CAPUT I.

Haec igitur quae dicta sunt, tradita sunt a prioribus Philosophis de anima, in quibus quia nihil est conveniens substantiae animae, vel ejus partibus, oportet nos omnia ea, ut ostendimus, abjicere. Redeamus autem iterum tanquam ex principio quod supra nobis praefiximus, ad inquirendum primo de substantia, et postea de partibus et operibus et accidentibus ejus. Et quaeramus determinare quid est anima ratione communi et figurali sive superficiali, et etiam quae utique sit ipsius essentialis et propria diffinitio, quae non dicit tantum quid est anima, sed etiam dicit causam propter quid unumquodque operum et accidentium inest: quia, sicut diximus superius in prooemiis, si per diffinitionem non conjecturatur facile de accidentibus, dialectica erit et vana. Venantes autem diffinitionem primo quae tantum quid est anima dicit, dicamus quod nos non disputamus utrum anima sit in generibus accidentium: quoniam scitum ab omnibus est accidens partem substantiae non esse, neque perficere substantiam. Anima autem compositi ex anima et corpore pars essentialis et dignior est, et anima perficit corpora: et ideo supponimus animam in generalitate substantiae contineri.

Dicamus igitur unum esse genus entis, quod est substantia: hujus autem generis aliud quidem est sicut materia, quae secundum se accepta non est hoc aliquid quod est compositum individuum substantiae, eo quod non dat ei nomen neque esse: sed substare ab ipsa primo est. Alterum autem in eodem genere substantiae acceptum est forma et species, secundum quam dicitur jam formata res naturae hoc aliquid, eo quod formando ipsum et specificando dat ei esse et rationem diffinitivam. Et tertium in genere eodem est est ex istis compositum duobus quod est res in natura producta, quam ipsa natura intendit: haec autem materia quaedam est potentia, quae subjicitur generationi et formae. Species autem est endelechia: hoc autem Latine sonat actus vel perfectio, quae dat esse specificum substantiale, secundum quod homo vel asinus dicitur aliquid. Et hoc est duplex, quorum unum sequitur alterum: unum est enim actus primus qui est esse: et aliud est actus secundus, qui est actio essentialis secundum illud esse: sicut si dicerem quod lux lucentis est esse et actus primus, et lucere est actus essentialis ejus secundus, eo quod haec est actio ejus, quae suae formae diffusio quaedam est essentialis: omnis enim essentia propriam et essentialem habet operationem qua nunquam destituitur, quando est essentialis, sicut lux non destituitur a lucere quod est ejus actio. Hujus autem exemplum in accidentalibus est scientia in sciente, quae dat ei esse scientis secundum quod sciens est: et hujus actio essentialis secundum scientiam est considerare scita quae scit per scientiam. Ita enim est in omni forma naturali, quod ipsa in habitu habita est actus primus dans esse materiae in qua est et composito: quia autem ipsa est principium essentialium et naturalium sibi actionum, ideo etiam non per aliquid aliud sibi acquisitum est actus secundus: sicut enim sciens nihil ulterius acquirit quo consideret, sed ipsa forma quae est scientia in eo, est principium considerationis per seipsam: ita etiam est de omni forma naturali et substantiali, quod est principium ipsa suarum operationum essentialium per seipsam, et non per aliud sibi additum.

Movet autem fortassis aliquem, quod dicimus substantiam esse genus continens materiam et formam, cum sint principia substantiae, et principia generis non sint in genere, sed ante ipsum. Adhuc autem forte mirabitur aliquis, quomodo dividimus substantiam per tria quae non aequaliter respiciunt rationem et nomen substantiae, et inter quae non est oppositio: cum duo prima sint partes tertii quod dicitur substantia composita. Sed de his determinari habet in prima philosophia: sed quantum ad hoc negotium attinet, sciendum est quod commune quod vocamus substantiam hic tria continentem, est commune secundum analogiam, prout distinguitur in VIII philosophiae primae: et ideo primo convenit uni, et aliis convenit per illud. Adhuc autem substantia dupliciter accipitur: uno enim modo accipitur secundum quod substat accidentibus, et est ipsorum accidentium universale subjectum, in quo ipsa accidentia habent esse: et sic non accipimus eam hic, quia hoc modo cadit in coordinatione praedicabilium. Alio autem modo accipitur ipsa natura substantiae secundum quod opponitur accidentali naturae: et sic est in proposito, et dicitur substantia res per se existens, et accidens res non per se existens, et quando sic dicitur, tunc continet sub se materiam et formam et compositum: et principaliter quidem hoc modo substantia est forma, qua existit quidquid per se existit: et secundo modo dicitur compositum: tertio autem materia quae non habet per se existere in natura, nisi per formam: et isti modi sunt tres, penes quos dividitur substantia in tria. Neque oportet quod talis divisio sit opposita, cum non sit divisio analogi, nisi explicatio modorum quibus analogum sub se continet quaedam.

Jam igitur patet qualiter dividimus hic substantiam. Inter ea autem quae sunt substantiae per se existentes, nulla ita videntur esse substantiae sicut corpora: licet enim substantiae separatae verius sint substantiae, tamen non ita videntur ad sensum. Omnes enim cognoscimus ad sensum quod corpora sunt res per se existentes. Inter corpora autem adhuc magis videntur esse substantiae physica corpora, quam artificialia: quia nos videmus quod physica corpora sunt principia artificialium corporum. Figura enim quam inducit ars, accidens est, quod non esset nisi physicum corpus sustineret ipsam, sicut patet in ligno in quo est forma lecti, quae non esset nisi lignum esset: et sic ad per se existendum principiatur artificiale a physico. Est igitur physicum corpus quod physica forma ad aliquam speciem physici corporis est determinatum, magis substantia quam artificiale. Inter physica autem corpora quaedam habent vitam, et quaedam non habent vitam, sed alia forma determinantur ad speciem physicam, sicut elementa, vel etiam commixta tantum, ut lapides et metalla secundum sua genera: vitam enim dicimus secundum principium alendi et augendi et diminuendi: quia ista sunt secundum quae primo manifestatur vita, sicut inferius probabimus. Erit igitur omne corpus physicum participans vitam essentialiter, substantia in illo modo substantiae quo diximus substantiam esse compositum.

Quia vero tale corpus physicum habet vitam, et habens vitam corpus, nec est ipsa vita, nec causa vitae, non potest esse quod corpus physicum sit anima: eo quod corpus cum sit habens animam et vitam per animam, non est in alio a se, sicut in subjecto, eo modo quo dicimus substantialem formam esse in subjecto, non quidem sicut accidens, quod cum sit in aliquo non est in eo velut quaedam pars: quia anima est potissima pars ipsius quod est esse compositi. Magis autem corpus physicum est subjectum in illo modo, quo diximus materiam et hyle esse generationis subjectum primum in primo libro Peri geneseos. Constat autem quod etiam anima non est compositum ex anima et corpore. Oportet igitur quod anima sit substantia sicut speciem et formam diximus esse substantiam corporis physici vitam participantis potentia habituali, hoc est, forma, quae forma potest agere operationes vitae secundas. Cum enim potentia sit duplex: una quidem materialis, quae est qua potest aliquid fieri, et est imperfecta, non est anima perfectio corporis physici vitam per talem modum potentis habere a corpore: quia tale corpus vitam non habet, neque participat vitam, licet vitam habere et participare possit per sui transmutationem, sicut quaelibet materia transmutatur ad suam formam per generationem. Sed anima est perfectio ejus quod habet vitam sic, quod actiones vitae exercere potest: et ideo secundum alium modum potentiae habet vitam, qui est modus potentiae formalis, sicut dicimus scientem esse potentem considerare cum voluerit, et ignorantem dicimus considerandi habere impotentiam. Sic igitur habemus ea quae exiguntur ad illam animae diffinitionem quae simpliciter et universaliter dicit quid est anima. Est enim anima substantia quae est forma corporis non artificialis, sed physici, et non cujuslibet physici, sed potentia habituali vitam habentis.