Librum IV, Distinctio 1, Pars 1, Quaestio 4

qveritur quarto vtrum sacramentis Noue Legis insit quedam virtus ratione cuius causent et producant gratiam effectiue.

Arguitur primo quod non insit eis virtus talis, quia sacramenta Noue Legis non habent a seipsis huiusmodi virtutem. Et ergo si esset in eis, oportet quod habentur a Deo eam et non est a signare quando eis data sit: non enim in ipsa institutione sacramentorum eis dari potuit, quia res ille et illa uerba tunc non erant. Et illi quod non est nichil datur, nec potest dici quod Deus quotidie dat eis illam virtutem a nouo, quia dicunt doctores quod creatio in hoc tempore solum animarum rationalium et gracie et non possent eis alio modo dari de nouo nisi per creationem igitur, etcetera.

Secundo, talis virtus uel esset corporalis uel spiritualis, sed nullum istorum igitur minor probatur quia si esset corporalis tunc non posset agere in spiritum producendo caracterem uel aliud huiusmodi, et sic esset virtus illa virtus frustra. Si autem virtus huiusmodi poneret spiritualis, tunc non posset esse in sacramento, quod est corporale, quia quomodo posset accidens spirituale esse in subiecto corporeo et extenso ?

Tertio: in sacramento sunt plura, scilicet uerba et res. Si ergo poneretur talis virtus in sacramento, uel illa esset in altero tantum et hoc non cum non fit maior ratio de vno quam de altero uel poneretur in vtroque, et hoc item non potest rationabiliter dici quia illud esset multiplicare maculam sine necessitate eo, quod idem esset in diuersis subiectis, scilicet in verbis et rebus sacramenti et in diuersis sillabis verborum, et esset accidens in accidente subiectiue, quia huiusmodi virtus esset in verbis, in opere et per aerem sonantibus igitur, etcetera.

Quarto sicut in naturalibus non est ponenda pluralitas sine necessitate secundum Philosophum primo Phisicorum et 3° De anima: natura enim non habundat in superfluis nec aliquid facit frustra saltem secundum speciem. Ita etiam in fide non sunt plura ponenda quam veritas fidei non requirit ponere talem, sed veritas fidei non requirit ponere talem uirtutem in rebus aut verbis sacramentorum, cum omnia possint convenienter saluari: sine ea igitur superfluum est eam ponere.

Quinto: in sacramento altaris nulla talis virtus est ponenda, igitur pari ratione nec in alijs sacramentis. Antecedens patet quia ibi transustanciabatur panis in corpus Christi et hoc non potest fieri aliqua virtute finita et creata, sed fit solum virtute divina infinita. Igitur fictitium videtur po- -nere talem virtutem in sacramentis igitur, etcetera. Deinde arguitur quod ipsa sacramenta non causant gratiam, siue insit eis talis virtus siue non, quia dixit Beatus Benedictus de cena Domini: "Sicut infestatur canonicus per librum, abbas per baculum et Episcopus per annulum, sic diuisiones gratiarum sunt diuersis edite sacramentis, sed liber non est causa canonicatus, nec annulus episcopatus igitur, nec sacramenta sunt causa gracie." Secundo, quia si sacramenta essent causa gracie, tunc maxime essent cause effective ipsius productiue; sed hoc non potest esse cum gratia secundum omnes creetur a solo Deo igitur, etcetera.

In opposito arguitur et primo quod insit sacramentis quedam specialis virtus et spiritualis ordinata ad graciam pro ipsa inducenda, quia dicit Augustinus que est vis aque ut corpus tangat et corpus abluat; igitur habet baptismus aliquam virtutem et ita videtur esse de alijs sacramentis a pari ratione.

Similiter Beda dicit quod Christus tactu mundissime carnis sue vim generatiuam contulit aquis.

Tercio sacramenta sunt medicine spirituales, ut dicit Hugo: medicinae autem que non habent aliquam virtutem invtiles sunt, cum ergo medicinae spirituales et sacramentales non possunt esse de se invtiles. Sequitur quod habeant aliquam virtutem igitur, etcetera.

Quarto arguitur quod sunt causa pro gratiae productiua quia illa est differentia inter sacramenta Noue Legis et Veteris Legis, quia Noue Legis sacramenta causant quod figurant, id est significant et Veteris Legis non ut sepe dictum est, cum ergo sacramenta Nove Legis significent gratiam. Sequitur quod etiam causant eam et hoc etiam notum est ex diffinitione sacramenti Noue Legis.

Quinto: sacramenta continent graciam et nonnisi ut causa suum effectum, igitur sunt cause gracie et non materialis, nec formalis, nec finalis - ut notum est - igitur sunt eius causa efficiens. Igitur antecedens patet quia in Glossa ad Galathas sic dicitur, quod sacramenta Veteris Legis dicebantur egena et inania quia graciam non continebant, sed hoc non potest dici de sacramentis Noue Legis, scilicet quod egena sunt et inania: igitur graciam continebant. Idem patet per diffinitionem Hugonis superius positam vbi interceptans clausolas dicitur etiam quod sacramentum est gratiam continens; propter hoc etiam dicuntur vasa gracie et vasa medicinalia quamuis apud omnes sit certum et firmissime credendum sit quod sacramenta Noue Legis gratiam conferant et aliquo modo causent, vt prius dictum est.

Tamen de modo causandi eam et de virtute qua mediante causent non est inter doctores plena concordia, sed sunt de hoc due famose opiniones: vna est beati Thomae et multorum aliorum secum in hoc concordancium, qui dicunt primo quod ex applicacione sacramenti Noue Legis secuntur in anima digne suscipientis duo effectus spirituales.

Primus est caracter uel est quidam ornatus animae quo ad alia sacramenta que caracterem non inprimunt.

Secundus effectus qui sequitur ex applicatione sacramenti est ipsa gracia iustificans et gratum faciens.

2° dicunt quod Deus in sacramento Noue Legis in eius applicatione et vsu dat quandam virtutem spiritualem qua mediante ipsum sacramentum producit in anima hominis primum effectum, scilicet caracterem uel animae ornatum, qui caracter uel ornatus est dispositio ad cuius positionem Deus causat semper graciam in eadem anima nisi ponat impedimentum et obicem.

3° dicunt quod ipsa sacramenta respectu primi effectus, scilicet caracteris vel ornatus, sunt cause efficientes eo, quod illum effectum mediante uirtute a Deo eis impressa producunt causaliter effectiue. Respectu secundi vero - scilicet iustificationis aut gracie - non sunt cause producentes sed solum sunt cause disponentes, quia producunt effectiue ornatum aut caracterem, qui est disposicio prima ad quam Deus inmediate producit gratiam eam creando et iustificat hominem. Et sic Deus est causa principalis respectu amborum effectuum, et sacramentum est causa instrumentalis efficiens quidem respectu primi - scilicet caracteris et ornatus - et est solum causa disponens respectu 2i - scilicet gratie - quia illam non attingit productive, sed solum producit disposicionem qua, posita in anima et non existente obicem, Deus creat gratiam. De hac re possunt poni plura exempla ex quibus omnibus simul combinatis potest aliquo modo hec materia intelligi: primum exitum est quod ??? uirtute sua naturali agit in embrionem producendo in eo complexionem conuenientem animae humane, qua complexione, posita in materia tamquam sufficienti disposicione pro humana anima infundenda, Deus solus creat animam humanam et ipsam corpori sic praedisposito infundit. Sic sacramentum Noue Legis per virtutem sibi desuper datam agit in animam producendo in ea caracterem aut ornatum, qui est sufficiens dispositio ad gracie receptionem in eo qui non ponit obicem; aliunde, qua dispositione posita, Deus solus creat gratiam et eam animae sic praedisposite infundit.

Secundum exitum est - dicit Damascenus in suo 3° - quod humanitas Christi fuit uelut quoddam organum sew instrumentum deitatis et ideo humana natura commentabat aliquid in opere virtute diuina. Et ergo quando Christus tangendo mundauit leprosum tunc, sicut diuinitas sanat leprosum principaliter, sic tactus Christi corporalis causabat salutem leprose non ut signum solum, sed ut instrumentum quod commentabat aliquo modo in tali opere deitatis, scilicet in istius hominis sanationem. Sic in proposito uidetur ymaginandi quod, cum applicatur alicui sacramentum, tunc Deus ut agens principale iustificat hominem et sacramentum concurrit non ut signum solum, ut dicunt alij, sed ut instrumentum quod producit dispositionem necessariam ad gratiam suscipiendam et sic ut Dei instrumentum pertingit ad effectum ad quem per se non posset attingere, et ideo pro illo producendo communicatur sancta virtus quedam supernaturalis.

3um exitum est ignis Purgatory uel Inferni: agit penaliter in animam separatam, ymo idem ignis agit in vnam animam plus et in aliam minus, 2m diversitatem culparum, et neutrum illorum posset ignis ex se, sed potest hoc et facit in quantum instrumentum diuinae iustitie. Sic in proposito sacramentum agit in animam dispositionem primam ad graciam imprimendam et hoc non posset ex se et ex sua natura, sed facit ut instrumentum diuinae misericordiae homines per sacramenta iustificantis et ut hoc posset facere Deus ei dat virtutem spiritualem mediante qua illud operatur.

Quartum exitum: calor igneus, in quantum est instrumentum animae in corpore animalis. Habet secundum Philosophum inde anima generare carnem quam secundum suam naturam non posset generare, quia secundum propriam naturam non haberet nec dissoluere et corrumpere. Ita in proposito sacramentum - quod est aqua, uel oleum, uel alia similis materia corporalis - ut instrumentum Dei agit in animam et agit in eam nobilem dispositionem, scilicet caracterem aut aliud ornatum animae quorum neutrum posset ex se. Sed potest mediante virtute sibi ad hoc diuinitus data quod valde facit ad nobilitatem et excellenciam sacramentorum Noue Legis, quod eis Deus dat tam nobilem uirtutem supernaturalem ut possint tam nobilem effectuum agere in animam. Et ut non solum sint signa gratiae dande - sicut denarius plumbeus, uel aliud simile esset signum alterius elemosinae, uel alterius rei accipiende - sed sint aliquo modo cause gracie, scilicet dispositiue prout superius fuit aliqualiter declaratum. Vlterius dicit Sanctus Thomas quod uirtus illas sacramenti est in ipso sacramento sicut in subiecto. Gratia uero est in sacramento, non ut in subiecto, nec ut in vaso - ut patet ex dictis - sed est in sacramento eo modo quo effectus est in sua causa. Et quia sacramentum est causa gratiae dispositive instrumentaliter - ut patet ex dictis - et ergo gratia est in sacramento sicut in causa sua dispositiva instrumentali - et hoc volunt Glose et sancti cum dicunt gratiam esse in sacramento et sacramentum continere gratiam - diceret aliquis: - Sacramenta dicuntur vasa medicinalia, et vasa gratie quomodo ergo dixisti, quod gracia non est in sacramentis ut in vaso. Respondet Sanctus Thomas quod pulcherrime dictum est gratiam contineri in sacramentis sicut in vaso per quandam similitudinem: sicut enim quod est in vaso non denominat vas, sed in eo conseruatur ut possit inde accipi cuiuslibet, ita gratia quae modo praedicto continetur in sacramentis non denominat ea, nec qualificat sicut actus solet denominare et qualificare subiectum, sed gratiam in ipsis sacramentis potest accipere quicumque eis digne et laudabiliter vti voluerit. 2m hanc positionem esset respondendum ad argumenta ante opposita quae uidentur contra eam militare et ergo breuissime monebo solum aliquas euasiones; sed qui eam defendere voluerit cogitet particularius.

Ad primum dicitur secundum Sanctum Thomam quod sacramenta respectu effectus sacramentalis sunt instrumenta, sed virtus agendi instrumentaliter non datur instrumento saltem complete nec quando mouetur actualiter a principali agenti. Et ergo illa virtus datur sacramentis solum in ipso eorum vsu et applicatione et definit cum ipso sacramenti vsu.

Ad primum dicitur quod virtus est spiritualis et est in sacramento corporali, quod non debet reputari intentione mens sicut nec de anima humana que est indivisibili corpore.

Ad 3m posset dici quod virtus est in solo elemento quia, id est realiter sacramentum ut in aqua baptismi, uel in oleo, uel posset etiam poni in vis per assistentiam uel inherentiam.

Et cum dicitur in illo argumento et in sequenti, scilicet in quarto, quod non sunt multiplicanda miracula sine necessitate, dico quod huiusmodi non ponuntur ibi fieri sine necessitate et rationabili causa, quia ponuntur ad saluandum dicta sanctorum. Quae alia non possunt - ut uidetur - rationabiliter saluari, quia in hijs quae pertinent ad materiam fidei magis oportet sequi auctoritate sacre Scripturae et dicta sanctorum quam rationes et argumenta que sepe fallunt. Sancti autem expresse dicunt sacramenta Noue Legis habere virtutem et causare gratiam quam significat quod sancti non dixissent nec tam diligenter prosecuti fuissent, nec ipsa sacramenta aliquam realem virtutem et causalitatem crediderint habere.

Ad 5tum posset dici quos talis virtus et causalitas ponitur in sacramentis solum respectu gratiae et illa non causatur in transubstantiatione ex ui sacramenti, sed in sacramenti vsu et sumptionem. Et ergo non oportet - ut videtur - ut uirtutem huiusmodi ponetur in verbis consecrationis, sed posset poni in specibus sacramentalibus cum sumitur sacramentum. Ad aliud dicit Sanctus Thomas quod - sicut ex praecedentibus ibidem patet - Benedictus non intendit respondere similitudinem sacramentorum ad illa nec quantum ad significationem, quia annulus est signum et etiam baculus et similiter sacramenta, sed sacramenta vltra hoc sunt causa.

Ad vltimum patet ex corpore questionis quomodo sacramenta sunt causa instrumentalis dispositiua respectu gracie, et hoc sit dictum de illa prima opinione et sint illa tantum recitative dicta.

Alia est opinio Scoti et multorum secum in hoc concordancium qui dicunt primo quod non sit aliqua virtus supernaturalis in sacramentis quam Deus eis infundat in vsu et applicatione eorum. Probant hoc argumentis: a principio arguitis ante oppositum questionis et maxime ex hoc, quod videtur eis superfluum talem virtutem ponere eo, quod omnia possunt saluari sine tali virtute et non oportet sic multiplicare maculam sine necessitate.

Secundo dicitur quod, si caracter est quedam qualitas positiua in anima, tunc talem caracterem non producit sacramentum nec forte posset producere etiam mediante tali virtute quam alij ponunt, quia caracter est quedam forma supernaturalis que non potest esse cernendus actionis naturalis, sed tantummodo creacionis sicut anima humana et gratia et sicut virtus, quam aly ponunt a Deo immediate. Igitur item non oportet ponere virtutem qualem aly ponunt in sacramento ad producendum caracterem. Sicut enim ipsi dicunt quod Deus solus producit illam virtutem sacramenti et ei infundit, ita dicatur quod solus Deus producit caracterem et infundit animae, et sic nulla erit causa ponendi uirtutem huiusmodi ad caracterem producendi, nec aliquem alium effectum.

Tertio dicunt quod sacramenta non sunt cause gratiae illo modo, quod efficiant et producant siue principaliter, siue instrumentaliter in animam aliquam dispositionem super naturalem, qua posita Deus semper producat gratiam. Patet ex dictis cum naturalem talem dispositionem producant nec forte producere possint, sed dicuntur gratiae causae instrumentales solum isto modo et propter hoc, quia habent actionem aliquam naturalem exterius circa corpus aut circa sensum hominis qua facta rite, secundum Christi institutionem et Ecclesiae ordinationem. Et non existente impedimento insuscipienti, Deus semper causans gratiam ex sua ordinacione et pactione firma. Sic enim Deus ordinat et pepegit cum Ecclesia sua et firmiter statuit quod quicumque viator rite et digne suscipit sacramentum aliquod Noue Legis, quod ille simul cum illo accipit gratiam a solo Deo immediate: exin gratia in baptismo. Ibi enim aqua quae est baptismi materia ex sui natura habet illam operationem circa hominis corpus quod habet illud abluere, et illa ablucio exterius circa corpus hominis facta cum debita forma uerborum, cum debita intentione et ceteris requisitis est causa qua posita Deus solus ex sua firma pactione. Interius causat gratiam et abluit animam a peccatis, sacramento non producendo in anima quamcumque praeuiam dispositionem. Et ideo sacramentum potest ratione illius dici causa gratiae instrumentalis uel 2m alios ministerialis, quia est quasi ministerium vnum quo posito Deus ponit gratiam.

Pro huius declaracione possunt poni aliqua exempla satis familiaria: primum est quod 2m aliam opinionem caracter uel aliter quidam animae ornatus est disposicio qua posita Deus ex ordinatione sua et pacto cum Ecclesia semper producit gratiam in eadem anima si non posuerit obicem peccati. Ita in proposito dicendum - secundum praesentem opinionem - quod ablucio aquae, uel linicio olei, etcetera cum verbis debitis est inmediate disposicio qua posita Deus semper causat gratiam et hoc ex ordinatione et firma cum Ecclesia pactione.

2m exitum: multum dicitur aliquo modo causa praemy eo, quod praemium acquiritur per meritum et tamen meritum nullam disposicionem aliam a se causat in anima respectu praemy accipiendi. Sed Deus ex sua firma promissione statuit et ex sua invariabili et infallibili veritate semper implet et seruat quod existente merito ipse vult dare praemium correspondens. Sic in proposito sacramentum dicitur ‘causa gracie’ aliquo modo, et tamen nullam dispositionem praeuiam producit in anima, sed Deus posita rita applicatione sacramenti producit gratiam ex pacto suo inviolabili cum Ecclesia sua inito.

3m exitum sit quod princeps aliquis pro signo pacis instituat tactum manus ut solitum fuit apud veteres de porrectione dextere, et determinet se adhuc, et firmiter paciscatur quod semper cooperetur illi signo ad effectum pacis signatum, nisi impediat indisposicio alterius. Tunc posito tactu manus ponitur pax et non ex hoc, quod tactus ille agat in animam aliquam dispositionem specialem pacis effectiuam, sed solum ex pacto firmo inter illos habito. Sic in proposito, quia Deus applicacionem ritam sacramentorum Noue Legis instituit pro signo gratiae conferende et se ad hoc determinat quod semper cooperari vult illo signo ad effectum per ipsum signatum, ut impediat indispositio persone suscipientis sacramentum. Et ideo, quando rite applicatur sacramentum viatori disposito, tunc semper causat in eum gratiam non sic, quod sacramentum producat aliquod in animam, etcetera, sed Deus solus inmediate hoc facit ex suo pacto firmissimo et inviolabili, quod cum Ecclesia sua pepegit et semper seruabit.

4m exitum: si princeps institueret aliquod signum ut denarium plumbeum cum certo caractere aut alio tali et ordinaret quod quicumque accipit vnum de istis signis, ille habeat centum libras, tunc ille denarius (non add. ms.) dat tali centum libras, sed solus princeps dat, et denarius est tantum signum dationis futurae. Sic in proposito Deus instituit sacramenta Noue Legis et ordinat quod quicumque vnum ex illis rite et digne accipit, ille accipiat etiam gratiam. Et illud sacramentum non dat gratiam ipsi suscipienti, sed est solum signum gratiae conferende et Deus solus immediate dat effectiue.

5m exitum: ex diuina iussione per Elizeum prophetam locionem corporis exteriorem in aqua Iordanis consecuta est, in Aamon syro mundacio lepre corporalis, ut patet 4to.

Responditur 5°: et non est secuta uirtute aliqua ad aquas Iordanis, cum nullam talem tunc habuerit quia fuit in Veteri Lege, sed facta est immediate a sola diuina virtute. Sic in proposito applicacionem ritam aque baptismalis sequitur mundacio animae a lepra spirituali per gratiae infusionem; non ex virtute aliqua speciali que sit in sacramento, sed sola ex diuina virtute ipsi sacramento praedicto modo assistente. Hec opinio habet respondere ad argumenta ad oppositum questionis facta.

Ad primum ergo dicitur 2m eam quod Augutinus non vvlt, quod aquae baptismi aut materiae alterius sacramenti insit vna virtus specialis et supernaturalis secundum modum quem ponit prima opinio, sed vvlt solum quod ex Dei ordinacione est, quod quando aqua baptismi applicatur homini rite 2m Christi institutionem, tunc Deus sic assistit sacramento quod ipse interius sua virtute gratiam infundit et illa mediante corpus abluit et mundat a peccato. Virtus enim illa de qua Augustinus loquitur est virtus diuina que ex suo pacto sic aque baptismi assistit, quod cum ipsa aqua corpus tangit exterius, Deus interius mundat animam effectiue producendo gratiam, quamuis aqua causat eam misterialiter suo modo.

Respondetur ad 2m, ut illa virtus uel vis aque dicatur efficax Dei ordinacio concomitanciam in sacramenti rita applicatione et non dicatur illa vis regeneratiua aqua, qualitas et virtus productiua caracteris tamquam dispositionis et necessitatis ad gratiae productionem.

Ad 3m dicitur quod sacramenta Noue Legis sunt vere et vtiles ac efficaces medicinae animae, non quidem sanitatem, scilicet gratiam efficiendo aut aliquam dispositionem ad eam praeuiam in anima producendo, sed tantum ut causae ministeriales, ad productionem concurren- -do modo qui praedictus est.

Ad vltima duo dicitur quod sacramenta continent gratiam non proprie - sicut vas continet liquorem - sed similitudinarie - sicut signum suum signatum - et sic causa ministerialis suum effectuum. Et hoc volunt sancti et non aliud, ut dicit illa opinio. Ex istis patet etiam differentia inter sacramenta Noue Legis et Veteris Legis 2m illam opinionem, quia sacramenta Noue Legis dicuntur causare gratiam quam significat propter hoc, quod talis pactio a Deo certa illa sacramenta est et ordinacio, quod in eorum rita applicacione semper velit causare gratiam indigne suscipienti. Talis autem pactio non erat facta in sacramentis Veteris Legis ut accedentes ad ipsam semper gratiam acciperent, et ideo dicuntur gratiam non conferre, sed tantum promittebant pro futuro dandam per Christum verum, quod ista de prima opinione fundat se principaliter in auctoritatibus et modo loquendi doctorum sanctorum qui valde aperte attribuunt sacramentis Noue Legis virtutem et causalitatem respectu effectuum sacramentalium. Pactio autem illa sola et ordinatio Dei de effectu per ipsum dando non tribuit ipsis sacramentis aliquod de ratione causae, sed solum de ratione signi, quia haberent se solum ut denarius plumbeus nichil dans, sed solum qui est signum indicans quis debeat accipere. Item sacramenta Noue Legis que differunt a sacramentis Veteris Legis 2m istam ordinationem solum - ut dicit secunda opinio - non differrent ab eis secundum rationem causae, sed solum secundum modum signandi in quantum illa significant gratiam ut statim dandam. Illa vero non ut statim, et ergo uidetur quod ista secunda opinio non satisfaciat intencioni sanctorum quorum dictis in tali materia plus standum est quam racionibus et argumentis. Ex ambarum opinionum dictis sequitur quod sacramenta Noue Legis ex se et quantum est ex parte eorum sunt semper efficacia. Patet quia quodlibet sacramentum Noue Legis aut eius vsum quantum est ex parte sui concomitatur semper effectus principalis ad quem significandum et causandum institutum est, igitur ex se semper est efficax. Patet quia hoc est, sacramentum esse efficax, scilicet ipsum et eius vsum semper concomitari effectum quantum est ex parte sui. Et cum non fuerit impedimentum aliunde, antecedens probatur quia secundum ambas opiniones effectus principales ad quem significandum et causandum sacramenta instituta sunt et eorum vsus institutus est ex gratia gratum faciens et quandocumque fit sacramentorum ritus, vsus uel applicacio. Tunc Deus causat eandem graciam indigne suscipienti, et hoc ex pacto primo et instrumentali cum Ecclesia inito. Et dixi nominaliter ex se et quantum est ex parte sacramentorum quia si aliquando non sequitur effectus, hoc est propter indispositionem suscipientis quia ponit obicem gratiae per peccatum, et hoc non minuit efficaciam sacramenti sicut sol semper illuminat quantum est ex parte sui, et ideo efficax est ad semper illuminandum, non tamen semper illuminat propter obstaculum aut propter impedimentum rei illuminande ut propter nubem interpositam aut propter clausionem fenestre, sed manet dubium vnde et a quo sacramenta habeant huiusmodi efficaciam.

Respondent doctores concorditer, et dicunt quod habent eam a Deo tamquam a causa principali et efficiente. Patet quia quod sacramenta concomitatur semper eorum proprius effectus, hoc est eorum efficacia, vt dictum est, et hoc habent a Deo ut a causa principali quia solo statuit, ordinat et inviolabiliter servare vult semper quod ad omnem ordinatum sacramentorum vsum concomittetur effectus proprius eorum et solus tamquam principalis eosdem effectus inmediate producit causaliter effectiue, ut sepe dictum est.

Secundo dicunt concorditer quod a Christo et Eius passione habent sacramenta efficaciam suam ut acta meritoria, quia Christus Dominus sua passione hoc nobis meruit, quod Deus talem efficaciam sacramentis Noue Legis dedit. Quia non meruit quod Deus talem pactum cum Ecclesia sua fecit, quod in omni ordinato vsu sacramentorum vult continere ad effectum eorum producendum, et sic inviolabiliter seruat et semper seruabit. Ex quibus patet quod Christus Dominus ratione duplicis naturae, siue scilicet diuine et humane, est dux, causa, efficacie sacramentorum, quia secundum quod Deus est cum Patre et Spiritu sancto causa influens, gratiam causans et infundens, sed 2m quod homo est causa meritoria, quia per passionem suam quam 2m quod homo sustinuit meruit nobis, quod diuina uirtus sic efficaciter assistit sacramentis.

Contra illa arguitur primo sic: passio Christi non est, ergo non est causa alicuius effectus et percommunis non est causa sacramentorum. Antecedens patet quia dictum est: praeterita est.

Secundo si sacramenta habent efficaciam a passione Christi, hoc maxime esse a vvulnere lateris eius, sed ab illo nullum sacramentum accepit efficaciam, igitur nec ab alia eius passione maior patet, quia super illo Ad Romanos 5°. In similitudinem praeuaricationis Ade dicit Glossa: sicut ex latere Ade dormientis sumpta est costa - vnde formata est Eua - sic ex latere Christi dormientis in cruce fluxerunt sacramenta, scilicet aquae ablutionis et sangwis redemptionis. Et vigesima 2a De ciuitate Dei dicit Augustinus in exordio generis humani de latere viri dormientis: detracta costa edificata est femina, Christum et Ecclesiam iam cum sacramento prophetari oportebat. Sopor ille, quippe viri dormientis, mors erat Christi cuius examinis incerte pendentis lancea latus perforatum est, ad quem inde sangwis et aqua simul profluxit, que sacramenta esse nouimus quibus Christi edificatur Ecclesia, minor scilicet, quod non suppresserint efficaciam ab illo vulnere lateris Christi. Patet quia, cum vulnus illud fuit Christi lateri inflictum, tunc iam Christus mortuus fuit et anima a corpore separata, ut patet Iohannis 19°. Igitur tali vvlnere nichil tunc meruit.

3° - Aliqua sacramenta Noue Legis fuerunt a Christo instituta ante eius passionem, et illa suam efficaciam non habebant a Christi passione. Antecedens patet de sacramento baptismi, de quo Dominus dixit Iohannis 3°: "NEC QUIS RENATUS FUIT EX AQUA ET SPIRITU SANCTO NON POTEST INTROIRE IN REGNUM DEI." Et de Ewcaristia patet Luce 22° et Mathei 26°, vbi habetur quod Christus eam instituit ante passionem, quia in vltima cena.

Ad primum argumentum dicitur secundum Scotum quod, licet passio Christo non sit in actu, est tamen in cognitione et acceptatione diuina et hoc sufficit ut sit causa meritoria propter quam tunc facta. Deus sic ut est dictum assistit sacramentis: sic enim est in nobis quod multa conferimus alys propter seruicia aut merita quae non sunt in actu potencia.

Sic in proposito ad secundum dicitur quod, quia illud wulnus inflictum fuit lateri Christi, eo iam mortuo, et ideo sacramenta non fluxerunt de wulnere illo, nec sumpserunt ab eo efficaciam suam tamquam a causa meritoria. Sed cum sancti dicant ea inde fluxisse, volunt solum per hoc in misericordiae quandam similitudinem expressam, quam habent ea que de Christi latere fluxerunt cum ut istis sensibilibus que sunt in quibusdam sacramentis. Sangwis enim qui fluxit de latere Christi expressiorem habet similitudinem cum specibus sub quibus est sangwis in Ewcaristiae sacramento et aqua que inde fluxit specialius assignatur materia baptismi, que duo sunt sacramenta principaliora. Et ad hoc innuendum dicitur extra de celebratione missarum ut in istis duobus, scilicet aqua et sangwine, duo maxima sacramenta regenerationis et redemptionis relucent.

Ad 3um dicitur secundum Scotum quod omnia sacramenta Noue Legis que Christus ante suam passionem instituit habuerunt tunc efficaciam ab eius passione ut exhibita, non quidem in actu exteriori, sed interiori actu. Christus enim a primo instanti conceptionis sue habuit meritum passionis, quia in primo instanti conceptionis et deinceps semper habuit etiam secundum humanam voluntatem perfectam et consumatam volicionem liberam offerendi se in passionem et mortem pro salute hominum. Et in isto interiori actu consistit principaliter meritum: Deus enim principaliter intuetur cor. Quodquod ergo Christus in tempore vite sue et conuersacionis in terra instituit, hoc potuit etiam tunc habere efficaciam a passione sua non quidem completa opere exteriori, sed ab eo secundum humanam voluntatem perfecte volita, que volicio et interior promptissima oblacio ex ardentissima caritate fuit diuinitati acceptissima et gratissima et propter hoc meritoria causa efficacia sacramentorum a Christo institutorum. Videtur tamen aliquibus quod huiusmodi sacramenta Noue Legis a Christo ante eius passionem instituta habuerunt. Tunc scilicet eo hic morante et ante passionem minorem efficaciam quam post exhibitam passionem habuerunt, et nunc habeant passio volita interiori actu et cum hoc exhibita actu exteriori; et in re maiorem eis tribuit efficaciam quam solum volita actu interiori. Ita vult Scotus et idem Petrus de Tharantasia in praesenti questione et in solutione racionis vnius. Et consonat illi quod doctores communiter dicunt, scilicet quod omne bonum gratiae et gloriae quod vmquam post culpam Ade hominibus collatum est aut confertur totum est collatum et confertur racione passionis Christi, et ex merito illius quidquod enim gratiae collatum fuit iustis ante Christi aduentum, illud conferebatur eis a Deo ratione passionis Christi futurae et adhuc nullo modo exhibite, nec in voluntate humana Christi nec in actu exteriori, sed ab hominibus credite et a Deo praeuise. Et quidquod gratiae est collatum hominibus post Christi aduentum et ante eius passionem, hoc fuit eis collatum ratione passionis Christi a Deo praeuise, et iam a Christo exhibite quo ad voluntatem, licet non quo ad factum quidquid autem nunc boni confertur hominibus illud confertur eis racione passionis Christi nunc exhibite et voluntate et facto et a nobis ut sit credite. Et dicunt communiter doctores quod Christi passio nunc exhibita est efficacior quam cum fuit exhibenda, vnde pro eodem actu bono Deus minorem gratiam dedit ante aduentum Christi - cum eius passio nullo modo fuit exhibita - quam post eius aduentum, cum fuit exhibita sola voluntate Christi. Et nunc dat plus de gratia pro illo eodem bono opere quando passio est exhibita et voluntate Christi et actu exteriori, et proportionabiliter intelligi de sacramentis, ut fuit dictum.

Sunt adhuc pauca dubia et braeuia circa textum.

Primum vtrum omne sacramentum sit signum, quod sic patet per Magistrum in littera qui proprie principium textus diffiniendo sacramentum dicit, quod omne sacramentum est signum et non econuerso, et ideo in diffinitione sacramenti ponit hic signum pro genere.

In oppositum arguitur quia triplex est signum scilicet demonstratum, quod est respectu praesentis praenoscitum, quod est respectu futuri et rememoraturi, quod est de praeterito. Sed nullum illorum conuenit sacramento, quia contingit aliquando quod recipiens sacramentum non habet gratiam de praesenti, nec habuit in praeterito, nec habebit in futuro et ergo sacramentum nullo modo est gratiae signum. Item Augustinus in De doctrina Christiana et similiter Magister in littera diuidunt signa in naturalia et in data, id est constituta, sed sacramenta non sunt naturalia nec data igitur, etcetera. Minor probatur quia non sunt eadem apud homines, igitur non sunt naturalia nec sunt mutabilia, igitur non sunt instituta sew data siue uoluntaria.

Est notandum secundum sanctum Thomam quod signum importat nobis aliquod notum per quod manuducimur in cognitionem alterius nobis occulti, et quia res sensibiles sew sensv perceptibiles sunt nobis primo note, ymo omnis nostra cognitio incipit a sensibilibus, ut dicit Aristoteles primo Phisicorum. Et ideo proprie dicitur signo res sensibilis nata nos manuducere in cognitionem alicuius nobis occulti, et hoc vvlt Magister cum proprie principium illius prime distinctionis dicit signum et res praeter speciem quam ingerit sensibus aliud aliquod ex se faciens in cognicionem uenire, id est signum proprie acceptum est res que sensu percipi potest, et que ex sui natura uel institutione voluntaria nata est hominem ducere in cognicionem alicuius occulti. Et dico ex sui natura propter signa naturalia ut fumus qui ex sui natura habet, quod ostendit et manifestat ignem etiam occultum. Et dicitur uel ex institutione propter signa instituta, ut sunt sacramenta que a Deo instituta sunt ad significandum gratiam et alia spiritualia de se occulta.

Respondetur ergo ad dubium quod isto modo, accipiendo signum, omne sacramentum est signum, quia quodlibet est res sensibilis, ut aqua baptismi, aut oleum in crismate, uel species albedenis in Ewcaristia et ceterys et quodlibet ex diuina institucione natum est nos manuducere in cognitionem alicuius effectus spiritualis et occulti, ut patebit amplius cum de quolibet agetur in particulari.

Ad primum argumentum in oppositum respondetur quod sacramenta Noue Legis tria significant, scilicet causam primam sanctificantem - sicut baptismus significat mortem Christi que est prima causa meritoria sanctificacionis nostrae, et quantum ad hoc sunt signa rememoratiua eo, quod signa cum est praeteritum in cuius memoriam nos ducit. Secundo significant effectum sanctificationis quae etiam faciunt et causant - quae significatio est eis principalis - et sic sunt signa demonstratiua que significant gratiam conferri principaliter illi suscipienti. Nec obstat si aliquis per sacramentum sanctitatem non recepit quia hoc non est ex defectu sacramenti sed ex indisposicione suscipientis: sacramentum enim conferret quantum esset in se. 3° significant finem sanctificationis, scilicet vitam eternam et quantum ad hoc sunt signa praenoscita, sacramenta vero Veteris Legis erant tradita signa praenoscita quia significabant solum futura, ut est superius dictum.

Ad secundum dicitur quod sunt signa instituta quia, licet aptitudinem significandi habeant, a natura tamen actualem et ordinationem ad significandum habent ab institutione diuina, et ergo sunt signa instituta et voluntaria. Sed quia imposita sunt a voluntate diuina omnino invariabili, et ex hoc sunt inmutabilia signa.

Secundum dubium circa hoc quod dicit Magister obseruancie cerimoniales Veteris Legis: queritur enim quod intelligat per cerimonias.

Respondetur quod cerimonie dicuntur ritus et obseruancie exteriores maxime circa cultum diuinum qui secundum se non habent causam manifestam quare illa et sic fiant potius quam alia. Vel aliter quamuis possint habere causam ex sua institutione, ut dicit sanctus Thomas ut in Veteri Lege dicebantur cerimonie, circumcisio, vnctio regum, esum agni pascalis, 2m certum modum et obseruantiam, iuge sacrificium, abstinentia a carnibus suillis et a multis alys cibis et innumeralia erant in Veteri Lege, maxime circa diuinum cultum que non habebant causam ex se nec ex sua natura, quare ipsorum vsus esset in diuino cultu, et tali modo pocius quam vsus aliorum et alio modo quamuis habuerint causam ex Legis institucione. Verum, quod aliqui capiunt cerimonialia strictius, distingwentes sacramentalia Veteris Legis a cerimonialys eiusdem. Suo modo cerimonie dicuntur apud nos nunc thurificatio, celebracio misse cum talibus apparatibus cum tali, tantu et insuper genuflexiones, inclinaciones et innumera huiusmodi que sunt circa diuinum cultum et in obseruancys religionum. Dicuntur autem cerimonie quasi munia ceteris que apud gentiles collebatur pro Dea frugum, quia ei primo sunt sacrificia instituta et huiusmodi, et exinde translatum est nomen ad omnem obseruantiam circa diuinum cultum. Vel, secundum Valerium Maximum dicuntur cerimonie a Caere oppido in quo Romani primo ritus suos instituerunt.

3° queritur de hoc quod Magister dicit: "homo enim qui ante peccatum sine medio Deum videbat," etcetera.

Est circa hoc notandum quod - ut dicit Magister in 2° distinctione 23a - homo in statu innocentie habuit distinctionem boni et mali et habuit scientia rerum creatarum et cognicionem veritatis. Et subdit quod homo tunc fuit praeditus triplici cognitione, scilicet Creatoris et sui ipsius et rerum propter se factarum. Et dicit quod ad talem cognicionem homo tunc, scilicet ante lapsum, non studio et disciplina aliqua per interuallum temporis profecitur, sed ab exordio sue conditionis diuinitus illam perceperit. Et item dicit quod primus homo cognitionem Creatoris accepisse creditur: cognouit enim a quo creatus fuit non eodem modo cognoscendi quo a credentibus absens creditur, sed quadam interiori aspiratione qua Dei potentia contemplabatur, non tamen ita excellenter sicut post hanc vitam sancti, sicut visuri. Ita, si homo perstitisset in statu innocencie ipse Dei et rerum spiritualium notitiam non accepisset ex sensibilibus et per discursum et alium laborem, sicut modo facimus, sed recepisset talium cognitionem inmediate a Deo per infusionem, et multo clarius quam talia hic cognoscere valeamus. Et hoc voluit Magister in praedictis verbis cum dixit: Sine medio Deum videbat, id est secundum sanctum Thomam diuinorum cognitionem non ex sensibilibus signis accipiebat, sed per infusionem.

Vltimo dubitatur circa hoc quod Magister dicit: proprie finem istius prime partis distinctionis duo sunt in quibus sacramentum consistit, scilicet verba et res. Verba ut invocatio Trinitatis, res ut aqua, oleum, et cetera huiusmodi. Videtur quod hoc non sit verum: sacramentum enim est aliquod vnum, sed ex duobus que non sunt coniuncta non potest aliquod vnum fieri nec vnum potest esse forma alterius. Cum ergo verba et res sint omnino separata, videtur quod ex eis non possit constare sacramentum.

Secundo: in Veteri Lege erant sacramenta et ista non habebant aliqua verba determinata et eis appropriata, igitur non omne sacramentum constat ex verbis et rebus, et videtur quod nec pari ratione sacramenta Noue Legis debeant constare ex verbis et rebus.

Respondet Sanctus Thomas quod commune est omnibus sacramentis quod consistant in rebus sensibilibus invisibilem effectum gratuitum significatibus, sed sacramentis Noue Legis est hoc speciale quod rebus illis sen- -sibilibus adduntur uerba sacramenti. Ergo in Veteri Lege consistunt in solis rebus sensibilibus, sed sacramenta Noue Legis constituunt in uerbis et rebus primo propter hoc, quia hec sacramenta Noue Legis non solum significant opus redemptionis que per Christum facta est - sicut alia significabant - sed etiam ab ipsa Christi passione fluxerunt et efficaciam suam receperunt. Et ideo habent similitudinem causae sue quantum possunt, scilicet Christi redemptoris, et ideo ex rebus et verbis constituunt sicut Christus Dominus ex Verbo et carne, id est ex deitate et humanitate, ex quo ergo sacramenta ex quadam similitudine repraesentant Christum et ea que circa ipsum facta sunt. Et cum in Christo fuerit et sit verbum rei sensibili, scilicet humanitati coniunctum, oportet quod etiam sic in sacramentis Noue Legis sit Verbum coniunctum elemento sensibili.

Secundo propter hoc: Noue Legis sacramenta consistunt in verbis et rebus quia non solum sunt signa futurorum, sicut sacramenta Veteris Legis, sed etiam praesentium et praeteritorum, ut praeuius dictum que possunt expressius significare quam futura et possunt etiam certius cognosci. Et ideo in sacramentis Noue Legis significacio uerborum, que est expressissima, adiungitur significationi rerum: verba enim inter signa optinent principatum, ut dicit Augustinus in De doctrina christiana.

3° ex hoc, quia gratiam contineret ex sanctificatione, ut dicit Hugo, sed "CREATURA SANCTIFICATUR PER VERBUM DEI" - 2a ad Thymoteum -. 3° igitur oportuit quod in sacramentis esset non solum res, sed etiam verba.

Ad primum argumentum dicitur quod, quomodo quodlibet sacramentum sit vnum per se uel per aggregationem, dicetur posterius cum de ipsis agetur in speciali. Nunc sufficit quod si ex rebus et verbis sacramentalibus non fit vnum per se, potest tamen ex eis fieri vnum aggregatiue, sicut ex multis hominibus fit vnus exercitus ex multis lignis numero, uel eis specie distinctis fit vnum pondus. Ita in proposito intelligatur.

Ad 2m patet ex dictis quod non est similitudinis ratio de sacramentis Noue Legis et Veteris Legis, etcetera. Ceterae particule textus patent ex hys que dicta sunt in questionibus, etcetera.