CAPUT VII.

Post omnes autem istos venit Averroes, qui gloriatur quod ipse solus satisfecerit omnibus dubiis, eo quod ipse omnia quae dicit Aristoteles de intellectu possibili visus est salvare. Concedit enim quod sicut sensus se habet ad sensibilia, sic intellectus se habet ad intelligibilia recipiendo ea: sed dicit quod non est omnino simile, licet in aliquo sit simile, sicut et Aristoteles dicit non esse impassibilitatem sensus eamdem cum impassibilitate intellectus. Dicit enim universale quod intelligitur, habere duplex subjectum. Unum quidem quo est verum, et alterum quo est unum entium mundi. Et vocat subjectum quo est unum particulare secundum rem, eo quod in eo quod res est vel non est, notitia animae vera est vel falsa, cum veritas intellectus sit adaequatio rerum et intellectuum: et quoad hoc subjectum est in potentia universale, quia confusum est in particulari, et est in aliquo sensibilium potentiarum. Et hoc modo universale non est unum entium mundi quod vocamus universale: quia universale prout est unum entium mundi, quod vocamus universale, quod dividitur contra particulare, secundum eum, et secundum veritatem est in solis nudis et puris intellectibus, et non in rebus extra animam. Et de hoc tamen alibi tempus erit inquirendum. Sed quae hic dicimus, tantum ad suae intentionis manifestationem inducuntur. Dicitur igitur quod cum universale habeat duplex subjectum, quod non habet transmutationem nisi ex subjecto quo est unum: quia ex illo educitur potentia ad actum, sic indiget fieri et tempore aliquo, et ex illo etiam inducitur lassitudo per frequens intelligere: ex subjecto autem quo efficitur ens in mundo, non habet transmutationem, sed recipitur in eo sine transmutatione aliqua sicut determinans et distinguens a determinato et distincto. Sicut enim supra diximus, quod sensus non est materia sensibilium, sed species, quae quia media est sensibilium, distinguitur et determinatur ab ipsa: sic etiam intellectus et multo amplius est species intelligibilium quae est privatio ad ipsa, sicut medium et non sicut materia ex qua educantur de potentia ad actum, sicut inferius ostendetur: et ideo sic subjicitur eis sicut determinatum subjicitur determinanti, et ideo non efficitur unum de intellectu possibili et intelligibili, sicut sunt unum materia et forma, vel sicut subjectum et accidens, sed potius sicut perfectio determinans est in determinato et perfecto: propter quod etiam formalis intellectus, quod est forma speculativa, non habet transmutationem ex intellectu possibili, sed ex phantasmate in quo est, sicut diximus. Et sic satisfacit Theophrasto quaerenti qualiter esse possit, quod intellectus pos sibilis sit separatus et intransmutabilis, et similiter agens, et tamen speculativus sit transmutabilis et temporalis sicut id quod exit de potentia ad actum ? Et in veritate in ista solutione bene satisfacit et verum dicit Averroes.

Iste autem propter superius inductas rationes, sicut fere omnes alii concedunt unicum possibilem esse intellectum in omnibus hominibus, et quod ad hoc sequitur, universalia esse eadem apud omnes, ex quibus est scientia omnium eorum quae sciuntur: et quod quaeritur, qualiter tunc intellectus et ista scientia uni uniantur et non alii ? solvit sicut alii dicunt intellectum nihil intelligere sine phantasmate, et non est idem apud omnes et jam nec scientiam elicitam esse eamdem apud omnes: et hoc sensisse Aristotelem ubi dicit quod intellectus separatus a corpore non reminiscitur, quod sine phantasmate nihil intelligit, et hoc non retinet apud se quando absolvitur. Et iterum hoc est quod dicit Aristoteles, quod intellectus corrumpitur alio quodam interius corrupto: hoc enim de speculativo est dictum, qui corruptionem non habet ex possibili in quo est, sicut diximus, sed potius ex phantasmate quod oportet esse unicum intellectum possibilem, sicut alii, et hunc fore immortalem: et ideo speciem hominis esse unicam et incorruptibilem dicit, quae non corrumpitur ex differentia quae constituit speciem, sed potius si corrumpitur, hoc habet ex genere: quia hanc speciem cum sua perfectione quae est scientia philosophiae, semper dicit manere unicam aliquibus hominibus, quando dicit, dicunt astronomi et Aristoteles. Loca mundi vicissitudinaliter efficiuntur habitabilia, et inhabitabilia, et non destruitur habitatio quartarum mundi cito vel subito: sed cum non est habitata una quarta, tunc habitatur alia: et philosophia quando non est in una quarta, tunc est in alia: et hoc totum dicit ut sciatur quoniam intellectus speculativus ex possibili intellectu non habet transmutationem. Adhuc autem cum detur non esse unus in omnibus, cum ex dictis necessario probatum sit esse incorruptibilem, tunc maneret post mortem, et tunc secundum naturam foret otiosus, cum sit motivus corporis et non moveret tunc ad corpus, nisi diceremus quod ipse transiret de uno corpore in aliud corpus, sicut dixit Plato. Sed hoc est absurdum: quia tunc non multiplicarentur homines in diverso numero, sed oporteret quod tantum tot essent homines quot intellectus, sequeretur sic quod nunquam nasceretur aliquis homo, nisi alio homine mortuo, quod est ad sensum falsum et absurdum: propter quod Averroes dicit qualiter indeficienter unus existens semper movet aliquod corpus, et nunquam est sine corpore et sine scientia.

Probat autem dictum suum per duo quae videntur sibi esse necessaria: quorum unum est, quia omne quod numeratur, dividitur ex uno aliquo, cum divisio sit numeri causa: non autem dividitur secundum naturam nisi materia corporalis: quod igitur est omnino sine materia, indivisibile est et unicum: possibilis autem intellectus sine materia est omnino: igitur unicus et indivisibilis in omnibus. Inducit etiam Aristotelem hoc sentientem in libro Coelo et Mundo, ubi probat unicum esse mundum: quoniam si essent plures mundi, oporteret quod plures essent coeli primi, et hi moverentur a diversis motoribus: et sic motores primi essent diversi: et numeratione autem numeratum habet materiam: erunt igitur materialiter motores primi. Ex quo vult habere quod secundum Aristotelem numeratum numeratur per suam materiam divisam, et differentia numero sunt differentia per materiam: non autem differentia materialis invenitur qua numeretur intellectus possibilis: manet igitur unicus in omnibus hominibus. Aliud autem est deducens ad impossibile: quia si detur quod intellectus possibilis est unum aliquid, tunc receptum in ipso est sicut individuatum receptum, et sic non erit universale in ipso: omnes enim concorditer conveniunt in hoc, quod universale est universale ab universalitate intellectus in quo est, et quod non unitur huic et illi nisi per phantasma movens in uno aliter quam in alio.

Sed hoc videtur omnino mihi deliramento simile, et inducam ad hoc quatuor rationes fortissimas, quarum una est, quod nos scimus quod omne compositum efficitur hoc aliquid per unam formam substantialem, quae est sua perfectio prima, sicut in plerisque locis dicit Aristoteles. Constat autem quod quilibet individuus homo est hoc aliquid: ergo sua forma est unica, quae est perficiens ipsum sicut prima perfectio: haec autem est anima rationalis, quam illi vocant intellectum possibilem: ergo ipse est unus in uno, et alius in alio. Secunda est, quoniam Aristoteles dicit in prima philosophia contra Platonem loquens, quod principia rerum particularium sunt particularia, potissimum autem principiorum est forma: ergo ipsa est particularis in hoc particulari: et sic cum anima rationalis quae potissimum est intellectus possibilis, sit principium hujusmodi particularis, ipsa erit particularis. Tertia autem est, quod nullus motor unus specie et numero in eodem tempore utitur duobus motis ab ipso: quoniam nos videmus, quod nullus motorum coelestium habet duo corpora quae moveat, cum secundum numerum mobilium Aristoteles probat esse numerum motorum: et similiter in artibus videmus quod nullus nauta duabus navibus simul utitur in una navigatione, nec textor duobus instrumentis in uno opere, et sic est in aliis. Si ergo detur unus numero esse possibilis intellectus, cum constet eum esse individuato corpori attributum, utetur ille multis motis ab ipso corporibus: quod omnino est contra rationem, et contra determinata in philoso phia. Quarta est, si esset unus numero intellectus qua est substantialis forma hominis, contingeret quod plures homines unam in numero haberent formam et non unam animalitatem: quoniam homo est animal ex sensitiva, et hoc individuatur: et homo est ex intellectu, qui non individuatur: et sic contingeret quod natura generis individuaretur, et differentia maneret universalis non individuata: et cum species secundum esse componatur ex utraque natura, contingeret quod idem individuatum sicut species, esset compositum ex individuato secundum esse, et ex non individuato, et ex corruptibili, quae omnia sunt absurdissima. Inconveniens autem quod illi conantur evadere, minus evadunt, scilicet qualiter uno intellectu existente in omnibus, non omnes accipiunt scientiam uno solo scientiam accipiente: quoniam licet phantasma moveat intellectum possibilem, tamen intellectus possibilis solus habet scientiam speculativam, et habet eam prout est communis omnium: et non potest dici quod secundum partem habeat, et secundum partem non habeat: quoniam indivisibilis substantia est intellectus: ergo necessario videtur sequi quod omnes habeant eam quorum est intellectus: et sic redit super eos inconveniens propter quod evadendum confinxerunt fere omnia quae dixerunt.