Quaestio 1

CLARIssIMI DOCTORIs FRATRIS PETRI DE PALVDE, Patriarchae Hierosolymitani, Ordinis praedicatorum, in Quartum sententiarum scriptum foeliciter incipit.

CIrca Quartum sententiarum, quo ad primam distinctionem quaeruntur sex. Primum est de sacramentorum nouae Legis virtute, & operatione. secundum, de sacramentorum diffinitione. Tertium, de ipsorum institutione. Quartum, de ipsorum constitutione. Quintum, de circuncisione. sextum, de legalium virtute, & cessatione.

QVAESTIO PRIMA. Vtrum sacramenta nouae Legis causent gratiam.

Thom. 3. q. 62. art. I.

PRimo ergo quaeritur. Vtrum sacramenta. nouae Legis causent gratiam dispositiue per virtutem inhaerentem. Et arguitur quod non, quia sicut se habet Lex vetus ad Legem nouam: sic sacramentum veteris Legis ad sacramentum nouae Legis. sed Lex vetus sic se habet ad Legem nouam, quod illud, quod promittebatur in Lege veteri, soluitur in nona: non per Legem, sed a Deo in Lege: ergo similiter est, quod gratia in sacramentis veteris Legis promissa, vel figurata exhibetur in sacramentis nouae Legis: non quidem per ipsa, sed a Deo in ipsis.

Praeterea est baptismus in effectu maior, quam cetera sacramenta: sed baptismus nihil efficit. ergo &c. Probo minorem: primo quidem, quia idem remediu afferebat circuncisio, quae characterem non causabat: secundo, quia veritas respondet figurae. sed aqua Iordanis nihil causauit in Naaman, vt sanaret, nec dispositionem: ergo nec baptismus, quem significabat. Et idem est de baptismo Ioannis.

CONTRA sacramenta perfecta debent aliquid agere ad sanctifica tionem non solum significare: quia sacramentum dicitur a sacrando actiue. Vnde nisi agat aliquid ad sacrandum, non est perfectum sacramentum, sed sacramenta nouae legis sunt perfectissima omnium, quae fuerunt, & futura sunt. ergo &c.

secundo, quia eadem ratio est de baptismo, & de aliis: sed baptismus non esset lauacrum regenerationis, nisi renasceret ut homo denuo ex aqua: & nisi esset in eo vis regeneratiua, per quam saltem disponeret ad gratiam, sicut nec homo generat hominem, nisi per potentiam generatiuam attingentem saltem ad dispositionem ad animam. ergo &c.

Tertio, quia eadem est ratio de poenitentia, & de reliquis: sed poenitentia est causa gratiae: quia alias esset mendacium in docesiiaut emaitet. quidem non te soluo, sed me dicente verba ista falsa, Deus falsus testis te soluit: cuius forte opinionis Graeci dicunt: Baptizetur seruus Christi &c. Probatio consequen tiae: quia non possunt dici, soluere vinculum, nisi qui ipsum per se amouet, vel ad amotionem disponit: vel ille, cuius authoritate, & mandato hoc fit, vel cuius meritis aut precibus alius mouetur ad soluendum, sacerdos autem non soluit per authoritatem, sed per ministerium, nec per me ritum, aut orationem suam, cum sit aliquando peccator: quem Deus non audit.

Et si dicatur, quod hoc est per merita ecclesiae: hoc non valet: quia tunc in persona ecclesiae, non sua deberet dicere: Ecclesia te absoluit, ergo per hoc, quod dicit absoluo te, nisi mentiatur, disponit. ergo &c,

REsPONsIO. De ista quaestione sunt quatuor opiniones, quarum secundam sustinebo ad praesens.

Circa primam opinionem: primo declarabitur ipsa opinio. secundo arguetur contra eam. Tertio recitabuntur tres rationes ad confirmationem opinionis, & soluentur.

Opinio ergo antiqua prima est, quod in sacramentis non est aliqua virtus causatiua gratiae, nec characteris, vel cuiuscunque dispositionis, seu ornatus existentis in anima: sed sunt sacramenta causa, sine qua non confertur gratia: quia ex diuina pactio ne, vel ordinatione sic fit, quod recipiens sacramentum recipit, & gratiam: nisi ponat obicem: & recipit gratiam non a sacramento, sed a Deo: qui solus pertingit ad characterem, & gratiam, & quemcunque ornatum, qui fit in anima: hoc autem declaratur per simile, & per authoritatem. Per simile de illo, qui recipit denarium plumbeum facta tali ordinatione, vt qui recipit vnum de illis, recipiat cleemosynam Regis: non quod denarius sit causa eleemosynae: sed solum Rex. denarius autem est signum, & causa sine qua non: sic est id proposito de sacramentis respectu gratiae, vel characteris, vel cuiuscumque alterius effectus spiritualis. Ad idem est authoritas Bernardi in sermone de coena Domini, qui dicit sic: sicut canonicus inuestitur per librum, abbas per baculum, Episcopus per annulum: sic diuersae gratiae sunt traditae sacramentis.

sed ista opinio non valet propter duo. Primo, quia videtur absurdum, quod Deus non aliter agat in sacramentis ad iustificandum, quam Diabolus in sortilegiis ad maleficiendum. scilicet ex pactione, herba, vel charta posita sub lecto, vel limine, & nihil penitus agente, aut quod verba sacramentalia nihil plus facient: nec minister, quam verba incantatoris: aut ipse incantator: sed sicut illis dictis ex pactione Demon agit in serpente trahendo, vel venenum mortificando, vel aliquid huiusmodi sic in proposito.

secundo, quia secundum hoc sequeretur, quod sacramenta veteris legis, & quaedam ve. & novae legis non sacramenta sint magis causa gratiae, quam sacramenta novae legis. vel quam aliqua alia: aut quod non nisi duo aut tria sacramenta no. le. sint huiusmodi: quia illud est causa, sine qua non gratiae potissima, quo solo posito in funditur gratia aliunde, & quo solo remoto nullo alio posito infundit: sicut quantitas humana est causa, sine qua non hominis: quia homo nunquam est sine quantitate, nec econuerso: sed nunquam est infusio gratiae in adulto sine impletione praeceptorum: nec econuerso: iuxta illud: si vis ad vitam ingredi, serua mandata. ergo cum omnia sacramenta veteris legis vel fere omnia caderent sub praecepto, & de vtraque le. multa non sacramenta cadant sub praecep. de sacramentis autem no. le. non nisi duo sint sub praecepto Dei. scilicet baptismus, & poene nitentia: quae sunt necessitatis, & eucharistia sub praecepto ecclesiae. ergo sacramenta vete. le. fere omnia, & multa ve. ac no. le. non sacramenta sunt magis causa sine qua non gratiae, quam quatuor sacramenta no. le. & solum tria sacra menta no. le. sunt isto modo causa, sine qua non quod vide tur absurdum.

NEC valet solutio, quam isti dant ad diffinitionem, & ad authoritates sanctorum de sacramentis dicentes, quod quaudo dicunt, quod sunt causa, verum est intelligendo de causa, sine qua non: quia licet in descriptionibus, & notificationibus ponantur aliqua, quae non sunt causa diffiniti: sicut substantia notificatur per accidens: & causa per effectum. Tamen in nulla descriptione vera dicitur, quod illud sit causa diffiniti, vel econuerso quod non est causa nec intrinseca, nec extrinseca, nec principalis, nec instrumentalis, nec effectiua, net dispositiua. Alioquin diffinitio esset falsa, & non vera: & non solum non propria. In diffinitione autem siue descriptione sacramenti dicitur, quod causa existit gratia tiae, & non solum, quod est cum gratia, vel aliquid huiusmodi. Causa autem sine qua non, non est causa: sicut nec homo mortuus est homo, si nihil faciat ad causalitatem. Vnde si diceretur, sors est homo, verum est, mortuus non esset bona expositio. similiter non esset bona diffinitio caloris dicere, quod est causa frigiditatis fontium in aestate, quanuis sit causa, sine qua non, & per accidens. sic nec sacramentum bene diffinitur per hoc, quod dicitur causa gratiae, si non est aliter causa, quam per accidens, & sine qua non, nisi forte diceretur, quod hoc est ideo, quia sacramentum ad nihil aliud est ordinatum. sed hoc ipsum est inconueniens. scilicet aliquid per se ordinari ad aliquid, & nihil ad illud facere.

NEC est instantia de sacramentis veteris legis quia non ordinabantur ad iustificandum, sicut ista, sed solum ad significandum, nisi gforte circuncisio, vt dicetur infra.

Authoritas autem Magistri, quam inducunt, quia data sunt sacramenta, vt homo quaerat salutem non ab illis, sed a Deo in illis, non obstat, quia non ab illis quaeritur principaliter, sed instrumentaliter. Nec valet solutio, qua dicunt, quod in sacramentis est vis ablutiua, vel regeneratiua, aut huiusmodi, quod. scilicet est in eis non inhaerens, sed assistens, quia hic modus non est aliquis de modis essendi, in quos ponit philosophus. 4. Phi. nisi sit ibi, sicut causa in effectu, vt causans ibi virtutem, & sic habet ad propositum.

Ad confirmationem autem huius positionis ponunt tres rationes praeter illas, quae positae sunt arguendo, quae hic similiter ponendae sunt, & spluendae. Prima ostendit, quod non sit ibi aliqua virtus actiua, quia omnis forma actiua praeter actionem instrumentalem habet aliam naturalem, sicut calor praeter generare ignem, vt est instrumentum ignis, & praeter generare carnem, vt est instrumentum animae, habet calefacere ex propria natura, & a tota specie, sed virtus, quae esset in sacramentis praeter actionem instrumentalem, quae esset ad gratiam disponere, nihil aliud ageret. ergo frustra, & male ponitur.

REsPONDEO dicendum, quod maior est vera de forma, quae non solum est propter agere instrumentale: sed propter perfectionem absolutam subiecti, sicut calor, qui non frustra erit in igne post resurrectionem, quando non solum nullam substantiam genera bit, sed nec calefaciet, sed ignem inesse absoluto perficiet. se cus autem est de forma, quae non est nisi propter agere in strumentale, sicut aliquae formae artificiales ad nihil ali ud imprimuntur rebus naturalibus: nisi, vt sint instrumenta ad determinatas operationes, praeter quas ex natura sua nullam penitus habent operationem, sicut acuties securis nihil agit, nisi diuidere, & scindere ab alio mota. Et idem est de virtute qualibet non solum sit propter ope rationem, vel operari, sed propter perfectionem substantiae non absolutam, sed relatam ad opus, est enim virtus, quae habentem perficit, & opus eius bonum redit: nullam tamen operationem habet, nisi quam potentia per eum instrumentaliter exercet. Nec potentia ipsa, quia est propter operationem, aliquam actionem habet, nisi quem anima per ipsam exercet. Ita & virtus, quae a Deo datur sacramen- to non propter se, sed solum propter animam disponendam nihil aliud operatur. Alias Deus non ipsam sufficienter ordinasset in finem, si ipsa haberet aliam operationem, quam istam, propter quam solam, eam Deut fecit.

secunda ratio talis est. sicut albedo separata a quantitate non posset immutare visum, qui est quantus etiam in virtute Dei sic econuerso qualitas extensa, quia recipitur in quanto multo minus immutabit spiritum etiam virtute diuina.

sOLVTIO, dicen dum, quod dissimile est ex vtraque parte. Primo, quia albedo non est apta nata immutare visum, nisi ipsa sit quanta econuerso autem qualitas extensa nata est immutare spiritum coniunctum in virtute tamen qualitatis spiritualis, sicut fantasma in virtute intellectus agentis, sicut probatum fuit lib. 1. dist. 27. de causalitate verbi, & di. 6. de intellectu agente.

sECVNDO, quia visus non est natus immutari a quali, non quanto econuerso autem spiritus coniunctus natus est immutari a quanto coniuncto, vt vbi supra Propter hoc est in anima vni tur corpori, vt perficiatur. Vnde sicut sensibilia mediante corpori coniuncto immutant animam ad sciondam, & virtutes propter quod dicunt phy. scientiam nostram causari a rebus in virtute tamen intellectus agentis, qui est omnia facere, quae possibile est fieri naturaliter: sic sensibilia eodem corpore coniuncto mediante immutant animam ad formam supernaturalem, in virtute tamen Dei, qui est omnia facere supernaturaliter.

TERTIA ratio est, quia virtus corporea, licet formam, ad quam disponit introducat in instanti, vel si ab alio introducatur, disponit tamen in tempore non in instanti, sicut calor alterat quidem in tempore, licet generet in instanti, sed character ita subito introducit, sicut gratia, qui est dispositio ad eam igitur non fit a corpore, sicut nec illa. Et concludit ista ratio, quod si aliquid aliud face ret in anima, quod illud non esset dispositio ad gratiam.

sECVNDA vero ratio concludebat, quod nihil penitus facere posset in anima.

sOLVTIO tunc solum corpus disponit in tempore, quando inuenit dispositionem in subiecto positiuam contrariam forma lem non solum virtualem. Alias disponit in instanti, sicut sol disponit in instanti per lucem aerem ad calorem, quia tenebra praeexistens est pura priuatio. Et dicunt aliqui, quod habens habitum appetitiuum, vel intellectiuum per actum quemlibet contrarium disponitur subito ad contrarium habitum, sic quod simul sunt vtrique habitus in gradibus remissis, & quocunque actu primus remittitur, secundus intenditur quousque primus, si sit corruptus, quia non est inter eos contrarietas formalis, sicut inter album, & nigrum, quemadmodum nec inter visionem albi, & nigri: sed solum virtualis, quia ad contrarium nata sunt inclinare. ideo possunt simul stare, sicut in ferro grauitas inclinatiua deorsum, & qualitas impressa a magnete superposito inclinatiua sursum. sed quicquid sit de hoc saltem habitus infusus simul stat cum habitu acquisito contrario, quia non est contrarius formaliter, quia differunt genere, sed solum virtualiter. Vnde manente habitu vitioso intemperantiae subito per liberum arbitrium homo ad gratiam disponitur, & subito temperantia supernaturalis infunditur. Ita & suscipiens sacramentum, si habet peccatum solum, quo ad maculam, quae est pura priuatio in instanti recipit dispositionem ad gratiam, sicut aer lucem. si autem habet habitum peccati acquisitum, adhuc ille non est contrarius. nisi virtualiter. Vnde cum illo potest recipi dispositio ad gratiam, sicut sine illo, & per consequens in instanti.

secunda opinio est Tho. & habet tres conclusiones. Quarum prima est, quod non sunt sic causa gratiae, quod attingant ad ipsam essentiam gratiae producendam. secunda, quod attingunt ad dispositionem, quae est character, vel ornatus. Tertia, quod per virtutem inhaerentem. Circa quas sic proceditur, quia primo ponetur prima conclusio: & confirmabitur tribus rationibus, & arguetur contra eam tripliciter, & soluetur, secundo eodem modo ponetur, confirmabitur, & impugnabitur secunda conclusio, tertio eisdem modis deducetur, tertia conclusio.

PRIMA ergo conclusio est, quod non attingunt immediate: ad productionem gratiae propter tria. Primo, quia Aug. dicit lib. 8 3. q. 53. Quaedam est Deus faciens per seipsum: quae illo solo digna sunt, eique soli conueniunt, sicuti illuminare animas, sed suprema illumi-

natio, quae est in hac vita, est per gratiam, & charitatem, sine quibus homo est in tene bris. 1. Io. ergo &c.

Et confirmatur ratione sic: quia alias gratia non esset gratia. Nam sicut dicitur & bene: effectus necessarius, vel contingens accipitur per comparationem ad causam pro piuquam, & immediatam, non remotam: etiam si illa non sit principalis, sed instrumentalis. sicut dicitur vnum coelum moueri ab alio necessario, quanuis non moueat nisi motum ab angelo mouente contingenter, & libere, quia mouet per suum motum, qui est motus necessario agens: sic in proposito: si gratia immediate causaretur a sacramento, licet per virtutem a Deo sibi gratis collatam: quia tamen illa virtus necessario ageret. ergo gratia non gratis, nec libere: sed necessario daretur.

sECVNDO, quia creatori debetur adoratio latriae ratione creationis, sed creaturae non debetur latria: igitur ipsa non est creatiuat quod tamen esset si sacramentum produceret gratiam, quae non producitur, nisi per creationem. si dicatur, quod latria debetur soli creato ri principaliter, non autem instrumentaliter. Contra, quia quicquid sit de potentia Dei, tamen de facto esse, vt communiter tenetur virtus creandi etiam instrumentaliter non est communicata creaturae: sed secundum omnes gratia non producitur, nisi per creationem. ergo ipsa non producitur a sacramento, quod est creatura.

TERTIO, quia Christus secundum, quod homo per potestatem excellentiae de qua dicitur. Hic est qui baptizat, potest conferre effectum sacramenti sine sacramento: sed secundum quod homo non potest conferre gratiam, quia non potest dare spiritum. si ergo gratia non est effectus sacramenti: sic quod ab illo essentialiter producatur, imo sicut Christus dicens paralitico: Remittuntur tibi peccata tua. per haec verba causauit in ipso dispositionem ad gratiam, quam non habebat, quae rens magis salutem corporis, quam animae, sed per Deitatem causauit gratiam, per quam formaliter peccatum dimisit, & sic filius hominis habet potestatem in terra dimittend. &c. sic per absolutionem sacerdotis disponi tur confitens, & a Deo gratia infunditur

secundum hoc intelligendae sunt authoritates, quae dicunt facramenta causare gratiam, scilicet dispositiue: sicut homo est causa hominis disponendo, & secundum quod dicimus, quod humanitas Christi viuificat animas, vel aliquid huiusmodi, nisi quod humanitas Christi non solum dispositiue, vt sacramenta, sed etiam meritorie est causa gratiae.

CONTRA hoc arguitur tripliciter. Primo quia illa, quae sunt aequaliter in potentia passiua, & actiua aequaliter inde educuntur, seu per creationem, vt virtutes infusae, & dona, siue per generationem, vt formae corporales, licet vna sit perfectior altera: sed gratia, & character sunt huiusmodi, quia neutrum est in potentia actiua naturae, nec per consequens in potentia passiua materiae. ergo aequaliter causantur, vel generantur, & aequaliter possunt a creatura produci, vel non produci.

sOLVTIO. dicendum, quod quantum ad potentiam passiuam maior est vera, & minor est falsa: quia dissimiliter sunt in potentia passiua: quia sicut in potentia passiua naturali simpliciter praeexistit aliquid respectu primi coeli: quod potest produci virtute ipsius propria, sicut forma non viuens: aliquid aut praeexistit minus in potentia: quod potest produci a coelo in virtute Dei, sicut anima corruptibilis, & aliquid in sola potentia materiae obedienti: quod non potest produci aliqualiter, nisi a sola virtute Dei, sicut anima rationalis, sic aliquid simpliciter est in potentia naturali animae: vt quae naturaliter acquiruntur. Aliquid vero totaliter simpliciter in sola potentia obedientiali: sicut illa, quae a solo Deo recipit: sicut gratia, & gloria, quae debentur proprie creari, vel concreari: alia modo medio, quae possunt produci a natura virtute Dei supernaturaliter collata, vt character, & ornatus, vt processus gratiae respondeat processui naturae: quo supremum est a Deo solo principaliter: infimum a utem a natura principaliter, & instrumentaliter: medium a natura instrumentaliter, & a Deo principaliter.

Quamtum ad aliam partem de potentia actiua dicendum, quod maior est vera de his, quae sunt aequaliter in potentia principali, & instrumentali non de altera tantum. Minor autem sub hoc sensu est falsa, quia licet gratia, & character sint aequaliter extra potentiam principalem creaturae, non tamen supra potentiam instrumentalem.

Et ratio huius est, quia quod non excedit limites creaturae, potest communicari creaturae, & quod competit vtil creaturae per naturam principaliter, si communicetur alteri instrumentaliter non dicitur creari: sed vel naturaliter produci: si ordo natu rae hoc commiserit, sicut producere animam vegetatiuam, & sensitiuam competit naturaliter, & principaliter plantae, & animali: quia est secundum suam speciem. Vnde quia communicatum est caelo sine planta, & sine animali quasdam animas huiusmodi producere inquantum semen Dei est in natura non propter hoc animae illae creantur, quanuis sine semine producantur. Illud autem, quod excedit limites creaturae, nec competit alitui creaturae naturaliter, & principaliter, nec in se, nec in suo simili non est ei communicabile, etiam instrumentaliter. Vnde cum producere gratiam sit excedat limites creaturae: vt nulli competat per naturam principaliter, nec in se. nec in simili, vel maiori: nulli etiam est tommunicabile, vel saltem nulli est communicatum et iam instrumentaliter. Econtrario autem cum libero arbitrio comperat principaliter se ad gratiam disponere, & facere illud, quod est immediata dispositio ad gratiam: si dispositionem ad gratiam facere committatur sacramento instrumentaliter, nec hoc erit creare, nec hoc erit creaturam extra limites suos ponere, verum est quod in hoc est dissimile, quia anima, quae per putrefactionem generatur a coelo est eiusdem rationis: cum illa, quae per semen generatur a particulari agente quandoque: quanuis aliqui dixerint oppositum. Dispositio autem, quae est character non est aliquid vniur rationis per essentiam cum dispositione, quae est actus libeti arbitrij: quanuis sit vnius rationis per efficaciam, etiam si sit alia gratia in sacramentis ab illa, quae est in virtutibus, & donis, quia character, & ornatus sacramenta lis principaliter disponunt ad gratiam gratum facientem, quae est vna in omnibus. sed nec illa dissimilitudo obstat: quia etiam sunt animae aliquae imperfectae, quae a solo coelo producuntur: sed non creantur, quia nobilior ab animato producuntur. Et sic etiam est in propositio si dispositio, quae est per liberum arbitrium est nobilior, quam illa, quae est per sacramentum, & efficacior. Tunc enim si dispositio nobilior competit per naturam principaliter vni creaturae: alia, quae est inferior, poterit instrumentaliter alij creaturae inferiori communicari. Si autem dispositio sacrametalis est nobilior, quam actualis liberi arbitrij adhuc sequitur idem: sicut consequenter probabitur.

Praeterea, quod est supernaturale secundum genus suum, totum illud creatur: nec eius productio aliquo modo creaturae communicatur: sed quod non est supernaturale secundum genus suum, licet secundum esse speciei sit supernaturale, potest quidem communicari creaturae producendum saltem instrumentaliter, sicut aliqui dicunt, quod charitas, quae secundum totum genus suum est supernaturalis, & gratia, non possunt produci virtute creata: sed diligere Deum super omnia est naturale secundum genus suum, diligere autem meritorie super naturale secundum speciem suam, siue quo ad efficaciam, siue quo ad substantiam: vt quidam dicunt: tamen hoc potest creatura per virtutem Dei: vel manentem, sicut charitas, vel in motu, sicut Magister dicit.

Ex his igitur patet id, quod ex natura sui generis principaliter competit alicui creaturae, potest supernaturaliter communicari, alij etiam inferiori iustrumentaliter, vel idem specie, sicut coelum in virtute Dei producit animam perfectam corporalem, quam animal perfectum producit ex natura, vel differentem specie, siue excellentiorem, vt in exemplo dictum est de dilectione meritoria: vel inferio ris speciei sicut coelum in virtute Dei animam animalis imperfecti, quod generare non potest natura, nisi per putrefactionem. Et huius ratio est, quia sicut videmus in naturalibus, quod aliquis effectus est in virtute vnius causae naturaliter vniuoce, qui tamen est in virtute superioris aequiuoce, sicut calefacere est a calore vniuoce, & a Sole aequiuoce: non vtique nisi ordinatione Dei, sic nulla contradictio apparet, si illud, quod vna creatura habet naturaliter, & est perfectionis virtute Dei, detur alteri creaturae supernaturaliter: propter quod cum Christus dicat: Data est mihi omnis potestas in coelo, & in terra: nullum inconuenieus videtur, si omnem potentiam alteratiuam: quam habet corpus: quodcunque habuerit corpus Christi: vt sic tactu suo curaret omnem morbum: quem herba, vel gemma curaret suo tactu: & fimbriis vestis eius, aut vmbrae Petri: haec virtus potuit communicari, si eam aliqua vmbra habuerit, vel corpus Vnde de Christo dicitur: Virtus de illo exibat, & sanabat omnes. Et sic verificatur verbum Greg. secundo dialogorum dicentis, quod sancti viri aliorum miracula ex potestate faciunt. Et similiter anima Christi omnem virtutem. motiuam coeli, & corporis supernaturaliter habuit, quam habet quicunque angelus naturaliter.

Item si illam virtutem, quam habet vna creatura naturaliter potest alia a Deo obtinere supernaturaliter multo magis aliam minus perfectam · Vnde cum liberum arbitrium ex natura sua se possit disponere ad gratiam perfectius, & nobilius, quam sit illa dispositio, quae atur cum sacramento: siue sit ab eo, siue non, propter quod nobilius proprio motu dicitur adultus saluari per dispositionem a se factam, quam paruulus per dispositio nem a se susceptam· ergo sic disponere potest communicati sacramento, cum melius disponere sit naturale libero arbitrio: imo etiam si dispositio habitualis sacramentiesset nobilior, quam actualis liberi arbitrij propter hoc, quod ipsa manet, alia non adhuc ex similitudine generum supradicta illa potest communicari, sicut de dilectione meritoria dicitur, quae nobilior est. Sed simpliciter loquendo dispositio liberi arbitrij est melior: quia illa posita non potest esse obex ad gratiam, sicut potest esse cum charactere. Forma autem, quae est dispositio, & cuius a natura finis est disponere, tanto simpliciter melior est quanto dispositio efficacior, & infalibilior.

SECVNDO principaliter arguitur contra primam conclusionem sic. Contraria nata sunt fieri circa idem, & pari uirtute causari: vnde si vnum contrariori est in virtute passiua, vel actiua naturae, & reliquum: sed homo per semen transfundit dispositionem non solum ad peccatum sicut homo malae complexionis, & pronae ad peccatum quandoque generat filium consimiliter pronum, & ad idem peccatum: sed etiam transfundit ipsum peccatum originale. ergo minister per sacramontum non solum transfundit dispositionem ad gratiam, sed etiam ipsam gratiam.

SOLVTIO, homo potest ex se esse Deo ingratus per peccatu, quod complote, & perfecte potest perpetrare, & non solum ad ingratitudinem, seu ad peccatum se disponere, sed non potest ex se Deo gratus esse, sed tantum potest ad gratiam se disponere. Vnde potest transfundere originale, quod est culpa, & dispositio ad culpam, non autem gratiam, sed tantum dispositionem ad eam.

Tertio arguitur sic. Carentia subiecti non impedit, cum gratia non subsistat, nec distantia terminorum, cum tantum differant gratia, & priuatio eius, quantum lux, & tenebra, nec plus, nec modus producendi: cum sit vera mutatio, nec dignitasformae, cum virtus instrumentalis producat dignius se: vt virtus coeli, animam bouis. ergo &c.

SOLVTIO. Carentia subiectum non est in anima rationali actu, quae creando infunditur, quae tamen actu creatur, & non est ibi vera mutatio, siccut in generatione, sed est ibi tantim distantia termino rum, & dignitas formae: quia naturalis cius prod actio excedit omnem virtutem naturae: vnde nec ali. ui com municata est eius productio supernaturaliter, & simile est de gratia. Secus autem est de luce, quae non tantum distat a tenebra respectu subiecti quantum gratia a priuatione sua respectu animae, quia Deus plus distat ab anima, quam luminosum ab illuminabili: quia in infinitum. Et cum passionem non recipiat perfectiorem, nisi mediante actiuo, tantum quodammodo distat a recepribili quatu a producto, & plus. ideo &c.

Secunda conclusio est, quod sacramenta attingunt ad productionem dispositionis ad gratiam, quae est character, vel ornatus, & pari ratione ad gratiam sacramentale n, si diseratab alia gratia, & hoc propter tria.

Primo, quia sicut per quae peccat quis: per haec, & torquetur, sic quia homo peccat per sensibilia, torquetur per sensibilia in inferno, & humiliatur, vt per illa iustificetur poenitens in mundo: sed sensibilia fuerunt causa peccati noo solum sine qua non, sed instrumentaliter: quia vidit mulier lignum, quod esset pulchrum visu, & suaue &c, ita quod fructus visus mouit sensum, & per illum intellectum, & cum hoc appetitum, qui est mouens motum ab appetibili, licet in virtute intellectus agentis, vt dicitur tertio de Anima. ergo & in iustificatione ipsa sensibilia actiue se habent, licet in virtute Dei.

Secundo, quia non fuit alius modus reparatio, nis nostrae miseriae conuenientior, quam ille, quo Deus vtitur ad iustificationem nostram: sed homo aptus natus est mediantibus sensibus ab ipsis sensibilibus acquirere perfectionem: ita, vt ab illis perficiatur scientia, & virtutibus mediante corpore coniuncto actiue: sed non principaliter, sed in virtute intellectus agentis, vt saepe dictum est. ergo sic debet acquirere perfectiones supernaturales, vt per sensibilia ad illas disponat. Vnde & f. les q est virtus theologica infusa est ex auditu: inquantuau diendo homo disponitur, vt ei fides infundatur, ad quam dispositionem illa sensatio agit: quanuis illa sit actus liberi arbitrij. Ista autem non: quae est in sacramentis: sed sit habitus quidam.

Tertio, quia cum gratia non detur secundum legem communem, nisi disposito, oportet, quod recepturus gratiam, vel disponat se per liberum arbitrium, vel disponatur ab alio: sed par uulus non disponit se. ergo disponitur a sacramento.

Item in sacramentis nouae legis, in quibus da tur gratia, nisi homo ponat obicem: non per se requiritur, quod homo se disponat: sed solum quod se non opponat. ergo per ipsum sacramentum disponitur. Et sic est probabile in omni sacramento nouae legis, quod iustificat ex opere operato, & quod conferat dispositio nem ad gratiam. In sacramentis autem veteris leginon solum promittebatur gratia: sed dabatur in illis a Deo, sed requirebatur dispositio, quam sacramenta non faciebant, nisi circuncisio: sed ipsemet suscipiens. Vnde iustificabant ex opere operante, non ex opere ope to. Cum igitur ista iustificent ex opere operato: sicut illa ex opere operante: sicut opus operans ibi formaliter causabat dispositionem, vtita hic opus operatum, vt sicut ibi homo suscipiens sacramentum, se dispone bat ad gratiam, sic nunc ipsa susceptio sacramenti, vel sacramentum susceptum ipsum disponit. Et tamen dif ferentia inter hanc dispositionem, & illam: sicut inter actum, & habitum, quantum ad hoc, quod illa transit, hec manet: & ista etiam inclinat ad illam, sicut habituad actum. Ista etiam potest esse immediata dispositio in illo, qui non habet vsum liberi arbitrij: & est in illo, qui habet ista dispositio per se: illa solum per accidens ad remouendum prohibens. Nec iste habitus causatur ab actibus, ad quod disponit: sicut nec habitus infusus. Et si dicatur, quod opus operatum est quaedam dispositio: sed non est opus operatum a sacramento: sed a Deo in sacramento, vel cum sacramento: sicut & gratia ipsa, & in hoc erit praeeminentia, quod in sacramentis illis nec a Deo, nec a sacramento: sed a suscipiente fiebat dispositio: vnde non magis iustificabant, quam alia opera virtutum, imo minus effectiue: quia non erant bona ex genere, sicut moralia: sed solum per obedientiam erant actus latriae: sed solum significatine magis iustificabant: quia significabant magis Christum, & alias causas iustificationis, quam alia in lege consulta, vel praecepta: quia ad hoc principaliter erant cerimonialia: non sic autem moralia, sed propter se in sacramentis vero nouae legis a Deo disponitur homo, si iniquam ita dicatur, istud non valet: quia sacramenta nouae legis praeeminent in iustificando omnibus antiquis. sed sacramentum, quo originale in mulieribus delebatur, in lege, & ante circuncisionem in masculis non poterat aliquid causare in eis: quia ab eis non suscipiebatur: quia fides parentum, vel oblatio facta pro eis ipsos non contingebat. Et secundum illos, qui sunt contrariae opinionis certum est, quod per illa nihil age batur a sacramentis. Oportebat autem paruulam, vel paruulum, in quibus non erat vsus liberi arbitrij, & erat dispositio, ad gratiam disponi a sacramento, vel a Deo: sed non a sacramento, ergo a Deo. ergo nihil plus habet sacramentum nouae legis, si in eo solus Deus disponit, & gratiam infundit: a sacramentis veteris legis, & ante legem contra originale praeter circuncisionem: in quibus similiter Deus vtrunque, faciebat, quod est absurdum. Quare relinquitur: quod sacramenta nouae le gis saltem alterum faciant: sed non causant gratiam. ergo causant dispositionem ad eam.

sed contra istam conclusionem arguitur tripliciter. primo quia virtus in sacramentis agens de necessitate naturae aequa liter agit characterizando, disponendo in voluntarium & in non voluntarium: in dormientem, & vigilantem: sicut ferrum candens adhibitum vtriusque, vel cauterium aequaliter imprimit suam figuram, sed hoc est falsum. ergo &c.

Dicendum, quod virtus sacramentalis agit de necessitate naturae: sed volens, & nolens: vigilans, & dormiens non sunt aequaliter dispositi respectu illius actionis: quae licet sit necessaria quo ad instrumentum: est tamen voluntaria quo ad principale agens. Vnde quia Deus non vult characterem imprimi nolenti, sicut volenti: quia non vult hominem cogere. ideo non est aequaliter dispositus. Et praeterea, sicut ignis non calefacit aequaliter calefactibile: quando Deus non vult, quanuis agat de necessitate naturae, sic nec sacramentum, cum sacramenta non habeant virtutem, nisi quando Deus eam dat eis, quod non est nisi concurrentibus illis, quae sunt dessentia sacramenti. vnde sicut de ficiente intentione dandi ex parte ministri, qui vult ludere, non est ibi virtus, sic deficiente intentione susceptiui, qui non vult suscipere nec per se, nec per alium, qui ipsum representat, non est ibi virtus: quia nec est sacramentum. secus autem est de cauterio ignito, in quo est virtus: sed si esset refrigeratum, tunc esset fimile. Et quod dicitur, quod velle non disponit, nec nolle impedit, verum est respectu effectus sacramenti: sed bene impedit respectu ipsius sacramenti. siue enim ve lit characterizari, siue nolit: dum tamen velit suscipere id, quod ecclesia vult dare, sequetur effectus: sed si nolit illud recipere, nec istud recipiet: nec per consequem effectum.

sECVNDO principaliter arguitur contra eandem conclusionem, sic instrumentum non agit in virtute principalis agentis, nisi exercendo suam actionem propriam: sed anima non est susceptiua vnctionis, vel ablutionis. ergo &c.

si dicatur, quod circa totum exercet eam, in partem aliam non valet: quia hoc est verum de parte, prout est pars, & non aliter. vnde ignis conburens hominem attingit animam inquantum est forma separans eam per mortem: & potentias organicas per accidens corrumpit: sed non atringit eam secundum essentiam, vt ipsam corrumpat: nec secundum aliquam potentiam abstractam. ergo cum character in essentia, vel in potentia abstracta recipiatur, hoc non est per sacramentum, quod corporaliter non attingit nisi compositum.

sOLVTIO: dicendum, quod imo corpus, quod exterius attingit com positum agit eo mediante etiam in partem separatam actionem, quam sequitur passio: quae est salus, & perfectio: quia intellectus intelligit corpus per tactum sensa tum: & voluntas dolet, vel gaudet. sed actionem, cuius passio sit, quae magis facta abiiciat a substantia non: tum quia anima illius capax non est: tum quia anima vnitur corpori propter sui perfectionem, & non propter sui corruptionem. Et similiter sacramentum per corpus, quod attingit, agit intellectum characterem, qui est salus, & perfectio, non aliquid aliud.

TER. TIO arguitur principaliter contra eandem conclusio nem, sic: Corpus non agit in illud, quod non tangit, sed verum matrimonium contrahitur inter absentes per nuncios, vel per epistolam, vbi non potest esse contactus. er go saltem sacramentum matrimonij tunc nihil agit in contra hentibus.

sOLVTIO, dicendum quod in baptismo, & confirmatione, & vnctione, & ordine, ni si esset contactus verus, non esset sacramentum. In matrimonio autem nisi esset auditus verborum, vel visus nutuum, nec esset mutua intellectio, nec mutuus consensus, & per consequens nihil esset actum, nec in poenitentia secundum quosdam, nisi esset auditus absolutionis. Et in eucharistia posset dici similiter: quod nifi sonus perueniret ad quemlibet hostiam non consecraret. Nec obstat si sint multae vna super aliam, quia quaecunque in aere se contingunt aer medius est, per quem faciliter sonus spiritualiter diffunditur. sed quia surdus potest absolui, & potest matrimonium contrahere, & similiter caecus. Ideo aliter, & melius est dicendum, quod licet naturaliter, quod non tangit, non agat tamen supernaturaliter, & in virtute Dei, qui contulit spiritibus per naturam agere sine tactu molis: potest hoc dari corporibus a Deo per gratiam.

Posset etiam Deus conseruare lumen solis in Luna annullato lumine medio, & nihilominus esset illud lumen a sole, & non esset per medium. Et sic mediate ageret, quod immediate non tangeret, quanuis dubium sit, vtrum tunc conseruaretur a sole. sed sicut Deus potest agere sine omni medio, sic potest agere mediate, vno medio subtracto, sicut ergo potest lucem conseruare in Luna sine alio lumine, ita mediate solo lumine solis, videtur etiam quod posset Deus facere, quod ignis combureret stupam distantem in vacuo.

Et praeterea si tactus requiritur hoc est magis signum, quod sacramenta agant, quam quod sint solum signa, & causa, sine qua non ex pactione: quia merellus, qui ex pacto est signum, & causa, sine qua non habendi prandium potest recipi per se, vel per alium, vel cum cirotheca: sine hoc, quod tangatur manu nuda, & pater recipit pro se, & filio. sic igitur mater baptizabi tur pro se, & filio, maxime quem gestat in vtero, nec oortebit, quod tangatur ab aqua. Et cum larua, & veste poterit baptizari sine hoc, quod attingatur caro. Et si homo sic consequitur gratiam per sacramentum: sicut clericus de praebenda inuestitus per librum, & non aliter: tunc poterit per procuratorem baptizari, confir mari, inungi, & huiusmodi, sicut potest de praebenda inuestiri. Contra quod dicit Augustinus, quae est ista vis aquae: vt corpus tangat, & cor abluat: Nisi ergo tangeretur corpus non ablueretur spiritus. Et ideo in contactu materiae, & suscipientes in baptismo confirmatione, vnctione, & ordine, & in vsu eucharistiae, quia suscipere sacramentaliter eucharistiam est non solum tangere sed gustare, & manducare in his est euidens contactus tamen materia eucharistiae non oportet, quod tangatur a conficiente: quia inquantum huiusmodi non est suscipiens, sed est efficiens sacramentum, sed oportet quod contingatur a verbo, id est, ab aere subiecto soni si ibi debet aliquid agere: sed si ibi nihil ageret, sed Deus: totum adhuc haberetur propositum, quia sufficit, quod sacramentum agat dispositionem in suscipiente ad gratiam, quod faciunt species susceptae. sed tunc non esset adhuc virtus in forma: sed tantum in materia, si verba nihil agerent ad conuersionem. Vnde me lius dicitur, quod verba ad hostiam attingunt: & ad conuersionem disponunt. In confessione vero non oportet, quod sit contactus materiae si materia est confessio, quae est magis in agendo, quam in patiendo: sed si materia est peccator: ipse attingitur verbis absolutio nis: vt infra dicetur. In matrimonio autem, vbi materia sunt contrahentes: nullus contactus requiritur.

Sed in omni sacramento requiritur per se contactus formae: puta, quod sonus verborum veniat vsque ad suscipientem: quando consistit in vsu, vel vsque ad materiam, quando in consecratione materiae. sed non requiritur, quod suscipiens sacramentum intelligat verba: cum aliquando sit paruulus, vel laicus, nec etiam quod audiat sonum. cum aliquando sit surdus: quia non ex opere operante suscipientis: sed ex opere operato a se, & a Deo, & a passione suscipientis operantur verba ipsa absolutionis. Vude in sacramento altaris vi verborum fit conuersio dispositiue ipsius panis & vini: in quibus non est auditus, nec intellectus. Quando igitur puer baptizatur, sicut aqua secundum naturalem virtutem, affligit eum, si est nimis frigida. Vel de lectat, si est tepida, & forte vsque ad voluntatem peruenit haec passio ex quadam intellectione confusa, sic posset imaginari, quod mediante tali intellectione con fusa, transfunderetur character a sono verborum mediante intellectione, vel specie sine intellectione.

Hoc tamen non per se requiritur, sed accidit: quia sicut sol non illuminat, sed tantum calefacit illud, quod est calefactibilie, & non illuminabile: vt profundae terrae, quod quidem non illuminat, sed solum superficiem terrae ipsius: sic in aqua, & aere subiecto verborum est virtus: quam si suum subiectum sentiatur mediante illa fensatione operatur. si autem non sentiatur, nihilominus operatur. Non enim, quia sentitur a suscipiente: ideo operatur, sed quia a Deo applicatur, In matri monio autem, quod inter absentes contrahitur ipsa ver ba nuncij audiuntur, vel literae leguntur: & sic aliquis contactus sensuum inuenitur. si tamen sacramentum modo ordinato a Deo ministratur, & desit contactus materiae, vel formae: verum sit, quod corporale non possit agere etiam Dei virtute, si tangat: tunc Deus ex pactione illud supplet, sicut quando apostoli duo, vel tria milia simul baptizabant. Tunc enim forte non quilibet aquis est tactus. ergo cum dicitur: Nisi quis natus fuerit ex aqua, & spiritu &c. posset intelligi ex aere, qui dicitur spiritus, quia aer est subiectum formae, quae attingit baptizatum, sicut aqua, nisi quod in quibusdam libris additur ex aqua, & spiritu sancto, quanuis possit intelligi sancto, quia est subiectum verbi sanctificantis. sed longe est hoc ab expositione sanctorum. Ideo illa expositio nullo modo est tenenda.

Tertia conclusio est, quod sacramenta habent hunc effectum per virtutem inhaerentem, quod patet tripliciter. Primo quia non minus potest corpus, vt instrumentum diuinae misericordiae, quam vt instrumentum diuinae iustitiae: sed ignis purgatorij, vel inferni propter hoc habet vim affligendi spiritum, quod est instrumentum diuinae iusti tiae, ergo sacramentum habet vim instituendi: quia est instrumentum diuinae misericordiae.

Nec va let solutio distinguens de actione immissiua, & detentiua, quod scilicet corpus potest agere in spiritum detinendo, & non immittendo, quia sicut est supra naturam corporis aliquid immittere in spiritum: sic spiritum detinere, & plus quia in immittendo corpus praeualet spiritui creato, quia omne corpus habet virtutem aliquam immissiuam alicuius formae: realis, spiritus autem nullam. sed in mouendo localiter, vel in detinendo in loco spiritus praeualet corpori: quod sibi obedit ad nutum in motu, & quiete. Nec est contra naturam spiritus recipere, sicut detineri inuitum in loco. si igitur corpus inquantum est instrumentum diuinae iustitiae, potest spiritum deti nere in loco, multo magis inquantum est instrumentum diuinae misericordiae potest in spiritum immittere.

Item potest dici, quod & si corpus separatum nihil immittit in spiritum nihilominus corpus coniunctum secundum esse immittere potest: sicut econuerso spiritus separarus non immittit formam, nec immediate mouet ad formam spiritus dico creatus. Ad nullam enim volitionem angeli, sequitur immediate calefactio, aut affectio, vel passio quaecunque in corpore humano, sine motu locali. spiritus autem coniunctus corpori immittis formam: quia ad solam voli tionem animae coniunctae sine omnimotu locali sequitur affectio, passio alteratio, in appetitu sensitiuo. ergo similiter econuerso: maxime, quia totus homo, qui est praestantior qualibet sui parte mouet vnam per aliam. Et sic mouens principale est nobilius moto. Non oportet autem de instrumentali: sicut animal per potentiam generatiuam generat potentiam sensitiuam, quae nobilior est.

si autem dicatur, quod potentia actiua, secundum quod huiusmodi est nobilior passiua: dicen dum, quod est bene verum: licet non simpliciter, & semper, qa sensus exterior secundum quod habet actu especiem: quam in terior habet tamen in potentia est nobilior: & sic mouet. Et si militer potentia calefactiua respectu tactus est actiua, & ignobilior simpliciter: sed nobilior secundum quid: quia habet virtute: quod illud, potentia. Et tunc dicam, quod corpus mouetur a sacramento secundum qualitatem corporalem, quam habet in potentia: & sensus, seu sensibile in virtute naturali intellectus agentis mouet inintellectum ad speciem, in virtute autem supernaturali sacramentali mouet ad characterem, vel ornatum: intellectus autem agens est nobilior omni potentia animae secundum communem opinionem.

Item cum vnus spiritus agat in alium saltem illuminando: potest communicari corpori supernaturaliter, quod agat in spiritum, vt videtur: ita quod afflictio, & dolor, qui est in damnatis positiue: sit effectiue, licet instrumentaliter, & supernaturaliter ab igne.

Item cum ignis sit natus causare dolorem in spiritu coniuncto: licet medi ante corpore potest ei Deus conferre, vt sine tali medio agat: quia in virtute Dei non minus potest, quam poterat in virtutem intellectus agentis. Et in virtute Dei po test sine corpore medio, quod de se non poterat sine illo: & sic in inferno est immissio: & non solum detentio.

secundo, quia non minus potest secundus Adam per regenerationem, quam primus per carnalem generationem: sed ille transfundisset originalem iustitiam, quae erat dispositio ad gratiam per virtutem seminis. er go hic est talis virtus in sacramentis dispositiua: quia sunt sacramenta gratiae, & regeneratiua in spem viuam.

Nec valet solutio dicentium, quod solum transfusum fuisset illud, quod erat ex parte corporis: quia secundum eos tota ecclesia originalis iustitiae transfusa fuisset ab homnine, & per hominem. Et tamen licet subiectio virium inferiorum ad superiores esset corporalis subiectiue: erat tamen supernaturalis. Non autem ex hoc, quod aliquid est spirituale supergreditur virtu tem creaturae: cum quicquid est intellectu, & voluntate: siue sit habitus, siue actus sit spirituale: quorum tamen omnia naturalia producuntur virtute nature. sed ex hoc, quod est supernaturale, siue sit corporale, siue spirituale supergreditur virtutem naturae: sicut ipsum nomen sonat: sicut gloria corporalis non potest esse in creatura virtute naturae: nsi forte instrumentaliter a glo ria animae redundet gloria corporis, vt corpus perficiatur ab anima in esse supernaturali per eius supernatura litatem: sicut perficitur ab animae natura in esse natura li: secundum quem modum aliqui dicunt virtutes flue re a gratia, sicut potentias ab anima.

si igitur iu stitia originalis, non obstante natura, supernaturaliter potuit a corpore transfundi pari ratione character. si autem consideremus dominium, & virtutem virium superiorum animae, quae sic subiiciebant sibi inferiores dispositiue, quod rebellare non possent: illud erat quidem spirituale subiectiue, & supernaturale: & tamen transfusum fuisset ab anima in animam mediantibus corporibus: ita & hic ab anima baptizantis, ordinantis, & confirmantis mediante sacramento transfunditur cha racter in in animam baptizati, confirmati, & ordinati, nisi quod ibi erat causa vniuoca, hic potest esse aequiuoca: vt quando non baptizatus baptizat: vel impoenitens absoluit poenitentem: vel non inunctus inungit morientem. Quia enim subiecto corporalis ad animam naturalis est: licet non in tanta perfectione: ideo potest communicari eius productio rei naturali. Et simi liter quia dispositio ad gratiam est naturalis: licet non talis eius productio potest communicari, & est commu nicata in reparatione gratiae: sicut illa erat in statu naturae non lapsae: quia illa originalis iustitia ita erat dispositio necessitans ad gratiam: sicut nunc character. Vnde sicut per circuncisionem, & baptismum puer ad gratiam disponitur, & recipit gratiam, sic tunc per iustitiam trans fundendam disponendus erat secundum habitus. Et illud sufficit in illo, qui non potest habere actum: vnde In hora, qua anima in vtero infunderetur, iste iustitia transfunderetur, quasi dispositio, & gratia a Deo infusa fuisset: & sic omnes fuissent concepti sancti, sicut Chri stus, & non solum in vtero sanctificati. Et hoc erat ne cesse in paruulo: tunc sicut nunc, non quia esset puriculum de morte sed quia non habebat vsum liberi arbitrij, sicut nunc. Vnde ille status requirebat, quod quandiu vires inferiores essent subiectae viribus superio ribus tandiu superiores essent subiectae Deo: & per con sequens non poterat transfundi antecedens, quin trans funderetur concequens. subiectio autem mentis ad Deum, vel actualis, vel habitualis erat spiritualis, & supernaturalis saltem illa habitualis: prout pertinebat ad originalem iustitiam.

Item licet paruulus non conciperetur in originali peccato: nec per consequens haberet oppositam dispositionem ad gratiam, hoc tamen non sufficiebat ad ipsam infundendam, sicut ho mini in puris naturalibus existenti, nisi se disponeret per liberum arbitrium, Deus gratiam non infunderet quia bonus vsus naturalium debet esse dispositio media ad su pernaturalia dona. ergo vel paruulus non habuisset gratia tiam quousq, habuisset vsum liberi arbitrij, & se disposuisset, & sic esset sibi melius quo ad corpus, quam quo ad ani mam, quod videtur absurdum: vel aliqua dispositio sibi in fundebatur, imo transfundebatur. & sic habetur propositum.

Tertio, quia omne instrumentum dum mouetur a principali agente recipit aliquam virtutem ab eo, per quam potest in aliquem effectum, in quem prius non poterat: vel alio modo quam prius: sicut coelum per hoc, quod ab angelo mouetur, aliter operatur, quam si staret: sed sacramenta dum adhibentur, sunt in strumenta Dei sanctificantis: ergo accipiunt virtutem ab eo ad aliquid agendum ad sanctificationem.

Nec obstat, quod instrumentum coniunctum nihil recipit. separatum vero solum motum localem: quia hoc est falsum: imo ex hoc ipso, quod aliquid est, instrumentum potest ab alio habere virtutem, quam ex se non haberet: sicut coelum, vt dictum est. Et iterum eo ipso quod instrumen tum ab alio mouetur, aliquid efficit, quod prius non efficeret: sed quia ars creata non est principiu factiuum formae realis per motum artificis hominis, vel angeli: non consequitur corpus, quod agat nisi formam artificialem: quae non est realis: sed ars diuina est factiua, vel factrix omnium rerum: vnde ex hoc, quod corpus motum est a Deo: potest attingere ad formam realem conceptam a Deo proportionalem virtuti creaturae, sicut est dispositio ad gratiam: non autem ipsa gratia.

Item in iustrumentum separatum, quod est ab alio decisum: ex hoc ipso potest aliquid vltra suam speciem agere sine motu locali in virtute eius, cuius est: quae est sua forma natu ralis sicut, semen animalis. Et quia omnis creatura a Deo est: ex hoc ipso potest aliquid vltra suam speciem: sed hoc non nisi secundum diuinam ordinationem: contra quam non potest illud, quod est infra speciem: virtus er go aptitudinalis, quae est in corpore ex hoc, quod est a Deo reducta est ad actum ex hoc quod a Deo ordinatum est ad sanctificandum animam: vel reducitur ad actum: aut accipit virtutem ex hoc quod accedit verbum ad elementum, & fit sa cramentum. Et sic a ministro instrumentaliter: a Deo au tem principaliter mouetur, & applicatur ad sanctifican dum. Et ideo licet ex hoc ipso quod res sacramentorum sunt, a Deo habeant potentiam remotam ad aliquid agendum vltra suam speciem, & potentiam propinquam ex diuina ordinatione, & Christi contactu, & institutione: tamen in actu non habent hanc virtutem nisi simul concur rentibus omnibus, quae sunt de essentia sacramenti.

sED contra hoc arguitur tripliciter. primo quia non potest esse virtus spiritualis: quia aut haberent esse manens, aut in fluxu, & fieri: non primo modo: quia si cut corpus est constans ex materia, & corporeitate: & cor porale est, quod est in corpore subiectiue. sic spiritus est qui per essentiam: & spirituale est, quod in spiritu subie ctiue. Nam etiam in fluxu, quia nihil est subiectum rube dinis in transitu, sicut rubescunt verecundati: nisi quod est in esse permanenti.

REsPONDEO secun dum veritatem illa virtus est corporalis qualitas essentialiter, & formaliter non nata esse in spiritu subiectiue: tamen ratio non cogit: quia non sequitur, est forma in corpore. ergo est corporalis: quia anima rationalis est actus corporis: & tamen est non solum spiritualis, sed etiam spiritus per essentiam, & per efficaciam: quia habet operationes, & habitus spirituales.

si dicatur, quod hoc est: quia ipsa forma spiritualis substantialis, qua tra hit ad se, & non trahitur a materia, & natura praecedit es se corporeum. Dicendum, quod etiam dona, & virtutes mo rales infusae, imo etiam acquisitae videntur esse spirituales effecti ue: licet sint corporales subiectiue: quia faciunt obedire ratione, quae spiritualis est.

Et ad illud de fluxu dicendum est, quod non cogit: quia non est intentio dicere, quod sit vna virtus specie spiritualis, quae possit manere in cor pore ad horam, & non diu: sed sicut forma scanni est in dolabra, in fluxu non formaliter, sed virtute, & in fluxu non nisi quandiu mouetur: sic etiam character, qui manet in amina, est etiam in sacramento virtute solum, quandiu sacramentum est in vsu. i. in coniunctione materiae ad formam a ministrante applicante suscipienti.

si militer ad aliam ratione, qua dicitur, sicut in spiritu non potest esse virtus corporalis subiectiue, sic nec econuerso spiritualis in corpore,

Dicendum, quod sicut virtus corporalis formaliter non potest esse in spiritu subiectiue, vt quantitas in angelo: sic nec virtus spiritualis formaliter potest esse in corpore subiectiue: nisi, vt dictum est prius. sed sicut virtus spiritualis potest agere corporale, & in corpus, sic econuerso virtus corporalis potest agere spirituale, & in spiritu. sed in hoc est differentia, quod illa in propria virtute: quia hoc est infra, & non supra speciem: hic autem in aliena.

sECVNDO, arguitur, quod non possit esse virtus corporalis: quia agit in spiritum

Dicendum, quod falsum est, imo virtus in corpore potest agere in spiritum, & aliquid spirituale, sicut fantasma in intellectum possibilem: quia ab agente vniuersali, & in determinato in passiuum indeterminatum non sequitur actio determinata, nisi concurrente agente particulari. Vnde cum intellectus agens sit potens omnia facere: quae possibilis est potens fieri: nisi fantasma determinatum concurrat agendo: quia non potest concurrere patiendo, ne sequeretur determinata intellectio.

Propterea sicut fantasia est motus factus a sensu secundum actum: sic videtur intellectio, mutatio facta a fantasmate secundum actum, Et sic falium est, quod assumitur: cum etiam ignis inferni agat in spiritum, & coelum in virtute Dei producat animam sensitiuam: quam Grego. vocat spiritum, qui carne tegitur: cum carne moritur. & cum calor aliquid possit in virtute animae: quod non potest in virtute ignis: vel alicuius inferioris, puta generare carnem, sic quod aliquod corpus non plus possit in vir tute Dei, quam in vir tute sua, vel alterius corporis, vel crea turae non videtur probabile. sed vtrum sit realis virtus, & qualis posset quidem imaginari: quod virtus sacramentalis su pra virtutem naturae non est aliqua vera res: sicut nec vir tus in fantasmate, per quam dicitur mou ere possibilem in virtute agentis est aliqua res addita naturae propriae: sicut etiam virtus in coelo, qua generatur viuum in virtu te Dei, non est aliud a sua forma naturali: ergo sicut Deus secundum cursum naturae aliquibus corporibus ab origine praestitit, vt in virtute sua aliquid faciant, quod in virtute propria non possunt: sic non est inconueniens, quod in cursu gratiae supernaturaliter aliquibus rebus in casu hoc faciat. Quis enim calor calefaciat: hoc non ha bet nisi a diuina voluntate, quando Deus voluit calor non combussit tres pueros in camino ignis · si ergo Deus, vel frigus calefaceret. Quamuis enim ad actionem principalis agentis oporteat in agente esse proprium principium formam absolutam, non tamen ad actionem instrumenti oportet in eo esse illam formam, per quam producitur forma ad quam attingit, vt instrumentum. Et sicut de creatura fit quicquid Deus vult passiue: sic quicquid vult, fit a creatura actiue: dum tamen non excedat limites creatu rae.

sed istud non videtur: quia nihil agit, nisi se cundum quod est in actu. Vnde sicut Deus non potest face re aliquid esse de nouo per nouam formam: sic non potest realiter agere, quod prius non poterat nisi per nouam formam. Nec est simile de instrumento coniuncto secun dum esse: sicut & fantasma, quod est idem subiecto cum intellectu agente, vel saltem idem supposito: & de sacramento, quod non est coniunctum secundum esse Deo, vt est instrumentum.

Item non est simile de forma coeli, quae a principio habuit illam formam. quae est illa virtus, & de sacramento, quod de nouo incipit habere illam virtutem non vtiq, per nihil.

Nec est simile de potentia pas siua, quae ab alio transmutatur, & de actiua, quae est ex se transmutatiua. Vnde non ita facit creatura, quicquid Deus vult eam facere sine virtute addita, sicut fit ex creatura, quod Deus vult ex ea, vel in ea fieri sine additione alicuius praecedentis factionem illam.

Item quando sacramentum applicatur: ipse motus non est formaliter illa virtus, quae causat: quia cum sit idem motus in ludente, si cut in baptizante, esset eadem virtus in vtroque. Et quod non idem faceret Deus, impediret, sicut eadem virtus in camino puerorum, quod est absurdum: vnde nihil habet realem virtutem ad aliquid agendum, quod prius non agebat, nisi accipiat formam realem de nouo, quam prius non habe bat, quae est illa virtus per essentiam: vel nisi per essentiam ipsa forma fiat perfectio, quam prius per intentionem suiipsius: sicut forma intensa aliquid potest, quod non potest remissa: quod non habet locum in sacramento. Vnde illa virtus non est ipsa motio sacramenti, prout est a Deo: sed aliquid aliud. Et magis credo, quod est alia aliqua forma: quia si calor per essentiam est potentia calefactiua quicquid habet calorem, habet potentiam ca lefaciendi, seu virtutem. Vnde cum in ludente sit idem motus specie, qui non ludente, & vterque a Deo aequaliter effectiue: ita esset ibi virtus, sicut hic. quod non videtur.

Tertia ratio est: quia qua ratione, esset in verbis, ea dem ratione esset in aliis rebus sacramentalibus, & in ministro: quia omnia haec sunt de necessitate sacramenti: sed hoc non potest esse, vt probabitur. ergo &c. Probo minorem. Primo quantum ad hoc, quod non possit esse talis virtus in ministro, & in aliis rebus sacramentalibus, aut illa virtus esset in eis vnius rationis, aut diuersarum rationum. Non vnius: quia quae non conueniunt in vna potentia receptiua, non conueniunt in forma recepta: sed res sacramentales cum sint corporales, & minister quantum ad animam, vel potentiam spiritualem ipsius animae non conueniunt in aliqua potentia receptiua, cum corpus, & spiritus nullam communem potentiam receptiuam habeant. ergo non possunt conuenire in aliqua vna forma recepta: sed virtus, si qua sit in ministro respectu effectus sacramenti est, vel in aliqua eius potentia spiritua li, vel in essentia animae, siue sit character, siue quodcun que aliud. ergo ipsa non potest esse vnius rationis cum virtute, quae est in aliis rebus sacramentalibus, quae sunt cor porales.

Item nec possunt istae duae virtutes esse diuersarum rationum: quia impossibile est, quod plures virtu tes diuersarum rationum ordinentur immediate: & in eodem genere causae ad eundem effectum, sicut ostensum fuit li. 1. d. 3. ergo non possunt esse diuersarum rationum.

Item non videtur conueniens, quod talis virtus sit in rebus, & verbis per idem, quod statim dictum est: quia non eadem, cum non appareat in eisdem ea virtus recepti ua. Nec alia, cum ordinentur ad eundem effectum.

Item nec in ipsis verbis videtur esse talis virtus, quia cum oratio sit quantitas discreta impossibile est vnam virtutem numero esse in tota oratione. Oportet ergo, quod sint vel tot virtutes, quod sunt syllabae in oratione, vel quod solum in vltima sit virtus illa. non potest dici, quod in qualibet syllaba sit virtus specialis, quia cum sacramen ta non habeant efficaciam suam, nisi in vltimo instanti, quo verba complentur, ante quod instans praecedentes syl labae desierunt, & per consequens virtutes existentes in eis: sequitur, quod illae virtutes nihil faciunt ad effectum sacramen ti: non quidem inducendo ipsum: quia tunc non sunt nec disponendo, sicut dicitur de guttis praecedentibus caua tionem lapidis, quae disponunt ad illud, quod vltima per ficit: quia ante characterem, vel ornatum quem sacramen ta efficiunt, nulla dispositio praecedit in anima, quae fiat sacramenta.

Item nec talis virtus est solum in vltima syllaba: quia per eandem rationem virtus, quae est in aqua baptismi, esset solum in vltima parte, quae tangit corpus baptizati, quod satis assimilatur fictioni.

Item illa virtus, si qua esset, ageret ex necessitate naturae, & non ex aliqua electione: cum non esset cognitiua. ergo aequali ter ageret in eo de omne illud, quod natum esset effectum eius recipere: sed character, qui ponitur proprius effectus talis virtutis aequaliter potest recipere animam dor mientis, sicut animam vigilantis: & volentis, sicut nolentis: quia solum velle nunquam disponit, vel impedit actionem quae est ex necessitate naturae: ergo aequaliter posset cha racterem ordinis recipere nolens, sicut volens: dormiens, sicut vigilans: quod est inconueniens.

sOLVTIO primo potest dici, quod est eadem virtus specie: quia li cet proprium accidens habeat vnam propriam potentiam receptiuam: tamen accidens non proprius non oportet non solum habere remotam, sicut eadem albedo specie est in cigno, & in niue: nec etiam immediatam: cum lux sit in coe lo, & in aere, & non sit eadem diaphanitas specie hic & ibi: saltem de accidente supernaturalis certum est: quia non est eiusdem speciei anima, & suae potentiae cum substantia ange li, & suis potentiis per eandem rationem: quia si sunt idem, quod essentia certum est: quod essentiae differunt specie. si vero dif ferunt, differunt propria susceptiua, & proprietates naturales. Et tamen constat, quod virtutes infusae viae, & patriae non differunt specie in hominibus, & angelis. Alias non possent aequari homines angelis. Vnde cum virtus, quae est in sacramentis, sit supernaturalis, nihil prohi bet ipsam eiusdem rationis: etiam in diuersis concurrenti bus ad sacramentum: quamuis differant specie, vel genere. similiter potest dici, quod sunt diuersarum rationum:

Nec obstat, quod habent vnum effectum: quia sicut conueniunt quatuor elementa ad vnum mixtum, & qua litates primae ad medias, & sicut multa, & diuersa instrumanta concurrunt ad effectum vnum sic, & hic: vna enim constellatio, quae producit vnum effectum est ex concursu diuersarum virtutum: & in eodem generum causae. Tamen potest dici, quod non est virtus in ministro: nisi inquan tum adhibet res virtutem habentes, nisi in Christo, qui sine rebus hoc poterat. Et ideo in eo erat virt', quae in rebus, & maior. Tamen virtus est in ministro, si quem specialem sacramentum requirit: quae est alterius rationis, sicut cha racter sacerdotalis in vnctione: poenitentia, & eucharistia: & episcopalis in confirmatione, & ordine: licet ista causa mediante agat.

Est ergo virtus non in om nibus, quae sunt de essentia sacramenti: quia in baptismo non est virtus in ministro plus, quam in homine adhibente ignem ad conburendum domum. Net est in suscipiente, qui per naturam est susceptiuus, sed est in verbis, & aqua. In confirmatione autem est virtus in ministro, scili cet, character episcopalis, & in verbis, & materia, similiter in ordine. In suscipiente autem est potentia passiua character baptismalis. In poenitentia tota virtus est in ministris, & verbis absolutionis: potentia receptiua, vt prius character baptismalis, non confessio, quae esse desinit, quam do incipit absolutio. Potest tamen dici etiam in satisfactione, prout est a sacerdote iniuncta esse virtutem. Quod tamen non videtur: quia vna pars satisfactionis est elee mosyna, quae consistit in agendo in aliud, non in recipi endo. In extrema vnctione similiter, in ministro, verbis, & vnctione, & oleo est virtus potentia receptiua characte ris baptismalis. In matrimonio autem est vna potentia receptiua etiam in non baptizato, si est verum sacramentum. sed tamen forte licet sit verum matrimonium sine charactere baptismali non est verum sacramentum, cum baptismus sit ianua sacramentorum: sed virtus est in forma, quae fit per verba, vel signa aliqua, ita quod cum sacramentum consistat in suscipiendo non in agendo verba viri causant in muliere illam dispositionem, & econuerso. In cu charistia vero est virtus in verbis, & materia, & ministro ad conuersionem: sed virtus immediate dispositiua ad gratia tiam est in solis speciebus post consecrationem. Vnde vir tus sacramentalis quandoq, est in sola forma, sicut in ma trimonio. quandoque in sola materia, sicut post consecra tionem in speciebus remanet virtus disponens ad gratiam suscipiendam: quandoque est in sola forma, & ministro: sicut in poenitentia: quandoque in forma, materia, & ministro, sicut in aliis, nisi quod ex commissione Papae alius confirmat, vel ordinat. Tunc enim commissio Papae non potest talem virtutem in commissario causare.

Tertia opinio est, quod sunt causa non per virtutem inhaerentem, nec solum per assistentem ex pactione, sed per inexistentem modo speciali.

Primo, quia sicut Deus vtebatur carne, sicut instrumento in his, quae per se agebat, sic in his, quae per ministros agit, vtitur sacramentis, vt in strumentis: sed ibi quando leprosum curabat, erat deitas speciali modo non solum in curato a lepra propter no uum effectum, sed etiam in manu tangente. ergo & hic.

secundo, quia hoc sonat authoritas magistri in li tera, quod homo quaerit salutem non ab istis, sed a Deo in ipsis.

Tertio, per diffinitionem sacramenti, que est, quod est in quo sub tegumento rerum diuina virtus salutem secretius operatur, quasi sit ibi inexistens non solum assistens non tamen inhaerens.

Nec obstat quod quidam dicunt, quod Deus praeter communes modos essendi in rebus per essentiam, praesentiam &, potentiam non est modo speciali, nisi vel in sanctis per gratiam adoptionis, vel in Chhristo per gratiam vnionis: quia hoc est falsum: cum sit speciali reali, & differenti modo in sacramento altaris, & in sacramentis ve. le. sicut in signo, & in aliis sacramentis no. le. erit speciali modo: vt puta sicut in pro prio instrumento. similiter non obstat secundo, quod noua relatio non aduenit alicui, nisi propter nouum absolutum adueniens sibi, vel alteri. Vnde cum Deo nihil nouum possit aduenire non poterit incipere esse nouo modo in sacramentis: nisi eis aliquid absolutum influat: quia Deum esse in creatura non est nisi determinata habitudo Dei ad creaturam rationis, & econuer so realis.

Dicendum enim, quod ex motu reali re fertur mobile ad mouens, Vnde ex hoc, quod sacramen ta a Deo cum ministro mouentur: ad Deum realiter re feruntur.

NEC obstat, quod dicunt tertio, quod Deus si est in sacramentis specialiter: aut gratiam causando in illis: aut de illis, Non primo modo: quia non sunt capacia. Nec secundo modo: quia ly, de, aut denotat terminum a quo, aut causam. Non terminum, quia tunc desineret: nec maneret sacramentum causata gratia, sicut quando de albo fit nigrum: nec causam materialem ex qua, quia gratia non est quid compositum, nec in qua: quia non est aptum natum, nec efficientem principalem, nec instrumentalem, quia hoc est contra ipsos. ergo est in illis tanquam per illa agens, & hoc non est nisi instrumenta liter. ergo habent in se virtutem inhaerentem.

REsPONDERENT, quod Deus sic est in ipsis tanquam agens de ipsis, sicut sol illuminat nos de coelo, quia est in coelo, non quod coelum aliquid agat ad illuminandum, sic Deus est in aqua, tanquam de aqua baptizans.

Nihilominus tamen non videtur opinio probabi lis. Primo quidem, quod dicunt Deum esse modo speciali in sacramentis, quia bene scitur, quod est speciali mo do in sacramento eucharistiae: sed ille consequitur modum, quo est in homine Christo per gratiam vnionis, quia solum corpus Christi, & sanguis sunt ibi ex vi sacramen ti, caetera autem Christi, & maxime deitas sunt ibi ex com comittantia sola propter vnionem. sed ille modus non fa cit ad causandum gratiam, quia tunc solus filius, qui solus est, ibi causaret eam sine patre, & spiritusancto. Nos autem quaerimus de tota Trinitate, cuius opera sunt in diuisa quomodo specialiter habeat esse in sacramentis, quae non est in cucharistia quo ad propria patris, & spi ritussancti plus, quam in aliis, nec in aliis plus, quam in non sacramentis, nisi specialem virtutem det cis, quia quan do ludicre vel a non debito ministro eadem materia, & ca dem forma adhiberetur, Deus ibi mouet, sicut quando concurrunt essentialia. Vnde nec absolutum, nec relatum est in vno plus, quam in alio. vnde sicut bene concludit secunda ratio, non plus erit ibi, nec aliter in vno, quam in alio.

Praeterea nihil dicitur esse causa alicuius, quod nihil per se facit causaliter ad illud, nisi quando est coniunctum supposito, cum illo, quod est cau sa per se, & tunc in concreto. & non in abstracto. sicut dicitur ille homo creasse stellas, non autem humanitas eius. Vnde cum sacramenta Deus non assumat in vnita te personae quantuncunque speciali modo essendi esset in eis, nunquam propter hoc sacramenta possent dici esse causa gratiae: per hoc, quo Deus, qui non est in ipsa, est in eis. sicut sanctus quisque, in quo Deus est per gratiam adoptionis, non propter hoc ipse est gratiae causa in alio. similiter nec species eucharistiae, per hoc, quod Deus speciali modo est in eis, dicuntur causa gratiae, si nihil agant in communicante, quia non sunt vnum in esse cum Deo.

Ad primum dicendum, quod Christus erat modo speciali in manu tangente leprosum, quia erat pars humanitatis assumptae. Non sic autem sacramentum est assumptum, nec par assumpti, sicut in fimbriis vestimenti sui non erat ipse modo illo. Vnde nec fimbriae possunt dici causa restrictionis fluxus sanguinis, nec etiam sua caro, nisi esset virtus in eis, ad hoc agens aliquid. sed in con creto potest dici, ille homo, vel ille vestitus sanauit. Et si militer in sacramento altaris posset dici, quod operatus nebula gratificat. Non sic autem de aliis sacramentis, in quibus non sic est, vt ille modus essendi ipsum de nomi net, quemadmodum ex veste accidens, quod est habitus, causatur in vestimento realiter, quod nec de speciebus potest dici. Et multo minus in aliis sacramentis.

Ad secundum supra solutum fuit, quod homo nou quaerit salutem ab eis principaliter, sed a Deo in illis, & per illa instrumentaliter.

Ad tertium dicendum, quod authoritas dicit Deum salutem nostram operari sub illis, sed non negat quin etiam per illa.

Quarta opinio posset imaginari, quod sacramenta essent causa gratiae exemplaris. & nullo modo effectiua, nec instrumentalis similiter dicit, albedo causa exemplaris, quando albus generat album, & non sicut pictor depingit vnum adexemplar alterius: quia tunc illud exemplar mouet ad cognitionem, qua mediante est causa effectiua artifi clati: sed sicut resurrectio Christi est causa resurrectionis nostrae. Quia ergo Deus effectum omnem proportionaliter causat in anima, quem per sacramentum representat extra, ideo dicitur causa. Et hoc sonat diffinitio: ita, vt imaginem generat, & causa existat. q. d. per hoc est causa, quae est representatiua non aliter. sed in hoc differunt sacramenta no. le. a sacramentis ve. le. quia illa representabant effectum futurum, & gratiam sanctificantem esfectiue. i. Christum: ista effectum praesentem, sicut verbum absoluendi, realem absolutionem, & ablutio exterior interiorem &c.

sed ista opinio non valet, quia cum non sint nisi quatuor causae. 2. Phisic. &, 5. Metha. exemplaris non est causa, nisi incidat in aliquam istarum.

si dicatur. quod imo, quia causa exemplaris est quinta causa per se ab aliis distincta, quia si angelus ad effigiandum mortuum assumat corpus consimile, quamuis ab illo, quod vult effigiare, non accipiat cognitionem, tamen illud habet rationem causae exemplaris.

Dicendum, quod in casu illo effigiatum est cau sa exemplaris, & est causa finalis. sed hic non potest dici, quod sacramentum sit causa finalis, sed magis econuer so, representatio sacramenti est propter representatum interius. Et sic inuisibilis gratia est magis exemplar visi bilis formae, & visibilis forma magis est imago, quam econuerso, sicut & diffinitio sonat. Et per hoc patet solutio ad argumenta.

Ad primum dicendum, quod non est simile, quia legis non est facere, sed docere. Vnde legis perfectioris non est facere, quod imperfe ctior non facit, sed perfectiora praecepta, aut consilia da re, & imperfecta mutare, & sic se habet lex noua ad vete rem. sed sacramentum dicitur a sacrando: vnde imperfe ctum est sacramentum quod sanctitatem significat: & non causat, perfectum autem debet aliquo modo causare, ideo &c.

Vel dicendum, quod aliqua promissa in le. ve. soluuntur in noua per ipsammet legem nouam, sicut declaratio veritatis gratiae. Quod enim lex vetus dicebat obscure, & promittebat docendum clare, hoc clare do cet lex noua, sicut articulos de humanitate Christi, & hu iusmodi. Aliqua vero Deus exhibet in ea, sicut quae sunt gratiae aliqua post eam, sed per eam, sicut q sunt gloriael Et similiter est de sacramentis, quia gratiam, quam ve tera promitrebant, Deus exhibet in nouis. scilicet per ea dispositionem ad gratiam.

Ad secundum dicendum, quo licet circuncisio non imprimeret characterem, tamen dispositionem imprimebat: quia secundum Bedam agebat ad originale tollendum: quia erat perfectius, quam quodcunque aliud sacramentum.

Ad tertium dicendum, quod sic veritas respondet figurae, vt nihil minus sit in veritate realiter, quam praecessit in figura figu raliter: non autem quod non sit plus realiter in veritate, quam in figura. Alias non esset corpus Christi realiter in eucharistia, sicut nec fuit in manna, nec in agno Pascali, nec in oblatione Melchisedech, quae fuerunt signa, nec esset peccatorum remissio in baptismo Christi, sicut nec in baptismo Ioannis · Ita etiam in baptismo est rea lis virtus disponens ad gratiam, licet non fuerit in aliqua eius figura, nisi forte in circuncisione.