Quaestio 7

QVAESTIO sEPTIMA.

De passione spirituum damnatorum.

Thom. 4. Dist. 44. q. 3. art. 3. VAERITVR septimo & vltimo, vtrum animae damnatorum ante resumptionem corporum patiantur ab igne corporeo. Et arguitur quod non, quia nullum corpus potest immediate pati passione proprie dicta a spiritu: ergo nullus spiritus potest immediate pati pas sione proprie dicta a corpore, quasi nec ab igne. Consequentia patet, quia, corpus magis est natum pati a spiritu quam spiritus a corpore. Probatio antecedentis, quia passio proprie dicta fit per ablationem qualitatis conuenien tis, & introductionem qualitatis disconuenientis, vt patet ex praecedenti quaestione: sed nullus spiritus potest aliquam for mam seu qualitatem immediate causare in aliquod corpus, vt ostensum fuit in. 2. lib. ergo nullum corpus potest pati a spi ritu passione non solum proprie dicta: sed nec quacunque passione, cum omnis passio sit acceptio alicuius formae.

Item Aug. 22. super Gen. ad literam dicit, & ponitur in litera quod non sunt corporalia sed corporalibus similia, qui bus animae exutae corporibus afficiuntur: siue bene siue ma le, sed dicuntur affici dolore seu tristitia: ergo illud non fit ab igne inferni, qui est corpus vel corporeus vt dictum fuit.

Item secundum eundem in eodem. Agens nobilius est patiente, sed nullum corpus nobilius est spum: ergo nullus spiritus potest pati a corpore, leu anima tam teparata quam angelus spus sunt: ignis autem inferni est corporeus vt patuit: ergo nec angelus potest pati ab igne inferni.

Item corpus non agit in distans nullo mediante propinquo, sed tam animae separatae quam daemones sunt quandoque extra locum inferni circa nos, cum quandoque nobis appareant, nec tamen sunt sine poena sibi debita, quia sicut gloria beatorum nunquam interrumpitur, sic nec poena damnatorum: nec tamen videmus quod omnia intermedia ab igne inferni patiantur: ergo non oportet quod poenae quas patiuntur daemones vel animae se paratae sint ab igne.

In contrarium est quod dicitur Luc. 16. De diuitis epulonis anima, qui dixit se cruciari in flamma. & Matt. 17. dicit, Ite maledicti in ignem aeternum, qui paratus est diabolo & angelis eius.

Ad idem est quod dicit Aug. 21. de ciuitate Dei. Adhaerebunt spiritus licet incorporei corporeis ignibus cruciandi, accipi entes ab ignibus poenam non dantes ignibus vitam.

Respondeo, supposito secundum fidem, quod daemones & animae damnatorum patiantur ab igne inferni. Inquirendus est modus secundum quinque opi. modernorum.

Prima opinio dicit, quod aliter patitur anima separata ab igne corporeo, aliter daemon. Cuius ratio est quia ignis inferni non ponitur corporeus, nisi quia afflictiuus corporum damnatorum post resurrectione. si enim poit morte praemiaret vel pu niretur solum in anima & nullo modo in corpore, nullus ignem inferni posuisset corporum, sed adhaesissent omnes illi rationi quam prius fecimus, qualis ligna, talis flamma &c. Propter resumptionem enim corporum ponit Aug. vt habet in litera. Et Greg. 4. Dialo. dicit illum ignem corporeum esse, congruum est, vt spiritus qui ad poenam corporibus reunientur quales sunt animae damnatorum, aliter ab igne corporeo patiantur, aliter daemon qui nunquam corpori vnitur vt forma, hi quidem secundum veritatem, ille autem secundum adapta tionem. Primum patet sic. sicut se habent spes & delectatio ad bonum, sic se habent timor & tristitia ad malum, sicut enim delectatio est de bono praesenti spes de futuro: sic tristitia est de malo praesenti, timor vero de futuro, sed secundum quantitatem delectationis quae aestimatur es se de bono praesenti praecedit gaudium de ipso futuro: ergo secundum quantitatem tristitiae quae aestimatur de malo cum praesens fuerit procedit dolor timoris de ipso futuro: & hinc est quod adiudicati morti ex consideratione futurae mortis, mortem incurrunt quandoque: cum igitur animae damnatorum sciant infallibiliter quod resumptis corporibus igne truciabunturper veram immissionem, ex ipsa consideratione ignis nociui futuri verissime cruciantur mentaliter: & hoc quidem plus vel minus secundum qui maiori vel minori affli ctioi corporali sciunt se resumptis corporibus adiudicandos. Et confirmatur hoc, quia poena reproborum per oppositum se habet ad praemium beatorum: sed praemium beatorum ante resumptionem corporum consistit in gaudio rei de diuina visione, & in gaudio spei de corporis glorificatione: ergo poena reproborum consistit in vehementi tristitia de amis sione visionis diuinae, & vehementi timore de afflictione futura cum suo corpore. sic igitur patet quod animae damnatorum quae corporibus reunientur ad poenam pati untur ab igne corporeo secundum veritatem: quia ille ignis ante resurrectionem vere timorem & horrorem & per con sequens tristitiam animae ingerit, quae post resurrectionem corpora cum animabus vere exuret. secundum pates s. quod spiritus angelicus qui nunquam vnitur corpori, vt forma affligitur per quandam similitudinem & adaptationem. spiritualis enim tristitia & delectatio cum sint ignotae mul titudini: oportet quod per delectationes & tristitias corporales figuraliter exprimantur, & sic cum summus dolor sensibilis sit ille qui est ab igne cum sit maxime actiuus, tristitia & dolor spiritualis in angelis propter suam vehementiam si non esset ab igne secundum rem, diceretur tamen ab igne secundum quandam similitudinem & adaptationem. Et hoc probari potest dupliciter, primo, quia afflictio daemonum sumenda est per oppositum ad gaudium spirituum beato rum vel delectationem: tota autem delectatio beatorum spiri tuum & iocunditas est in consequutione sui finis, & non in aliqua re corporali: & si aliqua de eorum delectatione dicantur quae videantur ad corporalem delectationem pertinere: sicut quod reficiantur aut rideant, debent per similitudinem intelligi: ergo afflictio daemonum consistit in tristi tia quam habent de separatione a fine in quo summe pro ficerentur & delectarentur si attingerent: & non in aliqua re corporali: sed si quid de eorum afflictione dicit quod in corporalem punitionem sonare videatur: debet intelligi per quamdam adaptationem & similitudinem: sicut quod igne ardeant vel quod foetoribus affligantur.

Item poena debet respondere culpae, sed culpam daemonum non fuit cum aliqua delectatione sumpta ex rebus corporalibus, sed inordinata complacentia sui cum interpretatiuo contemptu Dei: ergo Poena eorum debet esse in tristitia: quam in carentia visionis diuinae incurrunt propter contemptum Dei in di splicentia sui. Haec autem poena grauissima est & maior quacunque poena sensibili: sicut & delectatio a qua excludit maxima est: vnde dicit Aug. & habetur. 4. sententiarum. Dist. 46. Alienari a regno Dei, carere multitudine dulce dinis Dei tam grandis poena est vt nulla possint eis tor menta quae nouimus comparari. Et Chryso. in Matth. Ponamus ante oculos quanti doloris est excludi & proiici a regno coelorum, quia videtur mihi ipsa grauior gehenna. Item multi gehennam horrent: ego vero ca sum illius gloriae multo maiorem esse arbitror. Item & si mul tas gehennas ponat quis, nihil tale dicet quale excludi a gloria: & odio haberi a Christo. Nobis autem contrarium videtur propter tria. Primo, quia sensibilia sunt nobis magis nota. secundo, quia delectationes sensibiles cum sint passiones appetitus sensitiui: sunt cum aliqua corpo ris transmutatione: & ideo fortius sentiuntur. Tertio, quia delectationes corporales appetuntur tanquam medicinae contra tristitias corporales, quibus superuenientibus ma gis sentiuntur & acceptantur: non sic autem est de delectationibus spiritualibus, & tamen simpliciter sunt maiores: vnde homines a maximis delectationibus abstinent & maximas tristitias corporales sustinent ne perdant honorem qui est quoddam intelligibile. Dignus enim hono re regio prius vellet quamcunque poenam sensibilem extra mortem, & quandoque mortem sustinere quae honorem amittere. Propter vehementiam igitur poenae quam habent de amissione visionis diuinae dicuntur per quandam similitudinem pati ab igne.

Hic autem occurrit quaedam dubitatio, quia si carentia visionis diuinae poena est qua praecipue daemones affliguntur: cum decedentes in originali visione diuina careant: sequeretur quod peccato ori ginali debetur maxima poena, & par poenae quae debetur daemonibus pro peccato actuali, quod est inconueniens, quia poena decedentium in solo originali est mitissima secundum Augustinum & alios sanctos.

Et dicendum ad hoc, quod sicut bonum non delectat nisi cognitum: sic malum non affligit nisi cognitum: decedentes autem in solo originali nullam cognitionem habuerunt, nec habere poterunt de beatitudine: cum fidem non habuerint nec sa cramentum fidei susceperint, nec ad eam cognoscendam se extendat cognitio naturalis: & ideo de eius carentia non tristantur: daemones vero qui gratiam habuerunt & fidem sine qua impossibile fuit eos gratiam habere, cogni tionem habent de illo fine quem suo demerito amiserunt: & ideo summe de hoc tristantur.

Et si dicatur vlterius quod decedentes in originali saltem in iudicio & post iudicium habebunt de beatitudine aliquam cognitionem: quia vt infra dicetur omnes cognoscent iudicium Dei iustum esse quo ad poenas damnatorum, & praemia beatorum: & quantum ad meritum & demeritum vtrorunque :& ideo ipsi scient quare ipsi ad beatitudinem sanctorum non admittantur.

Dicendum, quod tales cognoscent, quod boni qui per baptismum vel per proprium meritum cum gratia Christi meruerunt: habebunt pro praemio aliquod donum a Deo & aliquam cognitionem & amorem maiorem quam sit illa quae potest haberi ex natura libus: & de se scient quod ad illud praemium non pertingent: quia scient se non fuisse baptizatos, nec Christi gratiam percepisse: non oportet tamen quod sciant se illo dono esse priuatos propter culpam originalem: & ideo non dolebunt, quia in eis non erit aliqua obliquitas voluntatis ita vt irrationabiliter doleant de quocumque. Irrationabili ter autem dolerent de carentia visionis diuinae si solum cognoscant quod ad eam non admittuntur, quia non fuerunt participes gratiae Christi, nec per baptismum, nec per proprium meritum. si ergo cognoscerent quod ab ea deficerent propter demeritum primorum parentum, forte de hoc possent rationabiliter dolere, non oportet tamen quod hoc sciant vt dictum fuit in. 2. lib. Patet ergo quod daemones affliguntur ab igne per quandam similitudinem & adaptationem: animae ve ro damnatorum per veram tristitiam quam concipiunt de hoc quod sciunt se resumptis corporibus in illo igne aeterna liter cruciandas. De animabus vero quae dicuntur esse in Purgatorio quae corporibus quidem in resurrectione vnientur, sed non ad poenam, quia post resurrectionem Purgatorium non erit, idem tenendum est. scilicet quod affligantur per hoc quod retardantur a diuina visione, quaedam plus, quaedam minus. sicut enim poenale est ab ea excludi, sic poenale est ab ea retardari, & tanto plus quanto ab illa plus retardantur, & plus illae quae a maiori gloria retardant. Item sicut grauitas & leuitas inclinant ad locum naturalem, sic finalis charitas ad beatitudinem, sed si in graui impedito a loco naturali esset cognitio, poenale esset impediri a loco suo: ergo similiter est poenale animae sepsotae existenti in charitate & cognoscenti se propter culpam prius commis sam, & poenam ei debitam a beatitudine retardari. Propter vehementiam ergo huius poenae possunt secundum quandam similitudinem & adaptationem dici pati ab igne, & huic consonat dictum Apostoli ad Corin. 3. saluus erit sic tamen quasi per ignem, in quo innuitur similitudo & adaptatio.

sed diceret aliquis, Animae sanctorum patrum qui praecesserunt aduentum Christi retardaban tur a visione Dei & tamen erant in charitate, nec affligebantur sicut ponimus animas in Purgatorio affligi, quod tamen oportuisset si dictus modus esset verus.

Et dicendum ad hoc, quod ante aduentum Christi non erat tempus perueniendi ad visionem diuinae essentiae: cum non esset solutum debitum naturae quod in morte Christi solutum est: nunc autem post mortem Christi est tempus perueniendi ad eam, nisi propria culpa vel obligatio ad poenam impe diat: & ideo non peruenire nunc est poenale, prius autem non fuit, & ponitur exemplum: Quod enim filius Regis ad regnum non perueniat viuente patre non est ei poenale, quia nondum est tempus quod perueniat: sed si mortuo patre impediat ad tempus ne ad regnum perueniat valde dolorosum est ei, & hoc secundum plus & minus secundum quantitatem impedimenti. Patet igitur primus modus qualiter animae damnatorum & animae quae sunt in Purgatorio affligi dicuntur ab igne inferni corporeo existente. sed in ista opi nione sunt tria dubia.

Primum est, quia ponit differentiam & dissimilitudinem inter animas & daemones, quia isti affliguntur timore resumendi corpora non illi, & hoc verum est: sed addunt rationes quae sonant qui daemones non habent poenas, nisi dolorem carentiae visionis Dei propter suum peccatum, & sic non patiuntur ab igne, quod non videt tutum.

Vnde ad primum cum dr, quod poena daemonum est per oppositum ad gloriam angelorum: dicendum, quod Deus est omnis boni bonum, propter quod creatura pure spiritualis perfectissime potest beatificari Deum videndo, & summe delectari sola fruitione Dei, sed priuatio boni diuini in se non est summum & totum malum. Nam priuatiocuiuscunque boni est aliquod malum, maxime boni naturaliter desiderati. Vnde cum creatura rationalis naturaliter desideret beatitudinem naturalem & supernaturalem, quam vtranque habet spirit videns Deum, quia neutra suarum beatitudinum de pendet a corpore, & si beatitudo naturalis est praeesse cor pori illud habet post resurrectionem. sed priuatus beatitudine supernaturali nisi priuaretur naturali quam etiam naturaliter appetit: non esset plene miser, sicut pueri in Limbo: vnde daemones ad perfectam miseriam debent priuari beatitudine supernaturali: item naturali quae est in sui contemplatione & praelatione creaturae corporalis, quae est quando subiiciunt creaturae corporali, quia ma xima poena est domino superbo quod fiat seruus serui sui.

Ad. 2. cum dr, quod poena correspondet culpae &c. dicendum, quod poena non semper correspodet culpae quo ad iden titatem subiecti vel instrumenti, quia peccantes sola anima pu niuntur in corpore, & peccantes non per ignem puniunt per ignem, sed secundum quantitatem culpae debet esse quam titas poenae. Posset etiam dici, quod quia angelus peccauit per superbiam, quia superbit de propria excellentia & de hoc quod erat praelatus aliis angelis, & etiam creaturae corporali etiam supremae: ideo debuit puniri vt subliceretur ange lo etiam minimo & infimo & corpori infimo puta terrae, vt scilicet affligeretur in centro.

Ad tertium cum di citur, maxima poena debet sufficere: sed maxima est sepa rari perpeccatum proprium a Deo, quia sciunt se perdi disse maximum bonum. ideo &c. Dicendum quod dubium est quod sancti dicunt, quia non priuatio maximi boni est maxime afflictiua, sed priuatio maxime desiderati: vide tur autem beatitudo naturalis magis desiderata quam supernaturalis, quia illud quod est naturale & de necessitate naturae est maxime intensum, & non illud quod est libe re volitum. Dato autem quod illa esset maxima poena tamen cum quaedam alia est adhuc maior. Alias frustra homo punire tur in anima & corpore.

secundum dubium est quo ad differentiam inter animas purgandorum & damnan- dorum: vbi videtur falsum quod dicunt, quod tanto magis affli guntur quanto a maiori gloria retardantur, quia inquan tum huiusmodi verum est & secundum quid: sed simpliciter loquendo non oportet quod in Purgatorio ille grauius af fligatur simpliciter, qui grauior peccator vel maioris poenae debitor est. Possibile est autem quod ille qui maiorem gloriam expectat minus peccauerit, vel minus purgandum habeat: ergo simpliciter non grauius affligetur. Quod autem dicunt, quod quanto plus retardatur: tanto plus affligitur verum est extensiue, item intensiue si hoc sciat. Nam si affligitur, quia scit se retardari: ergo tanto plus quanto plus scit se retardari, quia si simpliciter ad simpliciter & magis ad magis: malum autem quanto diuturnius tanto peius caeteris paribus, sed nescit naturaliter quantum ibi stabit, potest autem sibi reuelari. sed cum per suffragia quandoque liberentur quae nesciunt nisi sibi reuelentur, per consequens nescit qui purgatur quantum ibi tenebitur iure communi. Quod probant quod non patientur vere ab igne sed metaphorice quasi per ignem, dicendum, quod illud quasi non est nota similitudinis sed ex pressiuum veritatis, sicut illud, quasi vnigeniti a patre. Et licet authoritates Canonis sint solubiles: tamen expressa intentio sanctorum est quod vere patiuntur.

Tertium dubium est de animabus quae sunt in lim bis. vbi videtur esse contradictio. Primo in hoc quod dicunt quod pueri affligerentur si scirent se esse priuatos gloria propter peccatum primorum parentum, quia tunc patres in limbo qui sciebant ad tempus se priuari affligerentur. sicut enim se habent ad poenam sensus pur gati & damnati, sic ad poenam damni pueri & patres: sed sicut damnatis est dolor carere perpetuo, sic purgatis ca rere ad tempus: igitur siscire se priuatos perpetuo, propter peccatum parentum affligeret perpetuo pueros: pa ri ratione scire se priuatos ad tempus propter peccatum parentum patres afflixisset ad tempus. si dicatur quod non affligebantur patres, quia non erat tempus percipi endi, & sciebant se pro tempore percepturos, sed pueri sciunt se nunquam percepturos: tunc est instantia de illis qui sunt in Purgatorio quibus non est tempus nunc percipiendi ab eis, & sciunt se percepturos quando tempus eorum venerit & nihilominus affliguntur. si dicatur quod patres respiciebant tempus omnium, isti autem respectu sui tantum, non videtur valere: quia & tunc erat tempus recipiendi quo ad angelos, & quo ad homines nisi peccassent, sicut & hic. si dicatur quod nemo dolet de hoc quod non habet nec debet, nec vult habere, quia do lor est de carentia boni quod homo non habet pro nunc, & pro nunc vult habere: & sic non affligebantur in limbis patres & pueri, quia cum essent iusti nolebant habere contra iustitiam: sed illi qui sunt in inferno vellent etiam habere iniuste: tunc est instantia in Purgatorio vbi est iusta voluntas nolens habere nisi quando Deus volet, & tamen velleitas est eis causa afflictionis.

Potest igitur dici, quod pueri si crederent se inuolutos persona liter propria voluntate peccatis parentum affligerentur: sicut homo de damno propter culpam suam: sed ipsi sciunt sepriuatos non propter suam malam voluntatem: ideo nec dolent, quia vbi non praecessit mala complacen tia nec etiam priuatio debitae complacentiae, non debet sequi displicentia nec tristitia non naturalis. similiter hoc ipsi patres sciunt se liberatos a culpa per sacramentum: vnde non propter culpam sui sed parentum sciunt se priuari, & sic non affliguntur: sed in Purgatorio propter culpam propriam quam commiserunt sciunt se priuari. ideo affliguntur. sic ergo scire se priuari vel retar dari contra voluntatem, vel secundum voluntatem contra vel leitatem ex peccato proprio est afflictiuum, non autem ex peccato alieno.

secunda opinio ponit modum com munem animae & daemoni, per veram immissionem ab igne sine immissa noua dispositione. Dicunt enim sic, quod ignis inferni potest considerari dupliciter. Vno modo se cundum se & sic non potest agere in spiritum. Alio modo, vt est instrumentum diuinae iustitiae, & sic potest agere in spi ritum & ipsum vere affligere per veram immissionem, quod probant per rationem & per simile. Ratio est talis, Instrumentum praeter virtutem naturalem videtur habere aliquam aliam virtutem a principali agente, sicut calor qui est instrumentum animae praeter suam virtutem calefactiuam quam habet a se: habet ab anima cuius est instrumentum virtutem conuertendi alimentum in carnem. similiter dolabra ha bet ab artifice virtutem inducendi formam arcae ad quam non posset ex se attingere. similiter ignis inferni vt est instrumentum diuinae iustitiae habet aliquam virtutem per quam potest attingere ad aliquid vltra virtutem suae na turae: tunc arguitur sic, Quod Deus potest facere mediantibus causis secundis, potest facere & sine eis: sed Deus po test affligere animam mediante corpore sicut nunc affli gitur sensibiliter dum est in corpore: ergo potest eam con similiter affligere sine corpore: si sic ergo & ignis vt est instrumentum diuinae iustitiae: cum in instrumento, vt dictum est, sit aliqua virtus principalis agentis, per quam potest in aliquid in quod non posset ex conditione suae naturae. Per simile probatur sic. sicut sacramenta sunt instrumenta diuinae misericordiae iustificantis: sic ignis in ferni est instrumentum diuinae iustitiae punientis, sed sa cramenta quatenus sunt instrumenta diuinae misericor diae agunt iustificando animam per alicuius immissionem: ergo ignis vt est instrumentum diuinae iustitiae affligit ani mam per veram immissionem.

Haec autem opinio non videtur posse stare. Primo, quia nullum instrumentum potest agere circa aliquid in virtute alterius, nisi circa illud possit ponere suam propriam actionem naturalem: sicut calor agens in virtute animae potest de se ponere suam actionem naturalem. scalefactionem circa alimentum quod con uertit virtute animae in carnem: & securis suam actionem naturalem habet circa lignum in quo vt mota ab artifice inducit formam arcae: sed ignisde se nullam actionem potest habere circa animam vel daemonem vt istimet copfitentur: ergo non potest habere circa eam actionem vt instrumentum diuinae iustitiae.

secundo, quia principi um passionis quae est per immissionem semper est aliqua forma ipsius agentis. sicut enim passio per immissionem fit per receptionem alicuius formae in patiente, sic principium talis actionis est aliqua forma in agente. Illud au tem quod non dat alicui nouam formam non dat ci quod pos sit affligere per immissionem formae: sed quod ignis agatvt in strumentum diuinae iustitiae non ponit in ea aliqua for mam nec accidentalem nec substantialem: ergo per hoc non potest animam affligere, quia dicitur agere vt instrumentum diuinae iustitiae.

Tertio, quia si anima vel daemon affligeretur per veram immissionem, forma im missa, aut esset corporalis, aut spiritualis, non corporalis: quia anima separata non est susceptiua alicuius formae corporalis, nec spiritualis, quia illa non potest esse afflictiua, quia nihil abiicit quod sit naturae conueniens, co quod non habet contrarietatem ad aliquam formam naturalem: ergo nullo modo affligitur daemon velanima ab igne per impissionem. si dicatur quod ignis non immittit aliquam formam nisi afflictionem, hoc non potest esse, quia afflictio vel dolor non est aliud quam renisus appetitus contra nociuum praesens & cognitum: sed obiectum pre cedit actum saltem ordine naturae. Oportet ergo quod ignis ordine naturae sit prius animae nociuus, & deinde cognoscatur, vt nociuus, quam sequatur afflictio in anima. si ergo ignis affligit animam per veram separatam immissionem per quam est ei nociuus, oportet qui prius aliquid immittat quod noceat quam quod cognitum causet af flictionem.

Item afflictio verius consistit in abiectione formae conuenientis, quam in receptione cuiuscunque formae, quia receptio cuiuscunque formae non est disconueniens, & per consequens non est afflictiua nisi quatenus abiicit aliam formam naturae conuenientem. In assignando ergo quomodo anima patitur ab igne vera & reali passione per immissionem, potissime dici deberet quae est forma vel perfectio animae separatae conueniens, quae aufertur per formam ab igne immissam: hoc autem non fit nec est facile hoc fingere. ergo &c.

Ad rationes eorum est respondendum, & primo ad illud in quo fundatur eorum prima ratio. Dicunt enim quod omne instrumentum praeter virtutem suam naturalem habet aliam virtutem a principali agente per quam potest in vlteriorem effectum quam posset ex conditione suae naturae. Istud enim non est verum si intelligatur quod ab agente principali fiat noua forma in instrumento: vnde in calore qui est instrumentum animae nulla forma est ab anima: & tamen conuertit instrumentaliter cibum in carnem altero duorum modorum: aut quia disponit: & anima cui est calor coniunctus formam carnis inducit: aut alij dicunt quia calor & anima se habent vt vnum agens perfectum, quod inducit formam carnis ad quam inducendam alterum solum non sufficeret: si cut in securi acuties & durities sunt vnum principium secandi, nec alterum sufficeret. simili modo non est dicendum quod in dolabra sit aliqua forma influxa a principali agente, praeter motum localem quo dolabra mouei ab artifice, quiaforma arcae vel cuiuscunque artificiati non est ni si determinatus ordo partium, qui potest fieri per solum motum localem diuisionis & incisionis, prout competit tali vel tali ordini partium & dispositioni.

Cum ergo argui tur primo, quod Deus potest agere sine causis mediis quidquid facit cum eis: verum est de causis agentibus vel finalibus quae sunt causa extrinsece: de causis vero formalibus vel materialibus non est verum: non enim Deus potest hominem facere sine anima aut sine corpore, quia hoc implicaret contradictionem: anima autem non patitur ab igne mediante corpore vt causa agente. Non enim ignis agit in corpus & corpus in animam: imo illud quod immediate ab igne patitur est corpus animatum includens intrinsece cor pus & animam, & istud patitur a Deo mediante igne inquantum virtus per quam ignis agit in corpus animatum causatur a Deo & conseruatur: propter quod bene sequitur quod sicut Deus mediante igne vt causa agente affligit corpus animatum, sic potest affligere ipsum sine igne. sed quod Deus vel ignis possit animam separatam a corpore affligere simili afflictione, sicut affligebatur totum composi tum a Deo mediante igne vel sine igne, non probatur: quia ad afflictionem animae dum est in corpore non se ha bet corpus & totum compositum vt agens. Dato etiam quod Deus posset animam separatam affligere sicut affligitur in corpore: non oportet tamen quod hoc possit competere igni quantumcunque duceretur instrumentum, quia non omne quod Deus facit per seipsum potest facere per instrumen tum.

Ad secundum dicendum, sicut aliqui dicunt qui sacramenta non causant aliquid in anima nisi sicut causa sine qua non: sed totum facit virtus diuina assistens, & item perfectio consistit in sola receptione: vera autem passio non: & ideo non sufficit ad assignandum causam afflictio nis animae, dicere quod aliquid immittitur ei ab igne vt instrumentum diuinae iustitiae: sed oportet vlterius dicere, quae est illa forma conueniens quae per illud immissum abiicitur. Adhuc non est simile de sacramentis & de igne, quia sa cramenta non agunt in animam separatam sed in totum con iunctum, circa quod possunt poneresuam actionem naturalem prout pertinet ad agens instrumentale: ignis autem nullam actionem naturalem potest habere circa animam separatam quam debet affligere, & ideo non est fimile.

sed contra istam opinionem de immissione ab igne in virtute Dei quantum ad reprobationem factam, videtur quod ratio prima contra eam adducta habeat instantiam in phantasmate, quod non habet in intellectu possibilem ali quam operationem propriam in virtute sua, sed omnem quam habet, in virtute intellectus agentis.

sed dicendum quod non est simile, quia phantasma est coniunctum intellectui supposito: spiritus autem est coniunctus corpori essentialiter: vnde sicut fit vnum in esse, sic potest communicare ei in age re: ita quod secundum potentiam abstractam possit pati & secundum organicam agere & econuerso formam realem: sicut a phantasiari sequit intelligere & ad velle concupiscere. Diceret autem aliquis quod cum Deus sit immediator vnicuique rei & intimior quam ipsa sibi: si propter coniunctionem corpus agit in spiritum virtute spiritus creati, multo magis corpus disiunctum in virtute spiritus increati.

secunda etiam ratio in maiore habet instantiam, quia coelum quod in virtute propria generat formam electi vel mixti in virtute Dei generat animam secundum eos: nec tamen quando dicitur in virtute Dei agere vltra speciem ponunt isti differentem formam sibi dari: sed vnam eandem per quam ex se generat formam inferiorem, & vt instrumentum Dei formam superiorem.

Posset etiam dici, quod sicut Deus dedit Adae vnum ex quo naturaliter poterat ab eo homo procedere, sicut potentiam generandi, & aliud de quo supernaturaliter potuit mulier formari: puta vnam costam, qualem nullus alius habuit nec habiturus est: sic pos set imaginari quod praeter calorem quo ignis est naturali affli ctiuus corporum dedit Deus igni inferni quandam virtutem detentiuam vel aliam: ita quod omnes damnati tam homines quam daemones eodem affliguntur: sicut eodem omnes beati laetificantur: sed vna af flictio est a natura ignis puta corporum, aliasupernaturalis. Negaret etiam aliquis minorem & diceret in igne esse virtutem passiuam, sicut in sacramentis.

Tertia ratio etiam deficit, quia forma spiritualis si quam ignis immitteret esset afflicti ua: quia tristitia est de omnibus quae nobis nolentibus accidunt: & poena est quicquid contra voluntatem est, cum autem spiritus dominetur corpori, indignum est ei subiici corpori. Vnde quicquid esset illud quod reciperet ab indigniori seipsum as fligeret, & si non secundum se & absolute saltem inquantum esset contrarium suae libertati & dignitati, sicut esset afflictio nobili facere homagium, & recognoscere se tenere a rustico etiam illud, quod sibi esset vtile. Nec est concedendum quod forma spiritualis separata a corpore non possit esse affli ctiua, quia sicut accidentia in sacramento altaris illud idem agunt quod prius agebant in virtute substantiae diuina virtute hoc faciente vel conseruante, sic sensationem caloris quam prout est coniuncta calori immoderato sequit dolor naturaliter: illam eandem separatam a calore eiusdem substan tiae in virtute caloris actiui & principaliter Dei sequit idem dolor qui sequeretur eam in virtute caloris coniuncti in supposito.

Quarta ratio est de renisu appetitus, videtur supponere falsum, quia licet appetitus non possit prosequi nisi illud quod praeiudicat bonum, nec fugere malum nisi illud quod praeiudicatur malum: tamen potest esse delectatio in appetitu antequam delectans iudicetur es se delectans, quia si iudicarei delectans actu antequam de lectaret, falsum esset iudicium. si autem iudicaretur aptum natum delectare, tunc non deberet sequi delectatio actua lis sed aptitudinalis. Est etiam iudicium quoddam per experientiam, sicut homo nesciens vtrum cibus sit dulcis vel non: primum quidem iudicat bonum experiri hoc ipsum: & tunc experitur: quod mox vt gustus percipit saporem sequitur delectatio in appetitu: & tunc tertio sequitur iudicium quod illud est delectans quod prius nesciebatur, cum autem tactus differat ab estimatiua, non habet in dicare de nociuo & conuenienti & sic mox vt fit tactus percipit tangibile immoderatum sequitur dolor, vel si pro portionatum delectatio: & posiea sequitur iudicium aestimatiue quod est delectaus vel contristans: licet forte prae cedat iudicium quod est inconueniens vel disconueniens vt renitatur vel amplectatur, tamen haec est veritas quod affliftio quae est tristitia non potest esse primum impres sum cum oporteat appraehensiue prius immitti quam appetitiue.

Vlterius autem considerandum est, quod tam in dolore corporis damnati quam spiritus damnati secundum opinionem Thom. ponitur iudicium praecedere laesiui & afflictiui: quia tam corpus quam spiritum ponit alligari inuitum, quod est laesiuum sicut carere: ex qua perceptione sequit asflictio. Ad quintum cum dicii,q non est afflictiua immisiio nisi per abiectionem, dicendum, quod hoc est falsum etiam secundum eos qui dicunt quod corpora damnatorum patiuntur per pasiionem naturae quae ponunt immisiionem & nullam abiectionem & iuste: quia cum naturalia debeant remanere integra, nulla forma naturalis debet abiici a damnatis: quia illud esset quoddam genus mortis & corruptionis, loquendo de forma prout est actus primus, sed forma quae est actus secundus id est operatio bene abiicitur si praeexistat: sicut daemones priuati sunt naturali beatitudine, & omnes damnati priuantur ne posiint frui aliqua delectatione, & hic est labor & afflictio & poena.

solutio corum ad primum argumentum non videtur bona, quia Deus potest facere immediate quicquid potest facere mediante causa non formali nec materi ali si sit cau sa per quam, & multo magis si solum causa sine qua non: vnde cum ex dolore in sensu causetur tristitia in volun tate propter redundantiam inuicem virium, siue dolor sit causa tristitiae per quam, vt plures dicunt: siue eam si ne qua non, vt alij dicunt: poterit immediate Deus cau sare tristitiam in voluntate sine dolore in sensu eandem quam poterat cum sensu mediante: sicut potuit generare hominem sine homine. Vnde eandem etiam tristitiam numero quam in anima haeretici dum comburitur cau sauit ignis mediante dolore: Deus potuit seruare in voluntate vt secum traheret de corpore exlens: sicut intellectus secum trahit species habitus, & forte actus quae a phantasmate coniuncto suscepit: sed hoc est verum quod si Deus hoc potest facere: non tamen propter hoc sequit quod possit hoc ignis etiam virtute Dei: quia etiam potentia acti ua non potest agere nisi in passiuam, nec Deus potest facere quod ignis calefaciat non calefactibile puta Lunam, & mul to minus spiritum. Non est autem spiritus separatus a cor pore aliquo modo passibilis ab igne.

Ad secundum de sacramentis non est simile, sicut nec de coelo, quod in virtute Dei animat, quia proprium obiectum potentiae acti uae coeli est potentia pasiiua materiae: vnde quia in illam potest aliquid ex se: non est mirum si in eadem plus potest ex alio vt dicebat secundum argumentum. Et similiter sacramentum quia corporeum in ipsum animatum habens propriam corpo ream operationem potest in partem eius habere aliam vt instrumentum: sed secus est in proposito, quia est spiritus disiunctiuus in quem nec sacramenta agerent. Nam dicere quod non est si mile de immissione quae est perfectio & illa quae est afflictio: non videtur bene dictum: quia sicut voluntas delectatur ex delectatione sensualitatis, ita & tristat ex eius dolore: & sicut delectatur angelus ex hoc quod est praelatus coe lo Empyreo licet ei nihil coferat, quia dominium est quid nobile & desiderabile, & per consequens eius cognitio delectabilis, sic econuerso alligari inferno est tristabile.

Tertia opinio est dicentium animam separatam & daemo nem affligi ab igne corporeo per veram immistionem, sicut praecedens opinio: sed dicunt isti quod virtute diuina superad ditur animae feparatae & daemoni aliqua qualitas seu habitus supernatur alis, rartione cuius aaima separata vel daemon potest pati ab igne, qui secundum se non posset ab eo pati: Ratio istius opinionis est sola fuga inconuenientium, quia cum isti non possent ostendere qualiter anima separata posset aliquid re cipere per quod affligeret: adinuenerunt quod hoc poterat fieri mediante aliquo sibi diuinitus adiuncto.

Istud autem est minus probabiliter dictum quam primum, quia illud additum auimae aut est aliquid corporeum aut spirituale. si spirituale, aequalis dubitatio est qualiter anima separata quae est spiritus potest pati ab igne corporeo mediante illo sicut sine illo, quia vtrobique est eadem ratio. si autem illud additum sit corporeum: aut facit vnum suppositum cum anima, aut non. si non, tunc anima ra tione ipsius non poterit pati, quia distinctorum secundum sup positum sunt distinctae actiones & passiones. si vero sunt vnum secundum suppositum, aut illud est subiectum animae, aut aia est subiectum illius. Non potest dici quod illud sit subiectum animae, quia subiectum animae non est nisi sua materia vel suum corpus ex quibus coniunctis resultat homo, & sic non esset separata de qua loquimur. si vero dicatur quod anima sit subiectum illius additi quod ponitur corporale, tunc aequalis dubitatio est quomodo anima possit recipere illud corporale accidens, sicut dubitamus qualiter potest reci pere caliditatem vel quancunque qualitatem corpoream. Et ideo ista positio in nullo declarat propositum, sed assumes aequale dubium.

Circa istam autem opinionem quod per qualitatem supernaturaliter immissam sit anima ab igne passibilis, est sciendum quod potuit habere istud motinum. Quod enim istud agat & illud patiatur nunc, cum prius non posset: oportet esse per mutationem ex parte alterius, quia idem manens, idem semper natum est facere idem. Vi dentes ergo nullam mutationem ex parte ignis possibilem sufficientem, quia aut esset spiritualis, & sic non conueniret corpori, aut corporalis & sic non esset actiua in spiritum, sicut & ante dixeruut ex parte animae vel spiritus mutationem fieri. scilicet quandam dispositionem per quam redderetur passibilis ab igne: quia cum ipsa damnatio sit qui dam actus supernaturalis, sicut habitudo, sicut ad recipiendum a Deo actum beatitudinis requiritur habitus quo sit beatificabilis spiritus cum prius non esset, sic per habitum fieri videt spiritus damnabilis qui prius non erat.

Praeterea si anima coniuncta per qualitatem naturalem: puta intentionem possibilem sit passibilis a corpore: puta phantasmate, multo magis per qualitatem supernatu ralem Deo faciente ab igne.

Et dicendum, quod Deus non potest facere quod potentia feratur nisi in suum obiectum: puta quod visus audiat sonum vel videat: proprium autem passiuum a corpore est corpus vel spiritus coniunctus non separatus: propter quod nec spiritus agit in corpus nisi motum localem, nec econuerso quicquam: manente ergo quod corpus sit istud & illud spiritus, istud non potest in illud immittere nec ab ipso recipere plus quam non calefactibile potest calefieri.

Ad argumentum dicendum, quod non est simile, quia in beatitudine aliquis actus recipitur cuius potentia naturaliter capax non est perfecte & immediate per se solam: vnde dispositione superaddita capax fit: sed ex puris naturalibus natura caret beatitudine naturali & super naturali, nisi sibi addatur & delectatione & gaudio: vnde his priuari potest nullo alio disposito, quo facto tristatur sicut ex malo quod est priuatio boni.

Quarta opinio vicina antiquae ponit modum specialem quo animae puniunt. Dicunt enim quod in anima separata virtute diui na possunt remanere potentiae sensitiuae. Quod probat, quia virtute diuina absolutum accidens potest separari a suo subiecto: sed secundum istos potentiae sensitiuae sunt quae- dam accidentia absoluta. ergo virtute diuina possunt so parari a composito in quo sunt tanquam in subiecto, & remanere in anima separata: tunc arguitur sic. Verus do lor sensibilis perficitur in actu appetitus sensitiui praeuia cognitione sensiti ua: sed remanentibus sensitiuis potentiis in anima separata potest in eis esse sensitiua cognitio & appetitus consequens. ergo in eis potest esse verus dolor sensibilis & vera tristitia.

sed nec illud vales quia dato quod Deus posset separare accidens absolutum a subiecto, non tamen posset ipsum ponere in quocunque alio subiecto, sicut quantitatem separatam a substantia pa nis non posset ponere subiectiue in angelo: & eodem modo potentiam sensitiuam quae est accidens organi corpo rei, non posset ponere in anima separata. Dato etiam quod posset ponere, adhuc non sufficeret ad hoc quod anima sensibiliter pateretur ab igne, quia obiectum passionis est aliquid nocens, sed non potest dari modus quomodo ignis noceat animae separatae etiam si haberet potentias sensitiuas plusquam si non haberet. Non enim nocet ex hoc solo quod cognoscitur quacunque cognitione: & ideo hoc mo do non potest assignari causa passionis ab igne.

Circa hanc autem opinionem quae ponit quod per retentionem potentiarum sensitiuarum, prima ratio quae adducta est con tra eam est dubia: quia non est simile de subiecto omnino extraneo, & de subiecto proprio, sed imper fecto: licet enim anima separata non possit secum trahere esse corporeum quod est sibi omnino extraneum: tamen ipsom esse aut subsistere quod ipsa communicat corpori, licet sit non solius animae vt subiecti, sed totius coniuncti illud secum trahit naturaliter: quia sicut essentia sua est aeuiterna, & per consequens incorruptibilis, sic & esse eius: ergo a simili potentias sensitiuas licet sint coniuncti secum trahit naturaliter vel saltem supernaturaliter potest hoc fieri. sed non est simile. Esse enim & subsistere anima communicat corpori sicut rem sibi propriam quam haberet sine corpore: etiam si extra corpus & ante crearetur quod est possibile: & ideo illud retinet post corpus potentias sensitiuas secundum naturam suam non est nata ipsa habere si ante crearetur sicut nec figuram, cum subiectiue sint in quanto sicut & figura: vnde sicut non potest fieri quod istae potentiae remaneant in corpore mortuo quod est pars subiecti: quia contradictio esset quod non vi ueret, & tamen haberet potentiam vitalem: sic nec econ uerso quod remaneant in anima separata quae solum est altera pars subiecti.

secunda ratio, quod obiectum passionis est aliquid nocens, non valet: quia eo ipso quod immitteret cognitionem quam sequeretur dolor esset nocens: nec oporteret quod aliter vel plus noceret: quia anima sepa rata aliter nocibilis vel laesibilis non est.

Tertio di cendum, quod & si ibi essent potentiae sensitinae, non tamen propter hoc in ipsas posset ignis agere nec calor in sensu nisi esset organicus, sicut nec calor in visum separatum: quia non est motiuus nisi diaphani secundum actum: sic enim est de omni sensibili quod non ageret in sensum nisi propter organum.

Quinta opinio est Thomae conmunis doctoris, quod spiritus incorporeus. i. anima separata vel angelus patitur ab igne solum per detentionem per hunc modum: quia spiritus incorporei secundum ipsum diffiniuntur loco, ita quod existunt sic in vno loco quod non in alio. Res igitur corporea habet ex natura sua quod spiritum diffiniat, sed non habet ex natura sua quod spiritum detineat quin alibi possit diuertere: sed hoc super additur igni corporeo inquantum est instrumentum diuinae iustitiae, quod sic detineat spiritum quod alibi non diuertat: & ita efficitur ei poenalis retardando ipsum ab executione propriae voluntatis, ne operetur vbi vult, & secundum quod vult, & tan to plus cruciatur quanto superbior est. Haec autem opinio probabilis est ponendo quod anima separata vel angelus sit in loco per suam essentiam: quia tunc potest virtute diuina detineri in loco ne moueatur ad alium ad quem vellet: non tamen bene apparet quod virtus detentiua sit in igne, hoc tamen non obstante posset dici, quod dicitur detineri ab igne, quia detinetur in igne, & sic ab eo patitur eo modo quo desiderans mortem & fastidiens vi tam dicit, quod anima sua patitur a suo corpore in quo deti netur.

Et nihilominus graue videtur aliquibus quod iste sit totus modus quo anima vel daemones patiuntur: quia secundum hunc modum aequaliter pateretur anima vel daemon si detineretur in pulcherrima camera & optime ornata, sicut patitur ab igne: quia non ponitur pati uisi quatenus detinetur, hoc autem non reputatur communiter adeo graue seu poenale, sicut praedicamus grauem esse poenam damnatorum hominum vel daemonum. Et confirmatur, quia sicut animae damnatorum detinentur in infernos sic animae puerorum decedentium in originali detinentur in limbo, si ergo sola detentio est affiictio: sequitur quod animae decedentium in solo originali affliguntur quantum daemones & animae damnatorum, quod non videtur conueniens. si vero spiritus ponatur esse in loco solum per operationem: tunc non bene apparet qualiter patiatur a loco per detentionem: quia operationes quaedam manent in agente: vt intelligere & velle: & per istas non potest spiritus magis esse in loco quam per essentiam t aliae vero sunt quae transeunt in materiam exteriorem vt mouere: & per has solas potest spiritui competere esse in loco, quatenus mouet vel facit aliquid circa locum vel circa corpus existens in loco. Haec autem operatio licet possit conuenire Angelis: non tamen potest conuenire animabus separatis: quia anima separata non mouetad formam quod est sibi commune & angelis, nec potest mouere aliquid corpus ad locum: quia cum habeat determinatum mobile cui vnitur vt forma mediante quo mouet quicquid mouet, separata ab eo nihil aliud potest mouere. si ergo spiritus non sit in loco nisi per operationem & nullam talem potest habere anima separata: sequitur quod ipsa non sit in loco & per consequens quod ibi non detineatur nec per detentionem affligatur.

Item probatur de anima separata & angelis simul, esto quod vtrique conueniat operari circa locum quod non affligantur per detentionem in locor quia si esse in loco est operari in loco: esse seu detineri violenter in loco vel contra voluntatem, est operari in loco violenter, vel contra voluntatem: sed illud non potest competere animae separatae seu angelo. ergo. &c. Maior de se patet. Minor probatur: quia magis homo potest cogi ad operandum quam angelus vel anima separata: sed homo non potest cogi coactione simpliciter ad operandum ea quae dependent ex libero arb. quamuis possit impediri ne faciat quod vellet facere. Nam si per violentiam manus alicuius hominis applicetur ad percutiendum alium talis non percuties actiue: quia principium percussionis actiuum non est in ipso, sed mere passiuum: & multo magis videtur quod anima separata vel angelus non possit cogi ad aliquam actionem dependentem a libero arbitrio: talis autem est omnis actio quam habet vel habere potest anima separa ta vel angelus circa locum: ergo angelus vel anima sepa rata non potest cogi ad operandum in loco vel circa locum: quia si esse in loco est operari in loco, & detineri in loco est violenter operare in loco, patet quod nec angelus nec anima separata possunt violenter detineri in loco, nec per consequens affligi per violentam dententionem. si vero dicatur quod non sunt in loco nec detinentur in loco per actionem suam in loco, sed potius per actionem quam recipiunt in loco.

Contra, detineri a loco supponit esse in loco, si ergo passio spiritus in loco est per detentionem in loco, sequitur quod passio in loco supponit esse in loco: sed posterius praesupponens suum prius non est causa eius. ergo pati a loco non est ratio angelo vel animae quod sit in loco.

Isti igitur sunt modi in quibus doctores nituntur ostendere qualiter angelus vel ani ma separata patiantur ab igne: & tamen vt visum nullus satisfacit intellectui, nec mirum: quia vt dictum fuit li. 1. q. 1. ea quae sunt fidei non possunt scientifice probari: nec ratioes in contrarium scientifice solui, pro eo quod fides est de his quae excedunt omnem rationem naturalem.

Circa autem istam opinionem quod per detentionem violentam, notandum quod potest probabiliter sustineri, non obstante quod contra eam arguitur siue spiritus sit in loco per essentiam siue per operationem. si primo modo, sunt tria inconuenientia. Primum quod omittunt est: quia sequeretur quod cum omnes aequaliter detineantur oens aequaliter punirentur. Nec valet sit dicatur quod superbior plus affligitur: quia aliquando minus superbus est grauior peccator, puta luxuriosus humilis. Et dicendum ad istam quod verum est de superbia prout est speciale peccatum, sed quanto aliquis est grauior peccator in inferno tanto plus odit Deum quod est maxima superbia: & tanto plus ei displicet iustitia Dei & per consequens plus affligitur de alligatio ne illa, quae quantum est magis inuoluntaria tanto magis poenosa. secundum inconueniens est, quod damnatus in camera pulchra ita affligeretur sicut in igne. Et ad istud dicendum primo quod cum alligari cuicunque loco sit eis poenosum: quia inuoluntarium vt pote contra libertatem & dignita tem suam alligari, tamen vilissimo loco est eis poenosissimum: huiusmodi autem est centrum terrae maxime distans a coelo nobilissimo corporum. sed vlterius ibidem alligari igni quo debent affligi vilissima corpora damnatorum adhuc est eis magis poenosum: licet contra istud vltimum sit illud Matth. Ite in ignem qui paratus est diabolo, quasi ille prius sit propter daemones quam propter homines.

Tertia instantia de pueris & patribus in limbo facile soluitur: quia voluntas eorum cum sit iusta vult illum carcerem: & sic non affligebat patres nec pueros affligit: quia nihil volitum est poenosum. Qd si de animabus purgatorij instetur: dicendum quod ideo ille carcer est eis poenosus: quia licet voluntarius, tamen est eis propter peccatum proprium quod continue est contra voluntatem ipsorum: quia de pecatis continue dolent & per consequens de consequente poena. secus autem est de peccato originali cui non debetur contritio. sed in ista prima parte deductionis sciendum est, quod nunquam dicendum est quod spiritus sic sit in loco per essentiam quod essentia sit sibi ratio essendi in loco: sic. scilicet quod indigeat loco ad sui conseruationem, sicut graue vel leue, vel quod circumscribatur loco sicut quantum, sed sic quod eius essentia vere est in loco definitiue: quia sic est hic quod non alibi licet possit esse nusquam. si autem angelus est in loco per operationem sic. scilicet quod sicut quantitas est substantiae ratio essendi in loco: sic & spiritui operatio. potest respon deri ad instantias etiam dato quod essentia angeli esset nusquam vel vbique. Vnde ad illud quod dicit de operatione manente potest dici, quod dato quod eius intelligere & velle secundum situationem & diffinitionem abstraherent a loco sicut essentia: si tamen necessario haberet cogitare contra voluntatem de inferno & igne eius, propter quod impediretur considerare alia quae magis vellet considerare: quia enim intelligit non omnia simul impeditur ab in tellectione vnius per intellectionem alterius: & constat quod magis est spiritui desiderabile & delectabile contempla ri altissimas causas quam corporalia. vnde poenosum est valde spiritui si contra voluntatem cogitat de inferno & eius igne continue, & quod de eo semper habebit cogitare, sicut etiam homini bono est poenosum: quando occurrunt sibi turpes cogitationes vel quaecunq, contra volun- tatem suam de re odio habita, & de qua nunquam vellet recolere: hoc autem est possibile: quia sicut spiritus separatus semper actu intelligit se propter actualem praesentiam suae essentiae, sic potest De' facere quod semper intelligat aliquid aliud vel per speciem quae semper sit in actu vel aliter, & per hoc vel non cogitat alia vel non delectatur in eis, sicut faceret si nihil contra voluntatem suam cogitaret: & sic diceretur in eis sicut diabolus semper ferret secum suum ignem per continuatam ipsius cogitationem, per quam ipse secundum intellectum appraehendentem & voluntatem remittentem semper esset alligatus etiam ante diem Iudicij & vbique.

secundda instantia est de operatione transeunte si per eam sit ange lus in loco, vt sic detentus affligatur vt canis vel equus qui est alligatus ad mouendam rotam qua aqua trahitur de puteo, vel damnatus ad fodienda metalla: quia hoc non po test conuenire animae quae non est nata mouere corpus nisi mediante suo corpore. Et dicendum quod si ita esset quamuis nesciamus quae esset illa operatio nam non esset ignis succensio: quia ille ignis succensione non indiget nec esset mo tio eiuscircularis sicut in sphaera sua mouetur: quia ad hoc sufficeret vnus daemon: tamen quaecunque sit illa motio si conuenit angelo naturaliter posset conuenire animae supernaturaliter. si enim Deus dedit adamanti & magne ti virtutem mouendi ferrum sine contactu quam alia corpora non habent: nullum incredibile est si dicamus quod miraculose det eandem virtutem alij corpori: & similiter si spiritus au gelicus a natura habet mouere corpus: nullum inconue niens vel impossibile videtur quod hanc virtutem supernaturaliter det Deus animabus, vel ad bonum suum sicut apparent in corporibus assumptis pro petendis suffragijs: vel ad malum suum vt in damnatis.

Tertia instantia est conmunis vtrique. scilicet quod non potest spiritus separatus violentari ad operationem, sicut nec homo ad illam quae est liberi arbitrij. Vbi dicendum est primo, quod si in spiritu esset virtus natura liter motiua alia ab intellectu & voluntate: cessaret instan tia, supposito autem quod per liberum arbitrium non necessitate naturae moueat: dicendum quod non potest esse in libero arbitrio aliqua volitio ab ipso elicita contra voluntatem. Est enim contradictio quod vellet aliquid elicitiue & ipsammet volitionem nollet. sed non est impossibile quod Deus posset imprimere libero arbi. actum intelligendi & volendi respe ctu cuius liberum arbi. se habet pure passiue sicut est forte in patria, in patiendo autem nihil est liberum: quod autem non est liberum vt sic cogi potest: vnde videtur non impossibile contra voluntatem imprimi necessario volitionem mo uendi aliquid ad quam volitionem necessarium sequatur ita motio sicut ad liberam: & sicut spirit erit alligatus ad ope randum. si dicatur quod imo esset contradictio: quia esset actus voluntarius & inuoluntarius: dicendum quod esset voluntarius: quia a voluntate sed contra quia ab alio. Vel si Deus non potest sibi imprimere actum secundum nisi placitum: posset tamen sibi imprimere aliquam qualitatem aliam ad quam ita sequeretur motus necessario, sicut ad suum velle libere.

Ad quartam instantiam de passione: dicendum quod quando dicitur spiritus esse in loco per passionem: non intelligitur quod hoc sit per aliquam receptionem formae naturalis a loco: sed dicitur esse in loco, per passionem. i. per diffinitionem, sicue locatum patitur a loco a quo circumscribitur: licet diffiniri loco non ita ponat aliquid in diffinito, sicut circunscribi ponit aliquid in locato vel circunscripto. Vlterius au tem quando sic loco diffinitur quod etium ibi inuitus detinetur: tunc dicitur pati poenam: quia contra voluntatem & liber tatem eius est. Et sicut ad gloriam beatorum est quod sunt praelati nobilissimo corpori, sic econuerso ad tristitiam malorum est quod sint alligati vilissimo corpori. prout ergo passio dicit afflictionem, sic non sunt ipsi in loco per passionem: sed econuerso patiuntur & affliguntur per hoc qui sunt in lo eo contra voluntatem: sed prout passio dicit quandam habitudi nem passiuam ad locum: sic ipsi sunt in loco per passionem. i. pei diffinitionem suae essentiae: quod est commune bonis & malis, qua supposita, nec est sibi liberum alium locum petere: & sicut in beato locus qui debetur nobilissimo corpori sibi concessus quamuis illo non egeat est sibi ad gaudium ratione dominij: & sic animabus est gaudium esse in coelo empyreo quem sciunt locum nobilissimum suis corporibus deputandum: & per hoc etiam gaudium est angelis quod sibi etiam est deputatum, sic est econuerso de loco damnatorum corporum cui spiritus alligantur: sic qui non possunt petere locum nobilissimorum corporum quem prius habebant vel habituri erant, quod est eis valde tristabile. Nec videtur impossibile dare corpori virtutem detinendi spiritum supposita diffinitione essentiae & limita tione virtutis ex quo dicitur quod fortior angelus posset sistere minus forti. Virtus ergo creata sistendi angelum, videtur etiam communicabilis corpori: vel si illa virtus non esset in corpore ex quo tamen virtute aliqua detineretur infra corpus, diceretur a corpore detineri & per consequens affligi, quia inde oritur sibi materia tristandi.

Ad argumenta in oppositum est dicendum, ad primum quod sicut nullum corpus potest pati a spiritu passione proprie dicta, quae est abiectio formae conuenientis & receptio formae disconuenientis: sic nullus spiritus potest pati a corpore consimili passione: & ideo ille modus passionis qui ponitur esse per immissionem communiter non tenetur.

Ad secundum dicendum est, quod Augustinus loquitur inquirendo: vnde & alium modum ponit. 21. de ciuitate Dei, vbi dicit quod sicut in conditione animae anima coniungitur corpori vt dans ei vitam quamuis vnum sit corporale & aliud spirituale, & ex tali coniunctione concipit anima vehementem amorem ad cor pus, sic anima separata ligatur igni vt accipiens ab eo poenam: in quo innuit animae poenam esse per detentionem in igne. Vel dicendum quod August. intelligit quod ea quibus immediate anima afficitur ad dolorem vel tristitiam sunt spiritualia, quatenus ignis non afiligit animam nisi mediante apghensione vel seipso vt appraehenso quod est quoddam esse spirituale: quamuis ista responsio non videatur multum erncax, quia per iltum modum ponet cici, quod quicquid affligitur: affligatur non per corporalia sed per similitudinem corporalium: quia nihil affligit nisi vt appraehensum.

Ad tertium dicen:lum, q principale agens oportet esse nobilius patiente: sed non oportet quod instrumentale agens sit nobilius: nullus ponit autem quod ignis sit principale agens in afflictione animae, & ideo non opor tet quod sit nobilior anima.

Ad quartum dicendum quod argumentum illud bene probat quod ignis ille non afiligit daemones vel animas separatas per immissionem: sed non probat quin affligat per detentionem, detenti enim in car cere non solum affliguntur dum actualiter detinentur: sed etiam dum exeunt scientes se iterato detrudendos: ita quod afflictio semper est per detentionem vel deputationem ad locum detinentem, sicut econuerso electi gaudent de coelo empyreo qui quodummodo in eorum cedit gloriam non solum quando sunt ibi, sed quando recedunt scientes illum locum sibi deputatum. ideo &c.