Quaestio 1

DISTINCTIO. I4 QVAESTIO. I.

CIrca. I4. Dist. quaeruntur septem. Primo, vtrum poenitentia sit sacramentum. secundo, qualiter est virtus. Tertio, de poenitentia in comparatione ad alias vis tutes. Quarto de subuecto poenitentiae. Quinto, de continuatione poenitentiae. sexto, de solenni poexitentia. septi mo de effectu poenitentiae.

De sacramento po mitentiae. Thom. 3. q. s4. arti. 1.

PRIMO Ergo quaeritur, vtrum poenitentia sit sacramentum. Et videtur quod non, quia illud, quod est virtus moralis, non est sacramentum: quia virtus est quid naturale, sacim quid supernaturale, sed poenitentia est virtus. ergo &c.

IN contrarium sunt sancti, & Magister in litera.

RESPODEO: tria videnda sunt. Primo illud, quod principaliter quaeritur. scilicet quod poenitentia est sacramentum. secundo, ouomodo in poenitentia est aliud, quod est res, & sacramentum. Tertio, quomodo in isto, & in aliis sacramentis non characterizantibus est aliquis ornatus loco characteris.

CIRCA primum articulum sunt tres conclusiones. Prima, quod est sacramentum. secunda, quod habet illa tria, quae inueniuntur in aliis: quod melius declarabitur in secundo articulo. Tertia, quod non habet materiam exteriorem, & quare.

Prima conclusio est, quod poenitentia est sacramentum, quam conclusionem probant aliqui sic. Omne remedium extrinsecum sensibiliter appositum ad effectum curationis spiritualis est sacramentum: sed poenitentia est huiusmodi. ergo &c. Maior patet ex principio huius quarti. Minor etiam patet, quia forma absolutionis significat ab solutionem a morbospirituali. scilicet Ego te absoluo &c. & hic sufficiunt, quod signant, quia Quorum remiseritis peccata. ideo &c.

sed haec ratio est defectuosa. Non enim omne exterius sensibiliter appositum ad effectum spiritualis santificationis est sacramentum, sed illud, quod ad hoc a Deo est institutum, & quod habet hoc ex opere operato: aliter non est sacramentum novae legis Multa enim remedia corporalia inuenta sunt ab hominibus contra peccatum, vt toncia pectoris, ieiunium, re ligio, & paupertas, & huiusmodi multa, quae nec sunt sacramenta, nec sacramentalia, nec etiam pars sacri: quando non sunt in poenitentiam iniuncta: quia nec sunt a Deo immediate instituta, nec habent effectum expiationis peccati ex operoperato. similiter est a Deo aliquod remedium sensibile inuentum contra peccatum, quod tamen non est sacramentum: puta oratio Dominica, & multa huiusmodi, quae non habent effectum contra peccatum, nisi ex opere operante. sed quando illa duo concurrunt, quorum primum potest esse sine vltimo, sed non econuerso, tunc est sacramentum. sed poenitentia habet illa duo: quia est remedium institutum a Deo dicente. Poenitentiam agite &c. Et per Ia. Confitemini alterutrum. Et habet mundare ex opere operato, quia quorum remiseritis peccata &c. Nec sufficit ad suppletionem maioris addere, quod sit significans curationem, nisi praedicta duo concurrant: quia etiam absolutio generalis non sacramentalis significat remissionem omni illo modo, quo sacramentalis: nec tamen propter hoc est sacramentum: quia desunt alia duo, quamuis habeat & formam deprecatiuam, & indicatiuam. sic igitur supplenda est, vt dicat sic. Omne remedium sensibile a Deo institutum ad representandum, & causandum ex opere opere operato sanitatem contra morbum peccati est sacramentum, poenitentia est huiusmodi. ergo. &c.

secuncunda conclusio est, quod in poenitentia sunt tria, quae in aliis sacramentis inueniuntur. scilicet quod est sacramentum tantum. scilicet illud, quod exterius geritur, vt est absolutio pro forma: confesio pro materia, & satisfactio: item illud, quod est res tantum, vt remissio peccatorum. Et id, quod est res, & sacramentum. scilicet ornatus, & interior poenitentia.

Tertia conclusio est, quod poe nitentiae non habet pro sacramento materiam exteriorem aliam a suscipiente, sed solum actus verborum. Ratio huius triplex est: prima, quam Tho. tangit, quia sicut sunt diuersae medicinae, quaedam, quae consistunt in sola passione, & receptio- ne curati: vt sectio vulneris, vel appositioemplastri: quae dam vero, quae consistunt in actu laborantis, vt exercitaciones, & huiusmodi: ita in sacramentis quaedam non requirunt actum eius, quq sanctificatur quantum ad substantiam sacramenti, nisi per accidens, & sicut remouens prohibens, vt apparet in baptismo, & confirmatione, & huiusmodi: quaedam vero sunt, quae essentialiter, & per se requirunt actum eius, qui recipit sacramentum, vt patet in matrimonio, & poenitentia. In illis ergo sacramentis, quae sine actu nostro complentur, est materia, quae causat, & significat, vt medicina exterius apposita. In illis autem sacramentis, quae actum nostrum requirunt, non est talis materia, sed ipsi actus exterius apparentes hoc idem faciunt, quod materia in alliis sacramentis.

secundo, aliqui reddunt cau sam huius, quod alia materia non requiritur: quia non manci pat ad aliquod sacrum, sicutetiam matrimonium.

sed haec ratio non est bona, quia extrema vnctio cum non imprimat characterem non mancipat ad aliquod sacrum, nec eucharistia mancipat ad aliquod sacrum: & tamen praeter verba requirunt aliquid aliud pro materia.

Item videmus econuerso aliquid mancipari ad ali quod sacrum per sola verba sine alia materia. Praeter illa, quae deputantur ad sacramentum: sicut per solam benedictionem sine vnctione consecrantur aliqua, vt vestes, & huiusmodi. ideo &c.

Et ideo potest alia ratio assignari, & est tertia, quod cum sacramentum requirat materiam ad representandum, & efficiendum, quando per sola verba sufficienter repraesentat, & efficit effectus sacramenti nulla alia materia requirit, alias sic. Vnde in baptismo requiritur aqua abluens praeter verba: quia non perfecte significaret ablutionem, vel mederei, si non realiter ablueret animam, dicenpo: Ego baptizo te, & sic de aliis. sed quando dicitur: ego absoluo te ab omnibus peccatis tuis, & peccata prius dicuntur in speciali, & in generali sacer ef fectus representatur. ideo &c. si ergo in omni sacramento, cuius essentia consistit in vsu materiae, aut verba sine materia non sufficienter significarent, aut falsa essent. Nisi enim chrismate signaret, aut inungeret, quando hoc dicit episcopi scopus, vel sacerdos, vt in forma confirmationis, & extremae vnctionis falsum diceret, & sic de aliis. sed in poeni tentia, & in matrimonio verba sufficienter, & veraciter re presentant totum effectum. ideo &c.

sECVNDVs articulus est de re, & sacramento, vbi sunt duae conclusiones. Prima de eo, quod est res, & sacramentum secunda de eo quod est restantum.

Circa primum, primo ponetur opinio contraria: secundo arguetur contra eam pro ve sa conclusione: & tertio respondebitur ad rationes contrarias. Dicunt ergo quidam, quod sola sacramenta, quae imprimunt cha racterem habent in suscipiente illud medium interrem, & sacramentum, quod est res, & sacramentum. scilicet ipsum characterem: alia vero omnia non habent aliquid tale, vt poenitentia, matrimonium, & extrema vnctio, vel si habent, illud non est in suscipiente aliquid inhaerens: sed in materia ipsa, sicut in eucharistia.

Quia autem in istis quatuor nul lus ornatus imprimatur per ipsorum susceptionem in ipso suscipiente, & quod in istosacro poenitentia interior non possit dici res, & sacim probant hoc ipsi multipliciter: primo, quia ista dispositio, vel ornatus esset potentia, vel habitus: non potest esse potentia: quia per talem ornatum non producitur nouus actus: potentia autem respicit actum, & noua nouum, nec habitus: quia per habitum habemus nos bene, vel male ad actum: bene quidem per bonum, & male per malu: sed per talem ornatum non habemus nos ad aliquem actum bene, nec male. ergo non est habitus.

secundo sic, illa dispositio, vel ornatus, aut remanet amissa gratia, & sic esset indelebilis, & multiplicaret solo nmmero in eodem cum contingat eundem pluries recipere sacramentum poenitentiae, aut non remaneret amissa gratia, sed cum ea daretur, & cum ea admitteretur. Hoc autem esset frustra: quia cum non po- natur nisi propter ornatum animae, & non propter operationem, vel modum operandi, vt dictum est: gratia autem satis ornatanimam sine illo alio videtur, quod frustra ponatur.

sed quod illi de prima opinione dicunt alibi, quod illud, quod est sacramentum, & res in poenitentia, quae est sacramentum, est poenitentia intentior, quae est actus virtutis. ideo isti tertio arguunt contra hoc: quia illud, quod est simul res, & sacramentum supponit illud, quod est sacramentum tantum, tanquam causam instru mentalem, vel causam, sine qua non: sed poenitentia interior non supponit illud, quod exterius agit in sacramento poenitentiae: imo vt communiter praecedit. ergo non est res, & sacramentum.

secundo arguendum est contra opinionem pro veri tate sic: quia homo quandoque perfecte conterii de pctoncum pro posito confitendi, & fatisfaciendi: & tunc est sufficienter dis positus ad gratiam. vnde & statim suscipit eam sine ornatu medio: sicut per baptismum flaminis sine charactere ali quo: aliquando vero est attritus, non contritus, sed super ueniens confessio, & satisfacio, vt clauium facit attritionem contritionem, vt recipiat gratiam. Cum igitur secundum legem communem nulli detur gratia, nisi intus sufficienter dispo sito, ex quo ipse non est sufficienter dispositus per actum suum intrinsecus, vt supponitur. ergo est sufficienter dispositus per aliquid aliud, & istud vocamus ornatum. Vnde res, & sacramentum in poenitentia est aliquando poenitentia interior, vt quando sufficienter de se conteritur: quia est dispositionecessitans ad gratiam, vt character: aliqum est ornatus a sacramento impressus: vt quando non est actus contritionis de se perfectus, & ipse submittit se clauibus. Et secundum hoc non simul concurrunt istae duae res, & variatur res sacramenti, & non semper imprimitur ornatus·

si autem dicamus quod gratia sacramentalis est alia gratia gratum faciente: tunc diceret, quod semper imprimit ornatus etiam cum contritione. Nec superfluit, quia contritio est dispositio, & res, & sacramentum respectu gratiae gratum facientis: ornatus vero respectu gratia tiae sacramentalis. sic igitus dici potest, quod licet sacramenta imprimentia characterem ipsum imprimantsemper, siue recipiens sit dispositus sufficienter ad gratiam per contritionem, siue non: quia de aliodeseruit character. scilicet quod deputatur ad aliquid sacrum, & consignificat, & distinguit: tamen sacramenta impri mentia ornatum, tunc solum imprimunt, quando in suscipiente desi cit sufficiens dispositio. Vel potest dici, quod semper imprimunt illa characterem: ista ornatum propter dispositionem ad gratiam sacramentalem, & si non propteraliam, quia ad vtranque disponunt. Verius tamen videtur, quod non solum attritus, sed etiam contritus, licet non ita egeat, recipiat ornatum: ꝗᷓa ex quo non ponit obicem, non est causa, vt priuer effectu sacramenti: & tunc maior gratia infundetur propter duplicem dispositionem scilicet sacri, & liberi arbitrij. quando autem sic est fictus, quod non concurrit essentia sacramenti: puta in matrimonio, quia inten dit decipere, noncontrahere, vel in poenitentia: quia nullo modo poenitet, vel caelat aliquid: aut in aliis, quando habes contrariam dispositionem, sicut in receptione eucharistiae, & extremae vnctionis, si habet conscientiam mortalis, de quo non poenitet, nullum ornatum recipit, in quo differt or natus a charactere: quia characterem recipit contritus attritus, & fictus: dum tamen velit verum sacramentum recipere. Ornatum vero non recipit nisi contritus, vel attritus.

Tertio respondendum est ad argumenta opinionis. Ad primum dicendum, quod ornatus non est potentia, nec habitus: seddispositio non ad agendum, sed ad recipiendi. sicut enim per actum contritionis. est homo dispositus naturaliter ad habendum gratiam gratum facientem: sic per ornatum a sacramento im pressum est dispositus super naturaliter ad recipiendum gratiam gratum facientem, & sacramentalem, & per istum ornatum habemus nos bene non ad agendum, sed ad recipiendum gratiam: & est dispositio necessaria, & necessitans non simpliciter, sed sub conditione, supposito enim, quod in su- sciplente sacramentum non sit contritio, tunc est necessaria haec dispositio ad gratiam gratum facientem: alias non est neces saria, nisi ad gratiam sacramentalem si differant. similites supposito, quod suscipiens sacramentum non sit fictus, est dispositio necessitas: non quod ipsum Deum necessitet, sed quia ex Dei voluntate necesse est gratia infundi.

Ad secundum dicendum: quod non solum iste ornatus non manet admissa gratia: sed nec manet, quandiu manet gratia: quia cum non imprimatur, nisi vt sit dispositio ad recoptionem gratiae non ad retentionem, vel receptionem intentionis gratiae recepta gratia, vel intensa enanescit. Vnde non est habitus de difficili mobilis, sed est dispositio transitoria, sicut est ipse actis contritionis: ius supplementum maxime est hicornatus: quo supposito non est necessarius ad salutem: quamuis esset necessarius ad gratiam sacramenta lem: quia sola gratia gratum faciens sufficit ad salutem: quod autem subdit, quodgratia ornat animam. ergo frustra ponitur: dicen dum, quod praeter gratiammulta alia ponuntur ad ornatum ani mae: tamen iste ornatus dicitur ornare animam dispositiue: quia disponit ad gratiam, quae est nitor animae: & praecedit eam in fieri, & esse naturaliter, siue duret instanti, siue tempore imperceptibili: quia sicut virtus sacramentorum transitoria est, sic & iste ornatus, in quo differt a charactere, sed tamen non superfluit quamdiu est, sicut medicina non superfluit disponendo ad sanitatem.

Ad tertium, quo probat poenitentiam interiorem non esserem sacramenti, quia praecedit, dicendum, quod sicut lices in omni sacro fintista tria, non tamen vniformiter: ꝗain qui busdam sacramentis id, quod est sacramentum tantum, sunt sola verba, ali quando res alia, & similiter id, quod est res tantum, non est vnum in omnibus sacramentis: ita res, & sacramentum non est idem: nec eodem modo se habens in omnibus sacramentis: quia in sacramentis imprimentibus charactherem res, & sacramentum sequit sacramentum nonso lum in proposito: sed in facto. Etsimiliter in sacro eucha ristiae. In aliis vero non sequitur, vel causatur ab eo, vel actu, vel in proposito, sicut hic. Vel potest dici, quod poenitentia inte rior non est sacramentum, nisi qum coniungitur confessioni, & absolutioni, a quibus habet complementum: maxime quando est at tritio, & fit contritio: quia sic sequit exteriorem, vt effectus can sam. De his autem tractat Tho. 22. di. qᷓrti.

Tertia conclusio est de hoc, quod est res tantum in hoc sacramento, quod est remissio peccatorum, quam consequitur vinificatio mortificatorum. Vbi primo poner adaptatio quorundam. secundo declaratio illius. Tertio tanget, & soluei quaedam difficultas. Hanc ergo vinificationem quidam declarant sic praemittentes quandam deductionem, quod opera nostra dicuntur viua, & mortua, & viuificata, & mortificata per comparationem ad ea, quae viuunt in naturalibus. Illa enim dicuntur viua, quae non solum habent principium vitae, sed operationem, vt oculus videndo, pes ambulando. Mortua vero, quae neutrum habent: mortificata vero, quae habent principium vitae, sed non operationem propter aliquod impedimentum, vt membrum stupidum, vel paraliticum. Viuificata vero, quae per amotionem impedimenti operationis vitae redeunt ad suas operationes. similiter opera nostra spiritualiterdicuntur viua, quia procedunt a charitate: quae est principlum spiritualis vitae, & per meritum possunt perduc re ad vitam gloriae, quae est vera vita. Iste autem est finalis actus operum nostrorum: Mortua vero dicunt, quando fiunt ex tra charitatem. Mortificata vero, quae facta sunt in charita te, quae est principium vitae, sed per meritum non potest efficaciter ducere ad vitam gloriaepropter impedimentum pecca ti mortalis superuenientis. Viuificantautem cum impedi mentum mortificationis amouet. Et hoc est peccatum mortale sequens: cum quo nullus potest venire ad vitam gloriae. Hoc supposito sic arguunt. Illud viuificat opus mortuum, per quod amouetur impedimentum mortificans ipsum: sed per poenitentiam amouei peccatum mertale mortificans opus praecedens meritorium. ergo per poenitentiam viuificatur opus mortificatum.

Et si quis haesitaret, vt dicunt, quo modo opera praecedentia, quae non sunt, iam viuificantur. Respondent, quod opera bona manent, ex quo sunt in acceptatione per modum meriti, & sic possunt viuificari: sicus opera mala transeunte actum, manent in reatu:

sed licet ista adoptatio sit pulchra, tamen est dubia. Primo, quo ad hoc, quod opus mortuum dicatur, quod nunquam fuit viuum: quia proprie mors non est nisi viuentis.

sed sicut dicitur caecum non solum, quod aliquando vidit, sed etiam caecus natus, qui nunquam actu vidit ex visio ne aptitudinali: sic potest dici opus mortuum ex hoc solo, quod natum fuit esse viuum: sicut dicitur puer nasci mortuus: etiam si nunquam fuit viuus: dum tamen habeat organicum corpus, quod natum sit animari.

secundo dubium est, quod dicunt mortificatum illud, quod est cum principio vitae. Charitas enim quandiu est in homine, non sinit mortifitari aliquod operum suorum. Vnde dicitur mortificatum, non quod est coniunctum principio vitae: sed quod fuit coniun ctum, & non est, sed adhuc esse potest, vt mortuum dicat, quod non est, nec esse pont: sicut diceretur membrum non mortuum, sed mortificatum, quod actum suum amisit, & recuperare potest, & sana ri.

si arguatur contra hoc sic: quia uon oportet poe nitentem resurgere in aequali, vel maiori charitate, sod po test resurgere cum minori. Ponat ergo, quod homo, qui per multos actus charitatis meruit augmentum charitatis, & habuit: peccet mortaliter, & poenitendo resurgat in minori, & in illa moriat: quaero, vtrum habe bit praemium corresponden charitati perditae, vel recuperatae: si dicas, qui secundum gratia dum charitatis perditae. Contra, quia secundum gradum charitatis, cum quo moritur, debet remunerari. si dicas, quod secundum gradum charitatis recuperatae tantum. Contra ergo mortificata merita non reuiuiscunt: quia ipse meruit praemium correspondens charitati perditae: cuius augmentum meruerat. Dicendum, quod per poenitentiam reuiuiscere merita potest intelligi dupliciter. Vno modo quantum ad prae mium accidentale. Alio modo quantum ad essentiale. si quantum ad accidentale, sic reuiuiscunt, nisi illius praemij sit talis conditio, quae requirat continuitatem, & perpetuitatem: sicut est aureola virginum: quia si virgo corrumpitur, & poeni teat, non recuperat aureolam, quae non debet eligenti virginitatem, & seruanti ad horam, sed vsque ad mortem. si autem quaeratur quantum ad praemid essentiale, sic per se loquendo reuiuiscunt: per accidens autem potest esse ex indispositione recipientis, quod non ren iuiscunt quo ad integritatem Verbi gratia, habens charitatem meretur per opus virtutis vitam beatam in morte, nisi per eum steterit. scilicet quod non habeat charitatem: quia illa non datur nisi habenti charitatem, quamuis eam meruerit, & dat habenti, etiam si eam non meruit, vt paruu lo. si autem perdat charitatem, & postea poenitendo eam recuperet: adhuc recuperat, quod perdidit, vt. scilicet eam babeat ex priori merito, nisi perdat eam: ita est in proposito habens maiorem charitatem meret maius praepium supposito, quod in morte habeat maiorem charitatem: quia sicut charitas est necessaria dispositio ad recipiendum gloriam: sic maior cha ritas ad maiorem gloriam. si ergo poenitens non recuperet maiorem charitatem ante mortem per accidens est ex indispo sitione sua, quod moriens non habet maius praemium: quia si poe nitendo haberet minimum gradum charitatis, & moriendo intendisset charitatem suam, quanta erat illa, quam perdiderat: haberet vtique tantam gloriam nontantum ex merito vltimo, sed ex merito primo per se, & ex poenitentia, sicut ex remo nente prohibens, & ex vltima charitate, sicut ex materia li dispositione necessaria.

TERTIVs articulus habet quatuor conclusiones. Prima conclusio est, quod illa tria etiam inueniuntur in sacramentum non imprimentibus characterem, vt in eucharistia, vbi res, & sacramentum est cor pus Christi verum: & in matrimonio, vbi interior consen sus. vel vinculum, & in extrema vnctione, vt infra videbitur dist. 23. sic igitur in omni sacramento no. leg. imprimitur aliquid praeter actu suscipientis: quod est sufficiens dispositio ad gratiam etiam gratum facientem, siue illud sit character, vt intribus, siue simplex ornatus, vt in aliis: ita quod in eucharistia praeter illud, quod est res, & sacramentum extra suscipientem, & antequam suscipiatur. i. corpus Christi verum in suscipiente sit etiam ornatus, qui est res, & sacramentum. Et sic sicut quaedam sacra habent vnum sacramentum tantum: puta sola verba, sicut poenitentia, & matrimonium, si ita est, & alia res, simul & verba, vt omnia alia: sic sunt quaedam sacramenta, quae habent prore, & sacro vnum tantum: sicut illa, quae non requirunt per se actum suscipientis: alia vero pro re, & sacramento habent duo diuersa. Et haec adhuc differenter: quia vel vtrunque est in su scipiente, sicut actus interior estvna res, & sacramentum in matrimonio, & poenitentia, alia est ornatus: & sic vtrunque est in suscipiente: in eucharistia autem vna res est in suscipien te, alia in materia.

secunda conclusio est, quod non solum in istis, sed quod in omni sacro imprimaturornatus: quod patet sic. Vbicunq, secundum legem communem est remisiio peccati actualis mortalis, & per consoquens gratiae infusio, ibi est aliadispositio sufficiens praeter motu liberi ar bitrij: quia vbicunq, est motus liberi arbitrij sufficienter disponens ad gratiam, ibi statim est gratia, nec per consequens est pecratum mortale. Gratia autem non iufunditus secundu legem communem, nisi sufficienter disposito: quia Deus dat vnicuique secundum suam virtutem· sed omne sacramentum no. le. si digne suscipiat, remittit peccatum mortale si inuenit: & si nunquam inueniret, nunquam tolleret. si ergo quodlibes sacim aliquando ponttollere peccatum mortale, igituraliquan do inuenire potest. Tunc autem non est dispositio sufficiens ex parte liberi arbitrij, cum qua non stat peccatum mortale:qa illa est contritio: igitur ex opore operato alia dispositio infunditur. Propter quod videt, quod ad hoc, quod sacim conferat gratimnon requirit aliquis actus respectu effectus sa cramenti in suscipiente, vel qui gerit personam eius: sed tan tum respectu sacri, quod. scilicet ipse velit suscipere sacramentum, si sit ad ul tus, & habeat vsum liberi arbitrij, vel alius pro eo, vel quod ipse voluerit. sed respectu effectus sacramenti solu requiritur, quod non ponat obicem, & quod faciat, quod susceptio sacri requirit: puta in matrimonio, quod intendat contrahere, licet non recolat de peccatis.

Tertia conclusio est, quod or natus posset esse aliquid manens: licet videamur superius dixisse contrarium. Nec propter hoc sequit, quod poenitentia non possit iterari sine iniuria sacramenti: sicut baptismus, quia quando sacramentum imprimit talem dispositionem, quod per illam statim natus est sequi totalis, & plenus effectus sacri: tunc sine iniuria non potest tale sacramentum iterari: sicut in baptismo, cuius chatater disponit ad remissionem omnis culpae, & poenae, quam tum est de se. Et similiter est de aliis imprimentibus characterem suo modo. Non sic autem de aliis, puta poenitentia: quia per vnam confessionem non sequit perfecta remissio, quo ad poenam, & sequelam. Vnde quia de propiciatu actualium non debet homo esse sine metu sine iniuria repetitur poenitetia. sed de originali non debemus esse in motu post ba ptismum. vnde &ci Vnde quando de eodem aliquis bis confitetur non alius ornatus numero imprimir: sed primus intenditur: & forte est vnus ornatus specie in vno sacramento: qui intenditur per illis iterationem, & pari ratione remittitur per illius tardationem: & forte corrunpitur per nimiam tardationem, sicut est habitus, qui acquirit ex actibus prin cipaliter ipsis ex toto cessantibus corrumpitur: ita & orna tus, qui acquiritur ex susceptione sacramenti instrumentaliter et cessatione, vel nimia retardatione corrumpitur. Vnde cha racter, qui non potest amitti, & deleri per consequem: ficut non potest corrumpti, ita nec remitti: quia remistio est via ad corruptionem, nec per consequens intendi. sed ornatus potest intendi, & remitti, & etiam corrumpi, & iterum acquiri.

Quarta conclusio est, quod poenitentia interior ipsa est res, & sacramentum, quod probar sic, quia illud, qdi causai, & significatur abactu exteriore: qui est sacramentum, & vlto rius causat, & significat alium effectum vltimum, & principalem dicitur esse res, & sacramentum: sed huiusmodi est poenitentia interior: quia conficiens significat se poenitere: & cum hoc ipsa confessio, & absolutio habita inre, & in voto est causa illius intentionis non secundum essentiam, sed magis econuerso, sed secundum efficientiam: quia ab illa habet virtutem sacramentalem sine qua non valeret. ergo &c.

Quod autem con tra hoc dicitur, quod res sacramenti non est de iure naturali, sicut est poenitere, cu sit actus virtutis, dicendum, quod poenitere de peccato ad expiationem, vt videtur gehenna, & habeatur gloria, & cum proposito confitendi non est de iure naturali: quo haec sunt ignota: sed diuino, quo haec sunt reuelata. Et per hoc patet responsio ad argumentum.