Quaestio 5

QVAESTIO QVINTA. De ficte accedentibus ad baptismum.

Ihom. 3. q. 6O. art. IO.

QVINTO Quaeritur de ficte ac cedentibus, vtrum baptismus, cessante fictione, habeat effectum suum. Et videt, quod non, quia sacramentum eucharistiae, nisi statim ha beat effectum: nunquam habebit effectum suum.

CONTRA de consecra. dist. 4. tunc valere incipit baptismus &c.

REsPONDEO. Cit ca istam quaestionem: primo videndum est quis sit fictus. Vbi sciendum est, quod quatuor modis contingit fictio. Dici tur enim fictus, qui non credit, qui indeuotus accedit, qui aliter celebrat. i. contra prohibitionem ecclesiae suscipit puta ab excommunicato, vel contra communem ritum eccle siae: quod in omni sacramento est obse ruandum: ne aliter celebretur, & fictio incurratur: & fructus perdatur: item qui contemnit, sicut qui ridendo accedit. Vnde beatus Donstannus Cantuariensis filium Regis, qui risit in baptismo, praedixit futurum malum: sicut & fuit. sufficientia autem istorum modorum sic sumit secundum Tho. quia ad hoc, quod ali quid percipiat effectum alicuius agentis, oportet, & sit in debita dispositione, & ad causam agentem, & ad effectum percipiendum. Et ideo indispositio voluntatis, quae effectum vltimum baptismi impedit est duplex, vna secundum ordinem ad ipsum sacramentum: alia secundum ordinem ad effectum sacramenti: ad ipsum autem sacramentum voluntas, est indisposita dupliciter: vno modo per subtractionem ne cessarij: alio modo per positionem contrarij. Quia aut om nis actio est quodammodo per contactum: ideo oportet, quod recipiens sacramentum aliquo modo contingat ipsum. Per intellectum autem contactum facit fides, per affectum deuotio. Et ideo indispositus reputat, & qui non credit, & qui indeuotus accedit. similiter duplex est contrarium, quod subtrahi oportet. Vnum est ex parte eorum, quae exterius aguntur. Et sic qui aliter sacramentum celebrat indispositus reputatur. Aliud est ex parte virtutis intrinsecae, quae secretius operatur salutem. Et sic indispositus reputatur, qui contemnit. similiter respectu effectus oportet, quod homo disponatur, & per habitum necessarium, & sic est fides, quae purificat secundum illud fide purificans corda &c. & qui re moueat contrarium. scilicet peccatum, & hoc per contritionem. Et ideo ex parte hac secundum Ambr. Non sunt necessaria, nisi fides, & contritio. Contritio autem includitur in deuotione.

sECVNDO videndum est de impedimento fictionis: vbi est intelligendum, quod cum fictus dicatur, qui vnum praetendit exterius, & aliud interius intendit. ideo dicitur aliquis fictus respectu susceptionis sacramenti, quia praetendit velle suscipere sacramentu, & tamen non intendit. Item fictus dicitur respectu praeparationis ad sacramentum, quia cum velit suscipere sacramentum ipso facto ostendit se dispositum, & paratum: & tamen non est cum sit in proposito peccandi. Fictus primo modo nihil suscipit, cuius ratio est: quia sicut ad sacramentum requiritur intentio ministri ad conferendum: sic requiritur intentio suscipientis ipsum: vel propria si est adultus, vel aliena, si est paruulus: sed deficiente intentione mi nistri conferentis: nullu est sacramentum, vt infra patebit. ergo deficiente intentione suscipientis, nullum est sacramentum. Recedente ergo fictione nullus effectus sequitur, quia nihil fuit prius factum. Talis ergo indiget baptizari: quia nunquam fuit baptizatus, quod verum est, si constaret. sed in foro exteriori non creditur volenti secundo baptizari. Nec parcitur ab erregularitate secundo baptizato: nec a morte Iudaeo bis baptizato: si diceret prima vice se non fuisse baptizatum ppter defectum intentionis. & ideo voluisse iterum baptina ri. sed vtrum per solum peccatum veniale possit esse homo fictus, certum est, quod sic respectu aliorum sacrorum: sicut in communicando, risus, iocus, & vagatio mentis faciunt hominem fictum & per consequens auferunt effectum: nisi quis dicat id, quod alias esset veniale ppter irreuerentiam ad sacramentum fieri mortale.

TERTIO videndum est de hoc quod quaerit. Vbi sciendu est, quod omnes dicunt, quod baptismus habet suum effectum fictione recedente. sed de modo sunt tres opi.

Prima Tho. qui dicit, quod recedente fictio ne, baptimus in isto habet totum suum effectum: quia fictus secudo modo cum recipiat baptismum, recipit characterem. Character autem quantum est de se: est dispositio necessa ria ad gratiam: nisi superueniat impedimentum prohibens eam, & illud est fictio in illo, qui ficte accedit. Tunc ex hoc sic arguitur. Remota causa, remouetur effectus sed causa, quare ad baptismalem characterem non semper sequit gratia cum sit dispositio necessitatis ad eam: est fictio suscipientis baptismum. ergo ea recedente baptismus habet totum effectum suum.

sed circa istam opi. est duplex dubium secundum quosdam: vnum de conclusione, alterum de ratione probante conclusionem: conclusio autem videtur in se dubia: quia effectus in actu requirit causam in actu: vt dicitur. 2. Phy. sed in eo, qui prius ficte recipit baptismum, & postmodum recedit fictio, non suscipitur actu baptismus· ergo non potest esse actu in eo aliquis effectus baptismi.

Contra rationem positionis potest tripliciter argui. Primo sic: dispositio necessitatis ad formam nunquam po test stare cum opposito formae: quicquid sit de dispositione necessitatis ad motum: sicut dispositio necessitatis ad formam ignis: non potest stare cum forma aquae: sed character potest stare cum opposito gratiae. ergo character non est dispositio necessitatis ad gratiam. secundo, quia illud, per quod homo disponitur ad aliquid simpliciter, & non ad bene, non est dispositio necessitatis ad gratiam: quia quod simpliciter dicitur, & absolute indifferens est ad bene, vel male gratia autem determinat ad id, quod est bene: sed character disponit ad aliquid agendum simpliciter, & non secum dum determinationem ad bene ergo &c. Tertio, quia illud non est dispositio necessitatis ad gratiam, sine quo datur gratia, & cum quo non dat: sed sine charactere datur gratia, vt in baptismo flaminis, & cum charactere quandoque non datur, vt in ficte accedentibus. ergo &c.

Alia opinio est quod recedente fictione ab eo, qui ficte baptismum recipit: sequitur remissio peccatorum: quae per baptismum receptum in fictione facta non fuit non quide virtute baptismi praece dentis: sed propter cordis contritionem, & humilitatem mentis quam habet cum contritione cordis. Et istius sententiae est Io. in apparatu, & alij iuristae super. c. de conse. dist. 4. tunc valere.

sed ista glo. corrumpit textum, quia textus capituli dicit, quod incipit valere baptismus: quando fictio recedit. glo. dicit, quod remissio peccatorum non est propter baptismum, sed propter cordis contritionem. Ex quo sequit, quod recedente fictione, non est ibi valor baptismi: sed solum contritionis. Non ergo tunc incipit valere baptismus: vt dicit textus. Item non concordat ei, quod tenet ecclesia de remissione peccatorum per baptismum: quia per baptismum tollitur omnis culpa, saltem mortalis: & omnis poena. si igitur fiat remissio solum ratione contricionis peccata commissa ante baptismum non delerentur quo ad poenum, cuius contrarium com muniter docet ecclesia.

Tertia opinio est quorundam modernorum dicentium ducpliciter: Primo enim dixerunt sic, quod si in sacramentis est subiectiue aliqua virtus spi ritualis agens ad effectum baptismi: tunc non apparet qualiter recedente fictione: baptismus prius receptus possit de nouo habere aliquem effectum: quia virtus illa agit ex necessitate naturae, nec agere potest nisi dum est: sed talis virtus non est nisi in actuali exhibitione: transit enim, & non permanet, vt dictum fuit supra dist. 1. ergo nihil potest nisi in actuali exhibitione. Et in hoc sensu recte procedit: ratio supraposita contra primam positionem. Nec valet, si dicatur, quod licet baptismus transeat, quod tamen manet character: ad quem necessario sequitur gratia. Ostensum est enim, quod character. non est dispositio necessitatis ad gratiam: si aliqua virtus inhaerens sit in sacramentis. si autem in sacramentis non sit aliqua virtus inhaerens: sed solum virtus diuina assistens per modum diuinae pactionis, & ordinationis: tunc potest probabiliter sustineri, quod recedente fictione baptismus prius receptus habeat suum effectum: quia pactio, & ordinatio di uina potest esse de effectu sacri, vel quando actu suscipit, & susci piens non ponit impedimentum, vel obicem: vel postquam re- ceptum est ammoto impedimento: siquidem fuit in recipiendo: sicut dicimus de Merello, mediante quo datur eleemosyna. Non enim statim eleemosina reciditur: cum Me rellus ostenditur: sed vel tunc, vel post secundum benepla citum ordinatoris. Et propter hoc in sacramentis, in quibus quis potest ponere obicem, & in quibus gratia est principalis effectus sacri: vtpote quia per se ordinantur ad deletionem culpae: vt baptismus, & poenitentia videtur habere locum hoc pa cto dilatoria: vt sicut ponit, quod baptismus habet suum ef fectum recedente fictione, sic etiam ponitur de poenitentia informi. Postea autem isti idem correxerunt hoc: dicentes quod idem potest sustineri si virtus inhaerens sit in sacramentis: quia ista virtus non excludit pactionem, & ordinationem diuinam sed includit. Non enim res sacramentales de se habent talem virtutem: sed ex diuina ordinatione, ac ratione, quia cum Deus non deficiat in necessariis quotienscunque confert per sacramentum potestatem, cuius actus non potest exerceri sine gratia confert cum ea & gratia: & si non tunc propter fictionem suscipientis: tamen recedente fictione, vt sacramentum sit plenum. Cum igitur character sit potestas ad actum: qui non potest conuenienter impleri sine gratia ex ordinatione diuina est vt ad characterem sequitur gratia infallibiliter, vel tunc si desit fictio, vel postea fictione recedente. Et hoc modo dicitur valere baptismus quo ad characterem impressum: quia ex ordinatione diuina sequitur gratia recedente fictione sicut a principio fuisset si fictio non affuisset.

His tribus opi. positis teneo primam. scilicet fratris Tho. tanquam verio remiaddendo ad confirmationem, quod in sacramentis imprimentibus characterem est specialis necessitas, quod sortiantur effe ctum suum recedente fictione: quia alias non posset eorum effectus haberi, quia non possunt iterari. sed si aliquis conmunicando, confitendo, & huiusmodi faciendo non habuerit effectum: potest iterum communicare, & confiteri, & habere interam do, quod prius non habuit. sic autem non est de istis. ideo &c.

Respondendo igitur, primo, ad rationem factam contra opi. cum dicitur: effectus in actu requirit causam in actu. Dicendum, quod sicut pater relinquit in vtero matris illud virtute, cuius eo mortuo generatur post humus: quia pater est causa prolis non immediate, sed medi an te dispositione: cuius est causa in fieri, & non in esse: vnde ipso non existente virtus formatiua operatur: sic in regene ratione spirituali per baptismum: sicut per causam in fieri pro ducitur character, qui recedente fictione est dispositio ad gratiam. Et ideo maior propositio intelligenda est de causa in esse, & effectu immediato: non de causa in fieri. Vnde causa in actu gratiae efficiens est Deus: disponens autem character, vel ornatus.

Non valent etiam ratio nes contra rationem positionis. Vnde ad primam dicendum, cum dicit, & dispositio necessitatis non stat cum opposito formae: quod verum est de dispositione, quae est necessitas simplex: non autem de illa, quae est necessitas ex suppo sitione: sicut dyaphaneitas est dispositio ad illuminatio nem, non simpliciter, sed supposito, quod non sit interpositum aliquod corpus opacum in medio, & talis dispositio bene stat cum corpore opaco. Et tamen illo remoto est dispositio necessaria: supposito, quod corpus luminosum sit praesens: consimiliter character est dispositio necessaria ad lucem gratiae Deo semper praesente: supposito, quod peccatum mortale non dluidat inter Deum, & hominem. sed sicut diaphanum potest habere corpus medium, quo stante non illuminatur, & quo remoto statim illuminabitur: sic character stat cum peccato mortali, quo stante, non infunditur lux gratiae. sublata autem vmbra mortalis culpae: statim infundit lux gratiae.

Vel potest dici, quod character non est dispositio necessitans, nec ex parte agentis, quia Deus non necessitat, nec ex parte patientis, quia liberum arbi trium non cogit: sicut generatio hominis est dispositio ex parte materiae: dispositio inquam necessitans materiam ad receptionem animae: sed est dispositio necessitans respectu eius, ad quod disponit, supposita ordinatione diuina, & re moto prohibente ex parte hominis, quia istis positis necessa rio sequitur gratiae infusio, sicut organizatio foetus est dispositio necessitans ad infusionem animae, nisi sit indispositio ex ordinatione diuina.

Ad secundam potest dici, quod nihil prohibet aliquid de se esse indetermina tum, & per aliquid superueniens determinari. sicut potentia est indeterminata ad bene, & male concupiscendum: sed per habitum superuenientem determinatur ad alterum. Et similiter character de se est indeterminatus ad bene, & male, sed per gratiam determinat ad bene.

sed ista solutio parum valet, quia tunc non esset dispositio ad gratiam plusquam oppositum, sicut nec potentia plus ad habitum bonum, quae admalum.

Ideo dicendum, quod character perse quidem est dispositio ad gratiam, supposita carentia pcti mortalis, & sic determinatur ad bene. sed quia potest stare cum op posito gratiae, ex hoc est, quod indifferenter se habet ad bene & male, sicut dyaphaneitas est dispositio necessitatis ad lucem. sed inquantum potest coniungi opaco medio indiffe rens est ad lucem, & tenebram.

Vel dicendum est per interruptionem, quia gratuitas est dispositio ad esse dersum, & ad motum deorsum, & tamen potest esse, vel sursum praeter naturam, vel deorsum per naturam, nec propter hoc est per se indifferens ad vtrunque, sicut superficies ad album, & ad nigrum. si dicat, quod aliud est de dispositione ad motum & aliud de dispositione ad formam, non valet, quia contrarietas in motibus, & formis aequaliter respicit causam suam. Videmus em̃, quod forma aquae, quae est per se determinata dispositio ad frigiditatem potest stare cum calore. sed hoc est praeter suam naturam. sic & character per se quidem disponit ad gratiam, sed per accidens stat cum opposito.

Ad tertium dicendum, quod triplex est dispositio necessitatis: vna, sine qua non est id, ad quod disponit, fiue sit illa posita, siue non, sicut quantitas est dispositio necessaria ad triangulum, & albedinem, qua sublata, non po test esse hoc vel illud. Vnde est necessaria ad hoc, quod sint, sed tamen posita superficie, non propter hoc illa ponunt, sed forte eorum opposita. Et talis dispositio ad gratiam non est character: cum non sit immediatum subiectum gratiae, & cum gratia tia sit in Christo, & in angelis, & in multis viris sanctis, & cathecumenis, etiam veteris testamenti, in quibus nullus character est. Nan talis dispositio ad gratiam non est, nisi substantiae intellectualis, quae sola est susceptiua gratiae, & suae priuationis. secundo dicitur econuerso, dispositio necessaria non sine qua esse non possit illud, ad quod disponit, sed qua posita, necessario ponit illud, ad quod dis ponit, & hoc dupliciter, vel simpliciter, sicut alteratio completa est dispositio necessaria ad generationem, & corruptionem, sine qua Deus posset generare, & corrumpere, sed illa posita necessario sequitur generatio, & corruptio, vel ex suppositione, sicut dyaphaneitas respectu lucis, vt dictum est. Tertio modo dicitur dispositio necessaria vtroque modo, sicut est subiectum respectu propriae passionis, quae inest soli, omni, & semper, quia illo posito necessario ponitur propria passio, & illo sublato corrumpitur. Character autem incidit in secundum membrum secundi modi, quia est dispositio, sicut dyaphaneitas, vt dictum est.

Vel dicendum, quod duplex est dispositio ad gratiam vna per se, vt motus liberi arbitrij in Deum, & hanc supplet character, alia motus in peccatum, si habet peccatum, & hanc non supplet. Vnde in paruulis sufficit character, & in amentibus, & dormientibus, licet nunquam habuerint poenitentian de peccatis, quia tunc habere non possunt.

secunda opinio iuristarum, sicut bene reprobata est supra, non valet.

Nec valet si dicatur, quod opus mortuum non viuum, nec viuificatum, non potest vnquam habere effectum. Vnde cum omne opus factum in mortali sit huiusmodi, nunquam igitur poterit per poenitentiam aliquam viuificari, neque habere effectum viui. Vnde cum fictio, quae excludit effectum baptismi, sit peccatum mortale: vidol, quod per nul lam poenitentiam possit baptismus in mortali susceptus viuificari ad hoc, quod habeat effectum vitae, Et si dicat, quod fictio quandoque est peccatum veniale, per quam tamen impeditur effectus sa cramenti: adhuc videtur idem, quia eleemosyna, vel aliud bonum opus propter vanam gloriam factum, quandoque sunt peccatam venialia: nec tamen propter poenitentiam sequentem possunt sic viul ficari: quod valeant ad meritum aureae, vel aureolae. Et ideo dicendum, quod secus est de operibus, quae habent effectum per modum meriti: de quibus arguii, & secus de his, quae per modum sacramenti, & operis operati, cuiusmodi sunt sacramenta: quia ad merendum supponitur gratia: ad sacramentum autem non. Et ideo per nullam poenitentiam fieri potest, vt baptismus, quem ficte suscepit, valeat sibi per modum meriti: quia opus mortuum nunquam erit meritorium: sed per modum sacramenti sic, quia vt sacramentum non fuit opus mortuum, sed viuum, quia causauit characterem. ideo &c. sic igitur ista opinio non valet in se: quia licet sine remotione fictionis nihil remoueatur: tamen cum fictio remoueatur per solam attritionem sine contritione: si remota fictione baptismus debet habere effectum. ergo habebit sine contritio ne. Quod autem per solam attritionem fictio tollatur, apparet qa vnum quodque tollitur per positionem sui contrarij: quia contraria non sunt simul. Vnde cum fictio non sit aliquid, quam non poenitere de peccatis, vel indeuote accedere, vel hu iusmodi, quae omnia contrariantur ei, quod est displicere ista, & non placere: quod tamen potest esse per dolorem imperfectum, qui non est contritio· ideo &c.

sed si huiusmodi fistio fuerit mortalis: tunc dicunt quidam, quod praeterita pstam tolluntur per baptismum: sequentia autem per contritionem. sed hoc non videtur valere: quia impossibile est, quod vnum mortale remittatur sine alio quo ad culpam. ergo per quodcunque remittit culpa vnius mortalis, & alia. Dicere ergo quod peccatam praeterita, recedente fictione, remittunt per vnum sacim, & non alia, & alia per aliud sacim, & non illa: vide tur absurdum. sed de poena hoc bene dici potest. sed ipsi propter hoc dicunt vnum remitti sine aliorqa tredunt, quod petin remitei non sit aliud, quam ad poenam non imputari. Hoc igit verum est, quod illud peccatum mortale commissum post baptismum confitendum est: non quia aliter non remittatur s. per remotionem fictionis ex naturali concomittantia: sed propter praeceptum de confitendo: ad quod obligatur etiam ille: cui ex maxima contritione esset dimissa culpa, & poena. Poena autem illius mortalis postea commissi cum ipsa nullam necessariam connexionem habeat ad remissionem culpae: nisi quod de aeterna mutatur in in temporalem virtute baptismi: nisi aliud sit, non remittit. sic igit posset dici, quod attritio fufficit, & tunc virtute baptismi etiam fictio mortalis, & mortalia sequentia delentur quo ad culpam, & poenam aeternam: quae habent connectionem: licet alias mortale baptismum commissum: non remitteretur sine contritione. sed hoc est per accidens. Vel potest dicit econuerso, quod licet alias attritio sufficeret: tunc tamen mortale adiunctum impedit, ne sufficia. Et tunc propter vtrunque sacramentum, & praeteritum, & futurum remittuntur omnia mortalia, sed differenter: quia per baptismum praecedentia directe: sequentia vero ex naturali concomittantia, econtrario autem per poenitiam in voto, quia de fictione in baptismo habet confiteri, no n solum de peccatis post baptismum, sed de peccatis ante baptismum homo habet confiteri.

Opinio tertia est dubia: deficit enim primo, quia supposito, & sacramenta ex sola pactione Dei: sicut Merellus conferant gratiam: tunc pactio Dei licet possit esse dilatoria, sicut est de praesenti: tamen ipse habet probare, quod sit dilatoria, quod non facit. ergo secundum eam nulla via re- stat per quam baptismus sit fictione recedente causa gratiae, quia in dante Merellum non assinatur hora dandi prandium quando placebit recipienti: sed quando placebit danti, vel dare mandanti. Vnde si non sit paratus recipere, quando ille vult daro, & dat aliis, postea non recipiet. Vnde cum Deus velit dare tempore sacramenti, & det omnibus dispositis: si tunc nolut recipere: postea vi pactionis non recipient, nisi aliud dica tur. Et licet sic possit dari Merellus: vt quando placebit recipienti illum ostendere, tune recipiat sicut dantur literae: tum magis consueuerunt dari, quod quando placebit domino, tunc reddatur prandium, & qui tunc non erit paratus, postea perdat. Posset autem quantum ad hoc sic colorari opinio quantum ad id, quod primo dixit: quia litera summi regis data est nobis: Qui crediderit, & baptizatus fuerit &c. & non distinguit, quando credat, vel non, dum tamen in hac vita. Vndocum non distinguat: dum tamen homo ante mortem fuerit baptizatus, & crediderit fide formata ante mortem saluat. Aliter nisi in fide moriat: prius si potuit baptizari damnatur. vnde dicit pactio diuina, quod dummodo aliquis baptizatus in fide, moriat, saluatur: licet haec non concurrant: sed ista pactio non excludit characterem, nec virtutem: sicut nec econuerso, vt ipsi postea dixerunt, & bene.

sed pro ista opinione videt, quia si in contrahendo matrimonium vir sit fictus intendens decipere, & solum carnalem copula extorqᷓre: nihil est actum, & nihil est causatum: & tamen postea fictione recedente est verum matrimonium: ita & hic, licet nihil sit causatum, nec character, noc aliud.

sed non est simile, quia ibi reiterant omnia, quae sunt de substantia, ꝗe ibi est nouus consensus eius, qui non consenserat, & perseuerat consensus eius, qui prius consenserat, qui si mutatus esset, matrimonium non esset, ad cuius essentiam oportet concurrere mutuu consensum. Hic aute iam tranerunt materia, & forma baptismi.

Est autem contra eos illud, quod dicunt in alia materia de satisfactione. scilicet quod poe nitentia facta in statu pcti mortalis animo satisfaciendi ost poenitentia de mortali incipit valere per modum sacri non per modum meriti, si ex ea est aliquid relictum: puta macies, vel paupertas, vel aliquid huiusmodi aliter non. Ita si ex sacro est aliquid derelictum: puta character: vel ornatus, illo durante poterit remota fictione, sequi effectus: aliter ex nulla pactione poterit.

Ite ex nulla pactio ne Dei diceremus, si sacerdos non intenderet consecrare, quod postea ipso reintendente, & nilhil dicente, conficeret corpus Christi: quia nullus effectus haberetur ergo si per baptis mum propter fictionem nihil fiat ex pactione Dei postea re cedente fictione nihil fiet. sic igit tenenda est opi. Tho. tanquam verior.

Ad argumentum in oppositum di cendum, quod non est simile de sacramento eucharistiae, quod consistit in consecratione materiae, quae non potest praestare impedimentum sacramento, & de sacramento poe nitentiae, & baptismi: in quibus suscipiens potest impedimentum praestare.

Quod baptismus, aquae sanctus est a bono, & a malo datus bono, vel malo.