Librum IV, Distinctio 1, Pars 2, Quaestio 5

Quinto quaeritur vtrum circumcisio et alia legalia debuerunt cessare et cessauerunt in Christi passione.

Arguitur quod non, et primo de circumcisione, quod non cessauerit, quia dicitur Genesis 17° quia circumcisio dabatur in fedus eternum, sed eternum dicitur quod nullo fine clauditur, igitur circumcisio eternaliter durare debuit in suo vigore.

2° - Figuralia que significabant illa que semper facienda sunt non debent cessare, sicut thurificatio quae est vnum de legalibus non cessauit eo, quod significat deuotionem que semper habenda est. Sed "CIRCUMCISIO CORDIS, CUIUS LAUS EX DEO EST" - Ad Romanos 2° - semper facienda est, et illa significat exterior sacramentalis circumcisio; igitur etiam non debuit cessare.

3° arguitur quod nec alia legalia cessare debuerunt, quia - ut dicitur Mathei 5°- "CHRISTUS NON VENIT LEGEM SOLVERE, SED IMPLERE." Lex autem consistebat non solum in moralibus sed etiam in sacramentis legalibus, igitur Christus non venit ea soluere.

4° - Apud Deum non est transmutatio, sed est signum mutationis voluntatis si praeceptum quod praeuius datum est posterius reuocetur. Cum ergo Deus illa legalia praeceperit, videtur quod non debuerunt cessare nec reuocari.

Quinto: praeceptum ab aliquo datum non potest reuocari nec per equalem aut superiorem, sed Deus dedit praecepta de legalibus et numquam legitur ea reuocasse. In Noua Lege igitur adhuc durant.

Sexto adhuc tenemus aliqua legalia seruare, igitur non omnia cessauerunt. Antecedens patet quia tenemus seruare praecepta Noui Testamenti et statuta Ecclesiae; sed praeceptum apostolorum in Nouo Testamento fuit de quibusdam legalis obseruandis, vnde Actuum 15° apostoli praeceperunt dicentes: "VISUM EST SPIRITUI SANCTO ET NOBIS UT ABSTINEATIS AB YMOLATIS SIMULACRORUM ET SANGUINE ET SUFFOCATIONE ET FORNICATIONE" quorum aliqua fuerunt de obseruantia Veteris Legis. Igitur tenemus adhuc aliqua legalia significare et per consequentes non omnia cessauerunt, igitur quaestio falsa.

In oppositum arguitur et primo quod circumcisiones cessauerunt, quia dicitur ad Galathas 5° : "SI CIRCUMCIDIMUR CHRISTUS, NICHIL VOBIS PRODERIT." Igitur non fuit circumcisio amplius seruanda, igitur cessauit.

2° arguitur quod etiam cetera legalia cessauerunt, quia dicitur ad Hebreos I : "VMBRAM HABENS LEX FUTURORUM BONORUM, SED VENIENTE VERITATE CESSAT FIGURA." Igitur veniente Christo cessauerunt legalia.

3° super illo Galathas. 3° - "QUOMODO CONVERTIMINI DENUO AD EGENA, et infirma elementa" dicit Glossa. Ideo dicit: denuo ut ostendat quod non distat modo Lex post Christum ab antiqua ydolatria. Sed ydolatria numquam potuit obseruari sine peccato, igitur nec legalia post Christum et per consequentes cessauerunt.

Respondetur ad quaestionem quod tam circumcisio quam cetera legalia cessauerunt et cessare debuerunt. Quod ad circumcisionem declarat hoc beatus Thomas, quia cum venit quod perfectum est euacuari debet quod ex parte est si ad eundem effectum ordinatur circumcisio, autem imperfectam fuit respectu baptismi et ordinabatur ad eundem effectum ad quem baptismus - ut praeuius dictum fuit -. Igitur baptismo veniente debuit ipsa cessare.

Quod autem circumcisio fuerit imperfecta respectu baptismi patet ex tribus: primo quantum ad significationem, quia circumcisio non ita perfecte et expresse significabat mundacionem totius hominis ab immundicia originalis culpe, sicut ablucio baptismalis.

2° quantum ad gracias, quia non tam habundans gracia ad bene operandum et ad reprimendum formidinem in circumcisione dabatur sicut in baptismo.

3° quantum ad communitatem et vtilitatem, quia non fuit vtilitas circumcisionis ita communis sicut baptismi cum circumcisio habuerit determinatum populum, scilicet Israheliticum, cui soli praecepta fuerit. Et habuit determinatum sexum quia solum masculinum, et habuit determinatum tempus quia octauum diem a natiuitate paruuli. Baptismus autem praeceptus est omnibus populis et est communis ac vtilis et salubris viris et mulieribus et omni tempore potest fieri et est facilis respectiue ad circumcisionem que fuit durum et onerosum cauterium. Et hoc conuenit Noue Legi de qua Dominus dixit: "IUGUM ENIM MEUM SOAVE EST, ET ONUS MEUM LEVE" (Mathei 11°). Et ideo debuit cessare circumcisio, instituto baptismo per Christum.

Item circumcisio erat signum distinctiuum populi Hebreorum a populo gentilium incircumcisiorum, sed Christus utrumque populum in se lapidem angularem coniunxit, ut dicitur Ad Ephesios 2°. Igitur circumcisionem distingwentem debuit tollere, ita ergo patet quod circumcisio cessare debuit; quod autem cetera legalia cessare debuerunt, declarat sanctus Thomas principaliter ex tribus.

Primo quia Lex instituta fuit ad significandum gratiam Noui Testamenti que per Christum facta est, et ideo veniente Christo cessare debuit sicut veniente corpore lucido cessat vmbra. Hanc causam tangit apostolus ad Hebreos 10° dicens: "VMBRAM HABE LEX FUTURORUM BONORUM."

2° debuit cessare Vetus Lex quod ad legalia uel cerimonialia propter imperfectionem, quia in legalibus non conferebatur gracia tanta quanta oportebat dari in Nouo Testamento; et ideo oportuit alia sacramenta institui in quibus amplior gracia confertur. Et hanc causam tangit apostolus ad Hebreos 7°, vbi dicit: "REPROBATIO QUIDEM FIT PRIORIS MANDATI PROPTER INFINITATEM ET INVTILITATEM."

3a causa cessacionis accipitur ex parte eorum quibus Lex data fuit, qui erant paruuli et imperfecti et ideo erant paulatim a pristina consuetudine ydolatrie abstrahendi, ut sic primo eis concederetur eadem offerre Deo quae prius ydolis obtulerunt uel eis offerri videantur, ut dicit Rabi Moyses. Sed postmodum, quando humanum genus ad perfectam etatem peruenit, debuit ab hys obseruantys liberum esse et hanc causam tangit apostolus ad Galathas 3° et 4° et Petrus Actuum 3°, ostendens illa legalia in onus illi populo rudi inposito esse.

Sed est dubium quando circumcisio et alia legalia cessauerunt et sint facta invtilia uel etiam nociua seruantibus ea. Respondetur quod hoc dubium habet difficultatem ex quibusdam contrarietatibus que super hoc inveniuntur in canone Biblie et in dictis sanctorum: quandoque enim inveniuntur obseruata legalia tempore gratiae et quandoque prohibita, ut Christus Dominus circumcisus est, oblatus est in templum et alia multa obseruauit, comedit agnum pascalem.

Item tempore apostolorum sunt plura seruata, sicut Paulus circumcidit Tymotheum et purificatus secundum Legem templum intrauit et hostias obtulit (Actuum 21°). Inveniuntur autem prohibita tempore gratie, ut patet per argumenta in oppositum quaestionis adducta.

Item Petrus ea seruauit et eum Paulus super hoc reprehendit, vnde Ad Galathas 2° apostolus dixit: "CUM VENISSET CEPHAS ANTIOCHIAM IN FACIEM EI RESTITI, QUIA REPRAEHENSIBILIS ERAT." Prius enim quam uenirent quidam a Jacobo cum gentibus edebat, cum autem venissent subtrahebat et segregabat se timens eos qui ex circumcisione erant et simulacionem eius consenserunt ceteri Iudei, ita ut et Barnabas seduceretur ab eis in illam simulationem. Sed cum vidissem quod non recte ambularent ad veritatem ewangely, dixit Cephe coram omnibus: "SI TU, CUM IUDEUS SIS, GENTILITER ET NON IUDAICE VIVIS, QUOMODO GENTES COGIS IUDAIZARE" ?

Item circa hoc dubium videtur etiam Hieronimus et Augustinus contraria sentire: volebat enim beatus Hieronimus quod legalia post passionem Christi quantum ad illos ad quos gratia Noui Testamenti manifeste divulgata erat fuerunt mortiferata. Apostolus autem hys vsus fuisse quadam die dispensacione ad cauendum scandalum Iudeorum. Et ideo Petrus iudaizans, id est seruans legalia, ut dictum est in auctoritate praeallegata ad Galathas 2°, non peccauit dispensatorie id faciens, et similiter Paulus dispensatorie eum arguit ne exemplo Petri gentiles quorum ipse Paulus apostolus fuit legalia quasi necessaria querentur. Et sic vterque excusatur: Petrus a culpa et Paulus a Petri reprehensione, qui quo ad auctoritatem fuit eo superior. Et ita beatus Hieronimus distinxit duo tempora: vnum condendi ewangelium, quod incepit ab adventu Christi et durauit vsque ad passionis Christi consumacionem. Aliud fuit tempus promulgacionis ewangely, quod incepit a tempore missionis Spiritus sancti et dvrabit vsque in finem mundi. Concessit ergo beatus Hieronimus quod legalia seruari debebant in toto primo tempore, scilicet in tempore condendi ewangelium. Sed in toto secundo tempore illi ad quem sufficienter pervenit noticia et promulgatio veritatis ewangelice licuit ea aliquo modo seruare. Non apostolis maioribus ex dispensatione et quadam pia simulatione ceteri erant transgressores qualitercumque seruabant, sed quia non videtur conveniens quod apostoli aliquod contra veritatem doctrine fecissent propter vitare scandalum Iudeorum. Nec conueniens dicere quod Paulus in Epistula ad Galathas aliquid similare diceret, dicit autem Petrum reprehensibilem fuisse et non recte ambulasse ad ewangelium, quod enim audeat dicere ipsum in dispensatione doctrine veritatis falsum dixisse aut mentitum fuisse. Et dicit Scotus quod, licet apostoli in actibus uel verbis que dixerunt ut homines potuerunt errare, non tamen apostolus uel propheta in quantum scriptor alicuius partis Scripture aliquo modo errauit, quia secundum Augustinum in epistula ad Hieronimum dicitur: si ad Scripturas diuinas admissum fuerit aliquod mendacium quantumcumque paruum etiam officiosum, nichil remanet in ea solide veritatis qua convincitur aduersarius. Si quid enim contra ipsum allegatum fuerit, respondebit illud mendaciter esse dictum iocose uel officiose, ut illud aliud quod conceditur istud dictum.

Et iterum dicit ibidem Augustinus : hys solis libris qui canonici nominantur hanc didici ferre reuerenciam, quod nullum illorum in scribendo errasse firmissime credam. Cum ergo Paulus in Epistula ad Galathas que est pars Scripturae canonice hec scribat, scilicet: "EI RESTITI IN FACIEM ET QUOD NON RECTE AMBULARET," etcetera, necesse est dicere illa verba non esse simulatoria, sed simpliciter vera, alias totius diuinae Scripturae affertur auctoritas. Propter hoc beatus Augustinus aliter soluit dubium et melius dicit enim, quod ante passionem Christi Domini legalia fuerunt seruanda, quod auctoritate diuinae institutionis et habuerunt adhuc effectum suum. Sed post Christi passionem ante divulgationem completam ewangely obseruari poterant a Iudeis ad fidem conuersis non spem in ipsis ponentibus, quasi adhuc alicuius virtutis essent aut quasi sine eis gratia Christi non sufficeret ad salutem, sed ideo solum ne videretur Lex Vetus omnino reprobanda si statim velud ydolatria fugeretur. Hoc ergo modo fuit mater synagoga cum honore ad tumulum deducenda ut per hoc ostenderetur bona pro suo tempore fuisse; sed post ewangely promulgationem non sunt solum, non sunt salutifera, sed sunt etiam mortifera. Medio ergo tempore Petrus et Paulus obseruabant legalia non simulationis, sed uere; Petrus tamen illa vna vice se incaute habuit in obseruationem legalium nimis condescendens Iudeis illis qui legalia obseruanda dicebant, ita ut aliqui ex eius exemplo inducerentur ad ea seruanda quasi necessaria. Et ideo vere reprehensibilis erat et aliquam leuem culpam incurrit - et ita dicit sanctus Thomas - et Paulus eum vere et non dispensatorie reprehendit .

Et ad melius intelligendum est notandum quod beatus Augustinus circa hoc tria distinxit tempora, scilicet tempus condendi ewangelicum, scilicet quod fuit ab aduentu Christi usque ad passionis consumacionem, et in illo tempore sunt legalia infirmata et in Christi passione mortua, quia de cetero invtilia.

2um tempus fuit tempus promulgandi ewangelium et fuit a passione Christi vsque ad divulgationem ewangely in omnes gentes, ita quod potuit dici: "IN OMNEM TERRAM EXIVIT SONUS EORUM," etcetera. Et in illo tempore sunt illa legalia ad tumulum deducta.

3um tempus fuit tempus custodiendi ewangelium iam in omnem terram divulgatum, et fuit a fine prioris temporis et durabit vsque in finem mundi.

Dixit ergo Beatus Augustinus quod in primo tempore legalia tempora poterant seruari tamquam viua adhuc et salutaria; et si baptismus habuit tunc efficaciam suam, tamen non fuit in praecepto, sed sub consilio. Propter hoc Dominus in occulto dixit Nicodemo tamquam amico: "NISI QUIS RENATUS FUERIT," etcetera (Iohannis 3°). Et in eodem primo tempore sub indifferentia currebat baptismus et circumcisio et quodlibet suffecit ad salutem. Dicit enim Scotus quod tunc Iudeo profuit circumcidi si voluit: non enim tunc fuit reuocata circumcisio quantum ad vtile aut quantum ad licitum. Licuit etiam sibi, ymo tunc laudabile fuit baptizari .

In secundo etiam tempore poterint legalia seruari ab hys etiam qui audiuerunt ewangelium et etiam maxime a Iudeis conuersis et hoc propter honestatem, quia mater synagoga, ut praeuius dictum fuit, erat cum honore ad sepulchrum deducenda et non subito, ut ydolatria abicienda. Poterant etiam eodem tempore seruari propter proximi infirmitatem, scilicet ut Iudei qui magnum habebant zelum Legis non reuocarentur a fide si nulli licuisset ea pro tempore obseruare.

3° vero tempore nullo modo sunt seruanda, quia sunt seruantibus nunc mortifera. Si enim quis aliquod legalium seruaret tamquam vim habens ex Veteri Lege, ille iudaizaret et grauiter peccaret, ymo esset perniciosus error quia per talia significaret Christum venturum esse: ad hoc enim significandum in Veteri Lege instituta erant. Hoc esset ita perniciosus error, sicut si vero confiteretur Christum adhuc esse venturum aut passionis. Consequenter dicit Augustinus quod tam Petrus quam Paulus in secundo tempore seruauit legalia, non solum propter scandalum proximi vitandum, sed etiam ad honorem debitum matri, scilicet ipsi synagoge impendendum et vterque veraciter, non simulatorie. Et quod Petrus non simulatorie, sed veraciter est a Paulo reprehensus non propter hoc, quod legalia seruauit, sed propter hoc, quod gentiles suo exemplo iudaizare cogebant, vnde circa hoc est notandum quod nunciy de qualibus loquitur apostolus in auctoritate praemissa - scilicet Ad Galathas 2° - qui venerant a beato Iacobo minore episcopo hierosolimitano fuerunt Iudei conuersi. Et licet essent nomine Christiani erant tamen - ut dicit Ambrosius - emulatores Legis et eque uere Christum et Legem venerabantur. Et beatus Petrus non timens cibos, sed timens eos - scilicet dictos conuersos ex Iudeis - non instituit se conuersis ex gentibus, nec quo vtebatur eis ut praeuius in cibis et potibus per hoc simulans se quasi idem ad istis qui ex circumcisione venerant sentire, scilicet quod essent legalia seruanda et non esset vtendum communibus cibis, id est cibis in Lege prohibitis. Et hoc fecit ne ipsi quasi infirmi in fide scandalizarentur, sed ut paulatim in fide nutrirentur et instruerentur. Et hoc fuit in beato Petro reprehensibile eo, quod suo exemplo dabat occasionem gentibus seruandi Legem et quasi ostendit facto quod illud necessarium esset, quando tamen fuisset difficile gentibus praeuius de huiusmodi inswetis et forte dedisset impedimentum aliquorum conuersorum. Propter hoc Paulus, qui fuit apostolus gentium, eum reprehendit; fuit etiam - ut videtur - hoc factum Petri reprehensibile ex hoc, quod non vtebatur auctoritate praelati. Cum enim esset superior illis nunciys Iacobi, magis debuisset ipse veritatem constanter tenere in opere et eos adducere ad rectitudinem suam quam propter timorem eorum flecti ad illud quod erat eis placitum, uel magis acceptum. Et talis remissio praelati est pro tempore reprehensibilis et ideo a Paulo in beato Petro reprehendebatur non simulatorie, sed vere, ut dicit beatus Augustinus. Et quia beatus Augustinus sanctus et sapiens doctor verbis beati Hieronimi addidit, nec mirum si posteriores prioribus addunt, ymo dicit Bonauentura quod Hieronimo illud addendum et corrigendum. Augustinus tradidit, et ideo modo dicendi beati Augustini tamquam sufficientiori adherent doctores communiter. Et dicit communiter Bonauentura quod Petrus et Paulus idem senserunt; in hac restet quod pro tunc legalia praedicto modo seruari poterant. Et tamen Petrus iuste reprehensus est a Paulo non pro eo, quod legalia seruauit, sed quia aliquantulum incaute seruauit et ille defectus circumspectionis in eo fuit leuis culpa. Et sic Petrus reprehensibilis, id est dignus reprehendi et vtilis, quia ad veritatem ewangely non ambulat, id est non vsquequaque quia ex hoc veritas conculcabatur. Et Paulus bene fecit et vtiliter qui coram omnibus eum reprehendit, ut omnes Petri obiurgatione ab illo errore sanarentur.

Ad argumenta ante opposita ad primum dicit sanctus Thomas et aly doctores, et dicunt primo quod circumcisio fuit in fedus eternum, non quo ad seipsam, sed quo ad significatum: significabat enim circumcisionem omnis corrupcionis ab electis et hoc in generali resurrectione, ut dicit Magister in littera. Et illud significatum, scilicet huiusmodi circumcisio electorum a bonum malo erit eterna, quia amplius in eternum nichil mali poterunt pati.

Secundo dicunt quod eternum in textu praeallegato non capitur proprie, prout dicit aliquid quod numquam habebit finem, sed accipitur pro seculo, scilicet pro tempore quod habet quidem finem, sed non est nobis determinatus talis finis quod patet, quia in eadem auctoritate dicitur quod dabit eis terram promissionis in possessionem sempiternam. Et notum est quod terram eandem Iudei non possident et diu non possiderunt, et ergo dicitur hic eternum illud cuius finis non determinatur. Et sic etiam sacerdocium Aaron dicitur in Scriptura eternum, quia Dominus in Scriptura nullibi determinat tempus cessationis eius. Eandem sententiam tradit Nicolaus de Lira in quodam libello quod fecit contra quendam Iudeum veritatis ewangelice omnino ignarum et qui tamen ex verbis Ewangely beati Mathei nititur auctoritatem Ewangely inpugnare. Nam, loquens ibidem de obseruantia sabbati, dicit quod Exodi 31°, vbi nos habemus "PACTUM EST SEMPITERNUM", in Hebreo habetur "PACTUM EST BEOLAM", id est in seculum, quod non significat sempiternum, sed tempus longum communiter acceptum. Vnde Ieremie 2° dicitur: "A SECULO CONFREGISTI IUGUM MEUM," id est ab antiquo tempore, non ab eterno quia non ab eterno fuerunt, nec ab eterno habuerunt Legem ipsi Iudei. Et in Hebreo habetur "BEOLAM CONFREGISTI", id est a seculo. Aliquando etiam accipitur seculum pro tempore satis breui, sicut Dewteronomy capitulo 15° dicitur: "PERFORABIS AURUM EIUS IN IANUAM DOMUS TUE, ET ERIT TIBI SERVUS BEOLAM," id est in seculum. Et hoc poterat esse longum uel breue. 2m, quod multum adhuc restabat, uel modicum de tempore vsque ad iubileum. Ex hoc infert Nicolaus de Lira quod qui ex hac dictione hebraica beolam trastulerunt ‘eternum’ uel ‘sempiternum’. Incaute in hoc egerunt, quia dederunt simplicioribus occasionem errandi circa obseruationem sabbati et circumcisionis, sed debuisset trastulisse in seculum, id est in tempus cuius tamen finis non fuit, a Deo determinatus in circumcisionis aut aliorum institutione. Patet ergo ex dictis quod Deus dedit circumcisionem et obseruationem sabbati, etcetera, cerimonialia Veteris Legis non in fedus eternum, sed temporali solum, scilicet vsque ad tempus Noue Legi, quam etiam se daturum promisit per prophetas. Vnde Ieremie 31° dicitur: "ECCE DIES VENIUNT," scilicet tempus Noui Testamenti "ET ETIAM DOMUI ISRAHEL ET DOMUI IUDA," id est omnibus confitentibus generaliter et conuersis ex Iudeis specialiter fedus nouum, id est Legem Nouam sew Nouum Testamentum, prout exponit apostolus ad Hebreos 7°. Vbi hunc textum prophete allegat: "NON SECUNDUM PACTUM QUOD PEPEGI CUM PATRIBUS VESTRIS," quia illa Lex Vetus fuit timoris, sed Lex Noua amoris "IN DIE QUA APPREHENDI MANUM EORUM UT EDUCEREM EOS DE TERRA AEGYPTI ." Nam 7° die egressionis eorum de Aegypto data fuit Lex in monte Sinai, id est pactum quod irritum fecerunt, scilicet ipsum multipliciter transgrediendo, ut patet in libris Regum, Iudicum et Paralipomenon. De eadem promissione Noue Legis multa dicit propheta consequenter. Ibidem etiam Ysaias Ysaie 2° capitulo.

Ad secundum respondit sanctus Thomas quod principalis significacio ad quam circumcisio instituta est fuit oblacio originalis culpe et etiam effectus eius, hec autem non semper facienda fuit per circumcisionem, et ideo non oportuit quod circumcisio semper remaneret. Alia autem significatio, scilicet ipsius circumcisionis spiritualis cordis, fuit ex consequenti, et istam solam significabat et non causabat. Et ideo secundum illam non oportet accipere iudicium de duratione eius thurificationis, autem significatio numquam fuit ad significandum aliquid ut effectum eius quem causaret. Significabat enim et hodie significat deuotionem, sed non causat, et ideo non est similis ratio; seruatur ergo nunc thurificatio in Ecclesia non quia instituta a Veteri Lege, sed quia ab Ecclesia sic ordinata est et illius auctoritate resumpta.

Ad 3m dicitur quod Dominus noster impleuit Legem et prophetas, quod patet primo de Lege. Fuerint enim in Lege triplicia praecepta: quedam erant moralia, ut sunt praecepta Decalogi et alia multa ad ea reducibilia et que faciunt ad illorum declarationem, et ista impleuit Christus ea obseruando perfectissime. Adimpleuit etiam ea ipsa exponendo et sanum eorum intellecum declarando, ut patet Mathei 5° capitulo, et insuper impleuit consimilia eis opponendo que faciunt ad ipsorum mandatorum perfectiorem obseruantiam. Alia praecepta erant Legis iudicialia que ordinabantur ad hoc, ut seruaretur inter homines iusticia et esset eorum ad invicem pacifica cohabitatio, ut fuit oculum pro oculo, dentem pro dente et qui furabatur tenebatur quadru- -plum restituere. Et illa adimplet Dominus et perfectiora fecit per hoc, quod ipsorum rigorem per misericordiam temperauit: commisit enim eorum temperamentum suis ministris, scilicet Ecclesiae praelatis et principibus terrenis catholicis, ut de talibus ordinaret secundum quod viderint prodesse fidelium communitati secundum varietatem locorum et temporum et personarum. Hoc autem non fuit destruere Legem, sed magis adimplere et perficere quia sic ordinauit meliorem modum obseruationis iustitie, sicut non destruitur puer quando fit vir: licet enim transeat pueritia, tamen remanet melior status eiusdem persone etate mutata. Et dicit Scotus quod nullum iudiciale mandatum Veteris Legis nunc ligat homines, sed licet principalibus constituere aliqua que erant in Veteri Lege, et tunc talia instituta ligant non auctoritate Lege mosaice, sed ligant subditos ex auctoritate principis ea nunc instituentis. 3a fuerunt praecepta cerimonialia, et illa impleuit ut patet de circumcisione quam in se suscepit et deinde perfectius, scilicet baptismum loco eius instituit. Similiter impleuit sacrificia Veteris Legis: ista enim omnia erant figuratiua vnius perfecti sacrificy, scilicet Christi necessitate offerendi et ideo Christus illa impleuit vno modo corporaliter paciendo, alio modo loco illorum omnem vnum perfectius et efficacius sacrificium, scilicet Ewucaristiam instituendo. Christus etiam impleuit prophetas, quia prophete principaliter locuti sunt de Christo, de adventu eius et de ceteris quae pertinent ad Ipsum. Et ideo prophetas impleuit nascendo, conuersando, in mundo moriendo, resurgendo et alia opera nostrae salutis faciendo, propter quod, inminente sua passione, dixit Luce 18° : "OPORTET IMPLERI EA QUE SCRIPTA SUNT IN PROPHETIS DE ME." Sic ergo patet quomodo intelligitur quod Dominus dixit: "NON VENI SOLVERE LEGEM, SED IMPLERE."

Ad 4um dicitur quod non ex mutabilitate praecipientis, sed ex prudenti ipsius dispensatione contingit, quod ipse diuersa praecepta diuersis temporibus accomoda proponit sic in proposito, non ex Dei mutabilitate, sed ex ipsius infinita est sapientia, quod alia praecepit in Veteri Lege et alia nunc, semper tamen ea que eidem tempori erant acomoda. Simile eis habemus in Scripturis Veteris Testamenti: nam a principio humani generis Deus dedit hominibus licentiam comedendi fructus arborum, non autem dedit eis licentiam tunc comedendi carnes aut pisces, ut patet Genesis primo capitulo ; post diluuium vero concessit eis esum carnium et piscium, nullum genus excipiendo. Vnde Genesis 8° dicitur: "OMNES PISCES MARIS MANIBUS VESTRIS TRADITI SUNT ET OMNE QUOD MORITUR ET VIVIT ERIT VOBIS IN CIBUM QUASI OLEI VIRENTIA. TRADIDI VOBIS OMNIA EXCEPTO QUOD CARNEM CUM SANGUINE NON COMEDETIS." Posterius autem utputa tempore Moysi prohibuit Iudeos ab esu multorum que eis praeuius concesserat, ut ab esu animalium que non ruminant, que non findunt vngulas et ab esu piscium qui non habent squamas et penulas, etcetera, ut patet Leuitici 11°: "IPSE ENIM DEUS SCIT QUID DIVERSIS TEMPORIBUS APTUM SIT ET EXPEDIENS SALUTI GENERIS HUMANI." Ita in proposito Dominus per Abraham et Moysen praecepit Iudeis tunc fidelibus circumcisionem et ceteras cerimonias Legis secundum quod tunc expediebat saluti fidelium, posterius vero, cum ipse factus est homo et est visibiliter inter homines conuersatus, priora mutauit et noua instituit, quae sua infinita sapiencia sciuit pro illo tempore magis apta et saluti fidelium suorum magis congrua. Propter quod dicit Augustinus ad Marcellinum : aptum fuit primis temporibus sacrificium quod praeceparat Deus, nunc vero non ita est. Aliud enim praecepit quod huic tempori aptum esset, qui multo magis quam homo nouit quod cuique tempori accomodate adhibeatur. Oportuit ergo alys sacramentis praenunciari Christum cum ueteris erat et alys, cum uenisset nuntiari nec ex hoc a quoquam credidebat Deum esse mutabilem: sicut enim incorporeus existens creat corporalia, sic inmutabilis existens facit mutabilia.

Ad quintum dicit sanctus Thomas quod Dominus ea reuocauit facto quia in re impleuit omnia que illa legalia figurabant, et ergo cum uenit ipsa res debuit cessare vmbra et cum venit veritas merito cessauit signa. Et ideo in passione sua dixit: CONSUMATUM EST, quasi diceret, omnis Scriptura que de me passuro loquitur, et omnis figura modo impleta est in me.

Ad 6m dicit Sanctus Thomas quod epistula apostolorum non fuit praeceptoria quantum ad hoc, quod abstinere ab ydolaticis et sangwine et suffocato, sed quod ad illa fuit quedam provisio ad conseruandam pacem et communem vitam gentilium et Iudeorum conuersorum. Et ideo fornicationem prohibuerunt tamquam per se malum quod apud gentiles non reputabatur pro peccato, ydolaticum autem prohibuerunt quasi illud quod posset suspitionem ydolatrie adhuc recente de gentilibus generare in cordibus Iudeorum, id est conuersorum ex Iudeis. Sangwinem autem et suffocatum, sicut que Iudei abhominabantur propter diswetudinem, sicut etiam nunc aliquis si vult alys socialiter conviuere, oportet quod abstineat ab hys que aly abhominabantur