CAPUT XVI.

Et adhuc dubitabit aliquis quam potestatem habet quaelibet partium animae in corpore: et hoc est quaerere utrum habeat potestatem partis potestativae, quae est quasi pars integralis animae potestativae, ita quod uniens potestates particulares sit una substantia animae secundum esse: aut ita sit, quod quaelibet pars animae potestatem habeat totius animae, et uniens eas non sit nisi quaedam ratio communis, et secundum rem quaelibet pars sit quaedam anima totum illud habens quod habet anima. Et siquidem dicatur quod partium unaquaeque non habet nisi particularem potestatem, tunc oportet quod sicut anima continet totum corpus, quod sic quaelibet pars potestatis ejus aliquam contineat partem corporis, et exerceat in illa suam operationem: et hoc ideo conveniens est, quia anima tota dicitur forma continens corpus: et tunc ipsa non colligitur nisi ex potestatibus particularibus partes corporis continentibus. Et si hoc concedatur, videtur sequi aliquod impossibile: quia qualem partem aut quomodo intellectus contineat, grave est fingere volenti assignare, eo quod nos scimus omnem potentiam affixam organo corporali, non esse nisi circa ea quae sunt de complexione organi illius, sicut oculi circa colores, et auris circa sonos. Intellectus autem universaliter est circa omnia, neque accipit ea corporaliter, sed simpliciter denudata ab omni materia sensibili et corporali: et ideo nullius partis ipse potest esse actus: non igitur universum totius potestatis animae continentis corpus, colligitur ex talibus particularibus potestatibus, quarum quaelibet contineat partes corporis: et per consequens non est talis comparatio partium animae ad partes corporis, qualis est comparatio ipsius animae ad totum corpus: cum ipsa contineat totum corpus, et non quaelibet partium ejus partem corporis contineat. Quod autem omnis anima ad totum corpus sicut continens ipsum comparetur, probatur ex hoc quod superius induximus, quod neque omni anima egrediente de corpore corpus exspirat et marcescit.

Si autem propter hoc dicat aliquis, quod uniens istas particulares potestates est una ratio communis earum quam habent ut sint animae, et quod quaelibet istarum est anima habens in facultate omnia opera animae faciendi, licet quaedam operetur in uno organo, et quaedam in alio: ille pro se habet, quod plantae videntur vivere et ubique habere omnem facultatem animae vegetativae: et licet in radice sola trahat cibum, tamen virtutem et facultatem trahentem cibum habet etiam in ramis: et hoc patet quando dividitur et figitur terrae: tunc enim in ramo trahit sicut in radice. Similiter est in his animalibus quae annulosa vel rugosa dicuntur, quae si dividantur, utraque pars retinet animam sensibilem et motivam secundum locum: et sunt istae animae eaedem specie, licet sint numero diversae: et videtur quod utraque pars etiam habeat virtutem gustativam et cibi receptivam.

Si autem non perficiunt tactum cibi, nullum est inconveniens: quoniam hoc contingit per accidens. Non est hoc ex defectu virtutis animae quam non habet utraque pars, sed quia deficit ei organum corporale quod in planta ubique aptatur propter homogeneitatem plantarum: sed non sic ubique potest aptari in animali propter suarum partium heterogeneitatem: unde licet non habeant instrumenta quibus salventur in natura, tamen anima perfecta secundum omnes vires videtur utrique parti inesse, et similes specie sunt animae partium ad invicem, et etiam toti sunt animae divisae similes, quia non habuit plus tota simul quam pars alterius dividens ipsam: tota ergo antequam esset separata, et animae partium sunt similes ad invicem. Et hoc est ac si tota quando corpus simul, non divisum esset divisibile per species. Quod autem est divisibile per species, est ratio communis. Una ergo divisio animae in partes, est divisio in species, sicut si divideretur animal in hominem et asinum, et non est sicut divisio subjecti in potentias et proprietates naturales, sicut dividitur ignis in calidum et rarum et lucidum, vel pomum in odorem et colorem et saporem. Si autem quis diceret, quod in plantis in quibus maxime fit hujusmodi divisio, non est anima, palam est falsum esse: quoniam in plantis videtur ad sensum inesse quoddam principium formale, quod non est forma corporea agens tantum unum, sed est virtus incorporea tantum in corpore agens diversa: et haec anima vegetabilis, qua sola communicant simul animalia et plantae: et ipsa quidem vegetabilis separatur secundum esse aliquando a sensibili primo modo, quoniam est in plantis sine sensu: sed sensibile non separatur ab ipsa, quia nihil est quod habeat sensum, quin etiam habeat vegetabilem. Hac igitur via incedendum est ad inquirendum de animae partibus.

Quaestiones autem in hoc ultimo capitulo motae, licet non essent solvendae hic, sed potius in libris de Vegetabilibus et Animalibus in quibus agetur de corporum animatorum diversitate, tamen propter doctrinae bonitatem et facilitatem dicimus esse pro verissimo tenendum, quod una secundum substantiam est anima in corpore uno, et quod illa potestatibus aliquibus affigitur corpori, et non est necesse quod secundum omnes corpori affigatur: quoniam anima illa quae similior est intelligentiae agenti et magis elevata est supra naturam, quasdam habet proprietates affixas corpori, et quasdam conjunctas corpori habet, et haec est anima rationalis. Similiter autem corpora animata sunt aliquando valde similia, et habent organa non ex diversis, non in forma composita, sed quasi homogenia, sicut plantae: et haec divisa convalescunt, quia quaelibet pars potest esse os et organum salvans naturam in talibus. Quae autem sunt similia quidem, sed non omnino, sicut quorum corpus componitur totum quasi ex quibusdam circulis sive annulis, sicut serpentes, et lumbrici, lacertae, et anguillae, et hujusmodi, haec omnia virtutes suas motivas habent maxime in annulis, sicut in libro de Motibus animalium est determinatum: et ideo divisa per transversum in utraque parte retinent et sensum et motum: si autem per totam longitudinem corporum suorum in duo dividantur, dividetur quilibet circulorum in duos semicirculos: et quia circulis illis utebantur pro membris officialibus in sensu et motu, ideo tali divisione in eis facta, statim moriuntur et jacent immobilia, eo quod nullum habent organum in quo fiat operatio sensus vel motus. Quaedam autem sunt valde diversae compositionis in organis corporis, et illorum potestates animales sunt valde diversae: et ideo divisis illorum corporibus statim moriun tur, quia anima exspirat et non potest salvari, cum inveniat in una parte totam diversitatem organorum quam requirit propter suarum potestatum differentiam. Sed hominum genus specialem habet in hoc proprietatem, eo quod sicut diximus supra, anima ejus quae sibi est propria, separata est, et non communicat corpori per seipsam, sed per aliam potentiam corpori communicantem. Propter quod etiam non dividitur anima hominis diviso corpore, sed abstrahitur cum non habet in quo operetur. Sic autem divisis, ut dictum est, plantis et annulosis corporibus, quae per se divisibilia sunt, anima quae una numero fuit in toto, efficitur duae numero per divisionem, eo quod est divisibilis per accidens diviso corpore: quia tamen anima non est forma corporea, quae distendatur quantitate corporis, sicut albedo vel alia forma situalis in corpore: ideo putabat Plato quod anima non posset etiam dividi per accidens sicut dividitur albedo: et ideo dixit in toto integro fuisse multas animas unitas in ratione, quarum multitudo manifestatur per divisionem. Sed hoc est inconveniens, quia non esset ratio quare unius corporis perfectibilis essent plures animae vel perfectiones, cum una sufficiat: natura enim non abundat superfluis. Et ideo dicendum quod ad divisionem corporis sequitur divisio animae, et ideo quod dividitur per accidens est duplex, sed quod habet quantitatem per accidens secundum quam dividitur, et est minus in minori, et majus in majori, sicut formae corporeae dividuntur per accidens, quae sunt ut calidum, frigidum, et humidum, et siccum, et hujusmodi. Et est divisibile per accidens, quod licet in se sit divisibile non habens quantitatem, tamen secundum suam totam facultatem inest diversis partibus corporis, et ideo divisis corporis particulis, secundum totam facultatem suam remanet in illis divisis: et sic anima est divisibilis per accidens. Et simile est sicut si signavero punctum in linea media. Non enim indivisibile est: et tamen si divisero lineam in puncto illo, remanet punctum integrum in utraque linea, et erunt duo puncta. Hoc autem Plato ignoravit. Quidam autem etiam hoc ignorantes convertunt se ad magis impossibile dicentes quod in utraque parte divisa remanet una anima numero: sed illi nesciunt quod idem numero est in quo non invenitur in numerando diversitas. In partibus autem divisis diversitas in numerando invenitur. Adhuc autem quod dividitur ab aliquo loco et subjecto, necesse est numero differre ab ipso: partes autem divisae, et loco et subjecto sunt divisae: non igitur est in eis una anima numero.