Quaestio 1

DISTINCTIO. I. I.

CIrca distinctionem decimamquintam quaeruntur quinque. Primo, vtrum peccatum impediat satisfactionem. secundo, de restitutione. Tertio de eleemosyna. Quarto, de ieiunio. Quinto de oratione.

De satisfactione, & eius impedimentis.

Thom. 4. d. 15. q. I. art. 2. &. 3.

ERGO Quaeritur primo, vtrum peccatum impediat satisfactionem? Et videtur quod non: quia peccatum non impedit illud, quod praeceptum impedit: quia peccatum est contrarium praecepto: dicente Ambr. quod peccatum est transgressio legis diuinae, & coelestium inobedientia praeceptorum: contrarium autem sunt contrarij effectus: sed praeceptum impedit satisfactionem: vt dicit. ergo &c.

CONTRA: quicquid impedit meritum, impedit satirfactionem: sed peccatum mortale impedit meritum. ergo &c.

RESPONDEO, circa istam quaestionem sunt quinque videnda. Primo quomodo satisfactio est possibilis homini in statu gratiae. secum do, quomodo praeceptum impedit satisfactionem. Tertio quomodo peccatum Quarto ponentur rationes quorundam contra hoc, & sol uent.

CIRCA primum est sciendum, quod cum satisfa ctio sit actus iustitiae. & ideo aequalitas quaedam requiratur inter offensam, & opus satisfactionis, homo secundum se Deo non posset satisfacere de offensa, cum sit infinita, & opus fi nitum: adiutus tamen merito passionis Christi satisfacere potest. Et haec est opinio Tho.

Contra hoc dicunt quidam dicentes, quod huiusmodi satisfactio non potest fieri secundum aequa litatem, etiam virtute passionis Christi: sed solum secundum Dei acceptionem. Cuius ratio duplex est. Prima, quia non minus ef ficitur quis debitor Deo ratione peccati commissi, quam ratione be neficij accepti: sed homo non potest reddere aliquid aequiualens Deo secundum quantitatem beneficij. ergo nec similiter facere emendam aequalem secundum quantitatem offensae peccati com missi. secunda, quia Christus secundum quod homo non potuit aequiualens reddere pro beneficiis acceptis. Cum ergo quicquid erat in Christo secundum humanam naturam totum esset obligatum Deo non potuit esse satisfactio de condigno pro quocunque peccato considerando namm opis vl'rei.

sed secundum Dei acceptationem gratuitam potuit. Quod declarant sic: quod amicitia non requirit aequiualens secundum rem: sed istud, quod est possibile: vt dicit. 8. Ethi. sed acceptatio est ex amicitia. ergo sufficit ad satisfactionem large dictam reddere aequiualens secundum acceptationem diuinam: & istud est homi ni possibile: cum acceptatio amicitiae sit solum de possibili. ergo &c.

sed iste rationes non multum cogunt, nec opinio videtur vera: quia cum illa acceptatio sit per gratiam prius personae, quam operis. ideo licet opus istud sit satisfactorium: quia est Deo acceptum: tamen ex hoc est Deo acceptabile, quod est de se bonum: & ab illo, qui est Deo acceptus per gratiam gratum facientem. Vnde prima possibilitas satisfaciendi est ex gra: vt etiam Tho. dicit. Et similiter ex merito Christi: quia licet humanitas eius non posset Deo reddere aequi ualens: tamen suppositum potuit: alias pro alio satisfacere non potuisset: sed se totum debuisset. Vnde ad satisfactionem, quae est secundum diuinam acceptationem potuit pura creatura: quia si illa est ex gratia habituali cum tantam gratiam, quantam habuit anima Christi, potuerit de potentia absoluta habere pura creatura: per consequens potuit satisfacere. sed ad satisfactionem, quae est secundum aequi ualentiam abso lutam: oportuit satisfactionem esse infiniti valoris. Et quia Christus voluit implere omnem iustitiam. ideo ex deitate sua fuit, quod perfecte, & plenarie satisfecit, quod creatura non potuit.

QVANTVM ad secundum est sciendum, q praeceptum proprie loquendo non impedit satisfactionem, sicut peccatum: ita. scilicet vt homo non possit satisfacere, quamdiu implet praecepta, vel nisi transgrediatur praecepta, sicut dicet, quod non potest satisfacere, qᷓdiu est in peccato, nisi dimittatpeccatum: imo qᷓdiu est transgressor praeceptorum non potest satisfacere. sed sic quod in hoc, quod homo implet illud, ad quod ex praecepto tenei, non satisfacit: sicut dicimus, quod eleemosyna quandoque est in praece pto absolute: & tunc non est satisfactoria: quia non est opus poenale: per quod non sibi subtrahit: quia bona intelligun tur deducto aere alieno. Vnde non est suum, quod dat: sed eius cui dat: & tantum teneretur ipse dare etiam si non haberet pec catum. Vnde cum ad aliquid teneatur peccator ad satisfacien dum, ad quod non tenet, qui non peccauit, nunquam de illo satisfacit: quod non peccans facere tenetur. Et quando confessores iniungunt omnia bona, quae faciet, intelligitur, quae sponte, & gratis non ex debito. Aliâssi iniuncti sunt sibi, Quadraginta dies ieiunij pro satisfactione acquitaret se in Quadragesima, ad quam alias tenetur: quod nullus dicit. sed quando eleemosyna est in praecepto non simpliciter, & absolute: sed ad hoc ipsum, vt per eam satisfaciat: sicut quando sacerdos praecipit eleemosynam dari pauperi: talis elcemosyna, quae non est in praecepto nisi ad satisfaciendum, ipsa est satisfactoria. Ex quo apparet, quod aliquid est meritorium, quod non est satisfactorium: sicut impletio cuiussibet praecepti charitate informata: quia omnis actus vir tutis charitate informatus est meritorius. Praecepta autem dantur de actibus virtutum. ideo &c. Non autem iste actus est satisfactorius, si alias debebatur: quia aliud est facere dignos fructus: aliud fructus dignos poenitentiae. Econuerso autem omnis actus satisfactorius est meritorius: quia est bonus, & gratia informatus: quia satisfactio addit rationem poenae super bonum, accipiendo poenale in se: non respectu voluntatis. Dicit enim poenale vno modo quicquid est contra rationem voluntatis, & huiusmodi non est satisfactorium: quia nec virtuosum.

secundo modo dicit poenale, quicquid est prinatio alicuius boni, quamuis placeat voluntate. Et per tale opus poenale in se: sed liberale voluntati fit satisfactio.

CIRCA tertium sunt quatuor conclusiones. Prima, quomodo veniale impedit satisfactionem: quia non directe. Potest enim homo satisfacere de vno veniali sine alio, & de mortali sine veniali: & poenitentia facta in veniali est satisfactoria: quia veniale non tollit Dei acceptationem propter personae indignitatem. sed indirecte ex parte operis operati veniale tollit satisfactionem, sicut & meritum: tollem do bonitatem actus: qui si fiat propter vanam gloriam, vel alians, cum veniali ex se habet, quod non sit Deo gratus: quia est malux: & per consequens non est meritorius, nec satisfacto rius. sed de hoc non est quaestio.

secunda conclusio est de mortali, quod impedit sic. scilicet quod homo non potest scienter de vno mortali sine alio satisfacere, nec valet sa tisfactio: nec tunc, nec postea: quia opus mortuum non potest viuificari. Et etiam quia poenitentiae repugnat dimidiari.

Tertia conclusio est, quod quando homo de omnibus est contritus, & confessus, & recepit poenitentiam cum absolu tione, sit recidiuans in mortali peragat: eam ipse quidem se liberat ab iniunctione sacerdotis: ne incurrat peccatum inobedientiae: quod incurreret, si eam non fecisset: quia non est fortius vinculum confessoris, quam Dei, vel ecclesiae. sed homo in mortali existens implendo praeceptum Dei de honore parentum, vel praeceptum ecclesiae: de ieiunio Qua dragesimale ab illa absolute se liberat. ergo & hic.

Quarta conclusio est, quod si poenitentia habet aliquem effectum derelictum, vt eleemosyna priuationem aeris: ieiunium debilitationem corporis, vel huiusmodi: si postea poe niteat, & perseueret, sicut character chrismalis habet effectum fictione recedente: sic & istud derelictum ex sacramen to, quad operat, ex operato incipit valere ex subsequen te ipsius approbatione, & sacerdotis ratihabitione, & non ex simplici viuificatione: quia opus operans mortuum nunquam viuificatur. si autem non habet effectum derelictum poenitentia facta in mortali in nullo est satisfactoria: quin ex integro hic, vel alibi oporteat satisfacere. Et idem si habuisset effectum derelictum, nec fuisset subsequuta poenitentia finalis.

Primum probatur dupliciter primo: quia non est satisfactio, nisi sit grata, & accepta Deo non est autem grata, quae non est gratia informata. si dicatur, quod Deus non retractat illud, quod semel acceptauit: acceptauit autem semel absolutionem a poena aeterna: illa non redit: dicendum, quod verum est de acceptatione secundum praedestinationem, & praescientiam: non autem de illa, quae est secundum praesentem iustitiam: cuiusmodi est ista. Vel dicatur, quod nec retractat id, quod isto modo acceptat: quia peccata dimissa non redeunt etiam in praescito: tunc potest dici, quod Deus secundum poenitentiam iustitiam non acceptat opus, nisi quando est. Et quod contritio, & confessio fiunt tempore eratiae. ideo accentat Deus irretractabiliter: ita quod non oportet plus confiteri: sed opus satisfactorium, quod fiebat tempore inimicitiae nunquam fuit Deo gratum, nec acceptum: sed acceptauit absolutionem a poena aeterna: & impositionem poenae sub conditione, si in gratia fieret.

Et si quaeratur, quare magis acceptat absolutionem a culpa sine conditione, quam absolutionem a poena: dicendum, quod culpa transit, & macula transit: & gratia in momento aduenit, sed satisfactio futura est. Futuris autem solet conditio apponi: non autem praeteritis, nec prae sentibus. Vel si apponitur, conditio certa est: quia sicut est in gratia, pro tunc non potest esse sine gratia. ideo remis sio culpae fit sine conditione, vel fit simpliciter. quia con ditio non existit. Vnde sicut per sacramentum non remit teretur culpa, nisi adesset gratia, sic nec per satisfactionem remittitur poena, nisi adsit gratia.

secundo, quia non minoris valoris debet esse pecunia, de qua soluitur debitum illa, de qua emitur alienum: sed per nullum opus potest homo mereri coelum, nisi sit factum in gratia. ergo nec soluere peccatum. Nec valet responsio, quod ad merendum semper requirit gratia: quia meritum nunquam fuit acceptum: sed non ad satisfaciendum de peccato prius dimisso: cuius satisfactio temporalis semel fuit accepta: quia opus nunquam fuit acceptatum in se: sed bene fuit acceptatum in sua causa: ꝗ. scilicet ille posset se liberare poena finita: supposito, quod maneret in gratia.

QVARTO ponendae sunt rationes quorundam contra hoc, & soluendae. Dicunt enim quidam, quod homo accepta poenitentia, si incidat in peccatum mortale, potest eam perficere satisfaciendo: quod probant multipliciter. Primo sic: quia talis est solum debitor poenae certae, & finitae: sed illam exoluit · ergo non plus ab eo exigitur.

Item secundum iustitiam humanam si quis poenam taxatam, & acceptam pro praecedente offensa sibi dimissa exoluerit & postquam denuo offendit, liberatus est totaliter. ergo similiter secundum iustitiam diuinam.

Item si non esset liberatus ab hac poena, & exolueret eam in inferno: aut ergo finitam, aut infinitam: si finitam, eadem ratione finita poena facta in peccato mortali debet satisfacere: si infinitam videtur inconueniens: quia non erat debitor nisi poenae finitae.

Item videt inconueniens, quod homo tantum puniatur pro peccato, quod sibi fuit dimissum, sicut pro non dimisso: alioquin non prodesset contritio, nec confessio, sed istud sequitur: si talis puniretur aeterna poena in inferno. ergo &c.

si dicatur, non est inconueniens, quod aliquis puniat aequali poena pro peccato dimisso, ac si non fuisset dimissum, non quidem per se: quia in dimissione culpae dimittitur reatus poenae aeternae: sed per accidens. scilicet ratio ne status: quia in inferno nulla est redemptio.

Non valet: quia quod in inferno non sit status expiandi peccatum, hoc est, quia non est ibi status expiandi culpam: & ad culpam sequit poena. sed istud non habet locum quo ad poenam culpae dimissae debitam: quia illa iam est expiata. Et hoc expresse vider tenere frater Tho. infra distin. 22.

sed quia communis opinio theologorum est in con trarium. ideo ad dictas rationes respondendum est.

Ad primum dicendum, quod peccator postquam est Deo reconciliatus, est debitor poenae finitae: non qualitercumque soluendae: sed in statu gratiae: in quo solum est Deo accepta. Alioquin est debitor tantae poenae, quantam mereretur culpa, & illa est infinita. Vnde perse quidem peccato debebatur poena infinita, si erat mortale: sed mutata fuit in tempora lem supposito, quod perseueraret in amicitia. Nec est simile de recompensatione poecuniae, quae nec plus, nec minus va let tempore amititiae, sicut tempore inimitiae, & de satisfa, ctione iniuriae, & maxime Dei, quae non habet valorem, nisi ex diuina acceptatione. Vnde si fiat tempore gratiae satisfacit. alias nunouam. quia non ex aequiualentia sim pliciter, nec gratiae habet efficaciam. Vel si dicatur, quod ha bet aequiualentiam ex gratia: respondendum, vt prius, quod non simpliciter: sed sub conditione erit facta dimissio poenae: licet dimissio culpae, quae statim habet effectum, esset facta simpliciter.

Ad secundum dicendum, quod non est si mile de poena commissa in hominem, cui potest respondere emenda aequalis secundum quantitatem rei: & de illa, quae debetur pro offensa in Deum commissa: cui respondet emenda aequa lis solum secundum diuinam acceptationem: quae non est de ope ribus extra charitatem factis. Vnde si iudex damnaret aliquem ad emendam gratiosam: dum tamen solueret infra tale tempus, & caueret ab offensa: alias si iterum offenderet, exige ret ab eo poenampraestitam: deficiente conditione, ad eam teneretur: sic est hic: ergo &c

Ad tertium dicendum, quod culpa dimissa talis punietur in inferno poena in finita: non propter commutationem poenae finitae in infinitam: sed quia debitor est poenae infinitae: ex quo non sol uit poenam finitam sub illa conditione, qua debuit: sicut perdens priuilegium clericale incidit de foro mitti in forum sanguinis: sic qui declinat forum misericordiae ineidens in mortale ad forum iustitiae exterminantis inuenit poenitentiam aeternam.

Ad quartum dicendum, quod in inferno tantum punitur homo pro peccato dimisso, pro quo non fecit poenitentiam in statu grae, ac si non fuisset dimissum: nec propter hoc est inutilis confessio, & contritio: qa ista per se introducunt dd regnum, & liberant a poena aeterna: per accidens autem vtrunque impediri potest. scilicet per peccatum superueniens, ratione cuius interimii praecedens confessio, & con tritio: & poena aeterna exoluel: quia temporalis, in quam per contritionem mutata fuit, non est soluta in eo statu, & condi tione, in quibus debuit. Vel posset dici, quod licet puniatur tan tum extensiue: non tamen intensiue: sicut pro vno pctontandiu quantum pro mille tantum, sed non acerbe. si etiam partem poenitentiae fecit, & vnus dies remansit, pro illa die poenam luet in aeternum: non tamen tam acerbe, ac si nunquam confessus, & contri tus esset, nec in aliquosatisfecisset: alias peccatum rediret.

Instantia facta non valuit, vt sequens solutio declarat. Non enim propter statum damnatorum dicimus, quod poena pro peccato dimissa sit infinita: sed quia talis est debita absolute, nisi tpalis soluat, sicut debet solui.

QVANTVM ad quintum tria facienda sunt: quia primo ponetur communis opinio doctorum, & reprobabitur quaedam antiqua opiniocirca hoc. secundo ponent instantiae quorundam contra dictum commune de merito congrui. Tertio de merito condigni.

Quantum ad primum sciendum est, quod peccatum veniale non impedit rationem meriti, nec meritum: nisi sicut dictum est de satisfactione. sed mortale impedit quidem meritum condigni respectu omnis praemij, & meritum congrui respectu praemij aeterni immediate percipiendi: quia non decet Deum dare gloriam non habenti gratiam: sed non impedit respectu praemij temporalis tripliciter, & spiritualis hic: quia bonum factum in mortali, disponit ad gratiam: sicut patet in vitis patrum de multis peccatoribus: qui per bona opera in latrocinio facta de congruo gratiam meruerunt, & corporalis, quia ad bona temporalia: sicut Deus benefecit obstetrici bus, quae erant indigne praemio aeterno. Item ad diminutio nem poenae: intelligendo sane: non sicut quidam, q diminuunt poenam non quidem subtrahendo, vel diminuendo: sed subiectum fortificando, verbi gratia. Ego possum minuere poenam hominis laborantis sub onere, vel minuendo pondus: vel fortificando subiectum dando cibum, vel potum: quibus ho mo fortificatus faciliter portat onus. Et tunc dicunt, quod ope ra facta extra cbaritatem valent ad diminutionem poenae: non tollendo aliquid de ea: sed confortundo subiectum. Primum declarant, quod manente culpa manet poena sibi propor tionata: sed in damnatis manet culpa in nullo diminuta nronter onera extra charitatem facta. ergo similiter rema- net poena. secundum declarant: quia niae talia aliquo modo valerent ad diminutionem poenae frustra viderentur esse facta. ergo cum non valeant aliquid diminuendo: valent subiectum confortando.

sed istud nihil est: quia qualiter in damnatis subiectum confortetur: ipsi non dicunt: nec hoc est facile dicere, nisi diceretur, quod placeat damna to, quod fecit talia oper. Et sic eius complacentia, quae est dele ctabilis, & consentanea naturae confortatur natura ad sufferentiam poenae. sed hoc non valet: quia si huiusmodi opera damnatis placeret: aut placerent eis secundum se: quia bona fuerunt ex genere: aut propter vitationem poenae, quam incurrissent, si talia bona omisissent primum non potest dici: quia communiter dicit, quod voluntas damnatorum semper est mala: aut quia vult illud, quod malum est ex genere: aut quia si velit bonum, vult malo fine. ergo damnati nunquam volunt bonum secundum se, & propter se. si autem dicatur secundo modo, hoc non facit ipsum ma gis supportare poenam habitam: sed facit ipsum nolle habe re ampliorem.

Et ideo est dicendum, quod poenam inferni diminui per huiusmodi opera potest intelligi dupliciter. Vno modo, vt minuatur illa, quae iam est debita. Alio modo, vt non debeatur tanta, quanta deberetur, si illa non fuisset facta. Primo modo poena in ferni nunquam minui potess, cuius ratio est: quia poena inferni magis deberet minui per opera mortificata, quae per opera mortua: sed per opera facta in charitate, & post ea mortificata non minuitur. ergo nec per opera facta extra charitatem, quae sunt mortua. Minorprobatur: quia si per opera facta in charitate minuitur poena, hoc est, quia recompensatur in diminutione poenae, quod fuit in merito vitae, sed talibus operibus debebatur vita aeterna. ergo per talia opera totaliter tolletur poena aeterna: quod est inconueniens, quia qui semel fecisset opus bonum in charitate non posset postea puniri aeternaliter: saltem si sequens peccatum non praeponderaret in culpa me riti boni operis praecedentis in gratia. secundo modo potest poena inferni diminui, vt non debeatur tanta: quia quaedam sunt opera, quae loco, & tempore non pos sunt dimitti sine peccato mortali: vt confiteri Christum coram persequutore, & honorare parentes in necessitate. Qui ergo talia facit, vitat culpam, & poenam culpae debitam: quam sibi accumularet, si praedicta opera non faceret.

Quantum ad secundum: quia frater Thom. dicit, quod opera extra charitatem non sunt meritoria de condigno alicuius boni, etiam temporalia: & ra tionem assignat: quia prima ratio omnium, qua Deus dat nobis, aliquid estamor, quo qui caret ab eo nihil di gne meretur.

Ideo arguunt aliqui, & dicunt, quod ratio non concludit: quia arguitur de amore Dei ad nos, per quem nobis dat: non de amore nostri ad Deum, quo carent mali, qui non carent primo: quia Deus dili git etiam malos.

Ad quod dicendum, quod altissimus odio habet peccatores. Et si eos diligit, diligit gratia tis, non ex debito. Vnde si aliquid Deus dat ex amore suo, dat quicunque non meretur eius amorem, sed potius eius odium: nihil meretur apud eum: peccator autem quandiu in peccatum manere eligit, meretur odium Dei non amorem. ergo nihil meretur ab eo de condigno. Et bene verum est, quod magis est gratuitum, quod datur inimico, quam quod datur amico: sed propter hoc minus debitum. Vnde supposito, quod Deus nihil det nisi ex amore suo, quandiu aliquis non meretur eius amorem, non po test aliquis condigne mereri dandum eius amore. idco &c.

secundo arguunt, quod sicut existens in charitate meretur bona gratiae: quia habet amorem gratia tuitum: sic existens in statu naturae meretur bona, quae sunt ad conseruationem naturae: quia sic se habetamor gra- tuitus ad bona gratiae: sicut naturalis ad ea, quae sunt na turae.

sed dicendum, quod non est simile. Primo quia qui est in statu gratiae omnia eius bona opera sunt proportionata ad merendum: & bona naturae, & gratiae, & gloriae, quae proportio facit meritum condigni: sed qui non est in gratia, nequaquam: imo ex quo non est dignus diuino amore, nec per consequens aliquo dono amoris. Et praeterea nemo potest esse in statu dilectionis naturalis debite, quin sit in statu dilectionis gratuite: quia prima est dispositio necessitans ad secundam. Et quicunque capax rationis non est in statu dilectionis gratuite, per consequens non est in statu dilectionis naturalis a Deo debite: quia est in statu odij, habiti, & debiti. Et si diligitur secundum quid, hoc est gratuitum, non debitum: quia ipse non est dignus panem quo vescit, nec vita ipsa: & per consequens nihil apud Deum meretur: quia sic diligitur quo ad bona naturae hoc ipso dignus est, & per consequens pluri, & maiori honore indignus est. sed qui est in gratia, dign' est amore gratuito, & consequentib'ad ipsum. Et da to, quod esset proportio amoris naturae ad bona temporalia, & gratuiti ad bona gratiae in illo, qui esset in puris natura libus: qui licet non meruerit, quod habet: sicut nec ille, qui habet gratiam: bene tamen vtendo naturalibus videtur dignus his, quae habet: & bene vtendo meretur conseruantia bona naturae, sicut de habente gratiam: non tamen, qui est in peccato mortali, est dignus, vt dictum est. ideo non est simile.

Tertio probant nihil mereri de condigno: quia totum est ex liberalitate dantis secundum gratiam, & non secundum debitum.

Ad quod dicendum, quod da re aliquid ex mera liberalitate est tripliciter. Vno modo respectu dantis. Alio modo respectu accipientis. Tertio mo do respectu vtriusque. Quandoque enim nec dans tenetur dare, nec recipiens ex persona, & ex opere meretur recipere: & tunc respectu vtriusq, est liberale donum: respectu cuius non est meritum nisi congrui. secundo modo & dans tenetur dare, & recipiens ex persona, & ex opere meret recipere: & sibi debitum fecit, & sic proprie est meritum condigni. Tertio recipiens quidem ex persona, & opere proportionato mercedi meretur: tamen dans non tenet dare: quia nec promisso, nec aliter est obligatus: & tunc est meritum con dignirespectu merentis, quanuis sit gratuitum respectu remunerantis: qui sine iniustitia potuit non remunerare: si cut si aliquis non conductus faceret pro Rege tantum, quam tum stipendiarius. Primo modo se habent faciendo bona peccatores ad Deum. secundo modo iusti: si Deus est eiobligatus ex promisso. tertio modo ipsi iidem si Deus non tenet eis ex promisso. Est igitur meritum condigni operantis debitum: dato, quod dans non sit debitor: quia si meri tum condigni non est nisi per hoc, quod retribuens sit debitor: tunc non est meritum condigni respectu supplicij, plusquam respectu praemij. Non enim plus tenetur Deus damnare Iudam, quae saluare Petrum: imo saluare Iudam videretur misericordia: & damnare Petrum iniustitia. ergo si potest dici meritum con digni, respectu poenae, non obstante, quod Deus non tenetur punire ex sola habitudine peccantis, & culpae ad poenam condignam, pari ratione ex parte meriti. Item verum est, quod Deus posset iuste ab homine exigere quodcunque bonum facit, sed non exigit: & per ea, quae exigit, sicut sunt, quae cadunt sub praecepto: & perea, quae non exigit, sicut sunt quae cadunt sub consilio, meretur homo de condigno: supposito diuino statu, quod bona bonis creata sunt: sicut est de bonis communitatis ex statuto principis: qui lege sua li gatus non est.

Item quarto probant, quod nihil possumus mereri de condigno: quia Deo non possumus reddere aequiualens. ergo multo minus possumus eum nobis constituere debitorem.

Dicendum, quod verum est ab solute: sed cum Deus non exigat ab homine quicquid ip- se potest: sed quitet eum a debito implendo praecepta: de aliis potest apud eum mereri, quae gratia ei exhibet. Etquam uis nihil faciat dignum ad Deum sibi obligandum: tamen ex per sona, & ex opere proporsionato meretur, quantum in se est de condigno. Et licet faciens debitum, nihil mereatur apud priuatam personam: tamen apud eum, qui bona communia habet seruata ad hoc, vt bonis distribuantur talis meretur facien do illum sibi debitorem, qui est solus administrator. sed eum, qui est dominus, & non se obligauit: sed sic sponte ordinauit, quod bona sua det benefacientibus secundum plus, & minus apud talem faciendo etiam id, ad quod tenet debito lega li: puta quia se exponit mortis periculo pro repu. in casu, in quo tenetur, vel morali meretur condigne: non constituendo illum debitorem: sed ex parte sua faciens se dignum supposita illius ordinatione, & sua bona operatione. Nam dicere, quod meritum morale non excludit meritum condigni: sed solum legale, quod est de praeceptis, non est benedictum: quia si mutuo illi, qui mihi mutuauit non propter hoc mereor: sed soluo debitum, sed ipse prior meruit.

Item cum aliquis gerit vtiliter negocia haereditatis iacentis ipse meretur de condigno, & facit sibi debitas expensas. Vnde & habet actionem negotiorum secundum leges: & tamen non est aliquis vere sibi debitor: ac si gereret negotia viuentis, qui potest ei obligari.

Ita ergo pro Deo operans facit sibi mercedem debitam: licet Deum non constituat debitorem sibi: sicut si operaretur pro homine, qui po test ei debitor fieri.

Item si diceret, quod non debemus Deo totum, quod agimus debito legali, nisi praecepta: sed debito morali concilia, non valet: quia tunc saltem non meremur apud Deum quicquam implendo praecepta, quod esset graue.

Item si debito moralidebemus ei concilia, hoc est intelligendum de debito tam debili, quod possimus non soluere sine peccato. Propter quod male dicunt, qui dicunt, quod semper est pctmum: saltem veniale, quando homo non facit, quod debet debito quocunque Alias omnis homo omittendo quodcunque bonum, peccaret: si quic quid facit, & facere potest, totum Deo debet.

Nec potest dici, quod quando facit tunc debet, quando non facit, non debet: quia hoc nunquam contingit, quod facere bonum causet obligationem quod magis natu est tollere obligationem, quam parere. Nihilomi nus tamen debitum morale impedit debitum aequaliter, sicut legale, sicut in exemplo posito. Propter hoc alia solutio melior est: quia soluendo debitum meretur, non inquantum soluit debitum: sed inquantum implet illud sub cuius conditione fuit ordinatum, quod haberet mercedem, vel praemium, sicut si ali quis promisit mihi scribere librum, & promisi sibi soluere decem sub conditione, si scribit: scribendo librum liberatur ab obligatione, qua mihi tenebatur, nec possum facere ipsum incarcerari, vt librum scribat, sicut prius poteram: & cum hoc nihilominus meretur mercedem: & constituit me sibi debitorem, non quia soluit debitum: sed quia implet conditio nem compromissi. Vnde si ipse non obligasset se ad scriben dum: tamen promisisset ei mercedem, si scriberet librum scriben do non solueret debitum, & nihilominus praemium mere retur. Ita etiam si ipse promisit mihi scribere librum: & ego nihil promisi ei, nisi quod sine aliqua obligatione insinuaul ei, quod liberaliter ei darem, si vellem, & non aliter si benefaceret curialitatem, tunc eo benefaciente, eo quidem non sum debitor: & tamen illud est sibi debitum: qui ita dignum se facit, sicut si sibi me obligassem. Ita est hic. ideo &c. Argumentum in oppositum solutum est.