Librum IV, Distinctio 1, Pars 1, Quaestio 2

Qveritur secundo vtrum sacramenta Veteris Legis suo tempore contulerint gratiam racione operis operati.

Arguitur quod sit, quia sacramenta a sacrando dicuntur sicut ornatus ab ornando et monimentum a monendo, sed sine gratia non potest aliquid sacrari, igitur sacramenta Veteris Legis non conferebant gratiam per quam sacrabant.

2° - in canone misse fit oracio ut sacrificium Ecclesiae fiat Deum acceptum sicut sacrificia antiquorum Patrum, scilicet Abel, Abrahe et Melchisedech accepta fuerunt. Dicimus enim supra que propicio et sereno vultu respicere digneris et ea accepta habe sicut accepta habere dignatus es munera puri tui iusti Abel, etcetera. Sed sacrificium Ecclesiae confert graciam ratione operis operati, igitur et sacramenta Veteris Legis conferebant graciam ratione operis operati.

3° - Hugo de Sancto Victore dicit quod ex quo homo egrotare cepit Deus in sacramentis suis medicinam parauit, sed medicina non potest exhibere contra morbum peccati nisi per graciam; igitur sacramenta antiquorum gratiam conferebant.

In oppositum arguitur sacramenta Veteris Legis non auferebant peccata, igitur non conferebant gratiam communia. Tenet, quia gratia aufert peccata. Antecedens patet per apostolum ad Hebreos 10, vbi vult quod "impossibile erat sangwine hircorum et taurorum auferri peccata."

Pro ista quaestione est notandum primo quod circa sacramentum sunt duo consideranda: primum est opus operatum et est ypsummet sacramentum applicatum alicui aut ab aliquo susceptum, verbi gratia dignus pascalis fuit sacramentum Veteris Legis, ut patuit in priori quaestione. Et ille rite commestus secundum institutionem et modum Legis Mosaice dicitur in eodem sacramentum opus operatum. Similiter amputacio praepucy in loco generationis facta secundum ordinationem Veteris Testamenti fuit tunc sacramentatio; et ista amputatio praepucy in circumcisione dicitur opus operatum, quia ipsummet sacramentum. Similiter intelligatur de oblationibus, de sacrificys, de baptismalibus et innumeris alys sacramentis et ritibus Veteris Testamenti. Secundum considerandum in sacramento est secundum Thomam usus eius, et est illud quod tenet se ex parte ministri aut ex parte suscipientis sacramenti, quemadmodum est eius disposicio in deuotione, in fide et principaliter est eius volitio qua vvlt vti sacramentum uel qua vvlt sacrificare, offerre et edere agnum pascale, aut aliquod huiusmodi exercere, aut etiam est exterior vsus et operatio in quantum tamen ab interiore uolicione procedit et imperatur. Et ille vsus sacramenti vocatur operans eo, quod est operacio et actus istius qui sacramento tali vtitur, et maxime interior volicio qua libere vult tali sacramento vti propter Deum et a qua volicione exterior usus imperatur.

2° - Notandum quod cum queritur vtrum sacramenta Veteris Legis conferebant graciam intelligitur non de quacumque gracia gratis data, sed intelligitur de ista speciali gracia quae est vna virtutum theologicarum, et in Scriptura dicitur gratia gratum faciens. Gracia quidem eo quod gratuita Dei bonitate tribuitur ut donum eius eximium, sed gratum faciens dicitur eo, quod naturam hominis et opera eius gratificat Deo, et sine ea nemo est acceptus nec alicuius opera etiam quantumcumque bona sunt sine ea meritoria vite eterne, ut patet per Augustinum in De doctrina christiana et in De laudibus caritati et in multis alys locis. Et dare docet apostolus primae Corinthiorum 13° dicens: "SI DISTRIBUERO OMNEM SUBSTANTIAM MEAM IN CIBOS PAUPERUM ET TRADIDERO CORPUM MEUM ITA UT ARDEAM, CARITATEM AUTEM NON HABUERO, NICHIL MICHI PRODEST." Dicitur enim ipsa gracia etiam caritas, ut per apostolum hic. Et hoc ideo, quia hominem qui eam habet facit carum Deo et eius amicum. Iuxta illud Iohannis 15° : "IAM NON DICAM VOS SERVOS, SED AMICOS MEOS." Quod Dominus dixit apostolis: "Ratione caritatis habite ab eos," facit etiam homini Deum carum et dilectum. Et dicitur caritas infusa quia a Deo inmediate creatur et voluntati hominis infunditur ratione, sicut anima humana a solo Deo creatur et corpori praedisposito infunditur; sic caritas a solo Deo creatur et animae praedisposite infunditur. Et infunditur prima paruulo in baptismo et sic, cum peruenerit ad etatem perfectam et peccauerit mortaliter, tunc perdit eam. Nequaquam enim simul stant in eadem anima mortalis culpa et caritas infusa, ut probat Augustinus in De penitencia. Tali autem homini caritas redditur per contritionem et in eo augetur et integratur per cuiuslibet sacramenti Noue Legis uitam dignam, susceptionem et per omnem bonum actum quem facit homo, inexistente caritate. Multa alia nomina habet in Scriptura de quibus et alijs proprietatibus caritatis sew gratiae gratum facientis uidendum est in libro 3° et 2° plenius. Cum ergo queritur vtrum sacramenta Veteris Legis, etcetera conferant gratiam, det intelligi de tali gratia de qua dixit, scilicet gratum faciente sew de infusa caritate.

Hijs praemissis sit conclusio prima, excepta circumcisione de qua posterius dicetur: nullum aliud Veteris Legis sacramentum conferebat gratia ex operis operati. Patet per illud apostoli ad Hebreos 10° superius allegatum: "impossibile est sanguinatione yrcorum et taurorum auferri peccata." Vbi dicit Glossa quod Deus illa imposuit tunc in seruitutem et non in iustificationem, igitur non conferebant gratiam ratione operis operati alias iustificassent. Item ad Corinthiorum 3° dicit apostolus "quoniam ex operibus Legis non iustificabitur omnis caro" vbi opera Legis dicuntur 2m Glosam que cum Lege instituta sunt et terminata, ut erant cerimonialia et figuratiua que unquam valuerunt conscientiam mundare. Item dicunt sancti quod Lex dedit occasionem mortis in quantum ostendebat peccatum et gratiam adiutricem ad resistendum eisdem peccatis non conferebat per huiusmodi sacramenta ratione operis operati. Vnde Augustinus super illud Iohannis primo - "LEX PER MOYSEN DATA EST, GRATIA ET VERITAS PER IHESUM CHRISTUM FACTA EST" - dicit: "Lex minabatur, non opitulabatur; iubebat, non sanabat. Langworem ostendebat, non auferebat, sed praeparabat medico uenturo cum gratia et ueritate."

Secunda conclusio: Vsus sacramentorum Veteris Legis fuit meritorius vite eterne quando fiebat rite ordinate et in caritate, ita quod operans fuit auctoritate et caritas eum mouit ad sic rite vtendum talibus sacramentis. Patet per uenerabilem Bedam dicente quod sacramenta Veteris Legis suo tempore custodita et seruata secundum congruum eorum vsum vitam conferebant eternam nisi sit eiusdem eterne uite meritorium igitur, etcetera.

Item omnis actus uirtutis formate caritate est meritorius uite eterne, sed vsus sacramentorum Veteris Legis fuit actus uirtutis latrie, quia actus pertinens ad cultum diuinum et latria virtus in sanctis et iustis fuit formata caritate; igitur usus iste fuit in eisdem sanctis et iustis meritorius vite eterne, etcetera.

Ex ista conclusione sequitur quod sacramenta Veteris Legis fuerunt meritoria uite eterne ratione operis operantis. Patet quia in sacramentis opus operans est vsus eorum secundum modum praedictum et talis vsus in habente caritatem fuit meritorius vite eterne, ut dicit conclusio praecedens, quia fuit opus virtutis - scilicet latrie - interius libere a voluntate elicitum aut exterius ab eadem volicione imperatum. Igitur et huiusmodi vsus sacramentorum fuit ratione operis operantis meritorius vite eterne. Secundo sequitur quod sacramenta Veteris Legis quo ad opus operans conferebant gratiam. Patet quia quid meretur vitam eternam, hoc etiam confert gratiam ex conclusioni doctrina doctorum, et alibi habet plenius uideri. Cum ergo huiusmodi sacramenta ratione operis operantis conferebant graciam, quia per modum meriti - licet non ratione operis operati - quia non per modum sacramenti. Et hoc est dicere quod sacramentum per se non habuit vim aliquid de gracia conferendi, sed solo volicio utendi sacramento ex fide et devocione merebatur gratiam augeri et gradum glorie, sicut aliter actus virtutis ex caritate elicitus talia meretur. Et ideo poterat esse in causa, quod vnus in Veteri Testamento vtebatur sacramento et aliter non, et tamen habentur equale meritum. Exempli gratia pono in causa quod Moyses et Aaron tempore suo habuerint equales voliciones vtendi sacramento aliquo sui temporis, ut sacrificandi aut edendi agnum pascalem, etcetera et habuerint equales caritates ac fidem et deuocionem, et omnia fuerunt paria quae faciunt ad bonitatem actus. Et quod Moyses vsus fuerit sacramento vt scilicet quod sacrificaverit actualiter aut comederit agnum pascalem, etcetera, Aaron uero non quod impeditus fuit paupertate, aut infirmitate, aut captiuitate aut alio tali legittimo impedimento. Tunc licet Moyses habuerit in tali sacramento opus operatum et opus operans et Aaron solum opus operans, tamen habebant equale augmentum gratiae et merebantur equalem gradum gloriae, quia opus operatum nichil tunc conferebat de gracia aut de gloria, sed solum opus operans, et hoc habebant equale et eque bonum quia habebant actus virtutis latrie, scilicet voliciones sacrificandi, etcetera equales et eque bonos per omnia. Et ex equali caritate, fide et deuocione procedentes igitur habebant equale meritum et praemium, secus uero est modo de sacramentis Noue Legis in quorum digno vsu homo duplicem consequitur graciam vnam ex opere operato et aliam ex vi sacramenti, ut patebit in proxima quaestione.

Tertia conclusio plura sacrificia Veteris Legis purgabunt ab inmundicijs carnis etiam ratione operis operati, pro quo notandum quod in Veteri Lege multa impedimenta erant constituta quibus homines tunc ad tempus efficiebantur inydonei ad vsum sacramentorum. Et hec impedita dicebantur inmundicia carnis non quod essent alique macule in corpore, sed quia per talia homo ad tempus reddebatur inydoneus ad corporaliter accedere ad sedendum ad sancta, ut adingrediens templum, ad habitandum intra castra, ad vsum sacramentorum, etcetera. Et aliqua sacramenta Veteris Legis purgabant ab alijs inmundicijs carnis, id est illos qui talibus sacramentis vtebantur reddebant ydoneos ut accedere possent ad templum et ad castra et ad cetera sacramenta, et talia fuerunt sangwis yrcorum et aqua expiationis et cetera que habentur Numeris 19° et in aliis multis locis. Propter quod dicit apostolus ad Hebreos 9° : "« SAMGWIS YRCORUM ET TAURORUM ET CINIS VITULI ASPERSUS INQUINATOS SANCTIFICAT AD EMENDACIONEM CARNIS »." Et ista inquinacio secundum Magistrum in littera fuit contactus mortui et fuerunt plura alia. Et Augustinus dicit: "Nichil aliud intelligo in- -quinationem quam Lex mundat nisi contactum mortui hominis quem qui tetigerat inmundus erat septem diebus, sed purificabatur secundum Legem die tertio et septimo et mundus erat ut iam intraret templum." Et subdit Magister: "Mundabant etiam interdum a corporali lepra illa legalia" quod tamen non est sic intelligendum, quod leprosos uere sanauerit. Sed cum dicit beatus Thomas mundabant, id est mundatos ostendebant quando signa aliqua lepre que apparuerunt cessabant. Diceret aliquis contra illam conclusionem quod inter omnia sacramenta Veteris Legis magis pernegativum erat cinis uituli aspersus, ut patet Numeris 19° et tamen illud magis mundabat quam purgabat, igitur nec alia mundabant. Antecedens patet quia sacerdos, quod vitulam ymolabat, sanabat se et uestimenta sua et cum alios aspergebat inmundus efficiebatur, ut patet Venerabilis Beda igitur. Respondet sanctus Thomas quod ymo cinis aspersus mundabat modo praedicto, sed sacerdos lauabat se. Hoc fecit ne cum manibus sangwinolentis et timorosis alia tangeret, etiam quia sacramentorum ad communia non debet esse commixtio, vnde et vncti crismate lauauit manus et abstergunt exilii causa, quod autem alios aspergendo et sic mundando inmundus reputabatur. Hoc institutum fuit propter tria: primo propter hoc, ut sacerdos etiam esset sub oneribus Legis sicut alij, et 2° ad tollendum superbiam sacerdotum de hoc, quod alios sanctificabant inmundi, ergo erant secundum Legem ne superbirent ex hoc super alios quos sanctificabant. Tertio ad significandum quod sacerdos in Noua Lege propter maximam sanctitatem sacrificij ??? et propter maximam reuerentiam eidem debitam semper se debet inydoneum reputare.

Ad argumenta ante opposita ad primum respondet sanctus Thomas quod sanctificatio vno modo importat emundationem a peccato et confirmacionem in bono que fit per gratiam; et sic sacramenta Veteris Legis non dicebantur sacramenta improprie, scilicet quasi signa sanctificancium. Recte, sicut inproprie dicimus sanum illud quod tantum significat sanitatem, et dicit Magister in littera quod minus proprie in Scriptura sepe sacramenta uocantur, quia signa erant rei sacre quae utique non praestabant saltem rationem operis operati. Alio modo sanctificatio dicitur mancipatio alicuius ad aliquod sacrum et isto modo dicebantur sacramenta quasi mancipancia ad sacra, quia per ea fiebat quedam ydoneitas rerum ad sacrum vsum et in templo, et in vasis, et ministris. Et in populo illo modo etiam dicebantur apud gentiles sacramenta militaria, quibus homo mancipatur officio militari.

Ad secundum dicitur quod ibi non comparamus sacrificium nostrum, scilicet sacramentum altaris ad sacrificia veterum, etiam quorumcumque saltem quo ad opera operata et quo ad sacramenta in se eo, quod nostrum sacrificium altaris incomparabiliter dignius est et plus placens Deo quam sacrificia quorumcumque antiquorum Patrum in Veteri Lege. Sed fit ibi comparacio quo ad opera operantia, quia fit comparacio fidei et deuotionis sacerdotis offerentis ad fidem et deuocionem sanctorum Patrum, tunc scilicet in Veteri Lege Deo sacrificancium. Nam propter fidem et deuotionem istorum trium Patrum ibi nominatorum placuerunt Deo ipsorum sacrificia, propter quod dicitur Genesis 4° : "RESPEXIT DEUS AD ABEL ET AD MUNERA EIUS." Ecce, primo respexit Deus ad Abel quia virtus et deuocio Abel offerentis placuit sibi et post hoc dicitur quod respexit ad munera eius quia propter merita ipsius placuerunt Deo eius sacrificia. Et ita petimus ut etiam Deus tales nos faciat in fide, deuotione et caritate ut illud sacrificium dignissimum quod in seipso semper sibi placet et est sibi acceptissimum etiam fiat sibi a nobis acceptum.

Ad secundum dicitur secundum beatum Thomam quod sacramenta Veteris Legis dicebantur medicine quantum ad significationem et non quantum ad collacionem gratiae. Vel, dicatur quod Hugo de Sancto Victore fuit illius opinionis, quod sacramenta Veteris Legis aliquo modo conferent graciam, et ideo vocauit ea medicinalia. Sed quia hoc non tenetur communiter et uidetur adversum dictis sanctorum et ideo non est in hoc curanda ista auctoritas sua.