Titulus 1

bito Primo libro de oficio iudicum etquia ipsorum est diligenter inquirere a supra de offi. or. c. i. lxxxvi. dis. si quid vero. xxx. q. v. iudicatem: et sic per consequens iudicare: subiicit de iudiciis idf est de iuris disquisione seu oniscussione. Nam causa quae dum proponitur iudicium diediscutitur iusticia dum finitur infra de verb. significa. c. forus. Et sic iudicium est actus legitimus trium personarum. iudicis actoris / et rei / et redditur in inuisum. ff. de verb. obliga l. inter stipulantem. §. primo. Sed contra. d. c. forus. § in omni. Sed dic quod testes non semper sunt necessarii: sed quando est factum negatum vel alie probationes desunt vt d. §. in omni et. iiii. q. iiii. c. primo Et ex hoc soluitur quo stio tentatiua qua queritur / quare magis dicatur iudicium a iudice quam ab actore: vel reo. Nam non a iudice / sed a iuris: disquisitione seu discussione iudicum deriuatur.

¶ Uel dic si vis sustinere primum quod iudicium a iudice dicitur sicut a persona principaliori arg. C. de accusatio. qui explicandi.

¶ Uel dsic continua: dicto prius de personis iudicum infa lib. sequitur hic videre de fact: iudicum i de processu iudiciario. Nam primo est inquirenda: persona. ff. de iurisditio. om ni. iudic. quidam referunt insti. de iure natura. gen. et ciuili. in fine. Et parum esset condere iura nisi a essent persone que iura redderent. ff. de origi. iur l. i. §. post originem. supra hoc lib. de electio. vbi. §. preterea infra hoc lib. de statu regula. c. i. §. et quoniam: vnde sequitur de iudiciis / hoc est de processibus iudiciariis: de quibus hoc libro tractatur et enumerantur isti processus infra de proba. quoniam sic accipitur. C. de iudio l. sancimus infra hoc lib. de except. c. pia in prin. supra de rescrip. nonnulli. ff. vt lega. no. cauea. etiam in prin.

¶ Et nota iudicium habet. xv. significationes h contentas his versibus. Actio / lis auctoritas / forus arbiter / vltimo velle. Quomodo / discretio / sententia / instantia / discussio posse / Pernicies / pena processus iudicialis actio ff. de indic. l. in tribus infra de procura. c. ex literis lis ff. de pecul. quod debetur ff. ad trebel. l. prima. ii. respon. auctoritas. infra eou. decernimus forus infra. eo. quanto arbitera. ii. q. vi. a. iudicibus et ff. qui satisda. cogan. ab arbitro. supra hoc libro de officio delega. ab arbitris. Si enim arbiter est iudex erge arbitrium est iudicium vltima velle. C. de sacrosan. eccle. habeat i1nfra hoc libro de sepultur. licet in fine QuestioC. de ordi. iudic. l. questionum infra. qui fil. sint legiti. per venerabilem. §. non debet alias rationibusdiscretio id. ff. de iudic. cum pretor. infra de preben. grauc snia. supra de officiodelega. de causis infra de appella. si duobus circa finem infra de prescriptio. c. fina. ff. de lega. iii. qui concubinam. §. si heres. et ecclesia sti. xviii. c. ibi ante iudicium iusticiam tibi para. instantia l C. de iudic. properandum. § i infra eodem vene. rabilis discussio vt hic: et. C. et. ff. eo. titu. et infra. de ver. signififorus in princi. posse. ff. de iudic. l. iudicium soluitur l. petestas iudicandi pernicies m vnde apostolus primo ad Corinthi. xi. ibi Qui mandu cat et bibit indigne corpus et sanguinem do mini: iudicium id est perniciem sibi manducat et bibit / sic exponitur. iiii. senten. distin. ix. in fine pena. iii. c. matthei. Qui occiderit reus erit iudicio id est pena sicut. iii Ioan. qui bona egerunt ibunt in vitam e ternam / qui vere mala in resurrectionem iudicii / hoc est pene eterne processus iudicialis infra eo. cap. primo. et hoc libro de excep. c. piain principio

¶ De diuisione nautem iudiciorum et partibus eorundem in suis locis et titulis dicetur. Io. Mo. Card.

IVris, hec decretalis primo poniregulam. Secundo versi. n si) ponit instantiam a regula / ecce erigo ambiguum

¶ Ius est ambiguum a vbi iura videntur aduersa infra qui fil. sint legi. pervenerabilem. §. rationibus. supra de eta et qualita a multis. supra hoc lib. de offiordina. presenti. § sane¬

¶ Et hoc dicit vocabulum ambiguum quod deriuatur ab ambigo quod componitur abanquod est circum et ago. b. interposita / nam qui habet diuersa iuris argumenta pro et contra directo nullam partem tenet fixe / sed circum circa voluitur vt in opinionibus non decisis infra hoc lib. de prebend. quia sepe. infra. vt lite non conista. quoniam / et. l. distinct. quia tua in iudicior id est in procest su iudiciario quia quo ad alia priuatus est: vt si mandare. ire ad sanctum Iacobum comparere et est ratio iurisdino ne commissa: omnia sine quibus iurisdictio c explicarinon petest committuntur ff. de iurisdi. omni. iudic. l. ii. non omnia cum qub commode vnde cum sine citatione iurisdictio explicari non valeat. illa censetur commissa. supra de offi. delega. preterea non persone lis citatio. et est ratio iuris beneficium est / vt que cause susuperesse non potest / illam per alium regulariter valeat et ercere. ff. de procurato l. prima. §. vsus hoc ergo iuris beneficium nemini est auferendum infra hoc lib. de reg. iur. indultuxxviii. distinct. aut. de nupt. § soluto et. §. si vero solum. col. iiii. et hec iunt vera in causis priuatorum.

¶ Collegia autem habent constituere procuratorem. supra de procura. c. primo et. c. quia in causis

¶ Item delegatus nihil potest nisi quod probauerit sibi specialiter commissum. C. de exact. et executo. quicun lib. xii. quod est extractum expresse de potestate ordinario hoc habet. C. de appella. precipimus in fine / nisi sint illane quibus negotium non potest expediri / vt d. l. ii. de umii. di. omn. iud. et d. c. preterea

¶ Sed quid in ordinario / dicit Ber. idem. dic non in omnbus est idem / quia ordinarius cuius officium est latissimum ff. de iurisdictio. omni. iudic. l. prima / latiorem habet potestatem / nam vocat abbates / presbyteros / et clericos persenaliter ad synodum. xviii. distinc. cap. vlti.

¶ Item clerum et populum ad sermonem congregat. supra hoc libro de electio. capitu. vbi. §. quia vero.

¶ Item episcopus ad curiam mittit clericum. xvi. questioprima / vos autem. auten. de sanctissimis episcopis. §. reuerendissimi. colla. ix.

¶ Item vocat clericum ad ordines suscipiendos / supra de etaet qualita. queris.

¶ Et adpremissorum euidentiam not. quod tres erant gradus iudicum / quidam pedanei / et isti non citabant: nec per se / nec per nuncium / sicut nec arbitri. C. de iudic. sancimus in fine. ff. de arbi. sed si interpellatus. § primo.

¶ Item delegati a principe / et isti citabant dictis modis et etiam per edicta auten. de litigio. §. omnem. colla. viii. et. C. quo. et quando. iudex auten. qui semen

¶ Item ordinarii / qui poterant citare dictis modis / et per preconem: vt dictis auten. et etiam personaliter re et ver bo auten. de exhiben. et introdu. §. si vero quidam / colla. vt et not. ff. de in ius vocan l. sed et si is. nec dictus. §. si vero quidam est correctus per. d §. omnem licet subsequatur / cum in diuersis casibus loquatur: et iurium correctio: vt est possibile est vitanda. supra hoc libro de electio. cum expediat.

¶ Nec obstat. ff. deprocura l. prima. §. vsus / quia iste vocatus habet venire propter euidentiam iurisdictionis d fundate et allegare de priuilegio suo seu defensione. ff. si quis in ius voca. non ier l. ii. et. xxiiii. quest. prima quod culpatur.

¶ Item cum priuilegium sit iudicis ordinarii: vt personaliter citare possit: prestantius erit priuilegio partis. ff. de minori. verum in fine.

¶ Sed quid si citet personaliter delegatus: nec exprimat causam dic / aut status cause / aut forma rescripti habet. de potestate citandi personaliter: et tunc potest / si non habet dico quod non potest / nisi in casibus hic expressis: sicut video in citato tempore feriarum et messium / vel vindemiarum / argu. ff de feriis l. prima. et hoc libro de appella. cordi. §. primo infra hoc libro de senten. ex communica. Romana. §. caueant / in fine. v. questio ii. si primates.

¶ Nec obstat infra de re iudi. sicut nobis. Quia expedit quod sententie firme maneant / etiam causa non expressa arg. ff. de ofi. praeto. Barbarius. criminalis scilicet grauis / et tanta quod penamaior relegatione sit imponenda: et tunc non interuenit procura tor. v. q. iii. in criminalibus infra de accusa. veniens / procurato: tamen ad proponendas causas absentie potest interuenire. vt q. iii. §. reos. et C. de accusa. reos verum si pena relegationis vel minor sit imponenda / tunc procurator constitui potest / sic in telligitur ff. de pubi. iudic. l. penul. §. ad crimen. et. ff. de penis absentem. §. aduersus. et ff. an cau. ap. per alium explic. poss. l. i. §. i. et hoc intellige si agatur criminaliter / secus si de crmine agatur ciuiliter. C. ad l. corne. de fali l. vlt infra de testitestimonium. Et ideo in causa denunciationis / vel inquisitionis / potest constitui procurator. supra de procur. in nostra infra de senten. et reiudi. cum I. et A. Et forsan est hoc temperandum secundum distinctionem posita i1fra de accusatio. inquisitionis in prin. alias posset fieri elusio per fugam.

¶ Item aliud si causa est mixta. supra de procura. tue iinfra. de accusa. super his / et hanc voco criminalem largo modo: vt etiam popularem comprehendat / in qua ex parte actoris non interuenit procurator / nisi actor afficiatur priuato incommodo. ff. de procurato. l. in popularibus primo respon. ff. de popula. actio. qui populari.

¶ Sed quero procurator quando agitur de crimine criminaliter: et in atrocioribus admittitur / nec aliquid proponitur contra eum: an processus habitus cum eo teneat: dic quod sic. C. de procura. Ita demum. ff. de procura. filiusfa. §. veterani. Nam iudicium quod nullum est / ratum haberi potest / et verbo / et facto. l. licet. ff. de iudic. et. ff. rem rat. habe l. iii. §. falsus: et etiam alia / non iudi. cialia. ff. de condi. indebi. si procurator. § primo / et quod quis mandauit non potest non habere ratum. vt d. l. si procurator / promo respon. Iudex tamen ex officio talem procuratorem potest repellere. infra de exceptio. exceptionem / de accusatio. cum Pet cap. veniens.

¶ Sed contra: vt d. §. ad crimen. et. d. ca. in criminalibus: sed dici potest per predicta quod admitti non debet: ex quo tamen est admissus / actum cum eo tenet / arg. infra de matri. contrac. contra interd. eccle. ca. primo. et. ii. et. d. l. qui populari dicenda vt in causa spirituali infra de iura. calum. literas infra hoc lib. de iura. calum. cap. primo. §. quamuis.

¶ Uel dic hic loquitur quando dominus melius nouit veritatem / aut est legalior persona. C. de procurato l. vlti. ff de procura l. si actor calumnie vt quando agitur inter priuatas personas / et de priuato iure. C. de iura. calum. autem. principalis / et de iura. calum. c. i. Secus quando est procurator episcopi / vel conuentus / senvniuersitatis / quia talis iurat in propriam personam infra de iura. calum. c. pe. et vlt. C. eo. l. ii. §. quod obseruari / vbi de hoc et tunc debet habere potestatem procurator iurandi in animamdomin infra hoc. lib. de testi. praesentium. Et omnes qui nomine alieno agunt procuratores dicuntur. C. de procura. petitio i. q. iii. saluator

¶ Sed contra iinfra de iura. calum. nullam. Sol. illa loquitur quando partes principales multum distant a iudice: quo casu esset durum principales personas venire / vnde ne negotia habeant dilationem in hoc casu partes in probando concurrunt ne fiant diuerse remissiones arg. d. c. presentium / cum enim sit speciale in clericis qui iurare non habent per se / sed per procuratorem infra. de iura. calum. ca. primo ius communerit in contrarium. ff. ad municipul. l. prima in fine / vnde forte ibi redditur ad casum specialem / vbi pars principalis damno graui arceretur.

¶ Uel dic quod opinio fuit antiqua / an procurator habens spociale mandatum ad iurandum de calumnia / iurare possit: et notat eam Innocen infra de iura. calum. c. primo / que opinid. c. nullam approbatur / et dato quod procurator admittatur ad iurandum: nihilominus dominus vocari poterit si est leg. lior persona: vel melius nouerit veritatem. ff de procu. ra. si actor. C. de procura l. fina. similiter si sunt persone egregie non coguntur venire: sed mittitur ad eas qui iuramentum recipiat: ff. de iureiur. ad egregias. Idem in mulio ribus infra. c. proximo Alia forsan iudex vult super dubio actorum interrogare partes infra de fide instru. cum Ioannes in fine. xxx. q. v. iudicantem coram eo scilicet delegatoexegerit i. coegerit / alias non potest. supra de offi. delega. preten. ea et supra notau.

¶ Et dic quod exigo componitur ab ex et ago / et ago idem est quod ficio vfl duco. vt hic: iste agit domum / vel agit oues / vnde ver sus: Interea tacite serpunt in viscera flamme. Et mala radices altius arbor agit

¶ Et exigo habet quinque significationes / vnde exigere idem est quod perficere seu coplere. supra de elec. cum in cunctis in princi. C. manda. in re mandata. Et sic exigo id est extra duco vel facio / alio modo exigere idem est quod petere / et sic componitur de ex i. valde / et ago. id est / duco / hoc est ex liberalitate requiro¬

¶ Item idem quod cogo vt hic / et sic exigere idem est quod ab inuito extorquere / tunc enim extra agitur: hoc est ducitur cum ab eo extorquetur ff. de lega. iii. fidei commissa scilicet si rem.

¶ Item idem est quod diuido / et tunc dicitur exigere extra facere et inde dicitur exiguus exigua / exiguum: illud quod magno extrahitur seu diuiditur.

¶ Item exigere idem est quod expellere / vnde inuenitur de Socrate qui inuitatus ab amico / et videns eius vxorem iurgiosam: ei dicit quare mulierem iurgiosam non exigeret / hoc est expelleret / qui respondit domi adisco qualemme foris exhibere habeo / vnde versus exigo / perficio / peto / diudo / cogo / repello: nec obstat. lxxxvi. distinct. cum multa. Iannes Mo. Cardi.

MVlieres, Hec decretalis habet duo dicta. Primum loquitur in mulieribus non religiolis. Secundum. §. Ceterum in religio sis immisceri C. de procura. maritus. C. de arbit l. vlt. inuitas. ergo possunt voluntarie trahi / quod fallit in religiosis a feminis infra eoin fine non exprimitur. Exprimitur enim quod mulier. Et sic proalio no debet esse procuratrix: cpro se tamen agere potest / et proparentibus ex causa. ff. de procura l. feminis. ff. de regu. iur l. ii. exprimitur etiam a iure in criminibus. ff. de public. iudic. l. penul. §. ad crimem: licet certus modus in mulieribus delatis debeat obseruari. Auten. vt nulli iudic. §. si vero crimen colla. ix. producentis licet enim testis pro vtraque parte habeat dicere veritatem / a producente tamen expen. recipii ff. de testib. l. iii. §. sabino. supra hoc lib. de rescrip. statutum. § proferendo idoneam forsan melius dixisset idoneas: vt quia causa est criminalis in qua testium examinatio non debet alii committi. ff. de questio. de minore. § tormenta. auten. de testib. §. primo. et. §. quoniam sancimus in fine. col. vii. vel non pot sunt et hoc casu committat autoritate hmoni constitutionis. licet alias non posset prouiso.

¶ Nota hic fraudi que posset occurrere / prouideri per pene adiectionem morari infra hoc lib. de statu regula. ca. vno. attentari simile. supra hoc lib. de rescript. d. capi. statutum. in fi. Io. Mo. Car.

SI annum. Olm fuirdubitatum / et est nota et de restitu. spo. ex parte. An minor beneficiatus agere / et deffendere possit: et hoc hic. deciditur / et primo in maior. xxiiii. annis: secundo. §. si vero in minore. xiiii. tertio. §. in hu. iusmodi respondet tacite questioni in spiritualibus vt potein matrimonio vt d. ca. et parte dependentibus vt est dos infra st de do. post diuor. restitu. de prudentia: vel dic spiritualia: vt sunt decime / et dependentia: vt sunt fructus prou nientes ex eisdem debebit

¶ Contra. C. de legiti. tuto nemo. Si enim minor. xxv. annis non potest administrare patrimonium priuati / vt ibi: minus patrimonium publicum. Nam iura ecclesie publica appellantur ff. de iusti. et iure l. prima. §. publicum. et. C. de sacrosanc. eccle. l. vlti.

¶ Item adultus vel adulta de se non possunt facere procuratorem in re propria: sed curatore interueniente possunt ergo minus in re ecclesiastica. C. de procura. neque

¶ Solutio / forsan hic loquitur quo ad sui preiudicium / nn quo ad beneficium: quia eius factum etiam si esset maior est potius personale quam reale argu. supra de transact. veniens.

¶ Uel dic princeps qui sciens / minori beneficium dedit / omnia facere ei decreuit que in hoc. c. continentur. ff de re iudil. quidam consulebat in fine infante

¶ Quid si est minor infante: certum est quod non potest constituere procuratorem sed datur curator ad litem.

¶ Sed numquid minor infantpotest habere beneficium: dic quod non / cum antea non debeat tosirari. supra hoc lib. de tempo. ordi. nullus.

¶ Et certum est quod non potest conferri beneficium non clerico. supra de rescrip. cum adeo. supra de transactio. ex literis / et si secus fiat est dissipationon dispensatio / que debet fieri ob necessitatem vrgentem: vel vtilitatem euidentem beneficii non beneficiati: vt eius crumena repleatur ventilande

¶ Nota delegatum posse explere sibi non commissa sine quibus tamen iurisdictio explicari / non posset: vt hic. supra de ofific. delega. prudentiam. §. ceterum.

¶ Sed quid de dele. gato dato ab alio quam a principe / dic secus / cum possit ad episcopum vel eius officialem haberi recursus. supra titu. proximo

¶ Item regul ariter hec dictio competit ordinariis insti. de attilia. tuto. §. ii. ff. de tutor. muto. possis C. de bonisque liber l. vltima: et de hoc nota. supra hoc lib. de procura. qui generaliter. ii. responso assensus

¶ Et est ratio / quia quo ad hoc / non est sibi subditus. ff. ad trebellia. ille a quo in fine cum l. sequem. vnde hoc casu filius agere posset su contra patrem / arguff. de iudic. l. lis nulla. Ioan. Mona. Cardi.