Quaestio 1

DISTINCTIO. 27 QVAESTIO. I.

CIrca. 27. Distinctionem quaeruntur quatuor. PriAmo, de sponsalibus. secundo, de causa effectiua maimomi. scilicet consensu. Tertio, de cansa destructiua, vtrum s. dissoluatur per ingressum religionis. Quarto, de effe ctu matrimonii, vtrum. scilicet & quomodo inducas bigamiam

Quae sunt consideranda in coniugio.

Thom. 4. dist. 27. q..

QVANTVM ad primum quaeritur de sponsalibus, vtrum rite contracta possint dissolui? Et videtur quod non, quia sponsalia sunt ma trimonium initiatum: sed matrimo nium non potest dissolui. ergo nec sponsalia.

Contra, de iureiu. Quemadmodum & in multis aliis.

Respondeo, tria videnda sunt de sponsalibus. Primo, quid sint: & vnde dicantur, & quomodo con trahantur. secundo, a quibus, & quando, & quem effectum sortiantur. Tertio, quomodo dissoluantur.

Quantum ad primum sunt tres conclusiones in generali. Prima, quid sint sponsalia, & vnde dicantur. sunt autem promissio futu rarum nuptiarum. Vnde. 30. q. 2. Nostrates. dicit foedera sponsalia futurarum nuptiarum sunt promissio. &. ff. e. l. 1. sunt mentio, & repromissio futurarum nuptiarum. Ex hoc au tem, quod sunt repromissio patet, quod requirit vtriusq, promissio, nec alterum sufficit promittere, cum non possint sponsalia claudicare. sed si vir promittit, & mulier tacet, consen tit, idem est, vt si porrexit manum ad fidem recipiendum. Nam si nulla signa probabilia apparent de consensu eius, non suntsponsalia. Ex hoc autem, quod dicit futurarum, patet, quod non sunt pars essentialis: quia totius permanentis omnes partes sunt simul, nec omne principium est pars principati, sicut punctus non est pars lineae, nec nunc temporis, sed quod est principium, & pars, est potissima pars: vt fundamentum est pars domus. Dicuntur autem sponsalia a sponsando. Nam moris fuit veteribus stipulari, & spondere sibi vxorem, inde sponsi, sponsaequeappellatio nata est. ff. c. l. 2. &. 3. non tamen stipulatio necessaria est, sed sufficit nudus consensus. Vnde surdus, & mutus ea contrahunt, extram. e. c. cum apprae. Item inter absentes per nuncium, per epistolam. ff. c. l. sufficit. &. l. vlt. seu per se, & per alios propinquos, & extraneos. Et siquidem per parentes contrahant filij praesentes eo ipso, quod tacent, vel absentes: quando primo sciunt, si non expresse reclamant, itelliguni consentire. ff. c. l. in sponsalibus. 4. 1. quia nec pri nisi ex causa contradicere debent. ff. e. l. in spo. &. l. se. si autem per extraneos intelligunt vetare, nisi expraesse consentiant: quia de ob ligatione eorum agit. ff. de procu. l. filiusfami. 5. inuitam. Et si quidem per extraneos absentes contrahat, non est dubium, quod non sufficit tacere cum ad notitiam peruenerit: sed requiri tur expressa ratihabitio, nisi mandauerit. ff. e. l. hic ita si sci entibus. si autem in praesentia eius nomine eius contrahuntur, adhuc non videreiconsentire, quia hoc solum de parentibus dicit. f. so. ma. l. 2. 5. voluntate. Vnde nec etiam de aliis pro pinquis, vel tutoribus, aut procuratoribus, quibus possent contradicere: quia etiam sunt futurarum nuptiarum promissio: ideo non sunt sponsalia inter eos, inter quos non possunt esse nuptiae, saltem in futuro, quod dico propter impubere qui infantiam transierunt: & sic inter eos possunt esse spon salia ex tunc: sed non matrimonium nunc, sed in futuro: alias secus. f. de sponsalibus. l. tutor. &. l. oratio.

secunda conclusio est, vtrum sponsalia sint pars matrimonij: Et videtur quod sic, ga vniuscuiusque rei potissima pars est suum princi pium. ff. de or. iuris. l. 1. sed sponsalia sunt principium matri monij: vnde distinguunt Iurisperiti matrimonum secundum triplicem driam. Quoddam ratum, quoddam initiatum, quod dam consummatum matrimonium: initiata desponsatione de futuro ratificatur in consensu de praesenti, & consummat in copula carnali.

Contra, illud non est perfectum, quod non ex omnibus suis partibus constat. vt. l. alleg. quia totum, & per ctum idem sunt. 3. Physi. sed matrimonium potest esse perfectum si ne hoc, quod sponsalia praecedant, ergo non sunt partes.

Dicendum est ergo, quod sponsalia non sunt proprie pars: quia de essen tia omnis successiui est aliquid praeteritum, & aliquid futurum: vnde & motus aliquid habet de termino a quo: alias non moueret, sed motum esset totaliter ab eo: siquidem esset totali ter in termino ad quem: similiter habet aliquid de termino ad quem, alias nondum moueret: sed adhuc totaliter esset in termino a quo nihil participans de termino ad quem. Dico autem terminum ad quem, & a quo immediatos ipsi motui: vnde in motu locali terminus ad quem, & a quo immediate sunt duo spatia continua: quorum quod libet est aequale locato mobili: vnde quando nondum subintrauit partem aliquam secundi: adhuc non incepit moueri: quando autem iam dimisit vltimam partem primi: iam motum est, sed quamdiu occupat partem vtriusque deserendo paulatim primum, & introeundo secundum, tunc dicit moueri: sed de essentia rei permanentis non est aliquid praete ritum: quia tunc desiisset esse, nec futurum, quia nondum esset perfe ctum, sicut de essentia domus non est dolatio lignorum, quae iam praecessit, nec inhabitatio sequens: similiter cum matrimonium sit de genere permanentium, nec sponsalia, quae praecedunt, nec carnalis copula, quae sequit, sunt de essentia eius.

Ad argu mentum dicendum, quod duplex est principium rei: quod dam extrin secum, sicut efficient, vel disponens, & illud non est de essentia pricipaliter, quia causa efficiens non intrat essentiam effectus: & tale est sponsalia: aliud intrinsecum priuatiuum, nec illud est pari, vt punctus lineae, & non temporis: aliud positiuum, & illud est pars, & potissima in artificialibus, sicutfundamentum domus, & materia in omnibus artificialibus: in naturalibus autem materia, quae est prior forma, est pars infima non potissi ma.

Notandum etiam, quod non oportet post matrimonium con trahere sponsalia omissa, sicut post baptismum in necessitate oportet adhibere solennitatem omissam: quia illa, quae praecedunt sacramentum ex necessitate praecepti, quando sunt omissa pro pter necessitatem, debent fieri cessante necessitate, si sunt vtilia, & congrua etiam post sacramentum: sicut ibi in catechismo, & exorcismo: quae etiam post baptismum valent: quia duo sunt, arbitrij praecepta dare, & in tempore d are. ff. de arbitris. l. Celsus. Vnde qui non potuit facere ante, debet facere post: sicut qui debuit soluere in Pascha non minus obligatus est soluere post, quam ante. sed sponsalia non est necesse praecedere matrimonium ex praecepto, nisi forte propter prohibitionem clandestinae desponsationis, & ad minus non essent vtilia post matrimonium, nec congrua: qa nemo potest rem suam stipulari, imo permitteret impossi bile: quia matrimonium semel contractum amplius contrahi non pont.

Tertia conclusio est de modis, quibus sponsalia contrahunt pure. i. est sine modo, & conditione. Nam de conditionibus appositis dicetur dist. 28. sciendum est igitur, quod sponsalia contrahuntur septem modis. Primo, annuli subarratione, nisi ageretur de matrimonio tacite, vel expresse, puta ante valuas ecclesiae, vt no. de spon. impub. c. vl. vn de solet poni in quarto digito, qui medicus dicitur: quia a cor de vena procedit in signum amoris, nisi causa ludi fieret. de praesumpt. c. illud de sententia & re iud. c. Tenor. secundo, arris sponsaliter etiam sine verbis, alias ipsa verba sufficerent: vt puta, si habito tractatu inter amicos misit localia nomine arrae sponsaliorum nihil aliud dicens, & illa accepta uit. Tertio, iuramenti interuentione: sufficit autem probare in foro contentioso confessionem de affidatione: quia licet confessio extra iudicium facta ad obligandum non obli get: tamen si fiat ex causa concurrentibus aliis, quae notant de confessis. c. vlt. valet ad probandum, & per consequens idem est in matrimonio, ex quo contrarium non inuenitur expressum. Quarto, nudapromissione affirmatiua, non negatiua, vt si dicam tibi, promitto tibi, quod nunquam ducam aliam vxorem a te. Tunc enim non tenetur eam ducere, si velit contine re: sed si velit contrahere, non licet sibi aliam ducere: sicut cum quis prohibetur alienare seruum extra familiam: non propter hoc tenet dare statim vni de familia: sed si velit alienare, oportet, quod vni ex illis det: vnde in morte, quando necesse habet alienare, vni ex illis habet relinquere. sed si dixisset, promitto tibi, quod non ducam aliquam nisi te, videtur, quod nihil ponat, sicut in legatis fauore matrimonij. Nam si dico, omnis homo currit, nisi sortes, sequit, quod sortes non currat: alias non esset vera exceptio: sed si diceretur, nul lus homo currit, nisi forte sortes, tunc non praecise sequi tur: vnde si ex praecedetibus apparet, quod nolebat se ei ob ligare praecise, sed sub conditione, si contingeret eum con trahere, non est obligatus: alias sic. In foro autem conscientiae non, nisi sibi conscius, quod noluerit se obligare: vnde in foro contentioso ex illis verbis iudicabit: ex quo agebatur de sponsalibus puris contrahendis: quia interpretatio obscuri debet fieri contra illum, qui legem pacti potuit apertius declarare. ff. de contrahen. empt. l. Labeo. de pactis. l. veteribus. sed in foro conscientiae si dicat, quod non intendebat praecise se obligare, creditur ei. si vero non recolit, quod intendebat, sed recolit de verbis, distinguendum est modo praedicto: quia aut dixit, non ducam nisite, tunc veritas loquutionis de virtute sermonis, vel saltem de vsu loquen tium habet. ergo ducante. si autem dicat, non ducam aliam a te, non sequit, ergo ducam te, quia stant ista. Non ducam aliam a te, nec ducam te, quia nullam ducam. Quinto, per traductionem: quamuis enim traductio sola non faciat vera sponsalia, nec praesumpta, nec matrimonium, de resti. spo. c. Ex parte. tamen si puella ante septennium desponsata tradu catur, & traducta septennium complens non reclamat, spon salia confirmantur ex tunc, quod non retro trahantur: vnde si ante septennium cognouerit matrem, postea neutram poterit habere. Filiam non, propter affinitatem, matrem non propter honestatem: sed si matrem duxit vxorem ante septennium, tenet matrimonium, nec confirmantur sponsalia, quia fue runt soluta ipso iure per matrimonium &c. Hosti. in compil. sexto, per attentationem. extra. e. iuuenis. Qum enim sponsa lia praecesserunt nulla propter defectum aetatis, & sequutus est conatus, de quo dubium est, an habuerit effectum censentur sponsalia. Nam si certum esset, quod conatus non habuisset effectum, non essent sponsalia, sicut nec est matrimo nium, quando sola tentatio sequitur vera sponsalia, extra. e. c. fi. si autem certum est, quod eam cognouisset, affinitas esset contracta. sed dicit Host. quod si certum est eam virginem remansisse, non oritur honestas, nec affinitas. sed tamen videtur, quod imo oritur honestas, dum tamen sciat, vel dubitetur, an pollutio extraordinaria sit subsequuta. sicut enim pollutio extra ordinaria facta affectu maritali causat affinitatem: sic fa cta affectu sponsali causat publicam honestatem. septimo, per tacitam conuentionem. Nam quotiescunque contrahitur matrimonium per verba de praesenti, & non valet propter causam, quae est impeditiua matrimonij non sponsalis: tunc habet vim sponsalis, & contrahuntur tacite. de spo. impu. lib. 6. vt si sint impuberes maiores septennio.

Quantum ad secundum articulum principalem sunt tres conclusiones. Prima, quis possit contrahere. Vbi sciendum, quod hoc edictum est prohibitorium, quia qui non prohibe tur, admittitur. Omnis ergo, qui prohibei matrimonium contra here, prohibetur per consequens & sponsalia. ff. de spon. l. Oratio. nisi sit alia causa, vt de aetate septenni, & tempore orationis in Quadragesima, & aliis temporibus, quibus pos sunt sponsalia contrahi, non nuptiae propter earum solen nitatem. Possunt etiam indifferenter contrahi inter praesenter, & absentes, dum tamen vtriusque consensus concurrat actualiter, vel habitualiter, alias si poeniteret primus ante consensum secundi nihil ageret, quamuis non certiorasset nun cium, vel alium, sed in foro contentioso oportet docere de poenitentia praecedente: licet non de reuocatione, vel de cer tioratione. In foro autem conscientiae creditur sibi. Dico autem habitualiter eo ipso, quod non dissentit, vt si dormit, dum secundus consentit, sic & matrimonium spirituale inter absentes. de praeben. c. Accedens. Item quando per parentes sufficit tacere, secus in aliis. Argumentum contra illud, quod notatur de praesumpt. c. None. sed & ante eorum consensum, de quibus agit, nihil agii, nec causatur affinitas, nec honestas.

secunda conclusio est, qua aetate, & quidem post se ptennium: quia infans dicitur antequam habeat septem annos. C. de iure deli. l. si infanti. Infantes autem prohibentur contrahere sponsalia. ff. de spo. l. In sponsalibus. Infantis enim etas quid agat, ignorat. C. de falsa mo. l. 1. sed tempus ad contrahendum matrimonium est pubertas, quae est in viro 14. anno completo. in muliere. 12. Ratio autem quare mu lier contrahit citius matrimonium, quam vir, non autem sponsalia, est, quia licet vir, & mulier conualescant aequali tempore ad rationem, non tamen ad potentiam actus: quia minor potentiasufficit ad patiendum, quam ad agendum: sed quare tutela in viris, & foeminis non pariter finit: cura autem sic, quia. 25. anno completo pertinet ad legistas. Citius autem contrahit de persona, quam de rebus, quia citius in naturalibus ratio conualescit: vnde tutor, qui principaliter datur personae, desinit in pubertate, quando cura incipit, sed curator datur pricipaliter rebus. si autem fuerit contracta vno habente aetatem, alio non: quia claudicare non possunt, non valent: sed tamen qui habebat aetatem propter promissionem, maxime si iurauit, non potest contrauenire, alio consentiente perconsensum expressum, veltacitum: vt quia carnaliter copulatus est. extra de spon. impube. c. Literas. c. Accessit. &. c. duo pueri. Dissentiente au tem illo, qui aetatem non habebat, nihil omnino valent, nec causant publicae honestatis iustitiam. Tho. dicit, quod appropinquante septemnio possunt contrahi sponsalia, sicut ap propinquante pubertate potest contrahi matrimonium. Alij autem, quod non, sicut nec religionem intrare: quia non sic solet praeuenire iudicium rationis septennium, sicut pubertatem, nec etia si praeueniret, ita, vt mortaliter peccaret, sicut puer blasphemus: quia iura indistincte prohibent ante septem annos, quae tamen permittunt matrimonium per sex menses ante pubertatem. Pro prima opinione facit extra de temp. ordi. c. vlt. vbi dicit, quod infanti religionem intranti potest licite dari corona, ergo supponit, quod tenet ingressus, ergo a simili hic tenent sponsalia, si sunt proximi septennio maxime de consensu parentum.

Tertia conclusio est de effectu sponsaliorum, qui est triplex. Vnus publicae honestatis iustitia, de qua dicitur. 41. distin. q. 2. secundus ffectus est de arris. vbi sciendum, quod si arrae, vel annulus, vel propter nuptias aliquid datum sit: ille perdit, qui dedit, si per eum stat sine causa: alias sibi redditur, vel haere di. C. e. l. 3. si autem stet per illum, qui recipit, reddit omne, quod propter nuptiasrecepit: quia quod datur ob causam causa non sequuta condici potest, sed arras reddit duplicatas. C. e. l. vl. sed in foro conscientiae sufficit reddere sim plum, sicut etiam contingit in aliis poenis iuris, quae ante condemnationem factam in iudicio non debentur in foro conscientiae. Poena autem conuentionalis ratione promis sionis debetur in vtroque foro: nisi forte quando adhibetur debito pecuniario, quia tunc videtur esse in fraudem vsurarum, tenetur tamen ad interesse damni, ille per quem stetit. Et licet possint contrahi sub conditione promissae pecuniae: non tamen in modum poenae: nisi tecum contraxero, dabo tibi centum marchas, nec peti potest, cum libera debeant esse coniugia. extra. e. c. Gemma. nisi forte esset poena intrinseca: puta de multiplicatione arrae, quae ex communi consensu repeti potest in quadruplu. C. e. l. vlt. 5. penul. cum tamen ibidem in fine dicat, quod in contrahendis nuptiis libera voluntas esse debet, sicut etiam de iure Ca nonico. Eit autem vnum dubium. Vtrum per verba nega tiua sponsalia, vel matrimonium contrahantur: vt fi dicat, promitto tibi, quod nunquam habebo aliam vxorem. Et quidem in foro conscientiae non, si ad affirmatiuam noluit se obligare, sed in foro ecclesiae sic: si de sponsalibus contrahendis ageretur, & alia persona credidit, quod iste intenderet, dato, quod iste noluerit contrahere, sed vel aliam decipere, vel sibi cauere, vt caste viuere posset in saeculo. I4 Ter tius effectus est obligatio efficax, quae ad contrahendum matrimonium in vtroque foro, nisi interueniat aliquod im pedimentum, de illis, de quibus dicetur in tertio articulo tenetur sponsus sponsam ducere, & econuerso: quia quamuis iure ciuili alteri desponsata, alteri nubere non prohi beatur. C. de spon. l. 1. tamen iure Diuino, & Canonico prohibetur: & peccat mortaliter fidem frangendo contractis sponsa libus legitime aliquo de praedictis septem modis: & in foro ecclesiae sub poena excommunicationis prohibetur cum alio contrahere, & praecipitur cum ista: vnde non licet discede re sponsum a sponsa inuita, nec econuerso, nec propter pau ertatem superuenientem, nec propter aliquid aliud non expressum in iure, quia si est iuramentum interpositum: omne iu ramentum seruandum est: quod seruatum non vergit in detri mentum salutis aeternae: quamuis sit alias graue, & damno sum, iuxta illud praeceptum, Reddes Domino iuramenta tua. si autem fuerit nuda promissio, ait praetor, pacta seruabo. Vnde quamuis alteri desponsata, alteri nubere non prohi beatur lege humana. C. de spon. l. 1. prohibetur tamen lege di uina, & naturali, secundum quam pacta debent seruari, & iam nuda. extra de pac. Antigonus: vnde oritur obligatio na turalis. Papa autem potest dispensare in sponsalibus iuratis: non in matrimonio iam contracto non consummato, vt ducat aliam: quia non potest Papa facere, quod non maneat ligameu: sicut non potest facere, quod maneat hostia non consecrata, quo durante, cum lege Naturali prohibeatur habere plu res vxores, Papa dispensare non potest. sed potest dispen sare, quod manens maritus sit licite sacerdos, vel episcopus, vel cardinalis, si necessitas ecclesiae hoc exposcerit, cum ca- stitas accidat ex statuto ecclesiae ordini sacerdotali, vel episcopali. sed si vxor nolit consentire, nisi saluo iure suo: non potest eam priuare iure Diuino, sicut facit, quod in uita vxore licet Crucem recipere in subsidium terrae san ctae: sed non quin volentem teneatur secum ducere, & red dere ei debitum. sic igitur sponsalia iurata soluunt pro pter Papae dispensationem, qui licet non habeat potestatem super sacramenta: habet tum super omnes alias conuentiones humanas, etiam iuramento firmatas. Vnde si potest dispensa re in voto castitatis, vel religionis non solennizato, mul to magis in promissione matrimonij nondum contracti, sed contrahendi. Et si potest absoluere a iuramento fide litatis, pari ratione a iuramento sponsaliorum. Vnde inuita sponsa potest sponsum ordinare in subdiaconum, vel facere episcopum, aut cardinalem, si magis ecclesiae expediat, aut etiam matrimonialiter alteri copulare propter pacem, & bonum commune. Nullus autem inferior Papa hoc po test, quia sicut in votis perpetuis, & iuramentis licitis per petuis ipse solus dispensat: sic etiam in sponsalibus, quae sunt promissio ad aliquid perpetuum, & licitum. Nec obstat, quod sponsalia contrahuntur sub hac conditione: si Deus, & ecclesia concordent. Videtur autem ecclesia discordare, quando diccesanus vult aliter de sponso ordinare, quia intelligitur ecclesia concordare: si non sit legitimum impedimentum: vnde & non videntur conditionalia, sed pura, quia illa conditio statim intelligebat tacite: vnde statim causant publicae honestatis iustitiam. ff. de condi. & demon. Conditiones, alias hodie nunquam causarent, quia semper fiunt hodie sic sponsalia. Et quando conditio ex tat statim per verba de praesenti contrahunt. Qui autem sponsam sine aliqua praedictarum causarum alteri desponsant, grauiter peccant. Et pater, qui filiam desponsauit, & promi sit se facturum, & curaturum matrimonium, quamuis hoc non faciat: tamen non dissimulando, cum posset impedire, fran git fidem suam. Filia etiam si primis sponsalibus consensis tacite, vel expresse, mortaliter peccat consentiendo in alia. Amici etiam, vt cum nobiliori, vel ditiori nubat, peccant, cooperantes ei ad peccatum mortale, si iam priiis consenserat. Nam si ipsa priori non consensit, & velit secundum meliorem, & ditiorem, siue patre inuito, siue dissimulam te: non peccant alij amici, qui hoc procurant: imo si fra tres, & consanguinei videant, quod pater male desponsaueris eam deceptus, debent ei suadere, ne consentiat, & dissen tientem alij mellus copulare.

Circa tertium articulum quatuor sunt videnda. Primo, de impedimentis in speciali. secundo, in generali de impedimentis superuenien. tibus. Tertio, de praecedentibus ignoratis. Quarto, de modo. dissoluendi.

Quantum ad primum sunt. 10. conclusiones. secundum. 10. impedimenta. Nam communiter tantum octo casus solent. poni. Hosti. autem addit duos, ponens istos versus. Crimen, dissensus, fuga, tps, ordo, scd'a, Morbus, & affinis, vox pu blica, cumque reclamant.

Primus casus, in quo soluuntur sponsalia, est crimen. fornicationis. sicut enim vir potest vxorem adulterantem eiicere etiam si iurauit, quia tacita conditio castitatis intelligitur, sic sponsus sponsam, quia tur pius eiicitur, quae non admittit hospes, de iureiur. Quem admodum. Vnde est simile quantum ad. 5. Primo, in pellendo, quantum ad aequalitatem. Nam sicut vir vxorem, & econuerso propter adulterium potest ei icere: ita sponsus sponsam propter fornicationem non admittere, & econuerso: quia vir, & vxor: & sponsus, & sponsa ad paria iudicantur. 32. q. 5. c. pcepit. &. c. vlt. tum etiam quantum ad iuramentum, quia siue fue rit iuramentum, siue non: tum etiam quo ad authoritatem, quia sicut propter notoriam fornicationem potest eiicere per se, propter occultam per iudicem, sic etiam sponsus sponsam: vnde se cundum Host. hic est tertius casus, in quo sine iudice. scd'o, in accusando: quia sicut vir adulteram non solum eiicere: sed etiam de adulterio potest accusare: sic sponsus sponsam potest de adulterio accusare, quasi iam matrimonio initia torqa nec matrimonium, nec speciem matrimonij violare permissum est: vt nota, de iureiuram. Quemadmodum. Tertio, in opponendo: quia sicut vir potest opponere vxori adul terium sequens matrimonium, non praecedens: sic sponsus, & im Laut sesat tsteseste quitusefturt outautit gut compensando, quia sicut in matrimonio leno, qui alias adul teratus est, non potest obiicere, sic nec hic: sed paria delicta mutua compensatione tolluntur. ff. soluto ma. l. viro, atque vrore. Quinto, in reconciliando, quia sicut vir potest sibi reconciliare vxorem, sic sponsus sponsam: quia cuilibet licet renuncia re his, quae pro se introducta sunt. C. de pact. l. vlt. vnde sponsalia dissoluuntur ad petitionem castitatis, etiam reclamam te luxuriuso, non autem econuerso, ua non audit turpitudi nem suam allegans, fi alius hoc non obstante velit in matri monium recipere, vel retinere: quia quod in fauorem alicuius introductum est, non debet in eius laesionem retorqueri. C. de legibus. l. quod fauore: Ede legibus. Lnulla. Econuerso autem dissimile est in quioque. Primo, in dissoluendo, quia for nicatio sequens soluit totaliter sponsalia, si alter velit authoritate iudicis: non autem adulterium manifestum quo ad vinculum, sed quo ad thorum: etiam si non erat carnalis copula subsequuta. secundo, in contrahendoe: quia vir non est solutus a lege mulieris, nec econuerso, per eius adulterium: vnde non potest ad alia vota transire: vnde Apostolus vult castam manere innuptam, vel viro reconciliari. Tertio, in obiiciendo: quia vir non potest obiicerexxori fornicationem, qum fuit oppressa, vel decepta. 32. q. 5. Puto. imo tunc inuitus fiet bigamus reddendo debitunt sed sponsus sponsam etiam vi oppressam, vt nota de iureiurando. Quemadmo dum, sicut vi caecatam, vel nasum perdentem, aut alias infir mitatem fine culpa incurrentem. Quarto, in lucrando: quia vir propter adulterium vxoris lucratur dotem, & econuerso, mulier donationem propter nuptias, non sic autem sponsum quia poenae restringendae sunt: hic autem nec est vere matrimonium, sed bene lucratur arras, vel quadruplum, si fuerit stipulatus, quia fornicans apponit impedimentum. Quinto, in probando, quia lucide probationes de facto, vel violentae praesumptionei requiruntur ad thorum separandum propter adulteriu. de testi. c. 2. Praeteream. de praesumptionibus literis: sed ad dissoluendum sponsalia sufficit probare forni cationem vno teste, vel fama. argumentum de testi. c. super co.

secundus casus, dissensus. Sicut enim societas consensu etiam per iuromentum firmata dissoluitur, sic hic: quia vxor eligitsocia diuinae, & humanae domus, sed pro pter reuerentiam matrimonij, quod est initiatum requirit authoritas iudicis. de spon. c. Praeterea. &. c. cum in tua. Di cunt autem quidam, quod sic discedere est peccatum, sed debet in patientia tolerari propter iaius malum, sicut meretrices, & li bellus repudij. sed contia, quia ecclesia non solum dissimulat, sed licentiat: cum tamen non possit, nec debet licentiare ad malum: vnde est aliud de sponsalibus, in quibus tacita conditio intelligit, si placuerit: vnde quilibet potest remittere: aliud est in matrimonio, quod est yinculum diuinum. Quod Deus coniunxit &c. Vnde qui recipit iuramentum alicuius de intranda religione, non potest relaxare, quia talis obligatur Deoe sed qui recipit iuramentum de intrando, fi ei videatur: pont: ei remittere: sic cum per matrimonium vitiant in Deo, non potest sibi remitte re, sed sponsalia sic. secundo, de poena, quia semel rogabam quendam officialem, vt duos sic dissentientes licentiaret, eo quod mulier vellet viuere caste, & ipse exacto iuramento, Primo, petiit, an fuissent verba de praesenti, & in hoc bene responderunt quod non. secundo, sequuta etiam copula, & in hoc bene responderunt quod non. Tertio licentiauis eos inluncto vno psalterio clerico: hic autem: & si potest excusari propter scandalum, sicut poenitentia iniongitur fu ri tempore famis: tamen melius est non iniungere: quia prodissolutione sponsaliorum illi soli iniungenda est poenitentia, qui fuit culpa non complendi. de spon. c. de illit. hic autem neuter est in culpa. ergo neutri poenitentia iniungenda est.

Tertius, Fuga, exemplum de virgine, quae senonis petiuit in virum eum, qui ad patibulum ducebatur: qui redditus, & iuxta morem sponsalibus contractis, fugit, nec postea comparuit, post annum petebat virgo licentiari, nolebat officialis, quia tempus legale biennij non tranfierat: sed Hosti. melius dicit, quod iudex qualitate inspecta per narum tempus legale poterit abbreuiare, vel prorogare, & quod hoc arbitrium sic immutatur. ff.e. l. pen.

Quartus, Tempus, Hosti. dissoluuntur per lapsum temporis, si cet tum tempus appositum fuit, & elapsum sit. Nam postea is per quem non stetit, impune nubit: sed alij datur poeni tentia de fide mentita. extra. e. sicut ex literis. Et dicunt quidam spirituale in matrimonio cum alibi duo sint arbitri praecepta de dolo, & contu. Cum dilecti. ff. de arbitris. l. Celsus. Vnde in aliis, qui tenent dare, vel facere aliquid infra certum tempus, illo elapso non est propter hocdiberatus. sed in sponsalibus secundum eos li bem iquis ela pso tempore in eis appofito ad matrimonium contrahendum. sed hoc non videi, quia licet tempus non sit modus tollendae, vel inducendae obligationia. f. de ac. & oblig. l obligationem fere. ☿. Placet. tamen quando tempus apponii ad effectum obligationis sospendendum vsque tunc, vel iochoant dum ex tunc: vt cum promitto tibi soluere decem in Paschate, vel post Pascha: & tuncadueniente tempore non li beror: imo tunc efficaciter obligor. Inst. de verb. obl. 5. in diem. Quandoque autem dies apponit ad effectum collendum, vel terminandum: & tunc lapsus temporis tollit, vt si vendo sub pacto legis commissoriae, vel conditionis in diem: quod si infra talem diem alius meliorem conditionem attulerit, vel vedicor pretium reddiderit, sit inempta, sensus est, vt vsq tunc liceat offerre non postea: vnde in proposito refert, aut tempus fuit appositum ad sponsalia implenda, & matrimonium contrahendum, & inchoandum: puta, quia dixit, accipiam te in Paschate, vel post Pascha, vel a Paschate in anteam: & tunc lapsus temporis non dissoluit sponsalia, sed perficit, quia tunc post Pascha potest agi cum effecto, non ante, sicut & in caeteris promissionibus factis in diem. sienim lapsus temporis haec dissolueret sponsalia: tune nullius essent mo menti, quia antetempus agi non potest, sed prius petitur tempore, nec ipso die, quia dies cedit. si ergo non post diem. ergo nunquamᷓ, & hic est prsinus casus. Autad sponsalia terminanda, & matrimonium distrahendum: vt quia dixit, accipiam te ad tardius infra Pascha, vel ante Pascha, nisi per te ste terit, rel cum diceret se debere peregrinari, dixit: expectabo te vsque ad Pascha, & non plus: & tunc aut nondum clapsuur est torum tempus, licet tantum elapsum sit, quod non possunt nuptiae celebraritcum tamen promisisset se infra Pascha ipsam ducturum, & solemniter traducturum, & superuenit septuagesima, ifra quam licet possit per verba de praesenti contrahi, non tamen so lenniter traduci, nec sic dissoluuntur: puta, si peteret licen tiari, vt sibi alium desponsaret, quod tunc licet non debet audiri. ar. eius, qui promisit aedificare ecclesiam infra tempus contra quam efficaciter agi non potest ante tempus, etiam frum temporis lapsum sit, quod non possit aedificium compleri. arg. de elec. c. commissa. 5. 1. lib. 6. hic est casus secundus. Aut totum tempus lapsum est, & tunc si ille, per quem stetit, vel vterque legitimum habuit impedimentum, adhuc illo reclamante non dissolueretur: quia tempus non currit legitime impedito. argu. eius de elec. c. commissa. libr. 6. &. C. de annali erle. 1. ad fin. & hic est tertius casus. Aut non fuit impedimentum legitimumt & tunc autis per quem sterit, potit dissolutionem, & alius se opponit, & nec sic debent dissolui: na tunc esset in potestate eius deludere spolalia: aut non posset cogi, & hic est quartus casus: Aut alius non se ormonit: & tunc debent dissolui iniuncta sibi poenitentia de fide merita, vel promissione, etiam si iuramentum intercessit. extra de spon. c. De illis. & hic est quitus casus, & primus, quando lapsus temporis dissoluit. Aut ille, per quem non stetit. petit solui, & licentiari: & tunc siue alius se opponat, siue non, soluont, etiam nulla poenitentia sibi imposita: qa nulli facit iniuriam, qui iure suo vtii, nec alius potest purgare moram in praeiudicium alterius: sicut si venditor, per quem stetit, post diem vellet offerendo venditionem reuocaret& hic est sextus casus, & secundus in quo pro tempore sponsalia dissoluuni. Et sicsunt sex. casus in sponsalib contractis in diem. 4. in quibus non dissoluunt, duo in quibus dissoluuntur. sed quando dies apponitur ad expectandum, interi potest agi, & cogi. In matrimonio vero si vltra etiam septennium, nec pro fracilitate licentiantur, donec certum nuncium recipiunt de morte virorum, extram. e. in psentia nostra.

Quint casus Ordo, vbi primo sciendum est, quod ordo. non sacer superuenient sponsalibus non dissoluit ea, nec ipso iure, cum non habeat oppositionem: nam ordinatus sicut potest cum illa, velalia contra here, nec authoritate iudicis, nec ordinato hoc petente: na nullus propter sui actum potest petere dissolutionem: nisi sit talis casus, per quem non possit implere: vt affinitas, rel huiusmodi nec sposa hoc petente: vt si diceret, elegi nobilem, vt esset miles strennuus nolo habere clericatum, nec tonsuratum, quamuis secundum leges videretur sufficiens: quia est quasi alterius sectae, vel vitae. secundo, quod ordo sacer quo modocunque superueniens, siue inscla, fiue inuita sponsa dissoluit ipso iure: quia est totaliter contrarium, & notorium impedimentum quocumque petenter quia nec volentes pos sumt contrahere, & quando res imperfecta venit ad eum statum, a cuo incipere non potest, vitiat. Tertio, quod sponsus noc debet ad sacros ordines praemomoueri, nec etiam ad quoscum que sponsa inscia, vel inuita: sicut nec obligatus ad ratiociniat quia plus est obligari ad matrimonia, sic nec vir vxore inscia, vel inuita ad sacros. sed in hoc est dissimile. quia vir ordinatus vxore inscia, vel inuita, non habes. exequutionem, nec debiti petitionem, sed tenet reddere. hicantem habet exequationem: nec tenet: imo non potest contrabere. Quarto, quod non debet ob ordines futuros licentiati ab vxore. siue a sponsa: imo si petat inhibendum est ei sub poena excommunicationis, ne iuuita, vel inscia sponsa ascendat: & praecipiendem, quod matrimonium contrahat: cum iste non sit do casibus soluentibus. Quinto, quod est poenitontia sibi iniunaenda pro promissione, vel fide mentita, si inscis, velinuita sponsa sacros ordines suscepit: quia hoc faciendo peccau it ponens sponte impedimentum suae promissioni. Nec obstat de iurciurando. Peruenit. vbi dicitur, quod propositum, vel promissum non frangit, qui illud in melius conmu tat: quia hoc non est verum de quocumque meliori. Nam qui inrauit soluere vsuras, si eas det pauperi non creditori periurui esti de iureiurando. debitores.

De ordine auem episcopali primo sciendum est, quod ordo episcopalis post tonsecrationedissoluit sponsalia ipso iure: non solum ratione. sui. sed ratione fundamenti: quia non potest consecrari nisi sacer. dos. & hoc siue inscia, siue inuita sponsat quia impossibl lium nulla est obiectio: hic autem non potest contrahere ma trimonium carnale. secundo, idem est post confirmationem: validam: quia talis non potuit confirmari ab inferiore a Papa, nisi in sacramentis. si autem a Papa, imputetur mulieri, quae tam tum tacuit: quia nec ipse potest contrahere cum non possit re nunciare ex quo confirmatus est. Et tertio, est idem si pro. uisum est de eo per Papam ex certa scientia, & sub praece ptorquia non potest refutare: & Papa, qui potest dispenfare, dixit non obstante, quod est dispensatus. Quarto, fecus fi prouisum etiam sub praecepto, sod non ex certa scientia: quia praecepta principis intelliguntur, saluo iure alterius. C. de eman. libe. Nec anus. Vnde non oportet man datum Papae semper implere: sed sufficit causam non im plendi probabilem allegare. de rescript. c. si quando. Illa enim ratio debet mouere delegatum, quae moueret dele gantem: vnde si scit se habere causam non implendi, quod Papa mandat: quam si Papa sciret, credit, quod contrarium mand aiset, non tenetur implere. Item quinto, si prouidit in forma communi per idem. sexto, si sit electus: quia nec electio renet, si non est in sacramentis: de aeta. & quali. eo. A multis. Aut sponsalia non tenent, si est in sacramentis. septimo, quia fi est postulatus idem: quia nec tenetur assentire, nec est casus dissoluens: vnde in omnibus casibus, in quibus ordoxpraealis non dissoluit sponsalia, si petat liberari a iudice potest se mulier opponere, & ipsum petere, & contra eum si non detur, appellare.

De ordine vero religionis primo sciendum, quod ingressus non dissoluit ipso iure ante professionem: cum possint exire, & sic alia ducta primam deludere, si solus ingressus dissolueret. Nec obstat, qi sic fe habet nouitiatus ad professionem, sicut sponsalia ad matrimonium, sed professio soluit matrimonium, ipso iureergo nouitiatus spousalia, quia non ost fimile: cum professioopponatur matrimonio: non autem nouitiatus sponsalibus. Vnde in iure cum dicitur ingressus religionis, soluit sponsalia, vel facit hoc, vel illud: verba accipienda sunt cum effe ctu. ff. quod quisque iure in alterum statuit. l. 1. 5. haec verba. Vnde ingressi monasteria, se & sua dedicant Deo. Ingressi dico cum professione. serundo, solus ingressus soluit cum authoritate iudicis. Potest enim sponsa petere a iudice, vt statuat illi tempus profitendi, aut contrahendi, aut si sis religio mendicantium infra annum non potest fieri promissio statim licentiare eam: maxime si ante diu expectauit, & sit periculum fornicatsonis: licet secundum leges teneretur eum expectare vsque ad professionem, quia probabili causaimpeditur. Tertio, per professionem religionis approbatae soluuni sponsalia ipso iure: imo etia matrimonium non confummatum. de conuer. coniu. Ex publico. de spon. Commissum. & multo magis sponsalia, quae tollunt per sequens matrimonium, quia si vinco vincentem te, multo fortius vincoxe. f. de diuersis, & tempora. praescrip. l. de accessionibus. Quarto, quod non est ei poenitentia in iungenda, sicut nec post matrimonium: quia legis authoritate hoc fit: & quod legiti. me factum est, poenam non meretur. C. ad. l. Iul. de adulte riis. l. Gracchus. Quinto, de sponsalibus iuramento firma tis dicunt quidam, quod peccat ipsis non impletis intrans religionem: licet ipsis impletis possit intrare ante copulam: sicut ille, qui iurauit soluere vfuras, quamuis soluta statim possit repetore: tum ratione iuramenti tenetur soluere: de inreiurando. Debitores. & qui vouit intrare religionem, si in epraem eligatur, tenet prius religinnem intrare, licet intrata statim possit ad epatum redire. de voto. c. pertuas. Ad minus hoc est securitas. ertra de spo. Commissum. 5. tutius &c. sed Innoc. & Host. sunt contra. super illud su spirat, non dicit votum fecerat. Aloquin si alligatus esset, vel Papae dixisset: Domine statim volo intrare. Respondisset, Amice, & tu intra: & non dixisset, quod contraheret, cum talis contractus esset ad decipiendum. Et glo. dicit ibidens si vult, potest intrare, & non contrahere. quando enim illud, quod de se bonum, & non impedit maioris boni iuratur: implendum est, sicut soluere vltra sortem non est malum: licet recipere sit malum: imo supererogare est perfectionis: & pro pter hocliurans vsuras soluere tenetur. similiter intrare religionem non est malum, nec episcopatus impeditiuum: cumretiam religiosus sit magis dispositus: & ideo tenetus seruare votum, sed matrimonium, licet non sit malum: est tamen, ve plucimum impediti uūmaioris boni. scilicet religionit, quia li- eet post matrimonium possit intrare ante copulam: tamen de mille non inuenit vnus, qui hoc faciat: vnde volenti intra re non obstat iuramentu sponsaliu. Quod autem dicit ibi esse tutius: dico, quod tutius est matrimonium infra tempus sta tutum contrahere, quam in deliberando tempus contra iuramentum protrahere. sed si ante tempus velit intrare, non est periu rus, qui legis authoritate deserit iuramentum. ff. qui satisdare cogantur. lib. vlt. sexto, de voto simplici. Vbi primo sciendu est, quod si sponsus inscia, vel inuita sponsa emittat vo tum simplex de castitate seruanda: ipsa si velit eo inuito potest agere ad dissolutionem: quia per hoc factu est ei ma trimonium onerosum: cum iste non possit debitum petere, & mulier verecunda est: & si semper petere haberet, grauare tur. vnde sicut propter alia impedimenta, sic propter istud, & idem econuerso, licet non sit tanta ratio. secundo dico, quod ille, qui emisit votum non potest agere ad dissolutionem alio reclamante: nec excusatur alio ad matrimonium agente: alias posset deludere sponsalia: cum nec iste sit de modis dissoluentibus, nisi velit religionem intrare. Tertio dico, quod si dicat se velle religionem intrare, vt possit votum seruare: cogetur vel intrare, vel contrahere, ratione propositi non voti: vnde statuei sibi tempus infra, quando matrimonium contra hat, vt promisit, vel religionem intret, vt proposuit. Alio quin excommunicabit, nec absoluet quousque alterum fecerit: sed tunc sic. Quarto dico, quod hic est casus, in quo quis compellitur religionem intrare, alias peccat mortaliter: quia manens in saeculo non potest votum perfecte implere: cum teneat contrahere, & per consequens debitum reddere. Tenet autem omnis facere illud, sine quo non potest perfecte imple re votum, sicut tenei votum implere non solum in parte, sed in tegre. Quito dico, valet, si dicat, sic se habet votum simplex ad sponsalia, sicut solemne ad matrimoniu: sed solemne diri mit matrimonium, ergo simplex dissoluit sponsalia: quia solenne dirimit matrimonium post contractu: prius autem contractum, non omne solemne, sed solum id, quod per professionem, nec omne matrimonium, sed solum consummatum, & hoc propter mortem spiritualem. Et sic forte votum simplex im pedit sposalia sequentia, sed non praecedentia: quia non facit hominem mortuum ciuiliter, nec spiritualiter.

sextus casus, secunda, matrimonium contractum per verba de praesenti cum secunda, dissoluit sponsalia praecedentia etiam iuramento firmata, & ipso iure sicut dicit Magister. 28· dist. c. 1. circa fi. & extra. e. Veniens. &. c. Is qui fidem. &. c. si inter. de spon. du. c. 1. secundo dico, quod nihilominus est sibi poe nitentia imponenda, de fide mentita, vel iuramento fracto, vt dicit Magister ibidem: & est similiter de regulis iuris. c. pe nult. lib. 6. vbi dicit, quod per professionem factam in religione laxiore liberatur quis a voto simplici de religione arctiore sed pro voto non impleto est ei poenitentia iniungenda. Ter tio dico, quod secus, si secunda sponsalia fuerunt de futuro, eti am iuramento firmata, & non prima: quia iuramentum non est vinculum iniquitatis, & in his, quae sunt eiusdem rationis primum praeiudicat secundo: sicut etiam in contractibus re rum promisi tibi equum simplici verbo, & iuraui dare secundo: teneor dare primo: non secundo, & peccaui iurando. Quarto dico, quod est secus, si esset matrimonium inualidum quacumque ratione, esset inualidum, quia illud, quod nul lum est, nunquam sponsalia dissoluere potest, vt puta si contra xit cum consanguinea sua, quia cessat causa cum possit redire ad primam. Vnde qui cum propinqua sponsae contrahit de facto nihilominus tenetur contrahere cum sponsa: quia matrimo nium, vel sponsalia nulla, nihil causant ad impediendum praecedens: licet causent ad impediendum sequens. de spo. c. 1. li. 6.

septimus, morbus, primo, in generali quae libet enormis deformitas superueniens soluit sponsalia. glo. de coniug. leprosorum. c. vlt. & grauis infirmitas: non autem matrimoniu quo ad thorum, nec quo ad seruitium. de coniu. lepr. c. 1. &. 2. secundo de expressis in iuramento in speciali, de quibus dicitur sic. extra de iureiurando. Quemadmodum. si leprosa, paralytica, aut si amiserit oculos, vel nasum. Tertio, a Theologis adducitur. 5. epilentia, quae etiam dissoluit spiritualia sponsalia: quia si quis sit electus in epraem epilenticus, non debet confirmari, nec ordinari. Quarto, de aliis non expressis, quae in iudicis arbitrio relinquuntur: sed in. c. Quemadmodum dicit, aut aliquid turpius: non est autem turpius amittere vnum oculum, quam duos: vnde non propter amissionem vnius oculi: sed in aliis, in quibus du bium est, an turpiores sint iudicis arbitrio relinquuntur. Quinto, de inimicitiis capitalibus: quia si sponsus probaret sponsam veneno eum attentasse, aut econuerso, iusta est causa solutionis sponsaliorum.

Octauus, affinis, Primo, est simile in affinitate superueniente matrimonio & sponsalibus impediendo matrimonium: quia sponsus cognoscens sponsae consanguineam impeditur cum vtraque contrahe re, sicut vir vtriusque. Incestus enim impedit contrahendum. Nec ob. 25. dist. c. penult. licita eis coniugia non ne gentur, supple, ex dispensatione propter iuuentutem: dissimile est autem in affinitate superueniente matrimonio, & sponsalibus quantum ad quatuor. Primo in probando: quia facilius probatur affinitas dissoluens sponsalia, quam matrimonium: vt supra de fornicatione: puta per vnum testem, vel famam. secundo, dissimile est in dissoluendo: quia affinitas superueniens sponsalibus totaliter dissoluit etiam quo ad vinculum, vnde libere possunt ad alia vota conuolare: nec etiam si vellent, possunt contrahere: superneniens autem matrimonio non dissoluit vinculum: vnde non possunt ad alia vota conuolare: sed si non est consummatum, tene tur is, qui fuit causa, intrare religionem, ne cognoscat affinem reddendo: iure petendi se priuauit, sed iure reddendi non se liberauit. Tertio, dissimile est in scientia: quia in affinitate superueniente sponsalibus non refert, vtrum scienter, vel ignoranter: sed in superueniente matrimonio sic, quia sciens incestuosus perdit ius petendi, non autem probabitur ignorans. Quarto, dissimile est in persona: quia in spon salibus non refert, quae persona fuerit in culpa: vtrum is qui agit ad dissolutionem sponsalium, an alius, vel extraneus: quia hic allegans turpitudinem auditur: cum etiam si vellet matrimonium contrahere non posset. de eo, qui cogno. consanguin. vxoris suae. c. fraternitatis. &. c. Ex literis. In matrimonio autem solus culpabilis priuatur iure petendi. Nec potest ipse agere ad diuortium, sed alius.

Nonus, vox publica, in matrimonio dissoluendo vox vnius vox nullius, sicut in aliis, & sic intelligit Hosti. de testibus. super eo. & idem in sponsalibus firmiter iuratis: sed in matrimonio coniungendo statur vni testi. de spo. Praeterea secundo in sponsalibus quo ad famam: quia pro pter scandalum vitandu sola fama afferens canonicum im pedimentum sufficit ad sponsalia dissoluenda. de consangui. c. 2. & de pra sum. c. illud. Tertio, quia fama aequipollet dicto vnius testis, & ad testimonium iuratum vnius fide digni, puta matris, dissoluuntur. de testi. super eo. Nec ob stat de spon. Cum in tua. vbi videtur requiri vtrunque, & fama, & persona grauis: quia illud tenet, quando parentes ex opposito iurare volebant, vel quia erant iurata. Quarto, vtrum is, cui crimen suum aliquis reuelauit consilium eius petendo, non adiiciendo, committo tibi hoc sub sigillo secreti, vel confessionis, per quod causatum est impedimentum: teneatur illud reuelare sacerdoti facienti banna. Re spondeo dicendum, quod sic. 22. q. 5. hic videt, quod potest prodesse, & non obesse: quia hic non agitur nisi de commodo suo. se cus autem si iudex procederet contra eum ad inquisitionem criminis: cum sine hoc possit corrigi, & super hoc diffamaret: sicut aliquis aduocato reuelat causae suae secreta: quae si panderet iudici, vel aduersae parti, reputaret pro- ditor, & praeuaricator. Et similiter si aliquis, vt saepe asso let sine confessione petit consilium de crimine. In his enim ex materia, & modo sigillum secreti obligat. Prouer. Qui ambulat fraudulenter, reuelat arcana: qui autem fidelis est, caelat amici commissum. In his etiam, quae de se mala sunt, & grauia, non excusat iussus superioris: vnde qui per talem modum scit alterius delictum, sic se debet habere, si cut ille, qui scit per confessionem, & sic potest iurare se nescire. scilicet modo licito ad reuelandum.

Decimus, Cunque reclamant. Vbi primo est sciendum, quod quando tempore sponsaliorum contractorum erant ambo, vel alter in aetate puerili, siue infantili, infra septem annos. C. de iure deliberandi. l. si in fanti. i. responso. tunc quandocunque, & quicumque potest reclamare propria authoritate: licet Tho. contra, quia vbi a principio nulla: licet authoritate propria contrauenire: vt nota. de rest. spol. Ex parte. secundo, quod contracta post aetatem in fantilem infra pubertatem in pupillari aetate existentibus. Et tunc siue alter reclamet, siue ambo, non dissoluuntur propter instabilitatem consilij: quia cras possent poenitere. Ter tio, quando in pupillari aetate contraxerunt vnus, vel ambo: & tunc vnus veniens ad pubertatem reclamat: & tunc dissoluuntur etiam alio reclamante: quia licet tenuerint, tamen inefficacia fuerunt. Quarto, quia in foro conscientiae est idem: quia nemo debet decipi legis authoritate: vnde cum ecclesia ta lem licentiet: videt, quod licite alibi contrahat, etiam si iuramentum intercessit. Nam sacramenta puberum non impuberum firma esse oportet. Et sic possunt intelli. de spo. imp. c. a vobis. &. c. de illis.

Quantum ad secundum sunt duae conclusiones. Prima de his, quae dirimunt matrimonium. Cum enim impossibilium nulla sit obligatio, non solum casus praedicti dissoluunt sponsalia rite prius contracta: imo omnia quae impediunt, & dirimunt matrimonium sequens dissolnunt sponsalia praecedentia: alias obligaretur quis ad impos sibile: cum tamen imposs ibile praeceptum non liget. f. de sententia quae sine ap. rescin. I. Paul. Vnde sunt alij sex casus. Primus, conditio seruitutis, quae si superueniat sponsalibus: dissoluit petente libero, non econuerso: sicut & de matrimonio: & potest reduci ad id, quod dictum est de fuga: quia ser nus ciuitatem amittit, & libertatem. Vnde ciuis Romanus esse desinit, quasi extra limites Imperij factus. secundus, cognatio legalis, vt adoptio superueniens. Tertius, cogna tio spiritualis. Nam carnalis superuenire non potest. Illa enim nascendo contrahit, nec potest homo nasci denuo, cum sit senex. Et haec duo possunt compraehendi sub nomine affinis. Quartus, cultus disparitas, vt si sponsus, vel sponsa la batur in haeresim, vel apostasiam, quae est fornicatio spiritu alis secundum Hosti. Vnde & reducitur ad primum crimen. Quintus, impotentia coeundi, vt si sponsus eunuchetur, si ne mulier arctetur. sextus, furor superueniens. nec ob. ff.eo. l. in sponsalibus: quod furor impedimentum sit: du bium non est, sed superueniens non infirmat, quia loquit de furioso habente lucida interualla: Nam de alio impossi bile esset, quod contraheret sine consensu: puto tamen, quod etiam talis furor infirmaret sponsalia: nam si sponsus fieret lunaticus, tempore furoris posset interficere vxorem: vnde grauior, & turpior. Et grauior est haec infirmitas, quam supradictae, quae soluunt sponsalia, & ideo multo magis solueret. Vn de haec duo reducuntur ad illud, quod dicitur morbus.

Dicendum est igitur, quod lex illa loquitur de sponsalibus per verba de praesenti: quia matrimonium semel contractum non soluitur, propter quemcunque furorem superuenientem: quod tamen non potest de nouo contrahi durante furore. Vel dicendum, q furor superueniens non infirmat ipso iure: sed est iusta causa infirmandi, si alius petat. Excipitur autem publicae honestatis iustitia: quia licet dirimat matrimonium post con tractum cum alia, non tamen cum prius desponsata. Vn de tonetur contrahere cum prima: quia in vinculis eiusdem rationis primum fortius est. extra. e. c. 1. lib. 6.

secunda conclusio est de his, quae impediunt contrahendum, & non dirimunt, quae sunt ecclesiae vetitum tempus, feriae, & crimina quaedam. Igitur ecclesiae vetitum superueniens dissoluit sponsalia secundum tempus, & modum suum: quia si per ec clesiam prohibeat sponso contrahere cum sponsa, forte pro pter hoc, quod ab alia impetit, vel impedimentum aliquod nun ciat ecclesiae: interim nec debet, nec tenetur cum ea contrahere. Et iussus superioris excusat tempus feriale superueniens, licet non dissoluat, tamen excusat, ne cogatur interim contrahere, vel saltem solenniter traducere, quia peccaret. Crimen autem superueniens dissoluit, non dirimit: quia indi stincte dicitur, quod talia crimina impediunt contrahenda matrimonia, nec distinguit, vtrum sint initiata perspon salia, vel non: vnde cum post sponsalia adhuc restet matrimonium contrahendum: videtur, quod ita impediatur, ac si non dum essent sponsalia contracta: vnde si sponsus occidat presbyterum, vel rapiat alterius sponsam, aut sanctimonia lem, vel aliquid huiusmodi, soluuntur sponsalia: quod est intelligendum, si alius, qui est innocens, petat dissolutionem, obiiciens alteri tale crimen. Potest enim dicere raptori, vel incestuoso petenti sponsalia impleri: petis, quod tibi non licet: quia sine spe coniugij manere debes. Item etiam si cum eo dispensetur propter poenitentiam, non potest prima pe tere: cui ius fuit acquisitum, nec in eius praeiudicium est facta dispensatio: sed intelligit facta saluo iure alterius. si autem innocens petat sponsalia consummari, non auditur iste renuens: allegando turpitudinem suam, nec peccat contrahens coactus: quia poenae suos debent tenere actores: vnde talia crimina impediunt criminosum in se, non in praein dicium alterius, ne ex suo crimine commodum reportet: & quia in talibus sanctius est nocentem soluere, quae condemnare innocentem: quod etiam in praedictis casibus locum habet in his duntaxat, quae non dirimerent matrimonium. Nam spon sus castus, vel sanus sponsam fornicantem, aut infirmantem, si velit inuitam habebit. De iureiur. quemadmodum. ibi ad vtrunque sine transgressione se possit habere. glo. vt eam recipiat, vel non recipiat. Vnde etiam videt secundum hanc distinctionem intelligendam esse illam Decretalem extra. e. c. 1. lib. 6. Nam sponsus, qui contrahit sponsalia cum con sanguinea sponsae, quodammodo incestuosus est, si scienter faciat: vnde cogitur contrahere cum prima, si prima velit: sed si ipsa nolit, non potest eam cogere: quia fecit se indignum: haec est sententia Magistri. 4 in di. 35.

sed licet ista sint probabiliter dicta, tamen videtur aliter dicendum in tribus. Primo, quod dictum est de impedientibus matrimonium contrahendum, quod soluunt sponsalia, quibus superuenit, non est verum: cum id debeat intelligi de contra hendo totaliter, & de nouo, vbi est res integra: non vide tur autem contrahendum sic illud, quod necessario est contrahendum, sed solum illud, quod liberum est contrahere, vel non. Item secundo, quia cessante causa, cessat effectus, & sub lato principali, submouetur accessorium: vnde si sponsalia essent alias soluenda innocente ad hoc agente: si tamen fuerit dispensatum cum nocente: quia non propter alterius fauorem semper propter istius odium totaliter erat illa poena: quicquid iure per offensam alteri quaesitum est, per dispensatie nem est sublatum. Item tertio, de hoc, quod dictum est de contrahente sponsalia secunda cum consanguinea sponsae, dicendum, quod illa sponsalia secunda sunt quidem fractio fidei, & iuramenti, si interuenit, sed non sunt incestus: nec cau sant affinitatem: sed solum publicae honestatis iustitiam, non quidem respectu sponsae primae: sed respectu omnium alio rum: quia sicut dicit in Decretali allegata, cum publicae honestatis iustitia robur trahat ex ecclesiae instituto: ecclesia potest statuere, quod contrahai respectu vnius, & non respe ctu alterius. Vel potest dici publicae honestatis iustitia re- respectu omnium aliorum contracta: nisi quod in ea dispensatur respectu primae: si ipsa velit, quod possit esse matrimonium, & quod ipsa possit petere debitum: cum tantum faciat contractus ver orum ad publicae honestatis iustitiam: quants carnalis copula ad affinitatem: sicut ipsa potest eum repellere propter co gnatam postea cognitam: sic & propter illam desponsatam, sed in hoc est differentia: quia cognoscentem etiam si vellet habere, non posset, quia ecclesia non dispensat, sed desponsantem habere potest, quia ecclesia dispensat.

Quantum ad tertium est duplex opinio de impedimentis praecedentibus, & proba biliter ignoratis, de quibus dicunt quidam, quod dissoluunt, & impediunt, reclamante illo, qui ignorauit cum primum veniunt ad notitiam eius: vt si prius erat leprosa, & non apparebat. Qui enim sponsalla deserit ex tali causa praecedem te, & ignorata, quae si similiter superueniret, esset lusta: arras non perdit. C. e. tit. l. vlt. si autem non esset iusta cau sa discedendi perderet. ergo illicite discedit. Praeterea simile est de matrimonio spirituali, & carnali, & spirituale pro sponsa libus habet electionem, pro matrimonio confirmationem, pro consummatione consecrationem: sed oligens, vel consentiens, qui non potest opponere electo ad impediendum confirmationem: nisi defectum postea emergentem, potest to prius latentem, dum tamen de ignorantia fidem faciat proprio iuramento. de ele. c. 1. li. 6. Et regulariter in iure paria sunt aliquid superuenire, & praecedere ignoranter: quia res dicit fieri, qum primum innotescit. de except. c. Pastoralis. Tamen matrimo nia fauorabilia sunt: & in dubio a verbis legis non est recedendum: loquuntur autem iura de morbo superueniente non alio quocunque: vnde verius videtur quibusdam, quod morbus praecedens ignoratus non soluat, sed imputet sibi, qui talem elegit sibi socium, vel sociam, qui enim minus bonum socium eligit de se conqueri debet, & suae facilitati imputare. Insti. de socie. 5. vlt.

Praeterea non minus dissoluit fornicatio, quam morbus: sed propter fornicationem praecedentem non potest sponsus sponsam non admittere, nec distinguit in ter scitam, & ignoratam probabiliter, vel aliter. ergo &c. Bene verum est, quod si radix solum praecessisset infirmitatis, & non infirmitas actualis: sed post sponsalia exiuisset in actum non solum secundum apparentiam, sed secundum veritatem: reputarem infirmitatem nouam, licet esset in causa antiqua. Item hoc intelligo de illis impedimentis, quae sunt propria sponsalibus: quia illud impedimentum, quod praecedens ignoratum impediret matrimonium, & dissolueret: postea scitum, & reclamatum, sicut error personae, vel conditionis, etiam impediret sponsalia eodem modo. si quis aut vellet sustinere primam opinionem, posset respondere ad rationem de fornicatione sic: quod ratio, quia fornicatio superueniens soluit, est: quia non est verisimile, quod fidem seruet in matrimonio, quam fregit post sponsalia: & quia sub ista tacita conditione videt matrimonium contractum, cum ad hoc ordinet matrimo nium, vt vnus alteri seruet fidem thori: sed multi ante sponsalia non continent, qui postea continent: imo propter hoc con trahunt, vt licite faciant, quod prius illicite: vnde quia non est talis mala suspitio contra tacite promissum ex praecedente fornicatione, sicut sequente: nec erat obligatus isti ad non fornicandum ante, sicut post. ideo &c. sed secus est de aliis impedimentis, quae non dissoluunt propter tacitam conditionem, nec propter praesumptionem talem, nec etiam alia impedimenta superuenientla matrimonio liberarent quo ad thorum, sicut fornicatio: vnde non est simile. Et ideo ignorantia fornicationis praecedentis non impedit, sed ignorantia aliorum sic. sed si quis teneat contrariam opinionem, quod ignorantia non dissoluit, potest dicere, quod non obstat lex ciuilis, quae in hac materia fidem non facit: cum secundum canones cogatur praecise sponsus ad matrimonium, sicut secundum canones: licet ignoratia fecit, non perdere arras, non tamen liberai a promissione. Decretalis autem non obstat: quia non sic habet homo inquirere de moribus eligendi, sicut illius cum quo vult nubere: ideo imputet sibi, qui de sponsauis cuius conditionem ignorauit, nisi in errore conditionis, & personae, de quibus est expressum.

Quantum ad quartum de modo dissoluendi sunt quinq, conclusiones. Prima est ab omnibus concessa, quod matrimonium, & professio ipso iure dissoluunt sine cuiuscuuque authoritate: quia etiam talia sunt contraria, & nata sunt esse notoria. Vnde & idem videretur esse pari ratione de ordine sacro superueniente: imo cum impossibilium nulla sit obligatio, per oia impedimenta superuenientia, quibus homo non potest de facto contrahere matrimonium, simpliciter ipso iure liberatus est: hoc est per votum solemne, quousque ad mortem suam obliga tus est ad continentiam: & similiter est in matrimonio, quia licet altero praemoriente posset contrahere: tum hoc accidit: qa per se vsque ad morte ligatus est.

secunda conclusio est, quod ideo dicit Host. de fornicatione notoria, quod propter eam propria authoritate sponsus potest discedere, & alij se copulare: vt si publlce in lupanari se meretricem ex hibuit. Et idem pari ratione videt de aliis notoriis: vt si sponsa facta leprosa iam si posita in leprosorio communi. Et idem in amissione hasi, & oculorum, quae non pos sunt latere.

Tertia conclusio est, quod idem est quando spon salia omnino sunt occulta: quia qualis est morbus, talis susficit medicina: vnde sicut in occulto consentiunt, sic suf ficit in occulto sine iudice dissentiant, & se quitant: quia nec illud est inuentum nisi propter scandalum vitandum, quod de solennitate dicit. Vnde extra. e. praeterea. non fit mentio, quod iudicio ecclesiae separentur: sed quod ab ecclesia tolerantur. Vnde si sponsalia fuerunt omnino occulta, & non per curatum, nec in facie ecclesiae contracta: non oportet, quod in faciem ecclesiae dissoluantur: sed propria authoritate quolibes superiorum casuum emergente.

Quarta conclusio, quando impedimentum est occultu: licet sponsalia publica sint: ve si sponsus certus est de fornicatione, nec possit probare: tunc enim non tenetur petere licentiam cum alia contrahendi: quia sibi inhiberei: sed propria authoritate potest ex quo se cundum rei veritatem habet legitimam exceptionem, contra eam maxime si non sit culpa eius: sed in defectu probationum, sicut is, cui debetur, si non possit in iudicio repetere, quod sibi debet: potest in foro conscientiae compensare, vel retinere.

Quinta conclusio, cuius authoritate iudicis? Hosti. solius episcopi: sed hoc intellige, vel eius vi ces gerentis. scilicet officialis, vel archidiaconi, vel alterius de legati, vel ordinarijecclesiastici. Nam causa matrimonia lis spiritualis est: vnde soli iudicio ecclesiastico competit: non tamen est meri Imperij, quae solis maioribus competat, & delegari non possit: de spon. impub. c. Accessit. &. c. continebatur. 1. Responso. c. de illis. &. c. duopueri: tamen non sufficeret authoritas curati, qui iudex non est in foro ecclesiae, licet sit iudex in foro conscientiae.

Ad argumen tum principale in oppositum dicendum, quod quando sponsalia dicuntur in matrimonium: est determinatio diminuens, quia est initium extrinsecum. i. dispositio, & praeparatio.