Caput 1

¶ De quattuor modis principiandi distinctis. Cap. I.

DE voluntate autem et volitione et modo volendi primi motoris perscrutemur. ordine enim naturali intellectus primi motoris prior est eius voluntate intellectio volitione. Et ideo de intellectum et intellectione prior debuit esse speculatio: quoniam sicut res se habet ad esse sic ad intelligi.

¶ Perscrutatio autem prima sit: an in primo motore sit voluntas. Et ansit actualiter volens. Deinde an velit aliquid extra se: et an producat obiecta in esse volito.

¶ Amplius autem an voluntas primi motoris sit respectum contingentium. Et si futura contingentia prius determinentur a voluntate quam intellectus intelligat illa.

¶ Adhuc autem de comparatione voluntatis et intellectus: et actus volendi et intelligendi: nec non et comparatione voluntatis primi motoris et aliorum motorum inferiorum et de multis annexis eiusdem.

¶ Prima igitur conclusio sit talis. primus motor est formaliter volens. hoc probatur: quoniam voluntas est perfectio simpliciter. In ipso autem est omnis perfectio simpliciter. ergo etc. A priori autem sic demonstratur: omnis substantia immaterialis actu formaliter infinita est formaliter volens. primus motor est substantia immaterialis formaliter infinita: quoniam hec est diffinitio eius etc.

¶ 2a conclusio sit talis. primus motor est semper actu volens essentiam suam. hoc probatur: quoniam sicut per intelligere honorabile inest ei sic per velle se. aliter esset sicut dormiens: nec esset summe felix: cum non esset vltima delectatione quietatus: nec etiam totus voluptuosus: semper autem se habet sic. Palam ex dictis de intellectione primi motoris: quod primus motor est sua delectatio: sicut suum intelligere.

¶ Tertia conclusio sit talis: quod primus motor diligit essentiam suam necessario. hoc probatur: quoniam diligens et dilectum et dilectio sunt idem realiter: licet forte sit aliqua non identitas: sicut alias fuit dictum. igitur ea necessitate qua vnum est et aliud.

¶ Et si arguas: quod primus motor necessario amat. ergo et naturaliter amat. ergo non libere: quoniam libertas et naturalitas mutuo se excludunt cum sint oppositi modi principiandi.

¶ Respondeo tibi: quod vtraque consequentia est neganda. prima cum dicis amat se necessario. ergo naturaliter: dicitur quod non sequitur: quia libertas et necessitas simul stant: et eidem actu possunt inesse: quia sicut infra dicetur de ratione libertatis vt libertas est non est contingentia. ergo stat quod primus motor amat se necessario et libere: sicut progenitores nostri concedunt: quod secundi motores naturaliter amant primum motorem: et cum hoc libere. Primus enim motor. similiter immobilis mouet alios in ratione intellecti et amati: et talis motio secundum eos est necessaria non contingens.

¶ 2a consequentia fuit ista. primus motor amat se naturaliter. ergo non libere: quod quicquid sit de consequentia antecedens non est verum: sicut statim fuit dictum: quia non sequitur. necessario. ergo naturaliter.

¶ Sed de consequentia quid dicendum numquid sequatur. naturaliter. ergo non libere.

¶ Respondetur quod quattuor sunt modi principiandi naturaliter necessario libere contingenter. Et fertur quod sic comparantur adinuicem quod quodlibet istorum stat cum duobus et repugnat 3o natura naturaliter. stat cum necessario et contingente: quoniam est aliquod agens naturale quod agit simpliciter necessario: ita quod impossibile est non agere: sicut motores orbium non possint non mouere secundum philosophos. Et est aliquod agens naturale quod agit contingenter: et potest impediri ex concursum alicuius cause: vt quod non sit calor sub igne. Sed et naturaliter repugnat libero. Necessarium autem stat cum naturali et libero: sed repugnat contingenti. Liberum autem stat cum necessario et contingenti: sed repugnat naturali: contingens autem stat cum naturali et libero: sed repugnat necessario.

¶ Et si adhuc queras: an isti quattuor modi simul possint competere eidem agenti onino idem ydentitate absoluta ex natura rei et eidem princtio productiuo: vel an necessario reducantur in diuersa prinus.

¶ Respondeo tibi. Palam quod modi quie simul stant non inferunt diuersa prinuitua productiua: sed de illis modis oppositis est maior difficultas. vt si agere necessario et continius infert diuersa prinitua productiua.

¶ Et ad hoc tibi raspeno. quod isti 4oe modi absolutiprincipii: sed magis respectiui scilicet retligtia termini et actionis. ideo dicitur quod isti modi oppositi vt agere necessario et contingenter non insunt eidem prinus productiuo relietia eiusdem termini quoniam quod aliquod prindicitum principiet aliquem terminum necessario et immutabiliter: et illum eundem terminum principiet contingenter et mutabiliter non videtur possibile.

¶ Sed quod vnum pringuitum productiuum hebeat vnum modum prinuienti necessario et immutabilter respectu eiusdem termini: et alium modum principiandi mutabiliter et contingenter respectu alterius termini non vialiquod inconueniens: sicut primus motor amat se necessarioEt alia continguitur: de quo inferius erit secundo.

¶ Amplius autem conformiter dicimus quod impossibile est quod idem sit prinditum productiuum agendi naturaliter et libere retligentia eiusdem terminicum sint oppositi modi prinendti: sed quod vnum principium habeat istos 2 modos principiandi vnum naturaliter. alium liberum respectum diuersorum terminorum non videtur inconueniens. Et pono tibi exemplum de voluntate nostra: quae vna manens est principium liberum respectu actus volendi: et prindictum natuale respectum actus immudi intellectum ad noitua sui: sicut rosa naturaliter immutat intellectum sui sic et voluntas: nec est in ptante sua: quod ipsa praesentata intellectui potenti eam recipare quod causet notae suri vel non causet in intellectu: immo necessario et naturaliter caustem in ratione obiecti sui nom vel determinat intelligentia ad nom sui: sicut et alia obiecta naturalia. Modi ergo disperati et oppositi principiandi respectu diuersorum terminorum possunt inesse eidem principio productiuo: licet non respectu eiusdem termini.

habet autem dubitationem er dictis trahentem originem. dictum est enim quod isti modi: agere naturaliter et agere libere possunt eidem principio productiuo inesse respectu diuersorum terminorum licet non respectu eiusdem termini.

¶ Sed ex hoc oritur grauis dubitatio: quoniam quando aliquod superius dinditur per 2s differentias oppositas: nihil quod cadit sub vno membro diuisionis cadit sub altero: nec recipit praedicationem illius. Et pono tibi exemplum. substantia enim diuiditur per corporeum et incorpo reum. Et nihil quod cadit sub corpore recipit praedicationem incorporei: quoniam diuersorum generum non subalternatim positorum diuerse sunt species et differentiae: sed prindictum productuum diditur per illos 2s modos agendi scilicet agere libstatia: et agere naturaliter. quoniam omne agens vel est agens liberum vel est agens nale. ergo nil quod per se cadit sub agente naturali pot cadere sub agete libiecto: nec esonclsa. Et vltra seita quod isti 2o modi non potert conuenire princtio productiuo.

¶ Dissolutio autem hus dubitationis stat in hoc: quoniam idem potest argui de modo agendi necessario et libe re: quoniam non poterunt cadere sub eodem menbro: nec conuenire eidem printuo.

¶ Sed forte dices: quod modi agendinecessario et libere non diuidunt prinduitum productiuum in communi: sicut faciunt modi agendi naturaliter et libstatiae.

¶ Respondstio tibi quod nec modus agendi natualiter et libstatie: nec modus agendi necessario et libere diuidunt prindictum productiuum: quoniam tunc sicut arguis et bene non possent conuenire eidem prinicteo productiuo: sed agere naturaliter et libere sunt differentiae disiue modi agendi: non principii productiui. et ideo non paestent conuenire eidem modo agedirespectum eiusdem termini scilicet agere naturaliter et libere: sed paesenst conuenire eidem princto productiuo natualiter. ergo et libere diuidunt moitum prinndi et non ipsum pringsitum productiuum. ideo eidem modo conuenire non paesent. siliciter autem modus agendi necessario et cotintus sunt modi opsictia: nec conueniunt eidem princtem et sit talis. primus motorm immobiectilis amat aliquid extra se. hoc probatur: quia intelligit aliquid extra se. ergo et potest aliquid diligere extra se: quia quicquid potest actu intellectendi appraehensiue potest aliquo actu volutatis prosequi vel attingi. Equalis enim am bitus est obiectum intellectus et voluntatis: quoniam omne contentum subente fertur esse obiectum vtriusque.

¶ Et si dicas: quoniam primum mouens bene amat aliquid extra se eminenter: quia amat suanessentiam: quae est omnia esminenter: nec tantum amat extra se formite: sicut intelligit se formite: quia formaliter intelligit non esse asinum. ergo formaliter vult se non esse asinum. Amplius autem manitum est quod primummouens immobile amatur ab alio amante extra seformalite: quoniam ab amatore intrinseco primi motus amatur necessario. motor enim coniunctus amat formaliter motorem separatum intensius quam potest et in eius dilectione tantum delectatur quod ipse est totus voluptuosus. Et fertur quod amat ipset plusquam se. ergo et econclusi: motor separatus reamat motorem coniunctum quie sic voluptuose amat eum.