CAPUT XII.

Hunc autem ad propositum revertentes dicamus recapitulando dicta de anima quoad potentias cognitivas, quod ex his quae dicta sunt, sequitur quod anima quodammodo est omnia. Dico quodammodo, quoniam ipsa non est omnia secundum esse materiale, sed secundum esse intentionale specierum. Species enim rerum uniuntur animae, sicut receptum unitur recipienti, licet haec unitas neque sit proprie subjecti et accidentis, neque materiae et formae: large tamen accepto subjecto quod subjectum dicatur id quod quocumque modo recipit aliud, a quo non habet esse materiale, sed quo perficitur ad agere secundum potentiam naturalem, quod in anima etiam intentiones quae sunt in ea, sunt unum cum subjecto. Quod autem sic sit omnia, patet per divisionem: quoniam omnia quae sunt, aut sunt sensibilia quae sunt conjuncta cum materia aut sunt intelligibilia sicut separata a materia: et anima secundum sensum efficitur idem cum sen sibilibus, et secundum intellectum efficitur idem cum intelligibilibus, eo modo quo eadem actu dicuntur, quorum idem est actus, licet esse sit differens.

Oportet autem quaerere ad hoc demonstrationem: quoniam per partes divisionis inducta probatio non est sufficiens. Accipiamus igitur istam propositionem, quod quorum divisio est in eodem, ipsa sunt eadem: res autem et anima sunt ejusdem divisionis: ergo anima est quodammodo omnis res: secatur enim scientia intellectiva et sensus in ea quae sunt res quodammodo: quoniam id quod est dans esse et essentiam totam, est forma universalis vel particularis: materia enim non assumitur ad esse conferendum, sed potius ut sit subjectum esse et essentiae: et si sine subjecto tali subsistere posset, non quaereretur materia a natura, quam aliquid recipiat ab ipsa: esse autem rerum est potentia vel actu et separatum a sensibus, vel non separatum: et haec eadem sunt in sensu et intellectu, quando haec duo animae, scilicet sensitivum, et scire potens, sunt haec potentia primo, et postea sunt haec actu: quoniam sensus primo est, et postea omnia sensibilia: et hujus est maxime sensitivum primum quod est sensus communis. Id autem quod scire ponitur post intellectum, est potentia omnia scire, et post adeptum intellectum secundum actum sunt scita omnia, sicut diximus superius. Cum autem sensitivum et intellectivum sint sicut potentia omnia, hoc est necesse fieri altero duorum modorum: aut enim sunt potentia et actu ipsae res extra animam, secundum esse materiale, secundum quod dixerunt multi Philosophi, de quibus in primo libro fecimus mentionem: aut sunt potentia et actu species rerum. Non autem potest esse quod sint ipsae res: non enim hic lapis demonstratus in esse materiali extra animam, est in anima, sed species lapidis est in anima, et anima est species ejus, sicut diximus esse sensum speciem sensibilium, et intellectum esse potentia speciem intellectorum. Anima igitur secundum sensum et intellectum, est sicut manus quaedam quae est in aliis organis corporis: manus enim non est organum uni officio tantum, sed juvat quodlibet organum ad officium suum: porrigit enim ori cibum, et expedit pedem, et purgat et deobturat autem, et sic de aliis actibus ipsius: et ideo manus est organum organorum, habens figuram et compositionem quasi activam ad omne organum: et ita est sensus potentia species sensibilium, et intellectus potentia species intelligibilium. Per quem modum hoc sit, superius diximus: quoniam sicut necesse est quod manus sit formalior organis, ita necesse est quod primum sensitivum sit formalius quam sensibilia, et primus intellectus sit formalior speciebus intelligibilibus. Haec autem sufficienter probata sunt in ante habitis.

Quoniam nulla omnino sunt sensibilia quae sunt separata a magnitudine corporum: quia omnes formae sensibiles sunt formae sibi situm in corporibus determinantes, et in majoribus majores, et in minoribus minores: et quia species intelligibiles sunt in sensibilibus quocumque modo, sive sint abstractive dicta, sicut mathematica, sive habitus et formae et passiones et proprietates ipsorum sensibilium, sicut naturalia et moralia, ideo contingit quod nihil omnino sentiens, nunquam aliquod potest addiscere vel scire: quoniam, sicut diximus, ante adeptum intellectum, est acceptio scientiae ex phantasmatibns phantasmatibus: phantasmata autem non habet, nihil omnino accipiens per sensum: et si in toto periret aliquis sensuum, pe riret in toto scientia quae de sensibili illius sensus deberet elici: cum enim quis speculetur accipiendo scientiam, tunc necesse est simul in eo esse phantasmata eo quod phantasmata: intellectuum sunt sicut sensibilia sensuum, excepto hoc solo quod phantasmata abstracta a praesentia materiae sunt: sed sensibilia exigunt materiam esse praesentem. Est autem phantasia secundum quam phantasma in nobis fit, et differt ab affirmatione et negatione: quoniam naturae affirmationis est, et naturae negationis est intellectus complectens intelligibilia: et haec complexio est aut vera, aut falsa: et ideo forte quaereret aliquis quid differt illud quod primum est intellectus complectens particularia per cogitationem ab esse nunc phantasmate in anima: principium enim intellectus in nobis est cogitativus: numquid enim ipsa phantasmata non sunt alia ab intellectu: constat autem quod non, sed non licet non sint phantasmata cum cogitativo intellectu, tamen intellectus cogitativus non est sine phantasmate: et ideo etiam in dubium venit, sicut superius diximus, utrum intellectus secundum quod est in nobis conjunctus imaginationi et sensui posset aliquid separatum intelligere: intellectus enim post mortem constat quod intelligit separata. Et nos diximus in illa quaestione quod nobis videbatur: quoniam nobis videtur quod in hac vita continuatur cum agente formaliter, et tunc per agentem intelligit separata, quia aliter felicitas contemplativa non attingeretur ab homine in hac vita: et hoc est contra omnes Peripateticos, qui dicunt quod fiducia contemplativa est ut formam attingere intellectum agentem: est enim, sicut diximus superius, respectu status nostri intellectus, scilicet in potentia et in perfectione potentia ad actum, et in adeptione: in potentia autem existens nullo modo attingit agentem sicut formam, sed dum perficitur, tunc movetur ad conjunctionem cum adepto: et tunc quantum habet de intellectu, tantum est conjun ctus: et quantum caret, tantum non est conjunctus. Habitis autem omnibus intellectibus, tunc est conjunctus et vocatur adeptus, et sic sunt differentiae intellectus nostri quatuor, quorum primus est possibilis vocatus intellectus, secundus autem universaliter agens, et tertius speculativus, et quartus adeptus. Accessus autem ex naturae habitudine ad adeptum vocatur subtilitas: et expeditus usus adepti in actu, vocatur sollertia: subtilitas autem causatur ex splendore intelligentiae super possibilem ex natura: solertia autem est bona dispositio velociter inveniendi causas multas.