Quaestio 2

QVAESTIO sECVNDA. De restitutione.

Thom. 4 d. 15. q. 1. ar. 5. &. 2. 2. q. 62.

SECVNDO, Quaeritur, vtrum restitutio sit pars satisfactionis? Et videtur quod sic, quia per satisfactionem reconciliamur Deo, & proximo: sed per restitutionem reconciliamur proximo. ergo est pars satis factionis.

CONTRA, quia satisfactio est in arbitrio sacerdotis, sed non restitutio. ergo &c.

REsPONDEO, circa istam quaestionem sunt sex videnda. Primo, an sit restitutio facienda. secundo, de quibus rebus sit facienda. Tertio, a quo sit facienda. Quarto, cui sit facienda. Quinto, inquantum sit facienda. sexto quantum sit facienda

Quantum ad primum sunt unque conclusiones. Prima, quod restitutio semper est facienda, nisi sit excusatio. Primo, propter impossibilitatem hactenus quate tenus in qua debet considerari, si est aequalis necessitas in illo, qui est creditor respectu secundae necessitatis. Tunc enim iustius est alij subuenire de suo, quae isti de alieno. Nam si esset extrema necessitas, quae facit omnia communia, melior esset conditio possidentis.

Secunda conclusio est, quod secundo excusatur propter remissionem creditoris: quia per acceptionem tollitur, nisi sit talis persona, quae non habet administrationem, vel quae non potest donare, nec per consequens remittere, quia remittere est dare. Item quando in iure cautum est, quod remissio non valet: tunc non excusat, sicut in iudice delegato: qui indebite munera, & expensas recipiens, vel extorquens tenetur reddere nulla ei partium remissione pro futura: de rescriptisc. statutum est. lib. 6. Item de visitante iure ordinario recipiente munus: ad cuius duplum restituendum tenetur. Nec prodest remissio. decensibus. c. Exigit.

Tertia conclusio est, quod tenet restituere, nisi recompensando excuset. sicut & inforo contentioso liquidi ad liquidum fit compensatio, vt si debes mihi decem, & ego tibi alia decem, neuter tenetur alteri soluere: sed potest vterque compensare, sic & in foro conscientiae: vbi omnia sunt liquida coram Deo. Et sicut in foro exteriori si res debitoris ad me peruenit, sine dolo meo possum eam retinere, quasi per modum pigno ris quousq, mihi satisfecerit, sic & hic: etiam si cum dolo, sicut dicetur infra.

Quarta conclusio est, quod ex cusat praescriptio, fi iusto titulo, & bona fide semper fuerit res aliena possessa: non vitio furti, aut violentiae affecta: completa praescriptione iuris authoritate potest licite retineri, aliter non: extra de praescriptionibus. c. Vigila ti.

Quinta conclusio est, quod. 5. excusat amissio rei, cum distinctione tamen:quia aut illicite erat accepta, vel re tenta tempore, quo amissa est, & sic tenetur ad extimationem indistincte: quia in delictis tenet delinquens emendare dam num etiam si nihil sibi adsit. Est autem damnum domini etiam si apud eum fuisset res eodem modo peritura propter iniuriam sibi factam in auferendo, vel indebite retinendo. Vnde fur, & raptor semper a principio sunt in mora. Mora autem trahit ad se periculum secundum iura. Idem est si depositarius, vel commodatarius, qui a principio licite accepit domino repetenti indebite negauit: quia ex tunc mora facit ad mo rosum rei periculum pertinere indistincte. si autem tempore amissionis non fuerat in mora, vel erat purgata, aut cul pa sua, quam praestare tenetur secundum naturam contractus res periit: & sic ad ipsum spectat periculum: quia culpa trahit ad se periculum, sicut mora, quia damnum, quod quis sua cul pa sentit, sentire non videt: dico autem secundum naturam contractus, quia quando contractus est solum gratia tradentis: sicut in deposito recipiens tenetur solum de dolo, & lata culpa. quando vero solum gratia recipientis, sicut in commodato tenetur etiam de leuissima culpa. sed quando gratia vtriusque, vt in societate, & pignore tunc tenet de leui: sicut est in locato, & conducto. Aut sine mora, & culpa eius, prout res quam restituere tenebatur, & tunc subdistinguitur: quia aut translatum fuit dominium in recipientem, aut non: primo casu cum dominio transfertur periculum, si contractus erat tantum gratia recipientis, sicut est in mutuo. Vnde. C. si cet tum petatur. l. Incendium, aere alieno non exuit debitorem. si autem gratia vtriusq,, sicut in dote, tunc periculum pertinet ad illum, qui dedit. si autem non fuit translatum dominium, tunc videtur tenenda distinstio Martini: quia aut erat aequali ter apud dominumperitura: & tunc non tenetur dare extimationem: quia alius locupletaret cum istius iactura, quod est contra naturalem aequitatem, aut non erat peritura, & tunc si totaliter gratia vnius erat contractus, illius est totum periculum: ne ex sua liberalitate damnum patitur: si partim tunc quilibet partim habet periculum: quia quod iuris est de toto ad totum, & de parte ad partem. ff. de rei vendi. quae de rota. Vnde in deposito periculum est deponentis: in commodato commodatarij: in mutuo recipientis, in pignore, & locato vtriusq,: quamuis iuristae nunquandicant periculum commune, sed semper alterius tantum. sed primum est rationabilius in foro concientiae.

QVANTVM ad secundum sunt etiam quinque conclusiones. Prima, quod de bonis animae de quibus ratione rei magis debet fieri restitutio: quia maius damnum: modi ratione minor: quia non cogitur anima. Vnde qui mulierem ad peccatum traxit debet hortari perse, vel per alium ad poenitentiam. Qui etiam a religione retraxit, tenetur inducere ad ingressum, vel egressum religionis. si autem ille nollit intrare, vel redire tenet aeque idoneum procurare. Quia si non possit, tenetur pro eo intrare: quod fecit Magister Raymundus: quia dederat concilium, quod nouitius exiret, & exiuit: de quo poenitens intrauit. sicut enim ille, qui ordinat domino inuito eius seruum sic sibi auferendo seruitium tenetur dare comparem sernum, veleius estimationem, imo etiam duplum. 54 dist. si seruus multo magis, qui Deo abstulit seruum suum nouitium, vel intraturum tenetur, si potest recompensare in simili.

secunda conclusio est de bonis corporis: puta de mu liere virgine, & virginitate. In primis enim duobus casibus tenetur emendare arbitrio boni viri expensas rationabiliter factas, & iniuriam, & damnum incursum, & lucrum per ditum. sed de virginitate ablata notandum, quod lex Moysi quae condemnat ad dotandum, licet inquantum iudicialis mo do non liget, inquantum tamen moralis ligat: maxime, quia illud statutum est renouatum per ecclesiam de verbo ad verbum: extra de adulte. c. 1.

Tertia conclusio est de fa ma: quia si debite eum diffamauit, non tenetur, quia nemini fa cit iniuriam, qui iure suo vtit, & iuris executio non habet iniuriam. si autem indebite tenetur ei restituere, sicut melius potest sine mendacio etiam cum sui diffamatione, si alias non potest.

Quarta conclusio est de honore, & de praebenda, na si ille, qui hoc facit: facit, quia indignus est, vel vt de alio melius prouideat, non iniuste facit. Vnde non tenetur ad restitutionem. si autem animo ledendi ipsum tenetur ad restitutionem: non quidem tanti, quantum valebat praebenda: quia ipse nondum erat eam consequutus: sed pensatis conditionibus vtriusque secundum arbitrium bonorum. Et ideo si procurauit dari aeque digno, vel dignio ri nontenetur ad restitutionem. si autem minus digno sibi, vel alij tenetur. secus autem est in aliis de donis, vel legatis, in quibus nihil est debitum legatario, vel donatario, sed tantum gratuitum. Vnde si tibi dandum, vel iam legatum adhuc tamen reuocabile procuro mihi, vel amico dari, non fa cio tibi iniuriam, nec iniustitiam, quia non aufero tibi ius tuum. Nihil erat enim adhunc tibi debitum. sed praebendae habent distribui non per liberalitatem, sed per iustitiam, quae respicit debitum. Vnde meliori debenturrespectu minus boni: quia inaequaliter bonis locus est gratificationi. Vnde hic fit iniustitia meliori, & iniuria quando datur minus bono, quauis ista ratio concludat non solum contra illum, qui impe- dit, ne detur meliori, cui erat danda, non solum de iure, sed etiam de facto ab illo, qui poterat, imo etiam concludit con tra praelatum, qui confert minus, bono spreto meliore. sed alia ratio reformat pactum, quia non aeque certum est, quis sit melior, sicut cui praelatus vult dare.

Quinta conclusio est de rebus, & quidem de iniuste ablatis & dentis sine iniustitia perdentis: certum est, quod subiacent restitutioni, vt res furtiue: vi, metu, vsura, & alias illicite acquisitae. si autem esset res iniuste acquisita, & iuste detenta: puta, quia dominus prius noluit, & modo vult, vel quia quis rem suam furatus est, non subiacet restitutioni: licet peccauerit in mo do. quando tamen probabiliter credit, quod propter potentiam alterius, vel iudicis iniustitiam, vel defectum probationum, vel ex pensarum non posset commode suum, vel sibi debitum repete re, si accipitur sine scandalo, occulte dicunt quidam, quod non peccat: quia in defectum iudicis potest sibi ius dicere: ita quod fi lius, & vxor, & serui, vel familia possunt accipere debitum quando peius sequeretur litigando.

Item de iniuste possessis licet non acceptis, sicut in voluntariis commu tationibus: in deposito, commodato, & caeteris, quae bona fides non patitur retinere, tenetur ad restitutionem. sed de pignore dubium est, quia iura permittunt retinere: scriptura praecipit reddere. Vnde si sit necessarium debitori ad vi tam, vt mola superior, & inferior, & operimentum, quo solo operit, tenetur, alias non: licet bene faceret reddendo: vbi ille indiget, & ipse securus est, sicut scolaris libro.

Item tenet ad restitutionem de perditis, & inuentis. Et certum est, quod priuatus inueniens non potest retinere. sed de domino dicetur in. 4. arti. Thesaurus autem inuentus pro parte restituendum est domino soli: vel in totum secundum consuetudinem, & domino generali. De symonia, & ludo dicitur infra questio. seq· sed de columbariis videtur, quod dominus eorum teneatur restituere damna dominis agrorum seminatorum, quos columbi damnificant, nisi sit verum, quod quidam fingunt, quod columbi quaedam nociua simul cum granis comedentes plus prosunt, quam obsint: quia dominus tenet emendare damnum illatum a suo altili, praecipue quando est in culpa: alias liberat dando ipsum pro noxa. simile est iudicium quo ad hoc de seruo & de bruto. Vnde semper ad alterum ad minus tenetur. Vnde cum dominus columbarij sit in culpa scienter, sic tenens columbos, tenetur insolidum.

CIRCA tertium sciendum est, quod praeter eum, qui accepit, tenentur consentientes in nouem casibus, qui notantur in his versibus. Iussio, consilium &c. Vnde restitutio est facienda primo a Prin cipali. Iussio. Ratihabitio retrotrahitur, & mandato comparatur. Consilium. Aduocatus tenetur, etiam si ignorabat iniustam causam per errorem iuris: quia turpe est nobili, & patricio ignorare iura, in quibus versatur. ff. de origine iuris. l. 3.

sed dubium est de illo, cuius consilio aliquis mutuat ad vsuram, an iste consiliarius teneatur. Et videtur quod non, quia sicut nemo ex consilio obligatur, quia liberum est sequi, vel non instit. mandati: sic quia non dat vsuram, nisi qui vult: conciliarius vsurarij non vidette neri. sed quia agentes, & consentientes pari poena puniuntur. ideo tenetur, & videtur. Consensus quando est causa, sine qua non. Vnde famulus vsurarij, qui non facit nisi manus suas denigrare computando non videtur teneri: sine quo erat idem facturus. Palpo. i. adulator. Idem etiam est de detractore: si propter detractionem audiens prouocatus damnifi cet detractu · Rursus. si receptat rem, vel furem sic, quod per hoc impediatur non solum punitio: sed etiam restitutio. Participans. Famulus, qui quando se locauit, nesciebat vsurarium, nec in vsuris seruiuit mercedem recipere potest. Alias imputet sibi, qui illi seruiuit, quem sciuit nihil habere, nisi de vsuris. Mutus. Qui scit, vbi res est abscondita, & non reuelat. Non obstans. Propter cuius culpam in purgando prouinciam malis hominibus furta, & latrocinia committuntur: sicut te netur pastor, propter cuius culpam lupus oues comedit. Non manifestans. Iudex, qui de ea re, de qua cognoscit, pronunciare debet: & sit manifestare ius partium, si non facit, tenet. Nec valet distinctio Iuristarum, qui dicunt, quod inique pronuncians facit rem suam. Non autem a iure dificiens: quia potest haberi recursus ad superiorem: quia ita po test haberi ab iniusta sententia per appellationem. Vnde in vtroque casu tenetur ad restitutionem damni.

CIRCA quartum sciendum, quod regulariter illi, cui ablata est res, quae restitutioni subiacet, fallit in casibus, qui sequuntur: primo quando & ipse peccauit, vt in ludo, & symonia, & quocumque ob turpem causam: quia in pari causa turpitudinis melior est conditio possidentis.

secundo, quia non expeditei: vt furioso gladius, pupillo aurum, sed tutori, vel curatori.

Tertio quando incertum est, & tunc facta diligenti inquisitione pauperibus dandum est. Alio enim modo non potest melius pro ficere illi, cuius est: cuius nomine dandum est non restitu entis. Mereretur tum vterq,, iste reddendo debitum nomine suo: & ille, cuius pomine fit eleemosyna: quae facienda est arbitrio episcopi, vel presbyteri. Et quando perditum inuenitur, reddatur iustitiae.

Quarto quando mortuis haeredibus. Vnde & depositum videtur reddendum officiali, quandoi bona deponentis sunt confiscata non deponenti, qui dominus esse desiit: dum tamen constet. Alias furi magis, quam domino depositum est reddendum.

Quinto quando absens mitten dum, & imputet sibi, qui alibi asportauit. Vnde forte secus est, quando ille se absentauit.

sexto quando dilapidator: tunc domino non procuratori: vt si religiosus, vel cleri cus bona monasterij, vel ecclesiae dederit, vel luserit, red dantur non sibi, sed ecclesiae.

septimo, quando exetutoribus potius restituendum est, quam haeredibus.

Octauo, quia non ipsimet vsurario: sed a quo acce pit. quando autem ille, a quo est res accepta, tenetur alij. Tertio liberat ille, qui illi tertio soluit secundum iura, nisi quod in periculo se exponit: quia forte non poterit probare illum, cui soluit, fuisse creditorem. Vnde videidistinguendum: quia aut recipiendo ab isto secundo peccauit in illum tertium: puta quia scienter recepit rem eius vsurariam, vel furtiuam in casti illicito, & ex hoc obligatus est illi ratione delicti: & tene tur illi primo restituere, nec liberatur restituendo ei, a quo accepit, aut bona fide, aut alias licite recepit: & tunc non tenei illi primo, nisi ratione detentionis: propter quod si non tenet reddere secundo: puta, quia accepit dono, tenetur reddere illi primo, nec liberatur reddendo ei a quo accepit, nisi spet illum restituturum. si autem accepit mutuo, vel alio contractu, quo tenet, cum possit se liberare vtrique soluen do: tum si timet se deficere in probatione, si soluerit primo potest licite reddere secundo. Alias melius faciet reddendo primo: maxime si credit, quod vsurarius nunquam ei restitueret, sicut tenetur. Tenetur enim homo benefacere alteri, cum potest, quod iuuare in recuperando rem suam, quam alias perderet, si potest.

CIRCA quintum est sciendum, quod restitutio facienda est a principali, inquantum accepit. i. simplum, non multipliciter: habetur tamen ratio damni: etiam extrinseci, & inimici: vt si pauper propter vsurarum praestationem coactus est minus: vendere bladum suum: vel perdiderit lucrari, vel mercari: lucrum, qui viuebat, cum esset operarius, expensas medicorum, damna operarum, & huiusmodi omnia. Licet enim in interesse, quod ex contractu debetur, non habeatur ratio damni, & lucri extrinseci. ff. de actio. emptio. si sterilis. 6. Cum per venditorem: tamen habetur in eo, quod debetur ex delicto. Ad. l. Aquiliam. l. Inde Neratius. & l. praecedenti. Item cum fructibus quatenus factus est locuple tior: etiam si fuit semper bonae fidei possessor. Item & de perceptis, & consumptis, & percipientis, quae dominus percepisset: quae omnia in ratione damni computantur, si est male fi dei possessor tempore, quodurauit mala fides. Fructus autem dico naturales, vel industriales, qui ex natura rei, vt merces domus locatae, vel quae locari potuit, cum ea re stitui debet, sicut vinum cum vinea. Non autem oportet restituere cum lucro pure, & ex industria obtento. Vnde pecunia ex pecunia vsuraria quaesita non est restituenda.

De reautem perdita quando, & quomodo sit reddenda, quamuis Iuristae aliter dicant, videtur in foro conscientiae probabilis distinctio posita in quinta conclusione. 2. arti. huius quae stionis: nisi quod haeredes non teneantur ex delictis defunctorum: nisi quantum ad eos peruenit ex delicto eorum, vel nisi quando contra defunctum fuerit lis contestata. C. quod delictis defun. l vni. Ex contractu autem nihil quasi tenet insolutum, nisi fecerit inuentarium, aliâs tenent, quantum haeredi tas sufficit. C. de iure del. l. scimus. Hoc primum dictum est: sed canones rationalibus in foro couscientiae. Inhis autem, quae gratia vtriusque fiunt, vt in locato, & pignore vi detur periculum domini: qui nullam gratiam praestat, vt vbi cno modum ibi, & periculum collocet. Dominus enim sicut habet suae rei fructum regulariter sic, & periculum. Vnde & emptor an tequam sit dominus, quia non habet emolumentum, non habet periculum. socij autem maleficij aequaliter, vt quidam dicunt, non tenentur insolidum, sed pro parte, vel quantum ad eos peruenit de vsura. sed in furto, & rapina secus est.

sed contra, quia etiam in obligationibus ex delicto quandoq, quilibettenetur insolidum, & in his, quae non sunt delicta, nisi quia prohibita. Vnde multo magis in vsuris, sicut in furto, & rapina omnes insolidum tenent, siquidem simul fecerunt maleficium: alias si seorsum quilibet per se: licet esfent socij ex pacto: & tunc sunt plura maleficia di stincta. sed vnus soluendo alios iure ciuili, nec pro socio: quia malorum nulla est societas, nec mandati: quia rei turpis nullum est mandatum: nec negociorum gestorum, quia non illorum, sed suo nomine soluit: tamen in foro poenitentiae alii sibi tenentur: non quidem insolidum, sicut domino, sed pro parte tantum maleficij, quae ad eos peruenit. Tantum enim isti abest, & illis adest.

Collegium autem, vel ciuitas, si communi consensu foenus exerceant, vel vi rapiant, omnes res, sunt totius delicti ratione consensus. sed principales, & capitanei insolidum tenentur restituere, minores non, nisi quantum ad eos peruenit, directe, vel indirecte.

De exercitu autem sciendum, quod quando constat dumm ha bere iustum bellum: subditi tenentur inuare, vel quando du bium est. Vnde nec est peccatum, nec est restitutio facienda. quando autem est certum de opposito peccant obedien. do. sed quia non sunt principales, nec vnusquisque est adiu nans talis, quod sine eo non fieret praedatio non tenetur restituere omnia spolia exercitus: sed solum quantum ad eum per uenit. Illi autem, qui vadunt intentione iuuandi, si oporteret, dato quod nihil fere faciant, & nihil accipiant, nihilominus te nentur rei criminis, & restituere quantum arbitrio boni vi ri iudicari potest, quod eorum praesentia nocuerit. Idem videtur de illis, quicausa pacificandi vadunt, nisi aduersariis hoc significauerint: si propter eorum praesentiam aduersarij territi omiserunt se defendere, alias non. Qui vero solum cau sa curiositatis vadunt, nec aliquid faciunt, nec alicuius muli occasio sunt, non tenentur.

Haeres autem tantum tenetur, quantum ad eum peruenit, & non solum ex delicto, sed etia ex haereditate defuncti: & non plus, siue fecerit inuentarium, siue non: siue fuerit lis contestata contra defunctum, siue non: licet Legistae secus dicant. Non enim aequum est, quod haeres ex rebus defuncti locupletur, & alius de pauperet. Nec est minus debitum, quod debetur ex delicto, quam quod ex contractu. Nec est minus diligent, quandoque qui litem non contestatus est forte propter aduersarij potentiam, & suam impotentiam, quam alius. Tenentur autem haeredes proportionibus haereditariis: nisi insolidum res ipsa ad ali- quem peruenerit. Non potest quis deducere quartam debitam iure nature, nec iure institutionis, quia vtrunque intelligit deducto aere alieno. Post autem deducere impensam funeris, quae omne aes alium excedit. ff. de religio. & sumpt. l. fi. Non tenotur etiam vltra quam valeat haereditas, etiam si inuentarium non fecit quousque condemnatus fuerit. Tunc enim teneretur, sicut in aliis poenis legalibus. non tamen videt, quod haeres impensam funeris possit deducere immoderata: quando vsurarium, sicut comitem sepeliuit, imo nec moderatam, si plus ipse de suo, quam alius poterat, & tenebatur defunctu sepelire: vt puta quia filius haeres erat diues, & creditor pauper extraneus. Lex autem loquitur forte in haerede extraneo, qui solum amore creditorum adiit haeredi tatem.

successor autem in re, quae subiacet restitutioni, si sit affecta, vt in furto, & rapina tenetur: quia res tenetur cum onere, & in metu. Vnde sine precio, & curet cautius negotiari. C. de furtis. l. 2. nisi vbi est consue tudo contraria. In vsura idem si sit actio in rem scriptam. Nam licet in furto, & rapina non transferatur dominium: tamen in vsura transfertur. si enim traditio metu mortis facta transfert dominium, multo magis vsura, quae magis voluntaria traditur, & minus contra legem Dei recipitur. Haec enim duo voluntaria videbantur impedire translatio nem dominij. De singulari autem successore in vsura, qui habettitulum lucratiuum, videtur, quod teneatur existere non soluendo vsurario, alias non.

De domino autem qui locat vsurario domum suam ad fenerandum, vel sustinet interra sua manifestos vsurarios, vel collectat, siue ta liat Iudaeos, vel alios, quos scit nihil habere nisi de vsuris: dicendum, quod tenentur restituere illis, a quibus illi exegerunt, sicut & priuati. Item quando res perdita inuenta red ditur iustitiae, & perditor quaesitus non inuenitur, debet erogare, & non sibi retinere. sed posset videri ex hoc, quod ad ipsum spectat reddere perdita. ergo & lucrari. Dicen dum, quod non: quia perdita violentia malorum hominum, a quibus debet purgari prouinciam suam, debet reddere: non an tem perdita per negligentiam perdentis, nec perdita alio ca su fortuito: puta incendio, vel naufragio. Vnde sicut non redderet nauigantibus illa, quae perdiderunt naufragio, si illa non extarent: ita non debet ea sibi retinere, si inueniantur: sed reddere dominis, si appareant, vel pauperibus dare: si illi non compareant. Nec valet consuetudo contraria: cum sit reprobata a iure, & contra ius naturale est spoliare, scilicet innocentem, & afflicto dare afflictionem.

De seruiente dicitur, quod si seruiant in licitis, & honestis, & necessariis potest recipere mercedem, etiam ab eo, qui non habet aliquid nisi de vsuris. Qui autem seruit in vsu ris recipiendis, mercedem perdit: sed non obligatur ad resti tutionem, si alias per se, vel per alium erat ille computaturus pecuniam.

Nec obstat, quia per manuseius transiit: quia non ad eum peruenit: quia non in vtilitatem eius ces sit: ne affectu, quod non requirit, nec affectu, qui requiritur. Qui enim non est principalis, nec est causa, sine qua non: non tenetur ad restitutionem, nisi quantum ad eum peruenit.

De creditore autem dicit, quod qui bona fide mutuauit vsurario potest repetere, & retinere: secus si in lu do perditionis, & scienter.

De alio autem, qui habet causam lucratiuam, nisi in casu, in quo eleemosyna fieri potest, dicunt, ꝗtenet in subsidium, si ille sit in non soluendo: quia pretium succedit loco rei·

Gener ve ro, qui dotem ab vsurario accepit, qui nihil habet nisi de vsuris, tenetur reddere, si scienter contraxit. si autem ignoran ter non: quia pro oneribus mrimonij habet dotem, sed filia sic: quia nec quartam naturae potest retinere.

CIR CA sextum sunt quatuor conclusiones. Prima, quod restitutio est statim facienda, quia praeceptum est negatiuum: non remanebit opus mercenarij &c. si enim continue deti- neo rem tuam, plus te impedio in vsu eius, quae si frequenter eam subtraherem.

secunda conclusio est, quod est aliquid speciale in vsurariis manifestis. Debet enim restituere, vel idoneae cauere de restituendo ante confessionem, & eucharistiam, & oblationem ad altare: quia vsurario rum manifestorum non est confessio admittenda quousque satisfecerint: cum tamen aliorum furum, & raptorum sufficiat propositum, & liberalis promissio: extra de vsur· c. vlt. Ante sepulturam: quia non debent sepeliri, quamuis poenituerint nisi satisfecerint.

Tertia conclusio est, quod excusantur religiosi sepelientes sex modis: primo, quando sunt vsu rarij indigenae, & non aduenae. Nam Decretalis, quae hoc prohibet de vsurariis simpliciter videtur intelligenda secundum illam vsurarum voraginem: quia intentio Papae. Grego. potissime fuit extirpare illos vsurarios, qui ad alienas prouincias vadunt ad foenerandum. Vnde dicit alienige nas, & non inde oriundos.

secundo, quod licet vsus ordinariorum hoc extendat ad indigenas: tamen solis manifestos negatur ecclesiastica sepultura. Dico autem mani festos, qui palam in conspectu omnium mutuant: sicut faciebant aliqui tempore illo habentes in palam mensas suas: sicut nummularij, & Iudaei: non autem dicendi sunt mani festi illi, qui occulte, licet multi dicant hoc. Non enim omnia, quae a multis dicuntur, vera sunt, vel si vera sunt, non propter hoc sunt notoria, & manifesta. si enim homicidium occulte factum est non propter hoc dicit quis ma nifestus homicida: quod a multis, qui non viderunt, ita dicit. Et manifestus fur est ille tantum, qui in furto deprehen ditur. si dicat, quod omnis vsurarius deprehenditur ab illo, qui tradit sibi vsuram, hoc non valet: quia tunc omnis vsurarius esset manifestus: quod non est de intentione Papae: sed de eo, qui videtur a multis.

Tertio, quia post cautionem datam ordinario, traditur ecclesiasticae sepulturaeVnde cum semper sit praesumendu pro iudice, quando ipse amo uit manum suam, quam apposuerat arrestando: vel quando non apposuit, nec ipse prohibet, cum sciat: supponendum est om nia recte acta: quod. scilicet vel ille non sit talis, qualis dicitur: vel q cautum fuit, vt debuit. Nec est praesumendu, quod ipse pecunia corruptus omiserit arrestare, vel suspenderit arrestationem. Nec vanae voces populi sunt audiendae.

QVARTO quod nullus vitandus est in mor te, nec in vira, quandiu ab ecclesia toleratur. iste ab ecclesia toleratur: quia ordinarius, qui tantum audiuit de eius vita, quantum nos dissimulat: nec ei viuo inter dicit ingressum ecclesiae, nec mortuo sepulturam.

Quinto, quia sufficit, quod cauerit in manu credito ris, vel curati ecclesiae Vnde cum ad curatum pertineat de nunciare parochianos suos suspensos, vel excommunicatos tam viuos, quam defunctos: cum etiam pertineat ad eum illum sepultura asini sepelire ciiciendo mortuum de suo cimiterio: sicut viuum de ecclesia, & ipse eum apportet, videt, quod sit recipiendum.

sexto: quia manifesti vsurij oblatio ad altare non est recipienda, nec ad confessionem, nec ad communionem, nec per consequens ad extremum vntionem re cipiendus est. Vunde cum sacerdos, qui eius infamiam audiuit, & nihilominus ad cummunionem in die Paschae recepit, vt patet: quia non arcebat eum ab ingressu ecclesiae secundum pceptum decretalis. Omnis vtriusque sexus: cuius executio videtur pertinere ad curatum, qui sibi omnia sacramenta exhibuit. vnde cum curatus, cum clericis ipsum comitettur, & efferat vsque ad tumulum, qui etiam prius in suam ecclesiam inintroducit, & cantat missam, & oblationem vbique recipit, quem nemo condemnat, nec curatus, nec offerens videt, quod tute possint eum recipere fratres. sed quidam vident festucam in oculis fratum: non autem trabem in oculo suo, mihi autem pro minimo est, vt a vobis iudicer, aut humano die. vt dicalus. sic ipitur aliona sunt saccia- lia circa manifestos vsurarios: quae non sunt circa alios: & in morte, vt dictum est, & in vita: sicut dicit extra de vsu ris. c. Quia in omnibus. lib. 6.

Quarta conclusio est, quod in raptoribus publicis, & violatoribus ecclesiarum est aliud speciale. scilicet quod in vita non sunt admittendi ad poenitentiam, quousque satisfecerint, vel securitatem dederint: nec aliter in morte: quia etiam data in morte, quando in sanita te dare noluerunt sepultura quidem conceditur: sed clericus interesse prohibetur: sub poena depositionis, & prohibetur oblationem recipere, sicut habetur extra de raptoribus. c. 2.

Ad argumentum in oppositum est dicendum, quod de of fensa homo proximo non reconciliatur per hoc, quod sua ei restitutit: sed per hoc, quod supra hoc aliquid humilitatis exhibet. Et ita non sequitur, quod restitutio sit satisfactionis pars: vt infra specialiter videbitur.