Quaestio 5

QVAESTIO QVINTA. Vtrum conuenienter fuerit instituta circuncisio.

Thom. 3. q. 70. ar. 2.

QVINTO Quaeritur de circuncisione vtrum conuenienter fuerit instituta. Et videtur quod non, quia peccato originali non debetur poena senfibilis, sed poena damni: sed in cit cuncisione fuit magna poena sensibilis. ergo circucisio non fuit conueniens remediu peccati originalis.

Item medicina debet proportionari morbo: sed peccatum originale fuit morbus communis omni populo, & omni sexui. ergo eis medicina debuit esse communis: quod non fuit circuncisio, quae data fuit tantum populo Israel, & tan tum viris, & non mulieribus.

IN Contrarium est, quia fuit instituta a Deo, a quo nihil fit nisi conuenientissime

sEsPONDEO circa quaestio nem istam videndi sunt quinque art.

PRIMVs articulus est de causa institutionis, & iste habet tres con clusiones secundum tres causas.

Prima conclusio est, quod circuncisio est instituta propter curationem originalis peccati. Ipsa enim habet expressiorem significationem, ad eius curationem, quam alia, primo quantu ad membrum generationis, per quam poccatum originale transfun dit. secundo quantum ad figuram circularem, in qua significatur cir culus originalis infectionis, secundum qui porsona corrumpit naturam, & natura corrumpit personam. Tertio quantum ad poenam, quae erat in circuncisione contra delectationem concupiscentiae: in qua praecipue viget fomitis virtus. Quat to quantum ad sanguinis effusionem, in quo significat passio Christi, per quam pro originali satisfaciendum erat. Et quantum ad hoc datur talis diffinitio de circuncisione. Quod circuncisio est signaculum curationis ab originali.

secunda conclusio est, quod circuncisio est instituta pro pter distinctionem fidelis populi, ab infideli propter fidem eius, cui data est circuncifio. Et quantum ad hoc sic diffini tur a Damasceno. Circuncisio est signum determinans Israel a gentibus: cum quibus conuersabatur. Et ideo debuit dari ante legem, quia per cam populus Dei distinguebatur, & adunabatur. Lex autem non debet dari nisi populo distin cto, & adunato. Vnde non licet miscere sanctum semen cum semine nationum, sicut non licuit filios Dei. i. seth. contra here cum filiabus hominum. i, Caim.

Tertia conclusio est, quod ipsa circuncisio est instituta propter triplicem si gnificationem. scilicet moralem, quia. scilicet erat signum castitatis seruan de: allegoricam in quantum significabat purgationem per Christum futuram: & anagoricam, inquantu significabat depositionem corruptionis carnis, & sanguinis in resurrestio ne. Et idcoconuenienter data est tempore Abrahae, & non an te, quia ex corruptione peccati originalis hominum genus tempore Abrahae vsque ad profundissimum peccatorum venerat s. ad infidelitatem, seu. idololatriam, & turpissimu vitiu contra naturam. Et ideo tunctemporis primo conueniebat pro missionem manifestam fieri de semine nascituro, in quo om nes gentes benedicerentur, & a peccato mundarentur. Tunc etiam oportebat in significatione aliquod exemplum fidei hominibus proponi contra infidelitatem, tunc etiam signa castitatis dari contra turpissimam concupiscentiam. Et ideo Abrahae primo data est circuncisio in signum paternitatis: vt ex quo nasciturus erat peccatorum destructor: & in signum fidei, & distinctionis ab infidelibus, & in signum ca stitatis, & munditiae.

SECVNDVs articulus est de subiecto circuncisionis: vbi sunt tres conclusiones. Prima est, quod circuncisio solum data est Abrahae, & semi ni eius: quia sicut peccatum per Adam in omnes transiuerat: ita oportebat per Christum sanctificationem a peccato tran fire. Vnde ad praerogatiuam sanctitatis eius insinuandam oportebat quicquid ad Christum pertinebat speciali sanctitate pollere. Et ideo in populo, de quo Christus nasci turus erat, oportebat specialiter cultum Dei esse, & ipsum apud eos signari. Et quia circuncisio est signum distinguens populu Dei ab aliis. ideo oporrebat populo Israel circum cisionem specialiter dari: non solum quantum ad illos, qui de stirpe Iacoberant: sed etiam quantum ad oens, qui ad popu lum illu qualitercumque pertinent: verum est tamen quod quantum ad promissionem factam Abrahae separatus est per electionem Isaac ab Ismacle, & Iacob ab Esau, vt patet Rom. 9. Non autem aliqua segregatio facta est in filiis Israel, & ideo omnes filij Israel pertinebant ad populum. Dei peculiarirem. Et propier hoc illis solis circuncisio competebat, quasi nunquam a familia Abrahae separatis. Ismael, & Esau tetenebantur ad circdcisionem, quandiu · erant in familia parentu, non autem post recessum ab eis. Ex quo patet, quod saraceni, qui nomine solum a scra: sed re ab Agar descen derunt, sicut Ismaelitae ad circuncisionem non tenebantur: nec Iob, qui de Esau, sicut nec Idumaei tenebantur. sed quia. 10. tribus diuisae sunt a duabus sub Roboam Deo permittente, non iubente: sicut diuisus est Isaac ab Ismae le, & Iacob ab Esau: sed post reunitae sunt in reditu de captiuitate, & reliquiae Israel finaliter saluae fient. Vnde non simpliciter fuernt diuisae a populo Dei, dicente do mino Hliae: Reliqui mihi decem milia in Israel, qui non curnanerunt genua sua ante Baal. ideo etiam ille decem tribus tenebantur ad circuncisionem faciendam.

secunda conclusio est, quod viris, & non foeminis debuit dari, tum quia curatiuum erat. Cum enim peccatum originale descendat a patre in filios, quantum ad culpam, & reatum, quantum autem ad poenalitatem descendat a foemina: vt in. 2. lib. dictum est: quia pater est efficiens in generatione, & mater materiam administrat. Circuncisio autem data est con tra originale ad tollendum culpam, non autem adtollendum carnis cortuptionem: ideo viris, & non mulieribus data est, tum etiam quia distinctiuum, quia distinctio populi a populo praecipue pertinet ad viros, quia mulieres viris sub ditae sunt, & sequuntur forum viri. Et ideo apud Hebraeos non computantur genealogiae ex parte mulierum, sed ex parte virorum. Et etiam Hebraei prohibebant alienigenas du cere in vxores.

Tertia conclusio est, quod Christo circuncisio competebat: non propter indigentiam: tum quia pec patum non contraxit originale: contra quod erat circuncisio: tum quia Dominus circuncisionis: Et ideo sicut princeps a legibus est solutus, sic Christus a lege circuncisionis: sed propter decentiam. Decuit enim eum circuncidi. Primo, vt ostenderet se filium Abrahae, cui praeceptum circuncisionis erat factum, & promissio nacituri seminis, & sicDei promissionem imple tam insinuaret. secundo, vt circuncisionem sicut & alia legalia in se suscipiens ab onere legis nos liberaret. Ter tio, vt fratrem Iudaeorum se ostenderet, ne haberent iustam occasionem ipsum repellendi. Quarto, vt pateretur legem, quam tulit. de consti. c. Cum omnes. c. de legibus. digna vox. Et ideo, vt princeps ostendat se dum legis: decet eum, quandoq, in se lege vti, & in se, & in aliis quandoque dispensare. Et ideo Christus in pueritia legi quidem subdi voluit, vteos, qui sub lege erunt redimeret. Factus autem vir dispensauit cum apostolis, vt spicas vellerent sabbato: quia Dominus est filius homnis etiam sabbati, & cum cura to, vt tolleret grabatu, & in se quando tetigit leprosum, vel loculum adolescentis mortui, vel cum permisit se tangi ab Emoroissa. sic ergo Christum decuit circuncidi, sed non indiguit.

TERTIVs articulus est de ritu circuncisionis. Et habet tres conclusiones. Prima est de rempore, qoia cum circuncisio esset in praecepto, & cum hoc osset sacramentum octaua dies erat de necessitate cir- cuncisionis quantum ad obligationem praecepti. Et ita reus transgressionis erat, qui illud tempus non obseruabat, sed non erat de necessitate eius quantum ad efficaciam sacramenti, quia etiam in alio tempore circuncisio facta suum effectum sacramentalem habebat, sicut etiam accidit de ministrantibus nostra sacramenta, qui seruant materiam, & for mam debitam, & omittunt aliquid de ritu ad solennitatem sa cramenti ab ecclesia instituto.

Determinationis huiusmodi temporis causa est, & mystica, quae tangitur in litera, & literalis, quae tangit a Rabi Moyse, quia puer ante octauum diem est ita tener, quafi in ventre matris, & ideo sicut animalia ante octauum diem propter praedictam causam non offerebantur. ita nec puer circuncidebatur. sic igitur patet, quod non erat de necessitate sacramenti plus, quae in baptismo: alias non profuisset Abrahae, nec suae familiae, nec Achior. Erat tamen de necessitate praecepti non humani, sed diuini. Propter quod soli Deo licebat dispensare in tardando, sicut illis, qui nati sunt in deserto. Et hoc propter necessitatem, quae tangitur Iosue. 5. quia. scilicet nesciebant quando ca stra mouenda essent: & iterum, quia non erat necesse eos aliquod signum distinctionis habere, vt Dam̃. dicit. quando seorsum ab aliis hominibus habitabant. Et tamen quantum ad aliquos qui ex negligentia, vel contemptu praetermittebant, dicit An gu. quod inobedientiam incurrebant. Non autem constat, quod aliqui de illis, qui in deserto nati sunt, in deserto mortui sunt, & videtur probabile, quod non, quia dicitur in psalmo, non erat in tribubus eorum infirmus. Vnde illi, qui de Aegypto egressi sunt, qui circuncisi erant, mortui sunt: & ita ibi nullus est mortuus incircuncisus. si tamen ibi aliqui incircuncisi mortui sunt, idem dicendum est de eis, & de illis, qui ante circuncisionis institutionem moriebantur. Poterat etiam dis pensare Deus anticipando, licet nusquam legatur, quod dispenfauerit, nec in filio Dauid, quia non fuit nominatus, nec per consequens circuncisus, vt dicit glo. super illud Prouer. 4. Vnigenitus eram coram matre mea, sed in fide parentum saluabantur, licet nunc hoc non sufficeret paruulo, non quod fides antiquorum esset efficacior, sed quia nullo tempore homo natus fuit sine remedio salutis per se. Nunc enim mox natus potest baptizari, & si non possit haberi aqua, hoc acci dit sacramento. Tunc autem circuncidi non licebat ante octa uum diem, & si non erat aliud remedium. ergo septem diebus stabat puer sine remedio salutis, quod non conuenit diui nae misericordiae. ergo tunc habebat tale remedium, quale habebat ante, sicut mulieres tale tunc habebant, quale habe bant ante omni tempore, quia nullo tempore circuncisio eis competebat. si tamen aliquis ante octauum diem paruulum circuncidisset, paruulo valuisset, licet ille peccasset. Nec iterum puer circuncidi debuisset, etiam si potuisset, sicut si aliquis paruulum baptizasset die Epyphaniae durante prohibitione, quod tunc nullus baptizaretur: ad tollendum erro rem dicentium illo solo die posse baptizari, quo Christus baptizatus est, baptizatus esset, nec esset rebaptizan dus, sicut & qui de nocte celebraret, aut infermentato vere conficeret, licet in hoc sit dissimile, quia ista essent con tra praeceptum hominis, illa contra praeceptum Dei, contra quod datum sacramentum videtur nullum, sicut contra legem humanam factus contractus nullus est.

scien dum autem, quod illud praeceptum erat de nascituris de Abraham, non de aduenis, & proselitis, qui in quocumque tempore volebant, circuncidi poterant, vt Achior, sicut etiam patuit in sichimitis. Quod igitur Moyses non circunciderat filium suum, excusatur, quia vxor nondum permiserat. Et quan diu cum socero erat, non poterat sic contra eius voluntatem filium circuncidere.

secunda conclusio est de membro. Cum enim circuncisio esset, vt dictum est in signum purgationis originalis peccati, & in signum distinctionis populi ex quo Christus propagandus erat, & in signum ca- stitatis seruandae: ideo quantum ad haec omnia decuit, vt fieret in membro generationis, quia per actum generationis originale contrahitur, & Christus ab illo populo descendit, & in illo actu castitas consistit. Et ideo generationis membrum erat de necessitate circuncisionis, & quantum ad efficaciam sacramenti, & quantum ad obligationem praecepti.

Ex prima ergo conclusione apparet, quod sabbato circuncidebatur puer quandoque, die octauo. Erat quidem aliquis natus sabbato. igitur & sabbato sequenti circun cidendus erat.

Tertia conclusio est de instru mento. Vbi sciendum est, quod sacramentum, quod est signum, & causa, efficit, quod figurat. Et ideo illa significatio est de necessitate sacramenti, quae ad effectum sacramenti refertur: non autem illa, quae refertur ad causam principalem effectus: sed est de bene esse ipsius. Cultellus autem lapideus non est de necessitate incisionis, per quam significat circuncisio effectum fuum. spurgationem originalis, sed habet aliquam similitudinem ad causam principalem me ritoriam remissionis originalis. scilicet Christum. Et ideo non erat de necessitate circuncisionis. Vnde non erat necessa rium quantum ad obligationem praecepti, nec etiam quantum ad efficaciam sacramenti, quod fieret cultello lapideo, quod ri tus Iudaeorum vsque hodie ostendit. sed in principalibus circuncisionibus, in quibus Christum significari oportebat tale instrumentum adhibitum est. sed quod sephora tulit acu tissimam petram: hoc fuit, vel quia custellum paratum non habuit, vel propter misterium Deus voluit sic: vt significa ret petram Christum suo sanguine ecclesiam desponsaturum, & lauaturum.

De praepucio autem Christi dicit Comestor ipsum ab angelo delatum Carolo magno, & ab eo aquis granis positum, & a Carolo Caluo translatum Carosium. sed hoc theologi multi negant, eo quod tanquam ad veritatem humanae naturae, & integritatem pertinens cum Christo resurgere debuerit, licet cicatrix in signuum victoriae in manibus, & pedibus remanserit. Potuit tamen Chri stus de materia alia sibi praepucium fimile reparare, & il lud deuotioni fidelium dimittere.

QVARTVs articulus est de effectu circuncisionis. Et circa hoc sunt tres conclusiones.

Prima, quod non imprimebat characterem, quia sufficiebat distinctio corporalis, nec iterabatur, tum propter impossibilitatem, tum quia contra originale.

sed tunc est dubium si ornatum imprimebat, & forre non, sicut nec alia remedia contra originale, quia sicut dicit Beda, quod contra originale age bat: sic dicit Greg. quod in paruulis ante circuncisionem agebat sola fides parentum. Non tamen ab illa fide aliquid in paruulo fiebat. Vel dicendum, quod circuncisio in hoc ex cellebat, quod alia non, nisi ex pactione, haec autem, vt sacramenta no. le. sanctificabat agendo ornatum, non tamen qui esset character, sed ornatus simplex. Baptismus autem im primit characterem, & ornatum, non duas res distinctas, sed quod est tantum ornatus in aliis hoc in imprimentibus characterem est character, & plus, sicut quod est vegetatiuum in plantis, hoc est sensitiuum in animalibus, non duae animae, sed vna, & hoc est intellectiuum in homine, non tres anime, sed vna.

secunda conclusio est, quod auferebat peccatum originale, & per consequens actuale mortale, non sic autem veniale, nec omnem poenam, vt baptismus.

sed videtur, quod hoc non fuerit per virtutem inhaerentem, sicut dicitur de sacramentis no. le. quia hoc habent ex contactu Christi, qui tetigit aquam quando fuit baptizatus, & chrisma, quando docuit confitere, & oleum, quando misit apostolos aliquando inungere, & huiusmodi: circuncisio autem quando fuit instituta, Christum non tetigerat. ergo saltem ante quam Christus fuisset cir cuncisus effectum ex virtute inhaerente non habuit, sed si habuit hoc, fuit solum a Christi circuncisione vsque ad eius passionem, quando cessauit eius effectum.

Sed istud non videtur necesse, quia constat, quod Christus istas ma terias numero, quibus vtimus, non tetigit, vt istis eisdem numero contactus eius realis vim dederit. Nec etiam apparet, quomodo in simili materia matrimonij tetigerit, nec materiam ordinum, praeter subdiaconatus, & presbyteratus, &- lectotatus, quia calicem accepit, & librum Esaiae legit. Vnde realis contactus hoc non dedit.

Et ideo dicendum est, quod siue circuncisio auferret culpam originalem per virtutem inhaerentem, siue solum per pactionem, hoc tamen habuit per institutionem sacramenti, quod ordinabatur ad auferendam culpam originalem. Et ideo Beda dicit: Qui nunc per Euangelium terribiliter, & salubriter clamat, ni si quis renatus fuerit ex aqua, & Spiritu sancto, non potest intrare regnum Dei· ipse dudum clamabat per legem suam: Anima, cuius caro praeputij circuncisa non fuerit, per ibit de populo suo, quia pactum meum irritum fecit. Sic igitur cum haec comminatio fiat, non solum adultis, sed etiam paruulis, qui non sunt capaces praecepti. ideo potius est insti tutio sacramenti, quam comminatio praecepti. Non sic autem erat de aliis comminationibus, quae fiebant solum adultis, quae bene erant comminatoria praecepti, sicut illud de obserua tione Sabbati. Leui. 23. Anima, quae quidpiam operis fe cerit, delebo eam de populosuo. Et Exo. 12. de esu fermentati.

Tertia conclusio est, quod conferebat gratiam quantum ad effectus positiuos, & non solum quantum ad priuatiuos: quia minima gratia sufficit ad merendum, & non solum ad alia: & hoc siue gratiae sacramentales differant a [indent]virtutibus, siue non, quia vtraeque profluunt a gratia: sed huiusmodi contrarium dicit Magister, qui videtur sentire, quod licet circuncisio culpam auferret, tamen gratiam non conferabat. Cuius tamen contrarium communiter tenetur propter duas rationes.

Prima est, quia priuatiue oppositorum necesse est alterum inesse subiecto, sed culpa, & gratia se habent, vt priuatiue opposita: culpa enim est priuatio gratiae. ergo siper circuncifionem auferebatur culpa, necessarium erat inesse gratiam.

Secunda est ista circuncisus decedens si era sine gratia, non ibat in paradysum, quia erat sine gratia, per quam itur ad vitam aeternam. Rom. 6. Gratia Dei vita aeterna. Nec in infernum, quia erat sine culpa, nec in purgatorium, quia non erat dignus poena sensus: quae est in purgatorio, & secundum fidem non sunt plures habitationes animarum post mortem. ergo non est conueniens dicere, quod circuncisio auferret culpam, & non con ferret gratiam.

Quidam tamen nituntur respondere ad istas rationes. Ad primam dicunt, quod culpa non est prinatio gratiae formaliter, & directe: sed solum meritorie, quia ob meritum culpae, vel demeritum Deus aufert gratiam ab illo, qui peccat. Posset tamen Deus facere, quod aliquis esset sine culpa, & gratia: sicut si miraculose formaretur aliquis de li mo terrae, vt Adam. Talis enim non haberet culpam originalem, nec esset necesse, quod Deus daret ei gratiam, quod etiam aliqui existimauerunt de Adam in prima sui creatione.

Sed haec solutio non valet, quia licet cul pa actualis, & gratia non opponantur priuatiue: sed deme ritorie: tamen culpa originalis nihil aliud est formaliter, nisi priuatio gratiae propter peccatum Adae. Et non est meritum aliquod, nec demeritum in paruulo, qui sicut propter alie num, & non suum demeritum saluatur, sic propter alienum. & non suum demeritum damnatur. Et licet possit Deus de limo terrae producere hominem sine culpa, & gratia in pu ris naturalibus: tamen Deus dedit Adae pro se, & tota posteritate sua gratiam infundendam, & iustitiam originalem tran sfundendam sub pacto non peccandi. Vnde quicunque est de posteritate Adae, aut est in peccato Adae, vel suo, aut habet gratiam. Et ideo mox, vt aufertur sibi culpa, datur ei gratia.

Ad secundam rationem soluunt sic, quia praeter illas mansiones fuit limbus patrum, in quo Deus illas poneret, si vellet, aut eis aliam assignaret pro bene placito suo. 32 Sed nec ista solutio valet, quia lim bus patrum erat propter peccatum naturae. Vnde ante solutum precium pro peccato populi deberetur bene illi, qui erat liberatus a peccato perfonae, sed non postea. Nec alius locus pene debetur illi, in quo nulla est culpa. Non est autem extra hanc vitam, nisi aut locus poenae, aut gloriae, quia tunc secundum merita, vel demerita debet esse praemium, vel supplicium. Et ad hoc diceretur, quod hoc verum est pro illis, qui meruerunt, vel demeruerunt. Ille autem nuetrum fecit, vel si habuit demeritum, illud fuit ablatum. Et ideo sicut locus purgatorij non est locus, nisi habentis gratiam cum culpa, vel poena, sic limbus patrum non est nisi habentis gratiam cum culpa naturae, non personae, limpus autem puerorum habentis culpam personae sine gratia. Vnde cum non sint plura receptacula animarum post mortem, licet Deus in paradyso terrestri, vel alibi potuisset ponere animam paruuli circuncisi, tamen de locis nobis notis nullum habuisset

Et ideo isti sic has rationes soluentes dicunt, quod quanuis Deus possit facere aliquem sine gratia, & culpa, tamen non est possibile, quod remittatur culpa, & non conferatur gratia, quia culpam remitti est cam non imputari ad poenam· Quamdiu autem gratia non reddi tur adhuc culpa imputatur ad poenam damni, quia est communis peccato originali, & actulli mortali. ergo nondum culpa totaliter est dimissa.

Dato quod etiam Deus posset facere, quod culpa auferret, & non conferretur, & gratia: tamen non facit hoc, sed in omnibus sacramentis auferen tibus culpam confert gratiam. Cuius ratio est, quia sacramen ta auferentia culpam reponunt homines in statu priori quam tum ad id, quod est necessitatis ad salutem, alioquin essent imperfecta. Non autem reponunt in eodem statu pristinae di gnitatis. Virgo enim per fornicationem corrupta, per poeni tentiam reparat ad gratiam: non autem reparatur ad virginitatem. Sed status ante culpam fuit status ad gratiam. ergo ad hunc statum reparatur per sacramenta auferentia culpam, & conferentia gratiam. Circuncisio igitur non solum aufert cul pam, sed gratiam confert, non solum quantum ad actus priua tiuos, vt quidam dixerunt, sed etiam quantum ad actus positihos, quia positiua causa ponit positiuum effectum.

35 Sed dicunt, quod Deus non potest auferre culpam, nisi conferendo gratiam, non videtur secundu eos, quia dicunt, quod post actum culpa non manet, nisi quantum ad reatum. Sicut autem homo potest alteri quittare, quod ei debetur, nihil aliud sibi conferendo, sic Deus potest gratis con- donare reatum ad poenam, nihil aliud conferendo. Et tunc secundum eos peccatum originale, quod nihil est, nisi reatus ad poenam, potest remitti sine gratia. Sed si actu tramseunte manet culpa non solum quo ad reatum, sed quo ad maculam, quae est formaliter priuatio gratiae, tunc certum est, quod non potest tolli culpa quo ad hanc maculam, nisi per reititutionem gratiae, sicut nec caecitas, nisi reddatur visus.

Ad rationem dicendum, quod si culpam remitti non est aliud, quam ad poenam non imputari: hoc potest esse sine gratia, & si ne culpa quantum ad poenam damni, non vt est poena, sed vt est natura. Dicam enim, quod sicut homo, qui formaretur de limo, & moreretur sine gratia, & culpa careret visione diuina, quod tamen non esset ei poena, sed natura, & non daretur ei gratia, nec imputaretur sibi ad poenam: sic illi, cui Deus remisisset reatum poenae, & non dedisset gratiam, nihil imputaretur ad poenam, sed ad naturam.

Qui autem dicunt secundo, quod omne sacramentum, quod aufert culpam confert gratiam, est verum propter causam dictam s. quia aufert maculam non reatum. Beatus enim sine gratia tolli potest, dico sine gratia gratum faciente, quanuis non sine gratia gratis data, vel facta, sicnt homo despecti ue quittat debitori inimico debitum, cui tamen non remittit offensam, adhuc odiens eum, vel saltem non diligens. i. nolens facere ei bonum, licet noluit facere ei maIum.

sed ratio sua non videtur necessaria. si enim sacramentum, quod aufert culpam, reponit in statu pristino, quantum ad id, quod est necessitatis: cum gratia sit necessaria ad salutem: tunc bene sequit, quod is, qui ante peccatum gratiam habebat, & per peccatum eam perdidit per sacramentum, quod aufert illud peccatum recuperet gratia quam perdidit. sed paruulus nunquam gratiam habuit. Vnde si per sacramentum, quod purgat peccatum originale reponit in statu pristino, gratiam non habebit, quam prius non habuit. similiter si quis de limo terrae formatus an tanquam gratiam haberet, mortaliter peccaret, & postea poeniteret: si sacramentum poenitentiae, quod culpam auferret, solum in statu primo reponeret, gratiam non conferret, cum nec prius haberet eam.

Concludit tamen ratio, & si non gratia formae. vt dictum est, tamen gratia materiae in paruulo descen dente ab Adam secundum rationem seminalem, qui per sacramentum, quod aufert in eo peccatum Adae debet reponi in statu, in quo fuis set, si Adam non peccasset quo ad id, quod est personae, & ne cessitatis ad salutem. si autem Adam non peccasset ex pactio ne, cum Deo filius suus in gratia genitus fuisset. ergo &c. Christus vero in gratia conceptus fuit non propter donum factum Adae pro se. & posteritate, quia non fuit ab eo secundum rationem seminalem: licet ex dono proprio. sed sacramentum non repo nit in statu, quo ad originalem iustitiam: quia prout excludit gratiam, non est necessaria ad salutē.

sed hic oritur dubitatio, quomodo circuncisio ex opere operato confe rat gratiam, si non imprimit characterem·

Dicendum, quod secundum viam Thomae non aliter sacramentum causat gratiam, nisi quia causat dispositionem ad gratiam, quae est character, vel ornatus. Vnde circuncisio non imprimebat characterem, sed ornatum. Vel dicendum, quod nullum sacramentum veteris legis, vel naturae conferebat gratiam ex opere operato, nisi sola circuncisio, & illa, quae erat contra originale, sed circuncisio, & huiusmodi, quae ex opere operato conferebant gratiam, in hoc differebant a sa cramentis nouae legis: non solum quia minus de gratia con ferebant, quam ista, sed etiam quia non conferebant nisi ex diuina pa ctione, & erant solum causa, sine qua non. Et propter hoc non solum suscipiendo, vt circuncisio, sed etiam offerendo, vel credendo paruuli distantes iustificabantur.

Dicitur enim ex opere operato iustificare, quando praeter illud nullum opus requiritur per se ex parte iustificandi: li cet forte per accidens requirat, vt remouens prohibens. sed sacramenta nouae legis plus habent, quia in suscipien te aliquid efficiunt, quod ita disponit ad gratiam, sicut facit opus operans, quod est motus liberi arbitrij in Deum, & in peccatum. Et illud dicitur character, vel ornatus.

Et ideo potest esse tertia opinio, quae posset ima ginari, quod sola circuncisio disponebat, caetera quae erant contra originale, conferebant ex opere operato solum, sicut causa, sine qua non. omnia autem alia neutro modo.

QVINTVs articulus est de remedio contra originale ante circuncisionem, vbi similiter sunt tres conclusiones.

Prima est, quod fides propria in adul to erat remedium contra originale. De adulto enim dicit August. Qui creauit te sine te, non iustificabit te sine te. Et fides formata, quae aliter est mortua. sed intelligendum est formata consequenter, non antecedenter, quia & me ritum, & sacramentum, & omnis causa praecedit suum effe ctum. Vnde cum remissio peccati mortalis, & originalis sit quasi formaliter per gratiam, & charitatem, prius per se est sacramentum, & dispositio coexigita, quae illa, quae sunt eius effectus. In paruulo autem erat remedium fides aliena, non cuiuscunq,, sed ecclesiae, quae semper est formata. Haec au tem non est habitus, nec actus, vt quidam dicunt.

sed fides mediatoris secundum actum semper requisita est, vt dicunt, quod non credo. Quia aut intelli gitur de actu fidei protestatio. scilicet signo exteriore, & sic ve rum est, & nulli hoc est dubium, aut de actu fidei elicito, vel imperato, quod non videtur verum, quia non plus requirebatur fides tunc, quam nunc: sed modo si nullus de ecclesia esset in actu credendi, nec in actu alio, & vnus pa ganus intendens facere, quod facit ecclesia, baptizaret paruulum, ipse esset vere baptizatus, & omnem baptismi effectum consequeretur. Et similiter si tempore naturae, vel legis scriptae intendens facere, quod faciebat fidelis pro par uulo circuncidendo, vel offerendo: illud idem fecisset, videtur, quod fuisset verum sacramentum, etiam si nullus fidelis, tunc in actu fidei fuisset, imo plus videtur, quod si in toto mundo fides perisset actu, & habitu, & infidelis baptizaret par uulum, intendens facere, quod ecclesia faciebat, idem sa cramentum esset, cum haberet eandem materiam, & candem formam. ideo &c.

Nec valet prima ratiosua, quae hoc probat dicens, quod ad actualem iustificationem requi ritur actualis vnio ad mediatorem, sed actualis vnio non est, nisi per actualem fidem. ideo &c. Concedo maiorem, sed ad minorem dico, quod actualis vnio fit per actualem vsum sacramenti a mediatore instituti, quod in fide actuali implicita hoc fit, licet non actuali, nec habituali explicita.

Item non valet secunda ratio, quae dicit: fides operabatur per modum meriti, sed meritum consistit in actu. ergo &c.

Dicendum, quod non videtur verum, & fides operetur per modum meriti, quia tunc ex opere operante, & non ex opere operato prodes set. Vnde per modum sacramenti non meriti operabatur fides cum signo, sicut nunc intentio ministri cum sa cramento.

Item non valet tertia ratio, quae di cit, quod fides aliena non possit valere alteri ad iustificatio nem, nisi vel per modu meriti, vel suffragij, quod idem est vel sacramenti, sed fides aliena non poterat valere per modum sacramenti, quia nondum erant instituta sacra menta. ergo valebat per modum, vel suffragij, vel meriti, hoc autem non poterat fides aliena, vt erat porsonae: quia fre quenter erat informis: fides autem informis vnius non me retur aliquid alij: nec de condigno, nec de congruo: licet per fidem informem aliquis possit sibiipsi mereri de congruo. ergo oportebat, quod fides illa mereretur paruulo iustificationem: vt erat fides ecclesiae, quae sem per formata est.

IsTA Ratio continere videtur multa non vera. Primo, quia dicit, quod non per modum sacramenti dicendum, quod imo fides cum signo videbatur esse sacramentum. Et quod dicitur, quod non erant aliqua sa cramenta instituta: dicendum, quod imo per inspirationem, licet non per exteriorem legem. Erat enim sacramentum matrimonij in remedium concupiscentiae. Circa quod etiam erat dispositio de pluralitate vxorum, & sacramentum poenitentiae contra actuale, & aliud contra originale · Nec videtur etiam per modum meriti de condigno, quia nec tota ecclesia, Christo excepto, po test alteri mereri sic primam gratiam. Item quod dicit, quod fides eclesiae semper fuit formata, verum est. sed supposito, quod in tota ecclesia militante non esset fides formata actu: adhuc saluarentur in fide ecclesiae, & tunc paruuli per sacramenta. Quando enim sacramentum exhibetur, intentione facien di illud, quod Christus instituit, & ecclesia catholica ser uat, vel seruare debet, per hoc in fide actu implicita, licet non explicita saluat. Nec videtur fides aliter requiri ad effi caciam sacri, nisi quod exhibeatur intentione tali, & ipsa intentio est fides.

secunda conclusio est, quod cum fide reqrebat signum sensibile exterius, tam pro paruulo, quae proadulto, sed differenter, sicut nunc. Plus enim valet homini fides propria, quae paruulo aliena, sicut plus potest peccare per se, quam per alium contrahere. Vnde fides baptismi per se sufficit in necessitate, non autem sides ecclesiae paruulo, siue tunc, siut nunc, quia pari ratione: sicut nunc non est peccati originalis actualis remissio sine sacramento: de cuius ratione est res exterior: sic nec tunc cum etiam tunc res exterior esset ratione sacramenti: quia non est sacramentum ex solo actu interiori, sine exteriori, & opus operatum, quo quis iustificatur cum actu interiori, requirit exterius aliquid sen sibile, vel actu, quando est respectu alterius, vel saltem voto: quando est respectu suiipsius. Vnde quousque paruulo, vel pro paruulo exhibita esset benedictio, vel oblatio, aut aliqd huiusmodi, quod tunc fiebat, sed non habemusscriptum: non erat mundatus ab originali. sed sicut lex Moysi traxitcircuncisionem ex patribus: ita forte traxit oblatio nem, quae fiebat post partum. Et ideo etiam in adulto requirebatur exterius signum: licet contrarium quibusdam videatur. Cum en im homo peccando se auertat a Deo conuertendo se ad sensibilia exteriora. ideo oportet, quod se iustificando conuertat se ad Deum: humiliando se sensi bilibus propter Deum. Et ideo omni tempore fuerunt sa cramenta necessaria ad salutem: etiam ante omnem legem scriptam. sacramentum autem est sacrae rei signum, & est materiale elementum, exterius oculis suppositum. Vnde videtur de essentia omnis sacramenti esse aliquod sensibile exterius: quod non est actus interior, sed verum est, quod illud exterius non erat sic determinatum, sicut est mo do: quia contra actuale mortale nunc non est remedium: sine exteriori confessione, contra originale sine baptismo: tunc autem ab actuali iustificabatur per actum interio rem: cum proposito satisfaciendi exterius: vel per ieiunia, vel per eleemosynam, vel per orationem: quia caedem partes satisfactionis erant, quae & nunc. sed quia origina le satisfactionem non requirebat, sed solu fidem, per quam sibi remitti peteret, dicens ab alienis, parce seruo tuo. ideo probabile videtur, & sine signo exteriori, nec in re: nec in voto adhibito adulto saluari. sed pro paruulis, quibus deerat actus interior, reddebatur aliquid exterius.

Adhuc tamen restat dubium, quomodo adultus sine sacramento a peccato mundabatur. Vnde videtur, quod vel ore remissionem petebat, dicens ab alienis parce seruo tuo: vel fidem de remissione aliquo signo exteriori adhibito declarabat.

Tertia conclusio est, quod vtrunque tam fides, quam signum exterius requirebatur per mo dum praecepti, & sacramenti, sed differenter. Nam de praece pto respectu quidem sui adultus tenebatur ad vtrunque: respectu paruuli similiter: si videbat eum morientem: quia si de necessitate praecepti debet homo morienti ex hibere elcemosynam, sine qua non potest viuere: multo magis, qui videbat paruulum morientem, maxime pater tenebatur ei adhibere, vel pro eo exhibere illud, sine quo non saluabatur: sicut etiam si quis videret paruulum mo rientem, quem sciret non esse baptizatum de lege charitatis, & praecepto teneretur eum baptizare. Item videtur, quod per modum sacramenti, vt dictum est. sed quia non erat aliquid determinatum, sicut nunc aqua, & prius cir cu ncisio: propter hoc dicit Grego. quod sola fides saluabat ab origi nali: per quam tamen non excluditur signum exterius protestans fidem. Vnde sola fides protestata, & aliquo signo exteriori applicata sufficiebat, nec aliud requirebatur: nisi, vt fidei protestatiuum, & per hoc integrans sacramentum. Quia autem dicit illud valere per modum meriti, videtur pro tanto habere colorem: quia fides propria adulto subuenit per modum meriti: quod ta men non est meritum condigni: sed tantum congrui. ergo a simili videtur, quod meritum ecclesiae, licet non sit meritum con digni ad primam gratiam alteri promerendum: sed tantum meritum congrui: tamen sufficit ad saluandum puerum. Istud tamen non valet: tum quia fides propria etiam per modum sacra menti voto suscepti operatur: tum quia non tantum valet paruulo fides aliena quantum adulto fides propria. Vn de non per modum meriti, sed sacri.

Ad primum contrariu dicendum, quod poena sensibilis, quae est in circun cisione, est ex natura actus, & non pro satisfactione culpae: sicut & in baptismo est poena sensibilis cum aqua est nimis frigida.

Ad secundum dicendum, quod sicus dictum est, circuncisio non fuit remedium generale contra originale, nisi vt significans causam traductionis eius, quae est solum in masculinis.