CAPUT II.

Quicumque autem dixerunt animam esse diffiniendam penes cognoscere, et sentire ea quae sunt, attribuendo cognoscitivum esse velut magis essentiale, et motivum esse sicut potentiam quae consequitur essentiam animae, isti dicunt animam esse principia rerum naturalium materialia vel agentia: quia alia principia non viderunt. Et differunt, quia alii inter eos dixerunt ista principia esse plura, et alii dixerunt ea esse unum. Empedocles enim qui dixit sex esse principia, materialia quatuor, et duo agentia, dixit animam esse ex omnibus his elementis, et animam esse unumquodque istorum. Et ratio quidem inducens istos, fuit subtilis: videbant enim quod nihil est quod sit potentia omnia fieri, et nihil eorum secundum actum in natura, nisi materia prima: et cum hanc proprietatem in cognoscitiva potentia animae invenissent, et praecipue in intellectu potentiali, arguebant cognoscitivam potentiam et intellectum potentialem esse aliquid materiae primae, sicut adhuc hodie multi errantes faciunt, [GREEK: noun], et materiam idem arbitrantes. Cujus adhuc aliam inducunt rationem fortiorem, dicentes nihil restringere potentiam materiae, nisi formam: propter quod videmus materiam determinatam quantitate et contrarietate esse pauciorum formarum capacem, quam sit materia determinata quantitate tantum. Similiter autem materia non determinata quantitate esset amplioris ca pacitatis formarum, quam illa quae quantitate determinata est. Hoc autem est, quae ex formis non habet nisi formam primam: forma autem prima est, quae constituit essentiam primam in ordine rerum naturalium: hoc autem est intellectualitas, sicut probabitur in philosophia prima: haec igitur est potentia capiens omnes formas inferiores per amplitudinem potentiae materialis quae est ipsa. Amplius autem una potestas naturae erit in omnibus in quibus est per principium unum et idem. Sed potentia recipere formas, et actu non habere, quaedam est potestas naturae, quae est in materia et in anima: inerit ergo ratione unius ejusdem principii: hoc autem principium non est nisi materia: ergo oportet quod materia prima faciat hoc in anima. Istae rationes et similes quae adhuc detinent multos, induxerunt primos Philosophos ad hoc quod dixerunt, quod anima est ex principiis materialibus naturae. Adhuc autem ipsi supposuerunt, quod cognitio non existit animae nisi per assimilationem cognoscentis et cogniti, sicut et verum est. Adhuc autem ponebant aliam propositionem veram, quod nihil cognoscitur nisi a principiis suis, sicut etiam probatur in principio Physicorum, quod intelligere et scire circa omnes scientias, non est nisi ex principiis, causis, et elementis rerum. Et posuerunt iterum tertium verum, quod anima cognoscat omnia. Et syllogizabant, quod cognoscens omnia, simile est in forma cum principiis omnium: nihil autem est simile cum principiis omnium, nisi quod est ipsa principia prima, vel ex ipsis principiis primis: igitur anima aut erit principia prima, vel ex ipsis principiis primis constans. Haec igitur sunt quae induxerunt Antiquos ad dicendum animam esse principia rerum vel ex ipsis.

Et propter paucitatem exercitii in studio sciverunt, quod alia est potentia cognitionis, et alia materiae: quoniam illa quae est intellectus possibilis et cognoscitivae potentiae, proportionatur universali et particulari quibus perficitur secundum actum: potentia autem materiae proportionatur formis secundum esse quibus secundum actum efficitur et perficitur: propter quod in anima non est materia vel intelligentia, sed potentia in aliquo materiae similis, et in aliquo dissimilis. Similiter autem quando Antiqui videbant quod cognitio non existit in anima nisi per assimilationem cognoscentis et cogniti, si vidissent quod haec assimilatio fit per intentiones rerum, et non per essentias earum, eo quod intentio lapidis est in anima, et non ipse lapis, non errassent. Sed nesciverant illud, et posuerunt assimilationem non posse fieri nisi secundum formam esse perficientem et dantem: et ideo in errorem inducti sunt. Sed de omnibus his nobis inferius erit inquirendum. Sed ea quae hic dicta sunt, ad excusationem Antiquorum sunt dicta, ut sciamus quoniam subtiles rationes fuerunt quae eos induxerunt. Sic igitur Empedocles dixit animae assimilationem fieri cum omnibus, quia ex principiis omnium: et ideo terra cognoscit terram, et aether quem aerem esse voluit, cognoscit aethera, et aquam aqua: et quia spiritualior est ignis, ideo dixit hoc manifestum esse, quod anima igne cognoscit ignem: et in efficientibus principiis idem dixit, quoniam concordia cognoscit concordiam, et discordia cognoscit discordiam. Haec igitur est opinio Empedoclis de anima.

Eodem autem modo, hoc est, per eamdem rationem Plato in Timaeo animam dixit esse ex elementis, non quidem ex eisdem quae dixit Empedocles, sed ex aliis quae Plato omnium posuit elementa. Habuit enim idem inducens quod habuit Empedocles, quantum ad similitudinem in tellectus intellectus possibilis cum materia, et quantum ad hoc quod est cognitionem fieri per assimilationem cognoscentis et cogniti, et quod non sit cognitio rerum nisi per principia rerum: et ideo dixit cognosci simile simili, et res esse ex eisdem principiis ex quibus sunt cognitae. Et verum in hoc dixit Plato, sicut patet ex praedictis. Sicut autem dixit in Timaeo, ita etiam determinavit in dictis suis de philosophia prima, ubi loquitur de primis rerum principiis. Ibi enim dixit quod ipsum animal quod est forma separata, et est genus continens in se species animalium existens ante hoc, constituitur ex ipsa idea unitatis et prima longitudine et latitudine et altitudine. Et alia quae sunt in alia coordinatione alterius generis, constituuntur simili modo. Et non fuit Platonis intellectus irrisorius, quemadmodum multi crediderunt. In omnibus enim unitas est a forma, et oportet quod in quolibet genere uno fuit una forma prima secundum intentionem quae est genus illud. Et illa forma reduplicata de potentia ad actum, constituit species diversas secundum quod reduplicatur ad diversos actus. Hanc igitur formam quia separatam posuit Plato, vocavit ideam, quod Latine sonat forma, eo quod omnia sequentia format. Separatam autem posuit, eo quod per essentialia sibi non dependet ab aliquo posteriorum. Nullo enim animali existente in specie et individuo, adhuc remanet substantia animata sensibilis, eo quod non trahit essentiam ab eis, sicut jam dictum est. Quia autem idea est substantiae corporeae, ideo prima principia corporum posuit cum idea prima esse principium animalis. Fluit autem punctum ex unitate, et linea ex binario, et superficies ex ternario et corpus ex quaternario. Quoniam si ego accipiam primum indivisibile, in hoc conveniet et punctum et unitas: si autem addidero, dicens primum indivisibile habens positionem in continuo, tunc genero punctum: punctum igitur addit supra unitatis rationem. Quandocumque autem sunt duo in genere uno, quorum unum se habet ex additione ad alterum, illud quod ex additione est, principiatur a simpliciori. Et hac ratione dixit Plato punctum principiari ex unitate. Et hac ratione discreta quantitas est ante continuam. Linea autem oritur a binario: quoniam linea constituitur in esse ex fluxu puncti in continuum: fluxus autem omnis unius et ejusdem indivisibilis necessario est ab uno indivisibili puncto in aliud indivisibile punctum: et sic linea duo indivisibilia puncta habet actu, quorum utrumque oritur ab unitate sicut binarius est perfectus in duabus unitatibus. Haec igitur ratio quare linea orta dicitur a binario. Superficies autem oritur a ternario, quia tria puncta poni secundum actum non possunt in continuo in linea una prima simplici. Dico autem lineam primam simplicem esse rectam lineam, quoniam curva compositionem habet in partibus diversis, et circularis habet compositionem in formis duabus, quae sunt convexum et concavum, sicut in Physicis et in libro de Coelo et Mundo dictum est. Tria ergo puncta posita a tribus unitatibus orta, si secundum actum sint positionem habentia, non continuabit ea linea una simplex quocumque modo protrahatur. Sed primum continuans ea est superficies. Igitur superficiei continuitas primum est in tribus punctis secundum actum positis in continuo. Si autem puncta quatuor ponam, ita quod quartum differentiam ponat a tribus, oportet quod quartum figam in profundum continui: quoniam si ponam in latum, non faciet differentiam ad tertium, et si ponam in longum, non faciet differentiam ad secundum. Si autem positis quatuor punctis nulla superficies una continuabit ea, oportet igitur quod corpus continuet haec quatuor puncta discreta a quatuor unitatibus exorta. Sicut autem dictum est, quod una forma idealis est in omni uno gene re, sicut dixit Plato, et verum dicebat, quod est resolvere omnia genera subalterna ad generalissimum, et illius forma reduplicata per differentias, format et constituit omnia alia inferiora, et contingit generalissima resolvere in ens et unum quae sunt omnium principia. Unum autem nihil dixit addere supra ens secundum rem: et ideo unitatem idealem primam dixit esse omnium principium formale, sed magnitudinem ab unitate per dimensiones fluentem dixit esse principium materiale, eo quod physica materia est illa quae tres habet indeterminatas dimensiones, sicut nos ostendimus in fine primi Physicorum. Hoc igitur modo dixit Plato principium omnium et formale et materiale esse numeros, et supponebat rem cognosci ex principiis suis: cognoscitur ergo ex talibus numeris, qui sunt essentialia rerum principia: et cum anima cognoscat omnia, oportet quod anima sit ex primis numeris, qui sunt essentialia rerum principia.

Adhuc autem probabat hoc Plato ex ipsis habitibus perficientibus vires animae: quia intellectus qui conceptio principiorum est, quae sunt rerum simplices quidditates, stat in uno non fluens ex uno in aliud. Scientia autem quae conclusionum est, et effectus est demonstrationis, necessario est duo: quoniam exit ab habitudine extremorum ad medium in conceptione conclusionis: et sic de perfectione ejus sunt duo, quorum unum efficitur ab altero, et est sicut unitas terminata vel sicut punctum fluens in continuum per directum vel discretum: et ideo singulariter stat fluxus ejus in uno, non obliquatus ad aliquid quod sit extra situm ejusdem rectitudinis. Opinio autem est ejus, sicut sit plani numerus, quia numeri plani primi sive superficiei est ternarius: opinio autem cum sit acceptio duplicis, exit quidem ex uno, sed non stat singulariter in uno, sed dilatatur ad timorem contradictorii, cum certa ratione non sit probata conclusio. Sensus autem firmissime corporis est, quoniam acceptivus est corporalis formae: neque hoc facit sensus exterior tantum, sed etiam sensus interiores, qui particularium formis informantur, quae ab individuantibus non sunt separatae. Cum igitur omnis acceptio sive conceptio animae, aut sit universalis, aut particularis: et siquidem universalis, tunc aut simplex, aut complexa: et si est complexa, aut est certe stans in uno, aut dilatata ad formidinem oppositi, et non possunt esse plures, oportet quod omnia quae fiunt in anima sint per haec quatuor. Cum autem omnis cognitio sit per similitudinem cognoscentis et cogniti, sicut diximus, oportet quod ipsa anima similitudinem habeat ad ista quatuor. Cum igitur unitas formae, et binarius, et trinarius, et quaternarius sint ipsae species ideales, quae sunt principia rerum et sunt de numero elementorum primo res elementantium, oportet quod anima sit ratio elementalis istorum numerorum, eo quod omnes res judicantur et cognoscuntur, aut intellectu, aut scientia, aut opinione, aut sensu, sicut dictum est. Isti enim numeri sunt formae primae et species et principia rerum. Et Plato quidem in Timaeo dicit animam esse quasi naturam mediam inter intelligentias et naturam: et sic sit media, oportet quod sit numerus idealis ab intelligentia quidem secundum ordinem naturae productus et ante naturam existens. Haec igitur dicta sint de Platonis opinionibus.