Titulus 4

DIcto de iure scripto: sequitur de iure non scripto: vt pote de consuetudine a

¶ Et notandum quod iuris ciui lis: due sunt species ius scriprtum: vt est lex. Ius non scriptum. vt est consuetudo.

¶ Et vocatur ius ciuile quia a duabus ciuitatibus scilicet Atheniensium et lacedemoniorum originem traxit: Et sicut lex expresso consensu populi conditur: consuetudo tacito consensu. insti de iur. natur. genti. et ciuili. §. constat. et. §. ex non scripto. et. § sequem. et ff. de legi. et sena. consul. l. de quibus et l. sed ea. et l. de stin. est. et. c. sequenti.

¶ Et queritur quid sit consuetudo et vnde dicatur / et quo sit eius virtus / ac ipsius diuisio. Et dic. quod consuetudoc est ius non scriptum moribus populi diurnis inductum d. vt d. §. ex non scripto. et prima. di. consuetudo.

¶ Sed contra: consuetudo est factum: ergo non ius. supra hoc lib. de constitu. c. primo.

¶ Sol. Dic vt ibi. Item contra mores diuturni: ex tempore habentur. Si ergo tristus non est modus tollende vel indum cende obligationis. ff de actio. et obli .l. obligationum fere. §. placet ergo nec mores diuturni inducent obligationem: et sic per consequens nec ius / cum obligatio sit iuris vinculum hoc est ius vinciens vt insti. de obliga. in prin¬

¶ Sol. Solum tempus non est modus tollende vel inducende obligationis / sed tacitus: cum hic consensus ex actum bus diuturnis elicitus. vt dictis iuribus. Nam sicut in praescriptione rei singularis ius aquiritur ex diuturno vsuu ff. si serui. vendi l. si quis diuturno. ff. de aqua quotiet estiua l. hoc iure. §. ductus aque. Sic ex diuturnis § actibus ius consuetudinarium inducitur. Et dicitur comnsuetudo quasi communis assuetudo. Nam in communi omniur est vsus prima di. §. consuetudo

¶ Et notandum quod virtus consuetudinis est multiplex quia ipsa est iuris introductiua / et suppletiua iuris. vbi ius deficit. prima distinctione consuetudo.

¶ Item consuetudo est ad similia tractatiua vt in eis ius constituat. supra eo. cum olim. insti de satisda. in fine. xi. di. quis nesciat. et. C. de veteri iure enucl. l. prima. §. sed si que leges et. ff. de legi l. de quibus ibi tunc quod proximum.

¶ Item est iuris dubii interpretatiua. supra eo. cum dilectus et. ff. eo. si de interpretatione

¶ Item est iuris imitatiua in d. §. ex non scripto. et C. que sit longa consuetudo l. v.

¶ Item est iuris abrogatiua / et quandoque derogatiua: hec enim differunt. ff. de verbo. significa. derogatur. Nam abro gatur ius: quando prorsus tollitur. Sed ipsum derogatur quando pro parte tollitur.

¶ Unde consuetudo alteri abrogat et alteri derogat scilicet quod consuetudo est vniuersalis vel particularis. ff. conmunia predio l. venditor. § si constat. et. ff. eo. sed ea¬

¶ Item consuetudo est iuris firmatoria 4. distinctione § leges. et C. de veter. iure enucle l. prima. §. sed si que leges infra de prescrip. veniens / est etiam gratie delatoria infra ecc. ff.

¶ Et est sciendum quod consuetudo diuiditur in rationabilem et irrationabilem: approbatam / seu reprobatam. Et dico illam rationabilem et approbatam / que clauditur sub dicta diffinitione: alias irrationabilem voco. Nam si qua constitutio non sit ius hoc est bonum et equum seu vtile in loco: iam non est consuetudo quia non est ius. ff. de iusti. et iur. l. pe. in prin.

¶ Item si consuetudo processerit in suis actibus contra lagem diuinam reproba. est: quia seruus tollere legendomini non potest. Et hoc potius accusat quam excusat. xii. di. consue tudinem. supra eo. cum tanto infra de de symo. satis / et. c. sequen.

¶ Et est ratio / licet priuatorum pactis iura ipsorum tollapossunt / non tamen iura publica. ff de pac. Ius publicum et. l. inter debitorem: licet inter se paciscentes possint sibi praeiudicare vt ff de pac l. epistola § primo.

¶ Et constat quod ius publicum in sacris et sacerdotibus. et in magistratibus consistit. ff. de iusti. et iur l. prima. §. huius.

¶ Et ideo contra legem m diuinam consuetudo non tenet se fed assueffaciens in hoc grauiter obligatur vt dictis in ribus. Requiritur per etiam quod sit prescripta. supra eo. cum tanto.

¶ Item est irrationabilis etiam si non sit directo contrlegem diuinam: et homines deducantur per eam ad peccandum. supra eo. ex parte. Et est ratio. Sicut lege diuina prohibetur peccatum. ita et illa per que peruenitur a ad illum arg. ff. de spon. l. oratio. ff. de conditio. insti l. que sub conditione. §. si sub iureiurando. et not infra hoc lib. de regn. iuris. c. cum quid prohibetur.

¶ Item si consuetudo est contra ius publicum quo ad partem que est in magistratibus / adhuc non tenet. supra eo. ad nostram. et. c. seq. vel quia. neruum ecclesiastice disci pline rum peret. supra eodem. c. eum inter. et. c. cum venerabilis i1nfra de offi. ordi. irrefragabili ii. respon.

¶ Est etiam consuetudo irrationabilis: habito respectu ad ipsum factum infra. de symo. ea. que. ipsa tamen relata ad indigentiam rectorum superior piam consuetudinem et laudabilem qua subuenitur a flliis spiritualibus rectoribus faciet obseruari infra de simo. ad apostolicam

¶ Ex quibus colligitur quid est consuetudo et quanta. Nam habet quantitatem virtutis non molis: cum non sit aliquid corporeum: sicut omnia iura habent quantitatem virtutis ff. de acquir. re. do. seruus. §. incorporales. insti. de reb. corpor. et incorpora. per totum / apparet etiam qualis sit. Io. mo. Cardinalis

COusuetudinem, hic. decre et ali et sequenti tangitur de conuetudine reproba. quia est. cora lus publicum. quod coirit in sacris et sacerdotibus t predixi. Sed primo. tertio. et quarto. capitu. tangitur de consuetudine proba non existat. xxii. q. iiii. inter cetea. 1. hoc libro de iurelurand. contingit. Et huius ratio nocatur infra hoc lib. de regul. lunon est obligatorium adimplere. C. de assesso l. nemo. arg. infra de celebratione missa. capitu. te referente. et capitu. consuiuisti infra hoc libro de preben. capitu. cum singula. Predicta sunt prohibita in eadem ecclesia

¶ Sed nunquid in diuersis: dic quod non / sicut habe re orficium in vna / et dignitatem in alia / hec expressa non reprobata tollerentur officia perpetua secus si temporalia. vt ommendaticia. Sed cum hec decretalis loquatur in secularibus: quod in religiosis videturiecus: quia ministerio eorum largitas / eorum est magis reproba. set ob hoc verdum perpetua / non ponitur infra. hoc lib. de preben. cum singula. Et tene. tex. d. decretalis. Io. mo. Car.

NOn putamus, Ratio huius decretalis colligitur: tam hic: quam hoc

¶ Etiam hic confunderetur dignitas magistratuum. Cum appellationum a cause / maiores iudices requirant. ff. de minoribus l. prefecti iff de appell. l. prima. §. si quis. 2. q. 6. §. forma.

¶ Nec decet quod vsus subditorum immutet statutum / et dignitatem iudicum: quia iudicum potestas: non apriuatis procedit: sed a iure dante vel confirmante arg. ff. de verbo. significa l. obuenire.

¶ Item iudices qui sunpatres debent dare normam subditis non econtra / sicui expectari a subditis non econtra. C. de episco. et cleri l. iubemus. in fine.

¶ Nam leges quarum iudices debent esse seruatores d / non econtra: vt d. l. iubemus / constringunt subditos. C. de legi l. leges sacratissime. auten. de iureiurn. quod presta. ab his / circa medium. col. 2. infra de eo qua mit. in po. causa rei seruande. Cum venissent / et ideo vsu subditorum: non tollitur ius iudicum hoc casu¬

¶ Sed a subdelegato officialis qui potest vnam causam committere / ad quem appellabitur dic ad proximum superriorem cum hoc sit regulare: vt d. l. prefecti: et infra de appella. tionibus. dilecti. ii. Ioan. Mona. Cardi.

Non est, Hec decretalis dicit quod episcopi possut praescribere contra cap. tula. Sed contra videtur. l. de his que fiunt a prela. sine consen. capi. c. nouit. et. c. sequen. Sed dic contraria loquuntur de iure hic / secus deconsuetudine. Nec est miru. si illud quod est capitis et mebrorum in communi vt d. c. e5. xv. q. vii. episcopus nuilius per consuetudinem possit ab¬

¶ tribui capiti / et est expresum infra d. c. noscitur.

¶ Uel dic quod hec decretalis in factis singularium personarum loquitur. Sed vbi maior discussio requireretur sicut in institutione abbatum: secus videre. vt d. c. arg. de elec. transmissa in fine

¶ Nam maior a maiori discussione eget ac maiori integritate: vt ibidem et hoc innuit tex. in verbo subditorum.

¶ Et vidi quod vnus epscopus vnum abbatem deposuit consilio capituli non requisito / pretendens consuetudinem / et fuit appellatum. Et ex hac causa impugnabatur processus episcopi.

¶ Et id abbas certe diocesis sit subdiius suo diocesano.: ipse solus non corrigitur in deponendo vt causat in instituendo. Sed illi quibus preferedus est ipe per confirm tionem seu aurerendus per depositionem et ob hoc subdit tus proprie nosi dicitur sed potius quoddam vniuersum.

¶ Quia omnes presidentes sunt vniuersitas qbus prsunt d virtute vt ait philo. Et ideo in arduis episcopus sine consilio capituli non procedit iuste etiam per consuetudinem quam dico hoc casu non prescriptibilem / licet in auduis possit consuetudo prescribi / vt dictis iuribus

¶ Alii tamen contra. propter rationem in principio tactam. Et vt hec decretalis adiiciat regulam ad iura antiqua hic in certis casibus concedentia vt in. c. ea noscitur. et infa. de offi. ordi. irrefragabui. ii. respon. Io. mo. Car.

CVm in tua. Ex hac decret. seuidenter colligitur quod notatur. supra eo. cim aliquibus. Nam non obstartia in litera gratiosa post a: consuetudinem non tollut. Sed ipsa consuetudo differt gratiam ne tamen vage differatur prefigitur terminus in ra quem habens consuetudilem ipsa vtatur. antiqores.

¶ Est enim equum quod antiquiores preferatur. supra de consuetu. c. quoniam non existit) ratio: cum solus papa habeat de illis ordinare nfra de prebend. c. licet hoc lib. et. pectent.

¶ Nota artationem fieri ne lus alterius corrumpatur: vel plus debito prorogetur. vt infra hoc libro de elec. vt quis. et infra. titulo proximo. c. primo. in fine: et. ff. de succe. edicto l. est prima. §. largius. et. § sequenti. Io. mo. Cardinalis.