Librum IV, Distinctio 1, Pars 1, Quaestio 1

In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti Amen. Cum desiderarem vestris caritatibus in aliquo deseruire et id exposuissem uenerabilibus Patribus Domino nostro uersati et Domino [deux mots coupés] est eis expedire ut elegam quartum Sententiarum propter utilitatem materierum que in ipso tractantur, maxime quo ad septem sacramenta Ecclesiae quibus saluator noster sua gloriosa passione hanc dedit efficaciam ut essent quasi septem salutaria medicamenta morborum animarum nostrarum, per quorum ritam et dignam administrationem et vsum omnipotens Dominus et peccata dimittit et graciam sanctificantem tribuit et etiam propter facilitatem earundem materierum [sic] saltem respectu eorum quae in libris praecedentibus continentur. Et cum secundum venerabilem Hugonem in Didascalicon omnium christiano philosopho lectio exhortatio esse debeat magis quam occupatio et debeat in eo bona desideria non necare, sed pascere et veritatis sibi viam ostendere ut, secreta Dei alcius intelligens, arcius amet, maxime hoc videtur pertinere ad religiosos qui se uite monastice manciparunt, quibus tamen locuturus sim et secundum Beatum Augustinum super Iohannem sermo doctoris moderandus sit secundum capacitatem et exigentiam auditorum, cogitaui in processu rescindere methaphisicalia et phisicalia et materias subtiles, scilicet steriles et quaestiones magis curiosas quantum fructuosas et etiam superfluas diuisiones ex huiusmodi que difficultatem facere possent simplicibus et magis eorum animum occupare quam edificare. Et volo procedere modo faciliori quo potero et prout materia admittit que fiunt pro tempore pertractanda, et quia in illo 4o Sententiarum Magister agit principaliter de sacramentis Ecclesiae, de Iudicio finali, de resurrectione corporum, de penis dampnatorum et de gloria beatorum et de multis alys, ad illas principales materias pertinentibus posset iste quartus liber diuidi in multas partes, sed in processu Domino largiente.

In prima distinctione Magister tractat de sacramentis in generali, propter quod sit questio prima: talis dubitatur utrum in quolibet hominum statu fuerint aliqua sacramenta.

Arguitur quod non, quia per gratiam et virtutes peccati vulnera sanantur in nobis, igitur non indigemus sacramentis: ad istorum sanationem tenet communia, cum sacramenta secundum Hugonem de Sancto Victore sint instituta ut medicinae peccati. Cum ergo illa sanacio possit aliunde sufficienter fieri, uidetur quod sacramenta essent et fuissent superflua. Antecedens patet quia propter hoc gracia a sacramentis dicitur sanitas et decor animae, et philosophus 2° Ethicorum comparat uirtutem sanitati corporali.

In oppositum est quot dicit Beatus Augustinus in libro Contra Faustum : dicit enim omnis religio habuit aliqua signa exteriora in quibus conueniebant ad Deum tollendum, sed omnis status hominum habuit aliquam religionem. Igitur in omni statu hominum fuerunt aliqua huiusmodi signa et illa dicuntur et sunt sacramenta, ut patebit.

Pro declaratione criminorum in titulo quaestionum positarum est notandum quod dum septem distingwitur status humani generis in hac vita.

Primus est status innocentie siue naturae integrae aut necessarie institute, quod idem est uel durauit a creatione Ade usque ad ipsius lapsum in peccatum: et ille status fuit breuis quia eo die quo creabantur Adam et Eua, eodem lababantur in peccatum per transgressionem duum precepti. Dicitur autem status ille innocencie uel status naturae integre, quia Deus creauit primos parentes innocentes [lacuna] […] -gros in na- […] defectu cor- […] superaddidit […] et gratias gratis […] per illud breue […] iusti et in nomine […] superaddita conse- […] idem tempus […] naturalia ma- […] -sci et erant su-[…] -poris et animae […] mansissent ipsi […] si ipsi et eorum posteri semper in innocentia perstitissent. Idem etiam status ex eadem causa dicitur status nature institute, quia quamdiu prothoplasti manserunt innocentes uel iusti quemadmodum creati erant, tamdiu mansit eis eorum natura integra et illesa sicut erat a Creatore condita et fuerat instituta. Alius status humani generis in hac vita est status naturae lapse siue naturae corrumpte et est status in quo nunc sumus, qui incepit a peccato primorum parentum - scilicet Ade et Eve - et durat vsque in finem mundi. Dicitur autem status ille status nature lapse uel corrupte, quia cum peccauerunt primi parentes contra praeceptum Dei in quo in penam peccati spoliati sunt iustitia originali et innocentia, cum quibus creati erant et multis alys bonis que pro se et pro sua posteritate receperunt. Tunc similiter puniti sunt ipsi et omnis eorum posteritas cum omnibus istis malis et innumerabilibus defectibus quos continue sentimus in anima et corpore, unde dicit Ysidorus in De summo bono : "Cuncta mala per peccatum primi hominis pro pena translata sunt in vniuersum genus humanum." Dicitur ergo status naturae corrupte eo, quod natura in Adam propter peccatum aliquo modo fuit corrupta, quia spoliata multis bonis et quasi sauciata et vulnerata eo, quod incidit in multa mala et defectus qui transfusi sunt in omne genus humanum, sicut magis habet uideri in 2° libro. Ex hoc significabat saluator noster Luce 10° in parabola de homine quod "descendit a Ierusalem in Iericho et incidit in latrones qui eum spoliauerunt et plagis impositis semiuiuum reliquerunt," cuius tamen vulneribus sanandis Samaritanus ei approprians vinum infudit et oleum. Hoc etiam Magister loquitur in principio illius prime distinctionis, cum dicit: Samaritanus uulnerato approprians alligamenta adhibuit quia contra peccati originalis et actualis uulnera sacramentorum remedia Deus instituit. Vbi per vulnera intelligere debemus praedictam generalem lesionem humane naturae ex peccato primorum parentum et per Samaritanum intelligere debemus Dei filium qui appropinquauit nobis cum humanam naturam, in vnitatem suppositi assumpsit et curam nostre salutis agens instituit nobis sacramenta Noue Legis efficacissima remedia contra peccati originalis et actualis peccati vulnera.

(Dubitatur) 2° - Notandum quod in statu naturae corrupte distingvvntur tria tempora: primum fuit ab Adam usque ad tempus in quo Deus per Moysen dedit populo Israhel Legem scriptam in Monte Synai. Et illud dicitur tempus legis naturae eo, quod tunc non fuerint diuinitus data aliqua praecepta uel pauca data erant ad bene viuendum praeter ea que ex naturali racione nota erant et quibus homines naturali racione ad bene viuendum informabantur. Secundum tempus in statu nature corrupte fuit tempus Legis scripte et dominauit a Moyse usque ad Christum Dominum, in quo tempore populus Iudaicus viuebat sub Lege Veteri quam Deus ipsi per Moysen scriptam dedit et in qua eidem populo multa praecepit ceremonialia et iuditialia que lex nature non habuit, ut patet per totum Penthateucum. Tertium tempus est tempus Noue Legis siue tempus gracie, quod incepit a Christi aduentu et durabit vsque in finem mundi.

Tertio notandum quod sacramentum causatur in littera a mysterio tripliciter.

Primo pro re sacra, scilicet qua fit hominis sacratio, et isto modo sacramentum secundum eum est sacrum secretum, id est sacrum significatum. Alios sacramentos hoc modo dicimus sacramentum Trinitatis, sacramentum deitatis, sacramentum Incarnationis, etcetera: quodlibet enim istorum est res sacra, homines sacrans et est significatum per aliqua signa a Deo ad hoc instituta. Isto modo non accipitur sacramentum in proposito, sed de sacramento taliter accepto agitur in primo et tertio libro.

2° modo accipit Magister sacramentum generaliter, et sic secundum eum sacramentum est sacre rei significatum. Sic tamen intelligendo quod sacramentum isto modo: 2° modo acceptum est res sensibilis ex Dei speciali institutione significans rem sacram et ut sit sanctificantem et sanantem morbos animae. Hec diffinitio conuenit in generali et sacramentis Noue Legis de quibus dicetur posterius et sacramentis Veteris Legis, qualia fuerunt decimationes, oblationes, varia sacrificia, agnus paschalis et cetera huiusmodi: ista enim fuerunt res sensibiles, id est visu perceptibiles, et significabant Christum, passionem eius et mortem, etcetera, que sunt sacre res, et sanctificant homines et sanant et reparant homines. Et fuerunt a Deo ad hoc institute ut per eorum exercitium et vsum significarent hominibus huiusmodi sacras res et tamquam eos sanctificantes et sanantes, quia glorificabant Christum tamquam reparatorem mundi et redemptorem, etcetera. Et sanctificabant eius mortem, passionem, resurrectionem, etcetera que ad humanam generis redemptionem pertinebant. Quomodo autem sacramenta Veteris Legis significauerunt Christum et passionem eius et mortem volo determinare in vno et proportionabiliter intelligatur in alys. Declaro ergo hoc de oblacione agni, cuius frequens vsus tunc fuit in sacrificys: agnus enim est animalis manswetum, ratione cuius rite significat Christum manswetum, de quo dicitur Ysaie quinquagesimo : "SICUT OVIS AD OCCISIONEM DUCETUR ET QUASI AGNUS CORAM TONDENTE OBMUTESCIT ET NON APERIET OS SUUM." Agnus talis offerabatur qui fuit sine macula, ratione cuius aperte significat Christum dominum de quo iterum Ysaie 5° et Prime Petri secundo: "QUI PECCATUM NON FECIT NEC INVENTUS EST DOLOS MORE EIUS." Agnus huiusmodi innocens et sine macula tunc ymolabatur pro peccatis alienis ut pro peccatis populi, aut pro peccatis hominum eundem agnum offerencium; sic innocens Dominus noster ymolatus est pro peccatis non suis, quia nullum habuit nec habere potuit, scilicet ymolabatur pro peccatis alienis, quia nostris et tocius mundi per ymolationem et esum agni pascalis fily Israhel liberati sunt a seruitute egiptiaca, ut habetur Exodi duodecimo. Sic per Christi passionem et mortem liberati sumus a seruitute dyabolica. Iuge: sacrificium quod fiebat de agno significabat beatitudinis perpetuitatem et rite significat Christum Dominum qui est eterna nostra beatitudo. Ecce quam aperte oblatio et ymolatio de agno significabat Christum Dominum ut reparatorem nostrum et ad hoc significandum huiusmodi agni oblatio a Deo instituta est, et sic intelligatur de alys; isto 2° modo accipiendi sacramentum volo vti in ista quaestione.

3° modo accipit Magister sacramentum proprie prout solum conuenit sacramentis Noue Legis et forte conueniebat circumcisioni et de ista acceptione sacramenti loquar posterius in alia quaestione.

Conclusio prima: non fuerunt instituta aliqua sacramenta pro statu innocentie, sicut nec sunt aut erunt aliqua in statu glorie. Prima pars patet quia vbi nulla fuit infirmitas animae, ibi non fuit opus aliqua medicina eius sanatiua, dicente Domino Mathei nono: "non est opus medico bene habentibus," sed in statu innocentie nulla fuit infirmitas animae, igitur tunc non fuit opus aliqua medicina eius sanatiua qualia tamen sunt sacramenta, propter quod uenerabilis Hugo uocat ea vasa medicinalia. Minor autem, scilicet quod in statu innocentie non fuerit aliqua infirmitas animae, nunc patet quia omnis infirmitas animae uel est peccatum uel ex peccato proueniens, sed in statu innocentie nullum fuit peccatum hominis, etcetera. Ex eodem patet secunda pars conclusionis, cum in statu glorie nullum sit aut esse possit peccatum aut qualiscumque defectus.

Secunda conclusio: in omni statu vie post lapsum necessarium fuit a Deo aliquod institui sacramentum. Patet quia secundum Hugonem quandocumque fuit morbus, tunc fuit etiam necessaria medicina eiusdem morbi. Sed quia peccatum in hac uita in omni statu humani generis post lapsum fuit morbus - quia peccatum et maxime originale cum quo communiter sew regulariter omnes nascuntur - igitur in hac uita, in omni statu hominum necessaria est et fuit homini sacramentalis medicina. Sed est hic notandum secundum beatum Thomam quod cum dicitur quod pro omni statu vie post lapsum primorum parentum fuerint sacramenta hominibus necessaria, hoc non debet intellegi de necessitate absoluta, scilicet quod sit sic necessarium sicut necessarium est Deum esse. Tamen, cum ex sola diuina bonitate et libertate sint instituta, istud est intelligendum, quod sunt necessaria ad consecutionem finis, scilicet sanationis et curationis animae a peccato. Non tamen sic, intelligendo quod Deus hominem sine eis non possit sanare et mundare a peccatis: Deus enim virtutem suam non alligauit sacramentis, ut dicit Magister in littera, sed huiusmodi sacramenta sunt et fuerunt necessaria, id est vtilia ad consecucionem huius finis, scilicet sanacionis. Magis enim congrue fit hominis curacio per sacramenta quam alio modo rite, sicut dicimus quod equus necessarius est ad ambulandum non quod homo sine equo non possit ambulare, sed quia in equo homo facilius uadit. Ita in proposito huius sacramenti, aut congruitatis et utilitatis tres causas ponit Magister in littera cum dicit quod instituta sint propter humiliationem, propter erudicionem et propter exercitationem. Nam, ut dicit beatus Thomas, homo per peccatum sic corruptus fuit quo ad cognicionem quod eius mens nouerat solum se occupare arta sensibilia propter quod quidem sola sensibilia crediderunt esse. Et si aliqui ad cognicionem intelligibilium perueniebant, tamen ea secundum modum sensibilium indicabant, et ideo fuit necessarium, id est fuit pervtile et congruum ualde sanacioni et curacioni huiusmodi morborum et defectuum nostrorum ut deus instituerat sacramenta sensibilia per que homo de spiritualibus erudiretur, ita quod ex eis proficeret ad spiritualia cognoscenda que ipsa sacramenta significabant. Et illa est secunda causa qua Magister tangit in littera, cum dicit: "Propter erudicionem instituta sunt ut per illud quod fortiter in spiritu uisibili cernitur ad invisibilem virtutem, que intus est ad cognoscenda mens erudiatur." Et subdit dicens: "Homo enim qui ante peccatum sine medio Deum uidebat, per peccatum a Deo habuit ut nesciat diuina capere nisi humanis exercitatus," id est qui diuinam cognitionem ante peccatum non ex sensibilibus signis capiebat, sed per infusionem illi per peccatum. Sic habuit ut nesciat diuina capere nisi per sensibilia exercitatus, quo ad affectum taliter quod rebus sensibilibus quasi summis et optimis inherebat, et Deo postposito in ypsis sensibilibus finem sui statuebat. Et ideo fuit homini pervtile ut Deus sibi instituerat sensibilia sacramenta ut homo, subiciendo se rebus eo quod natura inferioribus disceret ex hac humilitate et aswesceret non sistere in eis, sed affectum quem circa ea habet referret in Deum a quo solo salutem quaerit. Et illa est prima causa qua tangit Magister cum dicit in littera, propter humiliacionem, ut dum homo insensibilibus rebus que natura infra ipsum sit, ex praecepto Creatoris se referrendo subicit quod hac humilitate et obedientia Deo magis placeat et apud eum mereatur, cuius imperio salutem quaerit in inferioribus se. Et si non ab illis, sed per illa a Deo fuit insuper homo sic corruptus etiam quo ad accionem quo ipsis sensibilibus inordinate vtebatur et fuit necessarium, id est pervtile homini ut instituerat Deus sensibilia sacramenta ut homo ex eis disceret huiusmodi sensibilibus vti ordinate secundum Dei institucionem. Et illa est tercia causa quam Magister tangit in littera cum dicit, propter exercitacionem: "Similiter instituta sunt quia cum homo otiosus esse non possit." Proponitur ei utilis et salubris exercitatio in sacramentis pro alio et alio statu vie.

Tertia conclusio: pro alio et alio statu vie post lapsum fuerunt alia et alia sacramenta. Pro quo notandum quod in omni statu et tempore post hominis lapsum requirebatur fides de reparatione uenturo in mundum, per quem esset medicina morbi, quia sine fide reparatoris nulli umquam salus fuit nec erit, propter quod dicitur Actuum quarto capitulo : "NON EST IN ALIQUO ALIO SALUS, NEC ENIM ALIUD NOMEN EST SUB CELO DATUM HOMINIBUS IN QUO OPORTEAT NOS SAVOS FIERI." Ymo fides de reparatore cadens est antiquorum et modernorum, quia quem illi uere tunc credebant uenturum in mundum, passurum, resurrecturum, istum nos uere credimus nunc venisse mortuum fuisse, resurrexisse, etcetera. Propter quod dicit beatus Hugus in libro De nuptys et concupiscentyis : eadem fides mediatoris quae nos saluat, saluos faciebat iustos antiquos, pusillos cum magnis, quia sicut credimus Christum in carne uenisse ita illi uenturum, et sicut nos mortuum ita illi tunc moriturum, et sicut nos nunc credimus eum resurrexisse, ita illi crediderunt resurrecturum, et nos et illi ad iudicium mortuorum et viuorum venturum. Sicut ergo tempore legis naturae omnes iusti credebant uenturum redemptorem et reparatorem ac saluatorem generis humani, sic in eodem tempore instituta fuerunt aliqua sacramenta que fuerunt protestaciones et signa eiusdem reparationis uentura et eius passionis, mortis et resurrectionis et similium que ad reparatorem humani generis pertinebant. Et secundum Hugonem de Sancto Victore huiusmodi sacramenta tempore legis naturae fuerunt etiam in genere, scilicet doctrine oblationes et sacrificia. Et dico notantur in genere quia in sacrificiis et oblationibus fuit aliquod speciale institutum et determinatum, sed suffecit homini facere in hijs decentia et sibi possibilia, ut patet de sacrificys Abel et Cayn (Genesis quarto), qui obtulerunt fruges et animalia ex oblationis nomine (Genesis octauo). Qui obtulit alia animalia ex oblatione: Melchisedech qui obtulit vinum et panem (Genesis 14°) ; et ex oblatione Abrahe qui obtulit vaccam triennem (Genesis quarto decimo). In tempore vero legis scripte quia crevit fides mediatoris saltem quo ad articulorum explicationem, ut determinatur in tertio distinctione 54a. Ideo oportuit tunc multipliciter sacramenta et determinari ea in speciali quantum ad singulares circumstancias, tempore autem Legis gratia instituta sunt a Christo alia sacramenta prioribus multum perfectiora, ut uidebitur posterius. Et hys igitur patet conclusio 3a: nam tempore Legis naturae fuerunt tria genera sacramentorum in generali, et non fuit tunc circumcisio saltem ante tempus Abrahe, sed tempore legis scripte fuit circumcisio per totum et fuerunt agnus pascalis et multiplicia sacrificia et oblaciones et distincte penitentie satisfactiones et multa talia usque ad singulares circumstancias determinata. In Noua ??? Lege sunt sacramenta alia posterius enumeranda, an autem ante circumcisionem fuerit institutum aliquid speciale sacramentum in remedium originalis - sine quo originale non dimittebatur - est dubium. De quo dicetur posterius cum de circumcisione agetur. Ad argumentum ante appositum, quando dicitur: "gracia et virtutes sanant uulnera peccatorum, igitur non indigemus sacramentis," negatur quia, licet enim gratia et uirtutes sanctae formaliter, quia sunt ipsamet sanitas, ipsa tamen sacramenta sunt pervtilia ad sanandum, sicut medicinae aliquot modo effective eo, quod causant gratiam saltem sacramenta Noue Legis. Et est simile: licet sanitas sanet formaliter, adhuc indigemus medicinis que sanent effective et causant sanitatem, ex quo etiam patet quod non frustra fuerunt instituta sacramenta quia, licet homo posset sine eis saluatus fuisse per penitentiam et obseruationem mandatorum, tamen non tam bene propter multas vtilitates quas afferebant et afferunt homini sacramenta debite suscepta, ut patuit in corpore quaestionis.