Prologus

IN nomine domini a Amen.

¶ Secundum philosophum: scire est rem per causam cognoscere. xxiii. q. viii. c. occidit infra detesti. c. cum causam

¶ Cause autem sunt quatuor / due essendi / vt materia et forma. xxxii. q. ii. c. quod vero non formatum / et de Con. di. ii. quia corpus. et c. panis. et di. iiii c. in synodo. Et due fiendi vt efficiens et finis. xxiii. q. v. c. de occidendis. et c. non frustra.

¶ Et est notandum quod finis est causa causarum in intentione sed effectus causarum est in executione. xxxv. di. ab exordio et. c. sexto die. verbi gratia. Intendo domificare ad hunc finem vt domus me protegat a canmatibus id est a caloribus intensis et pluuiis. hic finis mouet efficientem. Efficiens motus preparat materiam: et tandem in materia preparata inducit formam ex quibus elicitur finis vt effectus causarum.

¶ Uolens ergo huius libri habere scientiam / debet cognoscere causas vt que materialis: que formalis: que efficiens que finalis. Et dicit Ber. in prima glo. prohemii compila. antique quod ipse decretales sub singulis titulis collocate sunt subiectum seu materia libri decretalium. Sed hoc nihil est quia ipse decretales vt premittitur collocate nihil aliud sunt quam ipse liber et sic idem erit materia et liber. Et nihil est causa sui ipsius.

¶ Alii dixerunt quod materia huius libri sunt decretales extrauagantes / et noue constitutiones superaddite. Et hoc videtur colligi hoc prohemio et in prohemio antique compilationis. §. Sane. Et isti pro se videntur habere Azo qui dixit in consimili materia in summa circa prin. Quod tres codices scilicet Gregorianus / hermogenianus / et Theodosianus. et constitutiontes extrauagantes sunt materia propria codicis. Et est argumentum quod materia digestorum est pene duo milia librorum et plusquam tricesies milia versuum C. de iure enucle. l. ii. § primo. Et grosso modo loquendo isti dicunt vera vt si quis mihi diceret materia huius domus sumpta fuit vt ligna et lapides in silua et lapidicinis vicinis.

¶ Uerum si quis loquatur de subiecto seu causa materiali: ad quod vel ad quam reducuntur omnia que tractantur in arte illa seu quod est predicabile de omnibus tractatis in arte tunc dicerem quod bonum ecclesiasticum id est fidelium directiuum esset subiectum huius libri. di. iiii § omnes. etc. Canon / quod sic probo. Si scientia est sub scientia: et subiectum sub subiecto Uerbi gratia Arithmetica et subalternat sibi musicam. Sic subiectum arithmetice quod est numerus subalternat sibi subiectum musice quod est numerus sonorus. Et constat quod hec scienti a subalternatur seu supponitur ethice hoc est morali philosophie vt. C. de secundis nup. l. i. in fine. et. c. vt clericorum mores infra de vi. et hone. cle. Nam ethica dicta est ab ethi quod est mos et ychos scientia quasi moralis scientia.

¶ Et hec habet tres partes: scilicet monasticam. In qua agitur de regimine suiipsius. Economicam in qua agitur de regimine domus: et politicam in qua agitur de regimine ciuitatis: et hoc innuunt nonnulle expositiones. Et secundum has partes debet fieri assensus: alias est vsurpatio. Nam est absurdum quod carens monastica eleuetur ad ycononicam de eta. et qua li. c. Indecorum Et carens yconomica eleuetur ad politicam. xlvii. di. §. Necesse. et. xlviii. distinct. In primo Arg. ff. de muner et honor. vt gradatim. responso. primo. et. l. honor. § gerendorum. Nunc tamen dispositio vniuersi que in predictis vsurpat tam in brachio seculari quam ecclesiastico ponit mundum in statu in quo degit: et sicut vbi sistit naturalis philosophus: incipit medicus: quia naturalis philosophus princpia sue artis dat in vniuersali. Sed medicus illa exequitur in particulari quia medicus non sanat hominem sed hunc iuuat. Sic vbi terminatur ethica vt in principlis generalibus inchoat hec facultas que est ad punitionem delictorum: emendationem morum: ad decisionem factorum dubiorum.

¶ Ad facta particularia in tribuis praedictis partibus ethice regulariter descendendo. vnde sicut naturalis philosophie medicinalis scientia est practica: sic moralis philosophie facultas. Et ideo hec facultas non debet exponi theologice: nec philosophice nisi quatenus facit ad praxim ad quam est hec scientia ne omnia dicantur in omnibus sed quilibet sit suis terminis conten- tus.

¶ Cum igitur in tota ethica sit subiectum bonum hu¬ manum: ergo in hoc libro sibi subalternato bonum modificatum erit subiectum. nam scientia subalternata quandoque contrahit totum subiectum vt dictum est de musica subalternata arithmetice et quandoque partem vt philosophia naturalis est de corpore nobili: et medicina sibi subalternata contrahit non totum subiectum sed partem: quia ipsa est de corpore humano: sic in proposito bonum ecclesiasticum est subiectum.

¶ Item scientia subalternat sibi aliam quia vna dicit propter quid vt geometria dicit propter quid vulnera circularia tardius sanantur: sed non dicit quia eo quod ad factum non applicat sed cirurgia dicit hoc casu quia non propter quid sic moralis scientia dicit popter quid suo modo prout moralia principia patiuntur sed hec ars quia dicendo sic / statutum est de consti. prin. l. i. ff. Et praedictis duobus modis subiectum est praedicabile de omnibus quae sunt in hac scientia ad finem huius scientie quae tangitur infra Sic dico bonum ciuile id est ciuium directiuum esse materiam iuris ciuilis Arg. ff. de iusti. et iu l. ius ci. Insti. de uina. gen. et ciuili. § primo. et § pe i. di. ius ciuile. et iiii. di. c. i. § primo et. c. erit.

¶ Causa autem formalis duplex est: forma tractandi et forma tractatus. Forma autem tractatus idem est quod diuisio libri in partes: et primo hic liber diuiditur in tres partes. in prohemium in quo narratur intentum huius libri in generali. Et in tractatum i de summa tri. et fid. ca. in quo sit prosecutio narratorum generaliter in speciali et in epilogium infra de reg. iur. Et ille titulus est epilogatiuus sen recapitulatiuus nam iuribus positis in. v. libris ex eorum aliquibus elicitur regula qua multa iura recapitulat in vnam diffinitionem: notatur infra hoc lib. de regn. iii. in rubri.

¶ Forma autem tractandi idem est quod modus agendi qui est multiplex / narratiuus exemplorum / positiuus / deciliuus / seu declaratius narratorum et iurium antiquorum infra de eta. et quali. c. a multis. Et iste modus est communis in hac arte. Est etiam quandoque probatiuus infra hoc libro de summa triet side ca. c. vno. ii. responso. infra hoc libro. de hereti. ca. Cum secundum leges. Et reprobatiuus etiam quandoque consuetudinis infra hoc lib. de peniten. et remi. c. ii. in fi. et infra hoc libro de consuetu. c. i. et. ii. Et quandoque iurium antiquorum infra hoc libro de conces. preben. c. detestanda. Quandoque etiam opinionum alteri adherendo infra hoc lib. de preben. c. quia sepe. Item modificatiuus infra hoc lib. de elec. c. cum ex eo.

¶ Et scias quod in hoc opere allegando infra et supra non sequor differentias temporis in condendo: sed in hoc sequar ordinem antique compilationis vnde allegando de hoc libro dicam infra et supra Nisi sim in ti. de quo allegabo.

¶ Causa vero efficiens fuit dominus Bonifacius papa. viii. vt efficiens principalis. Sed instrumentalis seu cooperans fuit vnus Archos id est princeps hoc est pincipium capiens vnus epi. hoc est superintendens. xxi. di. c. Cleros. Et vnus doctor qui est dictus a docendo: et doceo idem est quod denuncio vel cieo id est voco: moneo vel congrego. Isti ergo tres coadiutores principia sumpserunt et in illis superintenderunt et domum scientie in hoc volumine tradite sciuerunt id est congregauerant infra hoc prohemio. versicu. per venerabiles.

¶ Et merito efficiens principalis vocatus est Bonifacius hoc est bonum faciens qui ambigua et incerta iura elucidare curauit et noua multa vtilia adiecit: vt infra hoc prohemio. §. Sane. Uel dictus Bonifacius a fascia id est ligatura. vt sit sensus. Bonifacius / id est boni ligatura. Nam sparsim bonum ligauit et redegit in hunc librum

¶ Et dico ligauit bonum: quod est triplex scilicet honestum quo admorum reformationes: et vtile quo ad causarum decisiones / et delectabile quo ad illuminationem intellectus et accensionem effectus / et hic vere habet nomen pape.

¶ Quia pape est interiectio admirantis Et ipse nomen habet a re Quia admirabilis est intelligentia et efficacissimus eloquentia et ideo papa dici debet et dicitur etiam papa id est pater patrum.

¶ Finis autem huius lib. est vt mores reformentur et vitia puniantur et iurgia terminantur traditionibus hic contentia infra hoc prohemio. §. Quem librum. et § precedenti. in fine. et. C. de vete. iii. enucle l. prima. circa primum. Ex quibus apparet quis titu. huius li. et cui parti philosophie supponatur. J. Mo. Car.