TERTIO Quaeritur, vtrum eleemosyna sit satisfactionis pars. Et videtur quod non: quia illud, quod est in praecepto non est satisfactorium, sed eleemosyna est huiusmodi. ergo. &c.

CONTRA in Dan. dici tur: Peta tua eleemosynis redime.

RESPONDEO, circa istam quaestionem videnda sunt septem. Primo quod eleemosyna est potissima prima partsatisfactionis. se cundo de eius necessitate. Tertio de eius vtilitate. Quar to de eius distinctione. quinto quo ad materiam de quibus. sexto a qnibus danda. septimo quibus danda.

QVANTVM ad primum sunt tres conclusiones. Prima, quod eleemosyna est pars satisfactionis: quod probaiur, primo sic: Omne opus bonum poenale est satisfactorium: sed elcemosyna est huiusmodi. ergo &c. sed maior, & mi nor debent intelligi de eo, quod est poenalo inse: non re spectu voluntatis. Dicitur enim poena dupliciter: vno modo quicquid est contra voluntatem, & huiusmodi non est satisfactorium: quia nec est virtuosum, nec meritorium, dicente. Aug. quod nemo inuitus benefacit, etiam si bonum est, quod facit. secundo modo dicitur poena, quicquid est priuatio ali cuius honi, quamuis placeat voluntati. Et talis poena est sa tisfactoria: sed eleemosyna est huiusmodi: quia diminuit bona temporalia, & sic est poenalis. ergo est fatisfactoria. secundo sic: Iustitia humana est exemplata a iustitia diuina sed secundum iustitiam humanam satisfacit homo de offensa commissa non solum per poenam, quam sustinet: sed per redemptionem, quam exhibet. ergo secundum iustitiam diuinam non solum satisfacit homo per iciunium, tanquam per poenam, qua cor pus affliuit: sed etiam per elcemosynam, tanquam per redemptionem, quae exhibetur.

Vbi est aduertendum, quod pa tienti iniuriam satisfacit per pecuniam, non solum solutam sibi: sed, quam quandoque recipere dedignat, vel non indiget, si alij detur de mandato eius, qui eam recipit nomine suo. Et isto modo satisfit Deo per eleemosynam, quae est opus, in quo aliquid datur indigenti ex compassione, & ad honorem domini, & non ipsi Deo: quia bonorum nostrorum non indiget: sed pauperi de mandato eius ipsam recipienti.

secunda conclusio est, quod eleemosyna est potissima pars satisfactionis, quod sic probai. Illa pars satisfactionis, in qua continentur aliae partes, est potissima: sed in cleemo syna virtute continentur iciunium, & oratio ergo. Minor patet primo: quia eleemosyna eum, cui datur, constitu it debitorem ad ieiunandu, & orandum, & ad faciendum alia bona, pro eo oui dedit. Et est intellibendum ista ratio non de debito legali: sed morali. si enim facio tibi curialitatem propter alium, & contemplatione alterius, non te cui facio: sed solum illum, propter quem facio, constituo mihi debitorem, si solum cedit in illius vtilitatem: vt si procuratori in negotio domini non suo propter dominummutuo: & ipse se non obligat: in nullo mereor apud ipsum. si autem facio tibi vtilitatem contemplatione alterius: negotium tuum gero re ipsa: sed alterius ex intentione vnde vtrumque habeo obligatum, si vtriusque intersit. Alias illum, cui facio: quando. scilicet alterius non est negotium secundum veritatem, licet putarem esse illius, non istius. sed haec omnia habent locum, quando geritur negotium animo repetendi. quando autem animo dandi liberal'r, cuiuscumque fiat amore: cui sic datur, non obligatur nisi debito morali, & sic est hic: quia cum eleemosyna datur liberaliter propter Deum, si etiam cum hoc propter pietatem ad proximum: non propter hoc est obligatus pauper nisi moraliter ad retribuendum temporaliter, vel spiritualiter.

Et si dica tur, donatio liberalis non est respectu remunerationis temporalis, quam non intendit eleemosynarius: sed respectu boni spiritualis, quod intendit. Dicendum, quod non esset eleemosyna: sed simonia, si propter hoc vellet sibi alium obligare efficaciter: sed si propter hoc intendit, quod alius ex bona affectione mouebit ad orandum, licet. sed tamen alius non obligatur, nec ex pacto expresso, quod non est: nec re ipsa: sicut in mutuo, vel huiusmodi: quia donatio liberalis non est contractus vltro, citroque obligatorius. vnde nec in iu dicio seculari, nec in foro conscientiae obligatur ex praecepto: nec esset peccatum mortale talis ingratitudo: maxime, quia facta est propter Deum: & ideo non potest esse perdita illi, qui fecit: cum Deus nunquam sit ingratus, etiam si iste, qui recipit, sit ingratus.

CIRCA secundum sunt tres condlusiones. Prima, quod eleemosyna est in duobus ca sibus in praecepto: primo quando is, cui estfacienda, patitur ex tremam necessitatem, sic quod nisi tunc ei subueniatur in victu vel vestitu mortem, aut grauem infirmitatem berisimiliter incurreret: & iste, qui videt, non habet istam necessitatem: sed superfluitatem quo ad ista. ideo diues epulo non subueniens Lazaro mendico sepultus est in inferno. Propter hoc beatus Dominicus libros suos, & omnem supellectilem ven didit propterfamen pauperum. Palentiae: quae tamen erant ne cessaria suo statui. Causa autem, quare eleemosyna sic est in praecepto. scilicet vt fiat de superfluo, & in extrema necessitate alterius est, quia charitas plus diligit vitam proximi, quae omnia bona temporalia, & decentiam. Vnde beatus Martinus cum indecentia vestitus sui vestiuit pauperem. Et hoc est praeceptum Ioan. Baptistae: Qui habet duas tunicas, quod est decentiae, det vnam non habenti, quod est naturae: quia extra paradysum non potest viuere nudus.

secundus casus est ad subueniendum necessitati conditionatae, de hoc, quod sibi ad hanc superfluit. Homo enim debet sibi velle ex charitate illud idem, quod proximo. Vnde contra charitatem faceret, si seipsum dehonestaret: quia crudelis est, qui famam negligit. Contra charitatem etiam proximi facit, si eius honestati de sic superfluo non subuenit. Ideo beatus Nicholaus vicino, qui dehonestare se voluit: prostituendo filias subuenit, quamuis videretur maior necessitas vitandi peccatum.

De primo dicit Ambrosiui: Pasce fame morientem, quem si nan pauisti, occidisti. In naturalibus columba, & turtur, & huiusmodi naturali pietate nutriunt alienos pullos. ff. de lib. agnos. l. Necare videtur partum, qui alimenta denegat. Quantum ad secundu in Nehemia, & Esdra quasi de mortali reprehenduntur Iudaei de hoc, quod fratres possidebant in seruos, & ancillas: dantes eis victum, & vestitum: quia non tenebant eos secun dum decentiam sui status: cum essent liberi, & non serui: & de superfluo, quo eos tenebant, vt seruos: poterant eos tenere, vt liberos, vel mutuando, vt T'hobias Galelo: vel dando, sicut fecit beatus Nicolaus, qui de sua abundantia dedis proximo ad decentiam maritandi filias.

secunda conclusio est, quod sunt alij duo casus, in quibus eleemo syna cadit sub consilio. Primo ad supplendum alterius in digentiam quo ad bene esse. si quis enim habet panem, & aquam, & vnam vestem transire potest, sed non bene. Et talibus subueniri de his, quae nec sunt omnino superflua, nec omnino necessaria: sed media, quibus potest iste sibi, & illi subuenire, est consilij, & perfectionis: secundus casus est omnia relinquere propter Deum: de quo Matth. si vis perfectus esse, vade, & vende &c.

Tertia conclusio est, quod sunt alij duo casus, quibus est in prohibitio ne: primo ratione sui, quando aequaliter indiget, vel plus in propria persona: quia ordinata charitas incipit a seipso, & amicabilia, quae sunt ad alterum, venerunt ex amicabilibus, quae sunt ad scipsum. Et quod dicit ex omni ligno paradysi comede, & miserere animae tuae placens Deo: sunt praecepta de conseruatione proprij subiecti. Et qui sibi nequam est, cui alij bonus erit: secundus casus est si indiget pro suis. 1. Thi. 5. si quis suorum, & maxime domesticorum curam non habet, fidem negauit: & est infideli deterior. Vnde Aug. si quis vult filios exhaeredare, & ecclesiam instituere, alium quaerat pro consilio, quam Aug. Vnde dicitur. C. de seruitu. & aquae. l. Praesens. Absurdum est tuis agris sitientibus alios irrigare. Et hoc nisi alia ratio vtilitati publicae contrarium suadeat: sicut vidua victui suo, & filij prae posuit victum Heliae dicentis: Fac mihi primo subcinericium panem: tibi autem, & filio tuo fac postea. Et quanuis propter verbum Heliae speraret farinam non deficere: tamen etiam si sciret defecturam laudabiliter pro communi salute poterat se morti exponere praeferendo vitam Heliae, qui erat cur rus Israel, & auriga eius. Quia autem in vitis patrum commenl dantur duo iuuenes, qui inuenti sunt mortui fame non tactis ficubus, quas aliis deferebant, credendum est, quod speciali consilio spiritus sancti hoc fecerunt. Alias fuissent homicidae.

CIRCA tertium sunt quinque conclusiones. Prima, quod eleemosyna liberat a morte aeterna: non quidem morientem in peccato: siue facta fuerit ab eo in vita: quia si distribuero in cib. pau. &c. siue fiat pro eo mor tuo, qm̃ non est apud inferos inuenire cibos: sed liberat a peccato disponendo ad contritionem peccati. Ignem ardentem extinguit aqua: & eleemosyna resistit peccatis. Item satisfaciendo pro eo. Date eleemosynam: & ecce om nia munda sunt vobis: quia aqua compassionis lauat sordes affectionis. Item praeseruat a peccato. Non te pigeat vestire in firmum. Ex hoc enim in dilectione firmaberis, & sic minus laberis: quia habitus auget per actum. Item qui porrigit manum statim erigit, si cecidit: & si non a casu praeseruatur. Ope ri manuum tuarum porriges dexteram. Manus suas extendis ad pauperem. ergo ad Christum, quia quod vni ex minimis &c. Omnem autem, qui venit ad me, non eiiciam foras: imo cum ceciderit, non collidetur: quia dominus supponit manum suam. Item liberat a purgatorio, & faciet inuenire vitam aeternam. Vt cum defeceritis recip. &c.

secunda conclusio est, quod plus valet eleemosyna, vt dictum fuit supra, quae ieiu nium, & oratio: quia ad haec obligat recipientem. vnde in vi tis patrum dicitur in. 2. lib. de abbate Lucio: quando dormio, illi pro me orant. Et sic dicit beatus Ludouicus in mari hora matutinarum. Et licet oratio reddat hominem Deo familiarem: tamen multorum oratio magis exauditur. Et corporalis excercitatio &c. sed directe eleemosyna est contra auaritiam. Ieiunio sanantur pestes corporis: oratione pestes mentis: sed eleemosyna pestes mediae circa exteriora.

Tertia conclusio est, quod plus est eleemosynae virtus ex affectu, quae censu: quia cum eleemosyna efficaciam habeat, vt patet ex dictis ex ipso faciente inquantum est opus meritorium, & ex recipiente, inquantum obliza: ad orandum pro illo, qui eleemosynam dedit. ideo si consideretur eleemosynae efficatia ex parte recipientis, sic maior efficacia in ma iori dato, consistit, inquantum per hoc plures, & magis debi tores efficiunt. Ex parte autem dantis sic respectu praemij es sentialis efficacia eleemosynae magis pensar ex affectu, quae ex dato. sed respectu praemij accidentalis: vt puta remissionis poenae, vel alicuius huius magnificatur efficacia elee mosynae ex magnitudine dati. Quandoque tamen magnitudini da ti praeponderat intentio affectionis. Potest enim tam intensa esse voluntas, quod etiam omnem poenam a bsorbet, & reatum: sicut & de contritione dicitur: quia beneficiorum retributio fit secun dum affectum: quod verum est in amicitia, & gratia. sed iustitia effectum exteriorem considerat.

Quarta conclusio est, quod plus valet omnia simul distribuere, quam sigilla tim. sed circa hoc sunt duo errores extremi. scilicet vigilanti, qui aequat diuitias paupertati: & pauperum de Lugduno, qui damnant diuites. sed aduertendum, quod dicitur. si vis perfectus esse &c.

Quinta conclusio est, quod eleemosyna plus valet in vita, quam in morte. Vnde vsurarij in morte mandantes restitui, si tunc possunt per se restituere non li berantur: tum quia ad statim tenentur: tum quia non videntur habere perfectam volutatem: quia in legato, & in omni donatione causa mortis testator plus vult habere se, quam illum, cui donat: licet plus illum, quam heredem: quod patet qa vel tenet, quamdiu potest, vt de legato, vel non abdicat sic, quin possit reuocare, si conualescat, vt in donatione causa mortis. Vnde si vsurarius non caueat per talem cautionem, qui non possit poenitere, non est vere poenitens. Vnde & aliter sibi sepultura denegatur: de vsuris. c. 2. lib. 6. si autem sic exuat se, & innotescat creditoribus exonerando eos a prando, quia forte probare non potuerunt: alias ipse non faceret, quod posset, tunc excusatur: quia parua hora est vsque ad mortem, vel conualescentiam. Et ex tunc etiam possunt exequutores etiam in vita eius procedere ad resti tutionem.

CIRCA quartum sunt quinque conclusiones. Prima, quod diuisio eleemosynae est in corporalem, & spiritualem. Et corporales sunt septem, quae in his versibus continentur. Visito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo. Et sex primae probantur in Euangelio Matth. quia de his examinandi sumus in die iudicij. De septima. scilicet de sepultura probatur in Thobia, symeone, & Nicodemo.

secunda conclusio est de eleemosynis spiritualibus, quae in his versibus continentur. Consule, castiga, sola re, remitte, fer, ora. Consule ignoranti, & dirige dubitantem. Intelligitur enim in hoc dupliciter spiritualis elee mosyna. Castiga delinquentem solare. i. consolare tristem. Remitte delinquentibus in te. Fer. i. porta infirmitates aliorum, & grauamina. Ora pro omnibus.

Tertia conclusio est, quod spirituales eleemosy poaeferunt corporalibus ex parte dantis: quia qui alium docet, seipsum in struit. Item ex parte doni, quia spiritualia praecellunt. Tertio ex parte animae, quia plus est animam in aeternum victuram pabulo verbi reficere, quae ventrem moriturae carnis terreno pane satiare: vt dicit Greg. in homel'. Cum audisset Ioan. &c.

Quarta conclusio est, quod ex his, quae dicta sunt, apparet, quod ditiores sunt praedicatores, quibus aurum, & argentum deest, & plus merentur canes lingendo La zari vulnera, quam meruisset diues epulo dando ventri micas. Et econuerso, plus peccat abscondens talentum Domini, scili cet, verbi, quam diues negans micas: quia animae exuriunt vehementer. Et dicit sanguinem eius de ma. t. requi. Iob. 32. si comedi absq, pecunia &c. Et qui ascondit frumenta maledicet. Ne retineas uerbum in tempore salutis.

Quinta conclusio est, quod cum medici visitant infirmos, aut aduo cati defendunt pupillos, & doctores legum, docent inscios, quamuis non sit peccatum, non tamen est eleemosyna: quia non fa ciunt ex compassione, & propter Deum: sed propter lucrum. si autem hoc facerent propter Deum, & ex compassione, esset eleemosina, sed non spiritualis, sed corporalis: quia ille scientiae lucratiuae sunt principaliter propter indigentias corporales supplendas. sed theologi docentes, vel consulentes, qui collectas non faciunt eleemosynas spirituales conferunt. Gratis, inquit, accepistis, gratis date.

QVANTVM ad quintum sunt quatuor conclusiones. Prima, an sit facienda de illicite acquisitis: & pri mo quantum ad ea, in quibus dominium non transfertur: & com petit repetitio: sicut est furtum, & rapina, certum est quod non: quia species furti est de alieno largiri prouer. Honora Deum de tua substantia. Eccl'. 34. Immolantis ex iniquo oblatio est maculata. Vnde praedonum publicorum oblatio non est recipienda ad altare: & participat in crimine criminoso, qui scienter recipit: quia ille contractat rem alienam inuito domino cum cam donat, nisi in necessitate, in qua etiam super altare liceret accipere ad dandum, nisi habeat de suo. Quia si fur habet de suo, debet dare illud non alienum. 2. Reg. vl ti. Non offeram Deo olocausta gratuita. i. de alieno: quia satis habeo de meo. Vnde si fur haberet vnum panem furtiuum, & alium proprium, nec esuriret, deberet morienti dare suum non furtiuum. Non enim debet quis soluere debitum suum de alieno: sed de suo. quando autem dicit, quod necessitas fa cit omnia communia, intelligitur quo ad debitum: ita quod ille, qui sic, indiget, potest accipere quicquid occurrit: non tanquam suum, sed tanquam sibi debitum: si non sit praesens iudex, vel alius, qui sibi det. Cum autem alius est praesens, ille fit debitor, qui videteum: non autem absens, qui vide eum. Vnde de suo se liberet, non de alieno. Dico autem rapinam iniustam: quia in acquisitis in bello iusto transfertur dominium, & liber captus fit seruus. non puto autem hoc de Chrianis ab aliis Chrianis in bello etiam iusto captis: sed quando ab hostibus totius imperij capiuntur: puta saracenis, vel econuerso. Ta men quantum ad inanimata, de vtrisque fiunt eleemosy. Vnde Israel iuste spoliantes Aegyptios obtulerunt. Exod. 25. & 35. &. iuste de praeda mediam principes obtulerunt in donariis domini. Numeri. 31. Ad istum autem casum possunt referri res inuentae. Vnde de inuentione thesauri dicit lex Inst. de rer. diui. quod si quis inueniat thesaurum in agro suo totum est suum. si autem in agro alieno, medietas domini, & medietas inuentoris. sed ille, qui inuenit thesaurum absconditum in agro. Matth. 23. Voluit totum non partem habere. De consuetudine autem thesaurus vbicumque, inuentus sit, est principis. Et sic ille solus potest facere eleemosynam. Et enim thesaurus vetus depositio pecuniae, cuius memoria non extat. similiter quia quod in nullius bonis est occupanti conceditur gemae, & huiusmodi, qui a nullo perdita inueniuntur: quia occupatione fiunt inuentoris ad libitum eius dari possunt. sed res perditae inuentae non acquiruntur inuento ri, nec etiam fisco: imo res perdiias debet seruare, & redde re dominis, si apparent. Nec lucratur Ipse dominis non apparentibus, quia habet alia stipendia, pro quibus tenetur ad ista. Igitur de re perdita, & inuenta non potest fieri eleemosyna ab inuentore: nisi quando dominus non potest inueniri. Tunc enim non debet sibi retinere, sed pro illis pauperibus erogare.

secunda conclusio est de illis, in quibus dominium transfertur: & tamen competit repetitio, sicut in vsura: de qua non debet fierit elcemosyna secundum quosdam: quia dominium non transferi, tum quia inuoluntarie datur, tum quia iniusto titulo accipitur. Nec enim nudis pactis sine traditio ne, nec traditione sine titulo transfertur dominium, nec sine voluntate.

sed contra, quia non est plus de voluntario in metu, quam in vsura, quia ibi aliquando est metus mortis, ibi non: aliquando in vsura est iustus metus, & qui cadit in constantem virum. scilicet vt minus damnum eligat propter vitan dum maius: vt puta, quia nisi recipiat mutuum sub paucis vsuris, perdet plus. Dato etiam, quod non esset metus cadens in constantem virum possetrepetere: & si non edicto, quod metus causa: tamen conditione ob turpem causam, quia quotienscunq, est turpitudo solum ex parte recipientis habet locum illud edictum. Quando autem aliquis dat metu insufficien ti, ipse est in culpa: sed alius in dolo, qui praeponderat cul pae. Item minus iustus titulus est in illo, qui extorquet aliquid metu mortis, quam in vsuraria extorsione. Item minus iustus titulus est accipere pro venditione spiritualium, quae mutui. Item meticulosus non plus consentit dare proprie tatem, quae qui dat vsuras. Vterque enim consentit, nisi mentiatur. vnde si illis casibus transfertur dominium, non obstante inuoluntario, & iniusto, multo magis in vsura. Prohibetur ergo de vsuris recipi eleemosyna iure possitiuo, quando vsurarius est manifestus: sed sic non prohibetur, nisi publica oblatio ad altare propter scandalum, quae prohiberet, etiam si haberetur aliunde. vnde redderet: & offerretrem non vsurariam. de vsu. c. Quia in omnibus. Ab huiusmodi ergo prohibitionis transgressione excusantur recipientes eleemosynam, primo si in occulto: secundo si ignoranter probabili ignorantia: de consti. c. 2. tertio si non est manifestus: quia occultus etiam excommunicatus vitandus non est in publico.

secundo prohibetur iure naturali si eandem rem, quam potius expedit habere, quae extimationem daret: vel alias non haberet vnde aliunde redderet vsuras: quia natura aequum est neminem cum alterius iactura locupletari. ff de condi. l. Nam natura. Ab hoc autem excusatur, qui ignorans recipit. si tamen postea sciat, tenetur, quan tum factus est locupletior, & maxime in foro conscientiae.

secundo excusat, si aliunde habeat ille, qui & modicum dat pro Des, & multo plus lucratur iusta mer catione praeter vsuras.

Tertia excusatio est propria praedicatorum, qui a raptoribus, & excommunicatis, & vsurariispro victu, & vestitu, & libris, quibusaliorum negotia vtiliter gerunt, possuntrecipere: quia pro vno denario, quem recipiunt ab eis, faciuntrestitui. 10. vel. 100. Nalli enim alij procurant hodie fieri restitutiones, nisi praedicatores. Et talis frater praedicator, vel etiam confessor fecit restitui millelibras, qui nunquam abeis recepit mil le obolos. Creditores tamen regis libenter dant tertiam partem illi, qui procurat eis duas. Istis ergo licet sicut expresse habetur extra desenten. excommunicationis c. Cum voluntate. A Iudaeis autem non licet recipere propter scandalum. Aliasetiam non licet: quia dona iniquorum non probat altissimus, & postea. Qui offertsacrificium de substantia pauperum &c. eccle 34 sed Pharisaei, & sacerdotes, qui decimant mentem, & rutam dicebant discipulis Chrlsti: quare cum publicanis, & peccatoribus manducatis, & bibitis: quare pictantias ab vsurariisrecipitis? qui tamen libenter ab eis accipiunt, quod possunt.

solet autem dubitari de illis, qui inHispa nia recipiuntad firmam primitias pro tribus, vel quatuor annis a principio soluentes totum spe lucri tanta, quod quasi semper lucrantur fere dimidium, & quasi nunquam perdunt, vtrum de his, sicut de vsura prohibeatur fieri eleemosyna.

Et dicendum quod sic: quia in emptione reddituum ad effectu lucrantis: nisi quando virisimiliter dubitat, vtrum plus, vel minus sint redditus valituri. Argumentum de vsuris. c. Nauigenti. 6. Ille quoque. maxime si sint redditus in pecunia, cuius precium non habet naturaliter variari.

De ludo autem alearum videt, ꝗper ius positiuum non vetetur aliquis facere elcemosynam: quia poenale est, & rigidum cum regula communis sit, quod in pari causa turpitudinis potior est conditio possidentis. Turpius autem, vt commu niter se habet perdens, qui consueuit blasphemare: propter quod vitandum prohibitus est ludus. Vnde videtur. quod possit facere eleemosinam de lucratis in ludo: primo quando est ludus concessus, vt causa solatij, vel conuiuij. secundo tempus certum semper est vsura ex parte emptoris affectu, & quando non est fortuitus, sed ingenij excitatiuus, vt in scachorum ludo, vel roboris, vt in torneamentis: de cuius tamen lucro in publico non reciperetur oblatio. Tertio, quan do nondum est condemnatus restituere: quia si prius erogaue rit, potest excipere coram iudice. quando autem traxit, vel per falsos taxilos, aut assecando, aut aliter contra naturam ludi: item ab eo, qui alienare non potuit, lucretur: item postquam condennatus est, si faciat eleemosinam, tenetur de suo restituere, vel perdenti in casu, vel parentibus. Nec obstat, quod fur condemnatur ad duplum non obstante, quod satisfecerit arbitrio sacer dotis: quia ipse non condemnatur ad hoc, quod iam soluit: sed aliud. Lucrans autem de iure naturali debet pauperibus perdentis de iuris positiui rigore. ergo si soluat, primo liberatur.

Et videtur verius, quod qui lucratus est nunquam possit sibi retinere: quia turpis quaestus est: & contra rationem: nisi esset ludus rationabilis ad exercitium virium, & fructuosus, alias non prohibitus: sicut in his, qui in stadio currunt, & huiusmodi, qui agiliores, & fortiores fiunt. Vnde Dauit. 2. Re. 1. voluit filios Israel discere arcum. sed nulla ratio est in ludo alearum, & taxilorum, & scachorum, & huiusmodi ociosis lucrari quicquam. vnde sibi retinere non potest: sed de iure naturali illi, qui consensit in ludum, & sic voluntarie perdidit, non tenetur restituere: si pares sunt in turpitudine, vt quia nullus traxit alium: quia in pari causa turpitudinis melior est conditio possidentis, & multo ma gis, si alius sit in causa. si autem ex parte istius sit dolus: quia cupiditate lucri induxit alium, aut fraudulenter, & contra artem ludi fecit: in quo casu contra voluntatem domini simplicitertulit: tenetur restituere iure naturali. Alias non ei tenei, nisi iure ciuili. C. de relig. & sump. sed hoc non ligat in foro conscientiae quousque homo sit condemnatus.

si autem plus perdiderit, vel tantum, quantum lucratus est, videtur nihilominus, quod restituere teneatur: quia mox, vt lucratus fuit, pauperum debitor fuit, a quo debito non liberat, nisi soluat Et si illud idem perdidit, culpa sua fuit. Aliis videt, quod quia nunc locupletior non est, amplius non tenet: quia non erat obligatus pauperibus ratione alicuius ab eis recepti, vel in eos commissi. sicut etiam fiscus, qui turpia lucra aufert ab indignis: non videt, quod teneantur vltra quam facti sunt locupletiores: quia per hoc quaeritur, non quod ipsi damnificentur: sed quod turpiter non lucrentur. Quod au tem de fisco dictum est in foro conscientiae, tenet: in quo ipse turpia lucra ablata debet dare pauperibus: quia quamuis iu re ciuili sint sua: tamen quia iure naturali non plus iuris ha bet in eis, quam ille, cui aufert, non potest ipse retinere sibi plus, quae ille.

Tertia conclusio est de eis, in quibus transfertur dominium, & non competit repetitio, nec retentio: vt sunt ille, in quibus est turpitudo ex vtraque par te, vt in simonia. Haec enim non possunt repeti: quia turpiter data sunt, nec retineri: quia turpiter accepta. Vnde non solum possunt: sed debent pauperibus erogari. Alias ad fiscum pertinet ab indignis turpia lucra auferre. ff. de calumniatoribus. l. in haeredum. sed sibi non retinebit: sed pauperibus dabit. 6. distinst. Corrupit iudicem, nisi de bo nis ecclesiae datum esset. Tunc enim illi reddendum esset.

Quarta conclusio est de his, in quibus dominium transfertur, nec competit repetitio, sed retentio, vt in meretricio, & lenocinio, & histrionatu, in quibus est turpitudo dare, non recipere. sed meretrix si immoderate extor queat per fallacias, & sortilegia debet restituere cum etiam donationes inter virum, & vxorum sint prohibitae: ne mutuo amore se expolient. ff. de do. inter vi. & vxo. l. 1. Vnde multo magis damnanda est ad restituendum iuueni, quem decepit, & spoliauit tota substantia. Luc. 15. Et prouerb8. Vnde. C. de don. inter virum. l. 2. milites nostros volu mus a focariis fictis adulationibus spoliari. Et quod miles possit repetere semper priuilegium est. Quia autem ipsa quae fictis adulationibus extorsit, teneatur reddere, est ius commune in foro conscientiae. similiter si dedisset alienum, vt monachus, vel adolescens non valens alienere. 2. Esdre 4. Cum fecerit furtum amabili suae affert. Et ideo quidam irrationabiliter dicunt, quod meretrix licite potest retinere precium sibi datum a religioso: quia non plus debet valere alienatio facta ad turpes vsus, quam ad honestos: sed alienatio facta de alieno contra voluntatem domini in eleemosynam non transfert dominium: sed debet restitui. ergo multo magis in ea, quae fit in turpes vsus: sicut est ista a non domino contra voluntatem domini:imo omnino inuoluntarij: quia nunquam prae latus, nec conuentus hoc voluit.

De muneribus autem iudicum si sunt licita iure communi, vt esculentum, & poculentum, quod infra paucos dies consumi pont: licet de eo facere eleemosynam, sicut de suo: de aliis autem, quae iuste recipit, & illicite, si est sibi conscius, quod per se, vel per alium minas intuleritad crimen concussionis pertinet, & restitutioni subiacet: & per consequens de hoc eleemosy nam facere non potest. si autem non tunc restitutioni non subiacet: quia aut ille dedit liberaliter, & sic donatio irredibilis: aut voluit eum corrumpere, & sic turpiter dedit. Vtroque autem casu illi non debet, nec oportet restitui: sed potest inde fieri eleemosyna: imo & debet, si iudex eorrupta intentione recepit. Et ita potest esse, vbi corruptus per iuramentum tenebaem nullum munus suscipere. si autem non est sibi conscius, quod corrupte receperit, nec illum concusserit, nec alias prohibitus recipere: tunc posset inde eleemosynam facere. Ad crimen autem concussionis pertines si ille dedit, putans se non aliter posse iustitiam obtinere, & iudex turpiter recepit precium pro eo, quod debet gratis facere: & tenetur illi reddere, qui noluit iudicem corrumpere: sed a corruptione praeseruare: & suam vexationem redi mere.

QVANTVM ad sextum sunt quinque conclusiones. Prima, quod eleemosyna debet fieri ab haben te plenarium dominium, & plenariam administrationem. Vnde non a minore. 25. annis: nisi sit tam modica, quod non videa tur circunscriptus. Tutor autem, & curator possunt de eis deficientibus suis: quia possunt remunerare benemeritos pupillos: & magis pauperes loco Christi. Gal. 4. Quanto tempore haeres paruulus &c.

secunda conclusio est, quod vxor in multis casibus potest facere eleemosynam, & alienationem sine licentia viri: primo ad vitandum damnum viri: sicut Abigail. 1. Reg. 25. quia mulier habet proprietatem in bonis communibus, sicut & vir. Vnde si propter negligentiam, vel malitiam viri immineat periculum potest ipsa obuiare. secundo si sit lucratiua, vt dicit Raymundus Talis enim mulier quasi virilis, & virago minus subest viro, quam aliae. Tertio si vir sit fatuus. Tunc enim dispensatio domus pertinet ad vxorem: nisi aliter per superiorem fuerit ordinatum. Quarto si vir absens non posuit alium dispensatorem domus suae loco sui. Quinto sr peregrinaturus expensas taxatas dederit: tunc enim vxor si vult, si bi subtrahere potest pauperi bus dare. sexto de parafernalibus, quorum ipsa de iure habet dumium, & administra tionem: quis deceat, vt & illorum viro gubernationem com mittat, sicut & suiipsius. septimo de bonis communibus secundum facultates suas, quantum redire debet ad eam vel liberos ratione eius soluto matrimonio. Octauo existen ti in extrema necessitate, quia tunc omnia susit communia.

Tertia conclusio est, quod filiusfamilias de castrensi peculio, sicut & miles potest facere eleemosynam. Dicitur autem peculium castrense illud, quod acciquirit milles armatae militiae occasione militiae: sicut Dauid de praeda domini mi sit senioribus. Item de quasi castransi, vt aduocatus de adnentitio quo ad proprietatem: licet forte secundum iura non posset (alians sic) & de profectitio in scolis in itinere modicas expensas faciens. Dicitur autem aduentitium etia, od e linea materna aduenit, vel quomodocumque aliter, quam primis illis tribus modis.

Quarta conclusio est, quod idem est de seruiente, & seruo, nisi quo ad mercedem.

Quinta conclusio est, quod monachus administrator potest facere eleemosynam, dum est administrator, non tamen potest legare in morte: quia tunc incipit esse non administrator: ita quod non est dominus in morte. Vnde quod potest abbas viuus in sui praeiudicium non potest post mortem in successoris damnum. Clericus autem sicus potest superflua erogare in vita: sic & in morte potest testari de pecunia redacta ex praebenda, & fructibus in horreo con ditis, quod non esset, nisi esset dominus, & de iure scuctuarius, non solum vsuarius.

QVANTVM ad septimum sunt septem conclusiones. Prima, quod eleemosyna est facienda non sibi: sed alij in temporalibus, quia inter dantem & recipientem debet esse distinctio personalis: de praebendis. c. si. Tamen suo collegio potest dare, quia bona vniuersalitatis non sunt singulorum: & si ipse inde debeat recipe re: sicut collator indulgentiarum lucrat eas. Vnde Paulus de collectis, quae fiunt in sanctos eleemosynas facturus in gentem meam.

secunda conclusio est, quod non debet dari peccatori, sed iusto. Da misericordi, & non susceperis peccatorem: da quidem, vt foueatur matura, non culpa: da ribaldo panem non pecuniam, vt luxuriet: Bond bonis creata sunt: peccator autem non est dignus pane, quo vescit. sacerdoti bus Pharaonis dabat olim annona de publico: quia multitudo sapientum sanitas est orbis terrarum. Propter. 10. enim iustus pepercisset dominus pentapeleos. Vnde isti sunt vigiles, qui custodiunt cipitatem. Vnde Laeuitae nutriebantur de bonis conibus.

Tertia conclusio est, quod magis praedicatori. 1. Thi. Non alligabis os Rc. &. 1. Chorin. 9. Dignus est operarius &c. Non solum autem auditor tenetur praedicatores alere: sed praelatus cuius filij lacte verbi nutriunt, iure praebet victum nutrici. Vnde Nabal negans benedictionem. Dauid, & sociis, qui cestodierant gregrem eiui fideliter percussus est: etiam non audientes tenent. Vnde illi de sochor, & Phanuel con triti sunt: quia negauerunt victum militibus domini, qui eius hostes fugauerant cum tuba Gedeonis, & populum Domini pre texerunt.

Quarta conclusio est, quod eleemosyna danda est pauperi, non diuiti. Ephe. 6. Vt habeat, vnde necessitatem tribuat patienti. Et in Luc. Cum facis prandium &c. Quod autem legatur canonicis, legatur nuntiis pauperum. Inuitare autem amicos non est peccatum, cum pertineat ad virtutem amicitiae, quae vult conuiuere amico: sed non est elcemosyna. Quod autem legatur pauperibus distribuendum est senodochio: non habenti redditus saltem sufficientes. Alias non sunt pauperum, qui habent victum prouisum, sed qui in certum. Vnde iniuste condemnaui priorem. Lugduum. qui me dietatem retinuit de legato sibi oblato, quod erat factum pauperibus de Lugduno. Lex enim illa. C. de emp. & le. l. si quis ad declarandum, quae tale legatum dat illis de hospitali, tanquam Pauperibus: intelligitur de illis, qui nece se habent victum, & vestitum quaerere, nec possunt per scipsos.

Quinta conclusio est, quod magis est eleemosy na danda propinquo indigenti, quam alij. Vbisciendum est, quod non est facile determinare, cui magis est benefaciendum: vt dicit Philosophus 9. Eth. & hoc propter multas diuersitates bo ni, & necessarij. Tamen hoc est tenendum, quod magis est redden dum debitum, quam beneficium impendendu, vt ipse dicit ibidem: nisi ex altera parte adsit maior bonitas, vel necessi tas. Et ideo parentibus, & propinquis, & benefactoribus, & els, a quibus spiritualia accipit, magis debet homo eleemosynam facere, si indigeant: & caeteris paribus melioribus magis, & magis indigentibus magis. Et sic secundum has tres conditiones debet in eleemosynis gradus constitui. scilicet secun dum necessarium, honestum, & debitum. Assignare autem in sin gulis: quando vnum alteri praeferatur, est impossibile: quia singulares conditiones, quae attendendae sunt: sunt infini tae, & non cadunt sunt arte. De his autem docet vnctio, & prudentiae consilium. sexta conclusio est, quod magis est dandum pluribus, quae vni. Vnde Apostolus-1. Corin. 13. s di stribuero in cibos pauperum. vbi dicit glo. pro plurali cautela docetur, vt non vni sed multis detur, vt pluribus pro sit: nisi quando vni pro multis datur, vt procuratori.

septima conelusio est, quod abundanter est dandum. Vbi est aduertendum, quod abundantia eleemosynae attendi po test, & ex parte dantis, & ex parte recipientis. Ex parte qui dem dantis, cum. saliquis dat, quod est multum secundum portionem propriaefacultatis. Et sic laudabile est abidan tes dare. Vnde & Dominus Luc. 12. Laudauit viduam, quae de eo, quod dederat illi omnem victum, quod habuit, misit obseruatis his, quae dicta sunt de eleemosyna facienda de necessariis. Ex parte vero eius, cui datur, est abundans eleemosyna dupliciter: vno modo, quia supplet sufficienter eius indigentiam. Et sic laudabile est eleemosynam abundanter tribuere. Alio modo, vt superabundet ad superfluitatem. Et haec non est laudabilis. Ex his patet solutio ad argumentum: quia eleemosyna non semper est in praecepto: & illa, quae est in praecepto, est meritoria, & non satis factoria. ideo &c. Quaestio quarta.

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 3