CAPUT IX.

Secundum autem praedicta oportet considerare de imperfectis animalibus, quae non sunt imperfecta secundum suas species, ita quod aliquid desit eis de necessariis ad speciem, sed sunt imperfecta in genere animalium, quod videlicet non habent quosdam sensus quos habent ea animalia quae perfecta sunt. Haec autem sunt quae non habent nisi unicum sensum qui est tactus: et gustum quidem non secundum quod judicium sapientium est, id est, saporum, sed secundum quod ipse est quidam tactus: haec enim ad delectabile non moventur nisi tangentia ipsum, quando est praesens, et secundum veritatem non moventur de loco ad locum, sed in eodem loco moventur motibus dilatationis et constrictionis: in his dubium est quid sit movens. In his enim non videtur esse nisi solus sensus, eo quod non nisi praesente delectabili moventur. Et ideo quaerendum est, utrum phantasiam contingat inesse talibus. Quod enim desiderium in sit eis, videtur ex hoc probari: quia passiones proprie desiderativae potentiae talibus insunt, quae sunt laetitia et tristitia: haec enim talibus inesse probantur, quia non dilatantur nisi in delectatione, et non contrahuntur nisi in tristitia, cum delectatio sit motus mutationis delectabilis, et contristatio sit motus fugae tristabilis: oportet igitur desiderium esse in talibus: desiderium autem est appetitus sensibilis. Sed quaeritur, quomodo phantasia erit in talibus ? quia sine hac non perficitur motus, ut diximus superius, et talibus non videtur inesse: quia, sicut diximus in antehabitis, phantasia accipit rem non praesente ea in sensu, et talis imaginatio non perficitur in talibus animalibus, ut videtur, cum nunquam nisi ad praesens moveantur. Dicimus autem ad hoc, quod talia non habent motum diffinitum: et voco diffinitum, qui est ad locum determinatum per phantasiam et appetitum vel appetibile determinatum: et ideo etiam habent phantasiam indeterminatam. Cujus causa est, quia sicut superius habitum est, sensus communis formalis est et secundum locum distinctus a sensibilibus propriis, et respectu sensus communis formalis est imaginatio et phantasia: et sic semper superior formalis est respectu inferioris, et sunt illae vires distinctae in animalibus perfectis et perfectam figuram capitis habentibus. Ubi autem perfecta figura capitis non est, ibi nec sensus proprii perfecte insunt, neque superior vis bene distincta est ab inferiori, sed organa sibi invicem sunt permixta phantasiae, et sensus communis, et sensus proprii, et hoc praecipue in animalibus imperfectis quae non habent aliquem sensum formalem, sed materialem habent, qui sunt sensus tactus et gustus,secundum quod est tactus quidam: et quia organa permixta sunt, eo quod talia animalia neque cerebrum neque caput habent, sed aliquid loco cerebri, et aliquid loco capitis, ideo phantasiam habent permixtam cum sensu communi et sensum communem permixtum cum sensu proprio: cujus signum est, quod phantasia in talibus non movet nisi motu sensus, qui est ex praesentia rei, et haec permixtio adducit confusam et permixtam et determinatam phantasiae apprehensionem, et haec causat indiffinitum et confusum motum.

Sic igitur patet quod omnibus sensibilibus inest phantasia, sed phantasia aliquando ordinabilis est a ratione deliberante, ut in homine, et hic ordinans deliberatio phantasiam et appetitum in solis est rationativis. Cum enim sic proceditur ad motum, quod prius deliberatur utrum hoc prius vel aliud agendum sit, hoc jam rationis est opus ordinantis phantasiam et appetitum: mens autem quae ratio est, et cujus meditari est proprius actus a metiendo dicitur: eo quod anima ipsa uno quodam quod est potentia ejus unita, mensurat et numerat phantasmata comparando ea ad invicem: eo quod ipsa imitatur melius: quia est melius apud ipsam et magis amatum, quod potest efficere eligendo ex pluribus phantasmatibus: et cum sensus et praeamatum vocatur opinio: et ideo opinio acceptio ejus est, quod pluribus rationibus aliis praeponitur: et causa hujus est, quia opinio non habet imitari phantasiam, sed potius e converso debet imitari opinionem a ratione elicitam: phantasia enim non habet opinionem ex syllogismo, sed potius opinio ex syllogismo habet phantasiam: quoniam opinio est de universaliter agendo, et phantasia est de particulariter agendo. Syllogismus habet particulare sub universali, et non e converso universale sub particulari: et ideo sub discursu syllogistico habet opinio phantasiam, et non e converso: et ideo cum appetitus sit particularium boni ut nunc et hic, non universaliter habet appetitus opinionem, sed universaliter habet phantasiam: et ideo in quibus utrumque eorum est, in illis secundum ordinem movent ratio et opinio phantasiam, et ordinant appetitum: tamen aliquando vincitur opinio ab appetitu et phantasia: et tunc deliberativa movetur a phantasia et appetitu, eo quod umbratur vel obumbratur ex concupiscentia appetitus et phantasiae, sicut incontinentibus accidit. Aliquando autem fit e converso, quia phantasia movetur a deliberativa ratione et opinione: haec habent se sicut fit in sphaera coelesti. Sicut enim in sphaeris sphaera inferior movetur a motore primae sphaerae secundum motum diurnum, et tamen inferior habet motum proprium qui exit a suo motore proprio: ita se habet ad invicem ratio, phantasia, et appetitus: aliquando enim omnia haec moventur motu rationis, sicut apparet in actibus continentis et abstinentis: aliquando autem non sequitur phantasiae et appetitus rationem: sed movent per se, sicut apparet in actibus continentis et secundum naturae ordinem motus superioris motoris semper est principalior: et quando motus egreditur ab illo, tunc semper opera ordinata sunt. Quando autem vincit inferior, tunc egreditur opus perversum, eo quod inferior superiorem non habet ex syllogismo, sed sophistice procedit ex bono ut nunc tanquam sit bonum per se et essentialiter. Movet autem iste superior tanquam in tres vires: quoniam primo decernit universale decretum motus, scilicet quod omne tale faciendum est, et postea sub ipso simili mensurat phantasma particulare, et tertio non quidem concludit decernendo, sed conclusio sua est impulsus ad opus per appetitum: et de hoc in Ethicis est declarandum. Similiter enim appetitus incontinentis non habet conclusionem nisi impetum ad opus: fit igitur iste motus sic vicissim, ut dictum est.

In tali autem motu scibile universale non movet, sed quasi quiescens est, et fixum, et hoc praecipue verum est de scibili speculativo: de practico autem etiam verum est, sicut inferius ostendemus. Quoniam enim alia est universalis opinio de operabilibus et similiter ratio, et alia est opinio et ratio particularis quae est in phantasmate: tunc patet quod universalis quidem dicit, quod hoc hujus semper et ab omni et unicuique, alias ubique, agendum sit: et hoc non movet, quia hanc secundum similitudinem habent continens et incontinens. Omnes enim dicunt a nullo et nunquam esse furandum: particularis autem dicit, quod hoc nunc conceptum est hujusmodi: ideo ergo etiam sine hujusmodi, et hoc non similiter est apud omnes. Quia enim ego concipio tale delectabile ut nunc esse hujusmodi, ideo etiam ego prosequor hoc per affectum et appetitum: eo quod in particularibus est motus et opus: et ideo ista movet appetitum et non movet opinio secundum quod particularis et propria: nisi forte, quod aliquis dicat quod utrumque movent: sed universalis quidem movet ut quiescens magis et fixa secundum rationem certam motus: particularis autem movet ut mota et quasi fluens per hoc desiderium: et in hoc delectabile quod ut nunc est conceptum, sed universalis non fluit in ipsum: quia aliter omnis talem habens acceptionem de operabilibus, jam eo ipso deflueret in hoc quod concipit, quod non est verum. Haec igitur de movente in animalibus secundum Peripateticorum peritiam diffinita sunt.