est aliquid quantum ese creature: vt in essentia representante: et exemplante non sunt obiecta secundaria: cum vt sic nen differant ab ipsa essentia.

¶ 3a conclusio sit talis. Essentia primi motoris visa quantum visibilis est videntur omnia: quorum est representatiua et exemplar: et hanc conclusionem sic intelligo: quod si essentia causaret naturaliter visionem sui perfectam. ista notitia non tantum terminaretur ad essentiam: vt eentia est: et poneret eam in esse cognito: immo terminaretur ad creaturas: non vt in essentia exemplata siue repraesentata: sed terminaretur ad eas vt sunt in proprio genere: et formaliter in se: et virtute intellectionis essentie ponerentur in esse cognito formaliter et non tamemn eminenter nec equiualenter. Et in illo intellectu concedemus quod creature essent obiecta secundaria: quoniam virtute talis intellectionis perfecte primari um obiectum quod poneretur in esse cognito esset ipsa creatura: Palam autem quod conforitur est dicendum de causa effectiua totali: quoniam ipsa quantum est de se nata est causare notitiam talem perfectam vel aliquid loco eius: vit tute cuius ipsa primo ponitur in esse cognito tanquam obiectum primarium et cetera contenta in ea virtualiter: et effectiue ponuntur virtute eius in esse cognito et non alia tanquam obiecta secundaria.

¶ Et si queras an de prima intelligentia et essentia primi motoris posit haberi notitia: virtute cuius non poneretur in esse cognito nisi ipsamet essentia: non ipsa que ipsa representabit: et videtur quod sic: quoniam dato quod per vnam eandem intellectionem potest poni essentia in esse cognito: et alia que sunt in ea contenta virtualiter: adhuc autem virtute in illius intellectus essentia in esse cognito: et non alia: et de illis aliis vnum et non aliud: nec propter hoc si virtute talis intellectionis sola poneretur essentia minus perfecta videtur: quoniam obiecta secundaria nihil faciunt ad perfectam intellectio nem primarui obiecti: sicut si sol poneret in esse cognito non minus perfecte videretur quam si ponerentur omnia ista: quorum ipse sol est productiuus. tamen semper est verum dicere quod notitia talis quantum est ex se posset terminari ad obiectum primarium: et ad obiectum secundarium: licet actu non terminetur ad omnia.

¶ Et si queras ex quo virtute talis notitie priintellectus exprimit in esse cognito et primarium obiectum et secundarium: quo poterit exprimere vnum et non aliud: cum sit agens naturaliter et necessarium. Respondeo tibi hoc erit ex parte voluntatis exprimentis quantum vult vnum et aliud vel ex parte intelligentis ipsius: quoniam voluntas est cum sit libera vult quod exprimatur obiectum cognitum et primarium et non secundarium: et de secundaruis vnum et non aliud.

Nunc autem de dubitatione scunta perscrute mur: an scilicet verbum productum ab intellectu primi motoris: vt verbum formatum de rosa sit naturaliter intelligibile vel non ab intellectu finito et separato. Prima ergo propositio sit talis. ex puris natura libus potest formare verbum verbi creature obiectiue et primi motoris effectiue. hoc probatur: quoniam tale verbum vt verbum de rosa formatum a primomotore sit ens limitatum et per se contentum sub natura que est subiectum naturalis philosophie: cum sit de cap passionis: vt in nostrnis praedicanmentis dictum fuit: videtur quod ex puris naturalibus possint intelligi: et sic intelle ctus separatus posset intuitiue videre ex puris natura libus omnia verba formata de creaturis ab intellectum primi motoris.

¶ Et si arguas quod hoc sit impossibile. quoniam non potest intelligi respectus sine fundamento precognito¬. fundamentm autem verbi formati de creatura ad intellectum primi motoris scilicet eius intellectus seu intellectio que ex puris naturalibus videri non potest. Respondeo t bi. non oprtet fundamentum intuitiue videri ad hoc quod peatiua intuitiue videatur. sufficit quod aliquis videatur.

¶ Et si adhuc arguas quod si ex puris naturalibus possunt videri omnia ista de quibus formantur ista verba. Respondeo tibi sicut supradictum est. non oprtet quod videns cogitationem alicuius propter hoc videat cogitatum: sic videns verbum non oportet quod videat verbacum. potest ergo formari verbum verbi primi motoris effectiue: et creature obiectiue: et hoc ex puris natualibus.

¶ Se cunda propositio sit talis ex puris naturalibus potest formari verbum verbi creature et primi motoris et terminatiue seu obiectiue hoc probatur: quoniam esse limitatum existens formaliter in ente limi tato ex puris naturalibus potest videri: sic est de verbo foriab intellectu limitato de essentia primi motoris. ¶3 propositio sit talis. ex puris naturalibus potest formari verbum verbi creature effectiue et terminatiue seu obiectiue. hoc patet ex prima et secunda proportione. Debes tamen intelligere quod verbum creature effectiue voco verbum productum ab intellectum finito: sed verbum creature et obiectiuum voco verbum formaltum de creatura: vt de rosa vverls lapide. Similiter autem patet quid sit verbum primi motoris effectiue et substantiue. Palam autem ex his quod est dare verbum verbi: et sic in infinitum: quoniam de omni verbo producto potest verbum aliud formari: et sic erit verbi: et de illo secundo verbo aliud verbum 3m: et sic in infinitum contingit abire.

¶ Et si queras: an respectus rationis que sunt in primo motore praestenst ex puris naualibus intuitiue videri. Respondeo tibi quod sic vt verbum diminutum existens foris in primo motore. hoc igitur sunt dicta de intelli¬s primi motoris: et omnium formaliter existentium in isto: necno et de verbo formato de creatura quedam existit in isto et de respectibus rationis

¶ De intellectione autem aliorum motorum siue mouentium orbes quomodo intelligant se est dicendum an scilicet intelligant se per suas essentias vel non perscrutemur. At vero quidam moderni philosophi. dicentes quod 2a intelligentia non intelligit aliam inferiorem: nec aliqua sensibilia notitia accepta ab eis: quoniam tunc reciperet aliquam perfectionem ab ipsis: et sic vilesceret eius intellectus. Manitum est autem quod ita non intendit propositum: quoniam intellectus recipiens notitiam ab aliquo ignobiliore se in nullo vilescit: nec imperfecti or: nec vilior: ex hoc immo perfectior: cum ista intellects sit quaedam perfectio: immo perfectio simites subiectum eius non vilescit: nec imperfectius est: sed suam perfectionem recipit ab alio imperfectiori se: sicut si homo recipiat calorem ab igne. ex hoc non vilescit: nec imperfectior reputatur plusquam sirecipiat illum a sole vel a primo motore. Dicimus autem quod sunt alii noui philosophantes. dicentes quod secunda intelligentia intelligit inferiores alias per suam essentiam: quoniam essentia est omnium aliorum a se representatiua: et ideo respiciens ad essentiam tanquam ad exemplitum intelligit alia a se. Palam autem quod istud dictum est magis dubium quam prium. non enim essentia intelliber 2e est exemplar orum aliorum a se: quoniam hoc est proprium prime intelligceusr quod sit exemplar eminens omnium. Tum est: quia fuit dictum supra quod 2a intelligentia est pluritue eiusdem rationis: ergo non potest esse exemplar omnium: quoniam exemplar et exemplatum semper sunt alterius et alterius rationis: vel ergo intelliget alia quo sunt eiusdem rationis: vel intelliget illa per noim acceptanab ipsis: non ergo intelliget alia a se per suam essentiam: nec in ratione medii cognienti: nec in ratione medii quod est ratio cognoscendi. Dicamus ergo quod 2a intellitus intelligit alia a se secundum intentionem progenitorum nostrorum intelligendo prium motorem quie est ars et exemplar omnium entium aliorum a se: et ideo intuitiue videndo ipsum possunt alia a se videri et formare verbum. non tantum de primo motore: immo de aliis entibus limitus possunt forma re verba in proprio genere et formie. Dicamus est 2o quod 2m intelligeure possunt inteliysctae alia a se per intellectionem que est idem quod sua essentia quantum ad absolutum quod importat: sicut antiqui nostri: nec illam intellectionem ab obiectis recipit: sicut nec essentiam progenitores dixerunt. requirit tamen aliquo alia in ratione terminatis: vt determinatum verbum possit exprimere. Unde ad hoc quod 2a intelligentia possit exprimere vel formare verbum de rosa requiritur quod rosa vel super plens vicem obiecti scilicet rose potest determinare intellectum eius: istud autem supplens vicem rose potest esse species rose: quae est exdiminutum rose vel prima intellitua que est exptum eminens.

¶ Adhuc autem potest 3o dici quod intellitur alia a se per intelle ctionem deferentem ad esse suum acceptum ab his effectiue vel determinatiue: vt a rosa vel lapide vela aliquo supplente vicem obiectorum talium.

¶ Et si quaras quis modus est conueniem tior et probabilior. Responsio tibi quilibet modus probatiue est ergo eligas tibi quem volueris: et quem melius intelligas.

Habet autem dubitationem de locutio ne omnium motorum adinuicem: et ad primum et inter se: necno et de primo motorem an possit loqui cum 2m et nobiscum: necnodo et an 2a mo¬ possint loqui nobiscum. Inquiramus ergo in primis quid sit loquutio. Secundo si est inter illas loquutio. Posterius autem de modo loquutionis erit secundo. Loquutionem autem dicimus manifestationem interioris conceptus: et hoc per quandam similitudinem loquutionis in nobis: per verbum namque sensibile exterius manifestatur interior conceptus alteri. Manifestum est autem quod in eis est motiua loquutio: ita quod sicut nos mutuo conceptus non stros exprimimus: sic et ipsi motores orbium qui totum babent regere vniuersum.

¶ Amplius autem de modo loquendi varie loquuntur nostri noui philosophi: ac naturales etiam theologi.

¶ Primum dictum cuiusdam est talis: quod vna intelligentia separata potest loqui alteri: quoniam potest ex imperio voluntatis sue determinare suam cogitationem ad hoc quod immutet intellctum alterius intelligceut: et sic reuelat conceptum suum et secretum. Mox autem quod cogitatio vnius intelligentie subsit imperio voluntatis sue ad hoc quod immutet alterius intellctum: sic probatur: quoniam potentia motiua caloris natura lis qui est mutaits subest imperio voluntatis: nec trahit: nec facit: nec mouet nisi ad imperium voluntatis. ergo nec cogitatio nec volitio: cum sint magis intime voluntati. Tunc 2o quia species in memoria vel in ymaginatiue quantum ad mouere intellctum substat imperio voluntatis. ergo siliter intellectio et volieo: intelliceur 2e mouentis orbem suu. Adhuc autem 3o quoniam essentia primi motoris subest voluntati sue quantum ad mouere intellctum extra: cum moueat contingenter. ergo siliter hic. ergo non omnis immutat vniformiter: sed quedam immutat necessitate nature: quedam vero continius.

¶ At vero licet iste modus sit probabilis: in pluribus tamen est dubius: quoniam non videtur verum quod agens naturale quantum ad talem immutationem intensibileum subsit imperio voluntatis. nam in prima ratione non videtur esse conueniens cum dicitur agens naturale subest imperio voluntatis quantum ad aliquam actionem: vt quantum ad actionem motus localis: ergo quantum ad omnem: et per consequens quantum ad ista intentionalia non est verum. ergo licet musculi subsint imperio voluntatis quantum ad motum localem: non tamen quantum ad omnem actionem: quoniam calor in musculis non subestimperio voluntatis quantum ad calefactionem cale factiuam: nec etiam quantum ad immutationem intellectus: sicut nec lingua subest imperio voluntatis quantum ad omnem actionem: licet subsit eius imperio quantum ad aliqua. vtpote quantum ad motum localem in formatione vocis. per idem patet ad 2m. Secunda ratio non concludit: quo niam non est simile de essentia primi motoris: quoniam de illo communiter est concessum quod nihil necessario maliter agit extra se: sed tantum libere et contingenter. Alia autem ab eo bene agunt aliquid extra se naturaliter et necessario. Palam autem quod concesso quod intellectio et volitio subsint imperio voluntatis: adhuc non sequitur propositum: quoniam dato quod intelltir et cogitatio: siue naturaliter siue contingenter videantur: non propter hoc videntur nisi arguitiue: vt istemet asserit. ergo nec loquitur sibi ex quo exprimendo conceptum sue cogitationis: nisi cum hoc exprimat conceptum cogitati et eius obiecti: de quo cogitat: modus ergo iste multas patitur instantias.

Uideamus ergo assignationem alterius modi loquutionis motorum orbium et intellectuum separatorum secundum vnum alium philoscotum. Et sit eius priconclusio talis: quod vnus intellectus separatus loquitur alteri causando in eo conceptum immediatum illius obiecti de quo loquitur. hec autem conclusio sic probatur. omnis intellectus separatus et immutatus que sufficienter est in actu primo respectu alicuius effectus: vt respectum alicuius intellectionis potest illum effectum causare in quocumque receptiuo sibi propinquo et approximato. hec propositio est ex se manifesta: quoniam hic sunt posita omnia illa: que ad effctum producendum requiruntur: sed intellectus separatus habens notitiam habitualem alicuius effectus sufficienter est in actuprimo ad causandum intellectionem actualem illius. ergo potest istam actionem actualem causare in quocumque receptiuo illius effectus: intellectus autem permi motoris: imo quicumque intellectus separatus receptiuus est illius effectus. ergo in illo intellectum potest alius intellectus intellectionem actualem causare: et sic vnus intellectus separatus causando et exprimendo intellectum alteri intellectui separato: conceptum quem virtualiter concipit loquitur sibi. probatur autem maior propositio sic. prima extrema propositionis actiui et passiui sunt vniuersalifssima abstracta a quocumque actiuo et a quocumque passiuo: quoniam illa propositio inest partibus. vtraque extrema secundum ronem communem. ex hoc sequitur ista propositio: quod quicquid potest intellectus causare in seipso potest causare in alio intellectum distincto.

¶ Et si arguas: quod distantia impediat: et sic vnum numero distans ab alio non poterit sibi loqui. indistans enim non poterit agere in aliud distans nisi prius agat in medio. Medium autem non est loquutionis susceptiuum. Confirmatur per Aristo. 2o de anima: qui dicit quod per vacuum nihil videtur: quia species visibi lis non posset attingere ad oculum.

¶ Adhuc autem 7o physicorum dicit: quod mouens et motum oprtet simul esse: et hoc loquendo de mouente et moto immediate. At vero illa non impediunt: quoniam distantia non impedit: cum vnus motor possit causare conceptum suum in intellectum alterius motoris: quoniam si distantia localis non impedit visionem corporalem. sicut distantia celi et stellarum ab oculis. ergo nec impedit visio nem intellectualem. Ratione autem sic probatur. nam si non esset prioritas nature actionis in medium ad actionem in terminum: actio in terminum non dependeret ab actione in medium. patet ab actione prioritatis naturalis: quoniam causa efficiens duorum: quorum neutrum est prius naturaliter: potest vtrumque sine altero causare: sed in proposito non est talis prioritas. ergo potest vnus motor agere in terminum distantem nihil agendo in medium. probatio minoris. actio in medium non praecedit naturaliter actionem in terminum: nisi duplici de causa scilicet quoniam autem est eiusdem rationis in medium et terminum: et tunc prius naturaliter attingit in medium: sicut passum propinquius prius naturaliter patitur quam passum remotius: autem si est alterius rationis: et agens habet duas formas actiuas. quarum vna naturaliter prior est altera: et secundum illam formam: que prior est actiua natum est agere in medium et secundum aliam in terminum. Exemplum primi. vt quando sol illuminat partes medii. Exemplum secundi. vt quando sol generat ranam in visceribus terre vel vermen in terra: et illuminet medium interpositum ergo exclusa vtraque istarum causarum scilicet nec medium sit receptiuum actionis eiusdem rationis in medium et terminum: nec agens habeat aliam formam realiter vel vit tualiter: per quam sit natum agere in medium actione alterius ab actione in terminum nullo modo precedit actio in medium actionem essentialem in terminum. Palam autem quod ita est in proposito nostro. medium enim corporale: quod est inter duos motores distans non est natum recipere actionem eiusdem rationis cum alio motore distante: quia non est natum recipere actionem intellectualem: nec alterius rationis actionem priorem illa: quoniam vnus mo tor loquens alteri motori non habet formam: nec vit tualiter: nec formaliter actiuam actionis prioris ad illam: et est locutio. Confirmatur autem adhuc: quoniam sol immedphysictae causam vermen vel aliam substantiam generabilem vel corruptibilem: et cum actione illius actionis scilicet gnortionis non agit in medlitum: neque actione alterius rationis: nisi quia sol habet aliam formam actiuam scilicet qualitatem per quam agere natum est prius aliquo modo quam per suam formam substantialem. sic alteratio praecedit generationem.

¶ Confirmatur iterum: quoniam generans natualiter generat corpus natura le. non enim superficiemn: et tamen non immediate prius nisi secundum superficienet in superficie ipsius geniti. Agit ergo agens si non est praesens: neque secundum essentiam: neque secundum contactum mathecam agit: est tamen ibi per contactum virtualem. hoc sufficit ad agendum. sicut si esset praesens per essentiam vel mathetaphysice: et quod agat prius in mecetio inter ipsum et illud cui est sic praesens: non requiritur absolute ad hoc quod agat sic in illud: sed quia medium est capax eiusdem actionis cum termino. Pono tibi exemplum satis aptum ad propositum de notitiaintuitiua visus: qua non est eiusdem rationis in miedio: cum illa que est in organo. Et si actio alterius rationis fiet in medio quam fiat in organo. hoc accidit visioni inquantum est effectus visibilis: per hoc quod visibile natum est gignere speciem et visionem sicut 2a effectus ordinatos. hoc igitur receptiuum remotum cum recipit aliquid eius vel eius dem rationis reciperetur in medio. Et si aliquid alteritus rationis recipitur in medio hoc accidit: quia non est causa recepti in termino: sed est sicut effectus por illo operando illa ad eandem cusam.

¶ Ex his ad instantiam de 2o de anima: quod non videtur aliquid nisi esset medium: non per hoc de ratione coloris visibilis sit causare aliquid in medio ad hoc vt videatur: sed quia species visibilis et visio sunt effectus ordinati eiusdem obiecti vt coloris: ita quod prius est species nata gigni quam visio: sicut actus primus quam secundus et prius est species in medio vel organo propinquiori quam inmedio vel organo distantiori: sicut vniversaliter forma eius. dem rationis prius gignitur in receptiuo propinquori quam distantiori. At vero nec illud de. 7. physicorum impedit: quoniam concedimus quod mouens et motu sunt simul tactu virtuali: non autem per essentiam et tactum mathetchysictao: sed sic est vbi agit virtualiter: quia ibi potest causare effectum. non autem sua pontia sic vbi agit realiter.

Amplius autem 2a conclusio eiusdem talis est vnus motor seu intellectus separat potest causare in intellectum alterius sibi loquendo et conceptum exprimendo actum praecise et non speciem. primum sic probatur: quoniam possibile est quod fiat locutio de his: que sunt habitualiter nota: et quorum species sunt tam in intellectum loquentis quam est audientis: sicut patet in nobis: sed tunc sic loquens non causat in intellectum audientis speciem: cum illa praehabeat respectu istius obiecti nec alia: quia tunc essent 2e species eiusdem obiecti in vno intellectu: quod videtur falsum: nec intendit illam: quia potest esse perfectissima. ergo loquens causbit in intellectum audientis praecise actum et non speciem: secundum sic probatur. minor virtus actiua non potest impedire maiorem virtutem actione sua. ergo si intellectus separatus consideret aliqua. vt puta a. in proprio genere: inferior intellectus volens sibi loqui de b. non poterit impedire suam intellectionem actualem. ergo non causabit intellectionem actualem ipsius b. quia non possunt 2o tales actus simul sibi inesse. causabit autem quod poterit. nam volendo actum suum exprimere quantum potest: causare potest speciem. ergo causare potest eam compossibilem cum actiuo respectum alterius obiecti de quo considerat.

¶ Et si que ras: an inferior loquatur sic inferiori non causando actum: sed tantum speciem. Dicit quidam quod in ptante loquentis est causare speciem. si vult et non actum: quoniam prius causri potest absque po¬ steriori. posset est inferior auferre inferiorem a consideratione alterius obiecti quod considerat: et sic in eo causaret actum et speciem. Et ponit exemplum de homine audiente distracto per studium: quoniam sic loquens cautem in eo speciem tantum et non actum.

¶ 3m sic probatur: quoniam possibile est quod audiens careat et specie et actum et vtroque simul. et tunc sequitur quod loquens volens sibi exprimere conceptum suum causabit in intellectum suo vtrumque simul nisi sit impediens. Manifestum est autem ex dictis: quod auditio diffeurt a cogitatione et intuitiua et abstractiua: quoniam in auditione audiens se non habet respectum intellectionis cum exprimatur sibi totaliter effectiue a loquente vt intellectus audientis se habeat quodammodo effectiue vel actiue: nec partialiter: nec totaliter: in notitia vero intuitiua seu abstractiua semper est causa vel partialis vel totalis. vt alias fuit dictum.

¶ 3a con sit talis: quod loquens potest loqui vni et non alteri. hoc probatur: quoniam sicut in ptate voluntatis est deter minare memoriam ad causandum intellectionem in intellectu proprio et non distincto: sic in eius ptante videtur esse quod potest determinare: et quod causet et exprimat conceptum suum vni et non alteri.

¶ 4o concleatio sit talis. vnus loquens potest loqui pluribus: et tamen plures possunt si mul audire ab vno. hoc probatur: quoniam agens approximatum pluribus passis simul equaliter dispositis: potest causare in quolibetur illorum equaliter effectum quem continet. sic ergo erit in proposito: quoniam intelle ctus loquentis cum contineat in intellectum suo simul vit tualiter plures intellectiones: et intellectus audientium sibi sint equaliter dispositia: nec impeiectae ergo equaliter loc tur illis et equaliter exprimet suum conceptum.

¶ m sit talis. plures intellectus separati seu plures motores praesest solum loqui vni de re eadem. hoc probatur: cum quilibet illorum loquentium contineat virtualiter alium: continet istius obiecti notitiam: et sic equaliter approximati poterunt audienti vni causare conceptum suum: quia qua ratione causabit aliquid in intellectum audientis eadem ratione et aliis: sicut si 2o ignes equales intensiue equaliter approximati eidem stupe eam equaliter comburent.

¶ 6a conclatio sit talis. primus motor potest loqui aliis motoribus secundis. hoc probaturm quoniam conceptum de qualibet re in eis potest causare cum virtualiter et efficienter illum contineat.

¶ 2a conclusio sit talis. motores secundi primo motori loqui non paesent. hoc probatur: quoniam in eo aliquid causare non paesent: et per consequens suum conceptum illius exprimere non possunt.

¶ 8a conclusio sit talis. mouentes secundi et intellectus separati finiti possunt nobis loqui intellectualiter: quoniam possunt causare in nobis conceptum de re sibi et nobis occulta. Possunt etiam loqui nobis sensibiliter formando verbum sensibile in aere: sicut nos facimus.

¶ 3a conclus sit talis: quod primus motor potest loqui nobis loquutione sensibili et intellectuali: cum illas virtualiter contineat: et possit istas formare: manifestare: alteri exprimere.

¶ Decima conclusio sit talis. intellectus communiunctus potest loqui sensibiliter et intelligibiliter cum intellectu finito separato: sed non tamen infinito. hoc probatur: quoniam potest formare vocem sensibilem: et intelle ctus separatus intelligere illam. Et aliud quod ad signsit instituta. Potest etiam loqui sic intelligibiliter causando in eo conceptum de obiecto.

¶ Et habet speciem et actum vel alterum illorum. In istis autem. i0o. conclusionibus comprehenduntur dicta istius philosophi de modo loquutio nis intellectuum separatorum adinuicem et motorum ore bium celestium: nec non etiam et intellectuum coniunctorum et cum hoc de loquutione primi motoris.

De veritate autem istarum io oncltonum de modo loquutionis motorum orbium et aliorum est perscrutandum. Prima autem conclusio duest apud plures: et etiam eius probatio. prima conclusio. dicitur quod intellectus separatus potest de re quam nouit causare conceptum suum in intellectum alterius. Contra. quoniam vt supra dictum fuit intellectio substantiarum separatarum et motorum orbium quantum ad absolutum quod importat est idem quod eqotum substantia: est etiam vna respectu omnium obiectorum nec orquod si aliquid de nouo intelligatur et ponatur in acie intelligentie: quod de nouo acquiratur aliqua intellectio noua quantum ad absolutum quod importat. ergo intelle ctus separatus non potest vnam intellectionem nouam et absolutam in intellectum alterius causare de re quannouit.

¶ Adhuc autem non potest in eo causare conceptum de re quam nouit accianuso conceptum pro conceptum obiectali et proproductione obiecti in esse cognito: quoniam talis productio est simpliciter immanens: et semper est in eo substantiue: a quae est effectiue vt in nostris praedicatius fuit dictum. caplictio de passione et actione immanente. Adhuc autem si intellectus separatus posset causare in alio intellectum separato intellbectionem de re quam non nouit. sic possit causare volitionem et nolitionem et odium respectum sui et respectu primi motoris: que communiter non sunt concessa.

¶ Ampliautem dato quod vnus intellectus separatus si posset causare conceptum suum in intellectum alterius: adhuc non videtur quod talis intellectio debeat dici loquutio: quoniam tuncsequeretur quod quotiescumque intellectus exprimerent in sesuum conceptum. quod tuc loqueretur sibiipsi.

¶ Et si dicas quod non: immo non est auditio: et per consequens nec loquutio: quia ibi intellectus non se habet mere passiue: sed hoc non videtur verum esse: quoniam in locutione sensibili non semper optet quod audiens se habeat mere passiue: immoaliquando se habet mere actiue. vt patet manifeste quando quis loquitur sibiipsi: sicut ergo non opte quod loquens et audiens in loquutione sensibili sint distincti: sed possunt esse idem ergo non erit similiter in loquutione intellectua li. Attamen ille rationes non demonstrant et solubiles sunt a sustinente conclusionem predictam. probatio tamen conclusionis est caluniabilis. Palam autem quod maior propositio habet multiplicem instantiam. maior namque propositio talis est: quod a. virtualiter continens effectum potest illum effectum causare in omni receptiuo illi approximato: et sic potest istum causare in omni passiuo eiusdem rationis sibi approximato.

¶ Contra propositionem istam. sic arguitur actus intellecendi potest causare habitum in quo est subiectiue. ergo in quocumque alio intellectu distincto in quo non est subiectiue: consequens est manifectia falsum. ergo et antecedes. probatio consequente sicut tum arguis de specie: ita arguo de actu. dicis enim quod sicut species potest causare actum pertialiter in eo in quo est subiectiue. sicut in intellectum distincto in quo non est subiectiue: sic in intellectum in quo est substantiue.

¶ Adhuc autem si praedicta propositio esset vera: sequeretur quod sicut voluntas potest mouere intellectum nostrum: immo potentias exteriores vt oculum ad videndum et pedem ad ambulandum sic posset mouere intellectum tuum: et potentias exteriores.

¶ Adhuc autem sequitur quod sicut visus meus potest causare visionem in seipso praesente obiecto. Sic et in oculotuo.

¶ Et sicut graue mouet seipsum: et sic aliud graue. Et sicut fundamentum et terminus praesenst causare relatioem in seipsis: sic posset causare in aliis. Palam autem quod aqua calefacta potest seipsam reducere ad prastinam frigiditatem. ergo et aliam: quod est falsum. Dicitur aliter per ronem sic. agens potest causare aliquid in receptiuo distincto eiusdem rationis. ergo et in seipso. hoc est falsum. ergo conuer¬ titur consequentia scilicet quod agens potest agere aliquid in seipso: et non poterit causare aliquid in alio receptiuo eiusdem rationis. probatio falsitatis consequentis prime consequentie: quoniam calor intensius. io. graduum potest causare vnum gradum in receptiuo distincto vt in aere propinquo: vel in aqua sibi approximata: et tamen in receptiuo in quo est subiectiue vt in aqua illum eundem gradum causare non posset. quia tunc posset seipset intendere: et aqua minus calida posset seipsam facere calidiorem: quod non est verum. ergo propositio predicta multum dubia: specialiter cum sit vniuersalis. Let ergo conclutio aliquid probare videatur: tamen ratio hoc non conuincit.

Nunc autem de aliis concusionibus videamus. 2a conclatio que dicit: quod vnus intellectus separatus potest causare in alio intellectu separato actum: sed non speciem: speciem et non actum: et vtrunque sili. Hec inquam conclacto 2a praesupponit primam esse veram scilicet quod possit aliquid causare in intellectum distincto: quod si vtique vera est conclecto prima. concedatur et 2a et sicut prima non est vera: nec secunda.

¶ Et si dicas de specie non causabit aliam speciem eiusdem rationis: nec per consequens obiecti: sed tantumcausabit speciem sui: et sic ista species 2a causata non est species obiecti: sed species speciei. Illud non valibet: quia sicut species existens in aere causata ab obiecto vt a colore caustem in organo aliam speciem eiusdem rationis saltem repstentatiuam eiusdem obiecti sicut prima sic et de prima specie intelligibili: quod causabit speciem eiusdem rationis cum seipso et speciem obiecti. Debes enim aduertere quod species intelligibilis potest 2m causa re speciem: vnam retlientia sui: vt talis entitas est: et ista est siltitudo sui non obiecti. Aliam que est silitudo obiecti: et ista ducit in cognitionem obiecti no sui. Sic species caloris potest causare vnam speciem eietia sui et aliam respectum obiecti. Adhuc autem si quaras an distantia impediat locutionem intellectua lem vel gignitionem speciei vel actus de obiecto: de quo loquens vult alteri loqui: locutionem tamen sensile bene impedit.

¶ De veritate autem 8 conclusionum aliarum quid dicendum: Respondetur quod si prima conclusio fuit vera et 2o: quod alie vere sunt: saltem multum sunt probabiles: quoniam loquens poterit loqui vni et non alteri: loqui pluribus simili et plures loqui vni et ipsi et nobis ipsis. Et primus motor ipsis et nobis: et non conuertitur consequentia. Cum ergo prima conclusio et 2a videantur probabiles. Licet adhuc non sit inuenta demonstratio ad istas necessario concludens: sequitur quod totus iste processus inistis. io. conclusionoibus erit probabilis.

¶ Et si adhuc queras quid de modo loquendi et locutione substantiarum separata rum sit tenendum.

¶ Respondetur quod omnes substantiae separate praesent loqui adinuicem sensibiliter scilicet vocem formando vt gallicum et latinum vel barbarum et hoc in corpore assumpto: quoniam instrumenta naturalia sunt in illis corporibus: que per intellectentiam moueri praesenst ad formationem talis vocis.

¶ Adhuc autem et vocem sensibilem possent formare absque quocumque corpore: quia possent frangere aerem absque omni corpore assumpto: nec valet quod quidam dicit quod non: quia sonus cum sit forma absoluta non potest formari ab aliqua intelligentia: quia solum formam artificialem et relatiuam prastent producere. Palam autem quod id non est verum: quoniam per se speciem intelligibilem et actum intelligendi possunt elicere. hecautem sunt forme absolute. heoc enim dicere quod non potest producere formam absolutam gratis dictum est: cum secundum nros progenitores non tantum formam actualem: immo etiam substantialem producere possint. Unde secundum Auicua. prima intelligentia producit secundam et 2a tertiam et 3a quartam: et sic de aliis.

¶ Amplius autem debes diligenter aduertere: quod vnus motor separatus loquendo alteri habet immediate 3o conceptus. primus est de re de qua¬ loquitur. secundus de voce seu de nomine prolato. tertius de nomine scripto. non enim concipit rem: immo concipit nomen quod profert et concipit scriptum. Manifestunest autem quod isti tres conceptus sunt signa naturalia illorum. quorum sunt signa: sicut species et intellectio est signum naturale obiecti cuius est. Licet enim vox prolata et scripta sint signa ad placitum rerum extra et o rei in mente: concets tamen tam vocis prolate quam vocis scripte sunt signa naturalia ipsorum sicut notitia est signum naturaleobiecti. Ex his concluditur quod si processus illarum io. conlusionum sit verus quod vnus motor non potest loqui alteri causndo in eo concetum rei: de qua vult loqui: immo causando conceptum vocis prolate et causando concetum vocis scripte: quoniam licet ista sint signa ad placitum rei de qua loqui intendit: nouit tamen quilibem motor et optime: cuius rei hec sint instituta: immo habita notitia illorum signorum statim habetur notitiaillius rei: cuius sunt ista signa. Palam autem hoc in loquutione humana: quoniam cum homo loquitur alteri homini primo producit volitionem: que producit in eius intellectum nom sui: sicut obiectum producit nom sui et ab extra caustem in eo nos verbi scriptiEt audiens vel legens nouit quod illa sunt signa institum tiua talis rei. Lcet ad placitum. ideo statim per homo signa venit in nom talis rei de qua loquitur. Manifestum est autem quod in primis motoribus est 2e modus loquendi vniintellectualis caunndo concetum rei vel concetum vocis prolate vel scripte: et alius sensibilis formando verba: sicut nos facimus: et hoc in cor pore sibi aliqualiter vnito: vel omnino sine quocumque corpore: quoniam non videtur impossibile quin intellectus separatus ab omni corpore possit mouere et frange re aerem ad formationem vocis: vel potest loqui manifestando verba scripta in hoc: quae sunt signa institutiua conem ipsorum sed hoc sit ad placitum. vt dictum est.

Restant adhuc quedam dubitationes ad maiorem intelligentiam modi loquendi intellectuum separatorum. sit autem vna dubitatio talis. an frequentius loquantur causando concetum rei vel concretum vocis prolate vel scripte: et an frequentius sit in eis loquutio sensibilis vel materie intellectualis.

¶ Dubitatio autem 2a sit talis. si in eis est loquutio sensibilis quibus ver bis et ydiomatibus et quibus caractelrbus fiat in eis locutio: an litteris grecis vel barbaris et aliis linguis

¶ Dubitatio 3a sit. an omnium substantiarum separatarum sit eadem lingua et vtantur eisdem signis et caracteribus viela diuersis.

¶ Dissolutio autem prime dubitationis stat in hoc: quoniam licet hec loquutio hoc 3 genere loquutionis fieri possit. vt dictum est: conuenientius tamen fit et regularius causando s vocis prolate quam aliis duobus modis. Ratio autem huius dicti sit talis: quoniam talis modus loquendi est conformis nobis. fit enim loquutio in nobis caunndo conetum vocis prolate non immediate: sed metdphysitae voce. homo enim loquens alteri homini: vniversa etiam intellectui separato caustem in intellectum audientis concetum vocis metaphysitae voce quam format. licet namque loquens apud se non tantum concetum rei de qua loquitur vult: immo conceptum verbi quod vult exprimere et conceptum ipsiverbi quod habet intendit causre in intellectum audientis: sed quia non potest immediate facit hoc metaphystca scilicet casando verbum sensibile exterius. Uerbum autem sensibile sic prolatum immutat auditum: deinde fantasiam: de inde caustm speciem intelligibi lem istius verbi in intellectum audientis: et deinde conceptum istus verbi quie conceptus istius verbi sensibilis est omnino sensibile conceptiuum verbi eiusdem in intellectum loquentis: et sic loquens metdhysitae verbo sensibili caustem in audiente conceptum istius verbi: et sic neque intelligit verbum istius reide qua intendit loqui: licet sit signum ad placitum. igitur audiens metaphystae conceptum verbi prolati: quod est signum rei de qua alius intendit loa: concipit ipsam remnto.

¶ Palam autemu sic est dicendum conformiter in intellectu separato: quoniam cautem in intellectum alterius intellectus audientis conceptum verbi: et non immediate concetum rei. conceptum inquam verbi: et hoc mediante verbo sensibili quod format in aere: vel alibi: vel immediate sine aliquo verbo sensibili exterius formato. At vero conformiter fit loquutio in nobis et in ipsis metaphysitae verbo scripto: quoniam loquens habens apprehendere conceptum rei de qua intendit loqui: et conceptum verbi sensibilis: quod est signum talis rei: et conceptum ver bi scripti: quod etiam est signum: licet ad placitum istius reised quia loquens vt homo non potest immedihsatae causare conceptum rei in intellectum audientis: nec conceptum verbi sensibilis: nec immediate: nec metaphysicae verbo sensibili exte rius formato: sicut patet: quia audiens est absens vel forte est surdus. ideo causat in illo intellectum conem verbi scripti: non immediate: quia non potest: sed metaphysatae: quoniam verbum scriptum quod loques interius concipit. extra impellit et litteram format et scribit. verbum autem sic scriptum et audienti presentatum immutat eius visum: de inde fantasiam: de inde causat speciem intelligibilem inintellectum audientis et conceptum. et tunc audiens et concipiens verbum scriptum habet concetum similem istius verbi scripticonum loquentis. Uterque autem nouit quod id verbum est signum istius rei de qua intendit loqui. ideo vterque formans conceptum de ista re: et sic metaphysitae verbo scripto conceptus suos mutuo exprimunt: et sic fit loquutio prlitteras et caracteres. Conformiter autem fit loquutio in substantiis separatis mediante verbo scripto: cuidus conetum causat loquens in intellectum audientis: et hoc immediate si volunt: vel mediate scilicet mediantibus litteris et caractebus.

¶ Et si queras: an intellectus separatus loquens alteri intellectui separato causando in eius intellectum concetum verbi scripti: an simul potoencausare verbum omnium verborum scriptorum concetum totius hystorie de qua intendit loqui: vel magis hoc faciat successiue causando concetum vnius postea concem terius.

¶ Respondeo tibi: quod conceptus omnium potest simul causare: nec est necessitas quod sit ibi mora temporis. ideo dico tibi quod conceptum omnium scriptorum in metaphysica et philosophia naturali simul posset causare: et aliquem posset recipere et audire: et simul omnia retinere.

¶ Dehoc autem quod tu queris an frequentius sit in eis loquutio intelleiblitue vel sensibilis.

¶ Respondeo. vtrumque possibile est accipiendo eos vt dictum est. probabile tamen videtur quod sicut sunt substantie intellectuales: sic et frequentius fit in eis loquutio intellectualis quam sensibilis: quoniam frustra fit per plura quod eque bene potest fieri per pauciora.

¶ Et si adhuc queras quomodo substantie separate nobis loquuntur vt in somnis specialiter: an earum loquutio sit in pluribus sensibilis vel intellectualis. Dicitur si fiat ista loquutio in die: quod est sensibilis: quoniam per verbum sensibile nobis loquuntur. vnde aliquando audiuntur verba et multa videntur visibilia per sensus exteriores. Aliquando autem est intellectualis. vt dictum est.

¶ Dissolutio autem dubitationis 2e qua dubitatur qua lingua loquuntur: stat in hoc: quia licet in omni lingua possint loqui: habent tamen linguam specialem et ydioma distinctum ab omni ydiomate hominium: et quod non est fas aticui hemini loqui: immo impossibile est ab omni homine loquie nec proferri Debes tamen diligenter aduertere quod non quilibet sonus: nec quelibet vox est in aliqua lingua syllabilis: sicut patet de garritum auium vt in voce: et in cantum phylomene et plurium auium aliarum: nulla enim lingua humana sunt tales voces et tales soni syllabiles: nec instrumana naturalia hominis sunt apta tales voces syllabificandi: sed requiruntur alia instrumenta magis subtilia: et aliter disposita: sicut et de substantiis separatis cum loquuntur vel cum corpore vel extra corpus nescio: ipsi sciunt. formant enim voces mirabiles omnino nobis insyllabiles. Palam autem in isto magno nomine significante explicite essentiam primi motoris: quod vocatur tetragramato id est quatuor litterarum quae scribuntur scilicet toch. he. bau. hec aliter autem phe nomino. Ex istis quattuor. Ex istis quattuor litteris non potest formari aliquod verbum quod sit syllabicabile a lingua humana. valent enim ille quattuor littere istas quattuor litteras nostras i. h. v. h. licet enim ex istis quattuor litteris non possit fieri verbum aliquod syllabile a lingua humana: posset tamen fieri vnum verbum quod esset syllabile a lingua substantarum separatarum saltem primus motor posset ex istis quattuor litteris syllabificare vnum verbum: loquuntur igitur motores orbium et intellectus separati lingua propria et ydiomate distincto a nobis. Et licet hoc non sit rationabile: quia contingens est satis: tamen est probabilior: quoniam hoc est quasi ab omnibus concessum. Consequenter dicendum est quod lingua nobilissima et proprissima loquuntur et non mendicata a nobis.

¶ Et si arguas quod quando loquuntur nobis in somniis: vel alias: in linguis nostris loquuntur.

¶ Respondetur. ista que dicta sunt de lingua propria et distincta intelligenda sunt de loquutione in se. non autem de loquutione nobiscum: quoniam quando nobis loquuntur conformant se nobiscum. latinis loquuntur latine grecis lingua greca: et sic de aliis. Alias ibi frustra fierent loquutiones nisi fieret in lingua intelligibili illi cui fit loquutio: et quia sicut fertur omni prouincie et nationi hominum loquuntur concludimus quod omnia linguarum genera nouerunt

¶ De tertia autem dubitatione cum queris an omnium substantiarum sit eadem lingua: et an sit vna vel plures: sic videtur dicendum: quoniam si substantiae separatae sint diuerse specie vel genere proximo probabile est quod earum: que sunt vnius specie sit eadem lingua: et quod diuersificabuntur lingue secundum diuersitate specierum et generum: quemadmodum et in nobis: qui omnes sumus vnius speciei: diuersificantur lingue in diuersis partibus orbium: et specialiter lingua propria primi motoris diuersa est ab omni alio genere linguarum: nec intendo dicere quin vnus possit intelligere linguam alterius. patet ex hoc quod queris an sit vna lingua omnium. dictum est satis quod non: quoniam quelibet species habet linguam propriam in qua communiter loquitur quando cum aliquo sue nature et speciei loquitur. Tamen cum loquitur cum alio specie distincto vel propria lingua vel alterius: sicut placet. Hec sunt probabilia: nec talia assero tanquam vera: nec ipsa abiicio tamquam falsa

¶ Dicamus ergo concludendo: quoniam in hoc 3o libro dictum est satis de intellectu et intellectione primi motoris: et quomodo se intelligit et alia que sunt extra se: quomodo etiam est intelligibile ab aliis

¶ De intellectione autem motorum 2orum dictum est quomodo intelligunt primum motorem et quomodo intelligunt seinuicem: nec non et de loquutione et lingua et modo loquendi eorum aliqualiter et probabiliter fuit dictum.

¶ Et in his imponimus finem dictis in hoc 3o libro theologie naturalis. Cui consequenter quartus subsequitur.