Titulus 1

HIc incipit secunda pars huius libri: qui diuiditur in quinque libros partiales. Nam in primo tractatur de creandis iudicibus vt titulo de postulatione / de electione / de renunciatione / et de sup plenda negl. praela. Nam renunciatione facta et negligentia in prelato existente: iudices haben. creari.

¶ Et quia creati habent ordinari: et in certa etate constitui: et a creatione repelluntur illegitimi: et bigami: Ideo ponuntur rubrice de tempo. ordi. nandorum: et de etate et qualitate preficiendorum. Et defiliis presbiterorum ac de bigamis.

¶ Et tandem habito de creatione iudicum et de impedimentis eorum: tunc ponitur de officio eorum in multis titulis.

¶ Et quia iudicibus creatis officio eorum est obediendum Ideo subiicitur post officia / de maioritate et obedientia

¶ Et quia coram iudicibus fiunt pacta procuratores consutuuntur. In integrum restitutiones postulantur / et in arbitros compromittitur. Ideo de predictis rubrice subiiciuntur.

¶ Uerum ad totalem hunc librum quatuor tituli premittuntur. Primus est de summa trinita. que est omnium principium vt supra eo. c. i.

¶ Secundo ponitur titulus de constitutionibus. Nam sunt leges legum: et leges negociorum / et leges legum tractantur in tribus titulis sequentibus / Et postmodum in totali libro: regularitercommuniter legis negociorum: et legum quedam sunt ecclesiastice: quedam seculares. iii. di. §. officium. x. di. §. ecce.

¶ De legibus igitur ecclesiasticis generalibus tractatur titulo de constitutio. Sed de legibus specialibus hoc est inter certas partes disceptantibus tractatur infra de res. veltractando de legibus legum tractatur primo de magis generalibus vt de constitu. et secundo de magis ad factum condescendentibus vt sunt rescripta que dicuntur recte scripta in secundum obseruantiam iuris communis habita.

¶ Et quia consuetudo pro lege seruatur. xi. di. consuetudo et. c. sequentiet infra. de consue. c. i. ff. de leg. l. de quibus titulus de consuetudine subiicitur.

¶ Item in secundo libro / tractatur de iudiciis: et partibus iudiciorum.

¶ Item in tertio de spectantibus ad clerum. In quarto de matrimoniis et impedimentis eorum. In quinto de criminibus et penis eorum:

¶ Unde versus. Iudex iudicium / clerus / connubia / erimon¬

¶ Ceterum hec rubrica non continuatur ad superiora: sae ad sequentia

¶ Et est ratio. Quia prohemium quod precedit non est nist propter dicenda. Et ideo hec prima rubrica non ad precedem tia: sed ad sequentia continuatur.

¶ Et dicitur trinitas secundum Boetium id est trini vnitas scilicet patris / et filii / et spiritusiancti. vt sit in personis proprietas / et in essentia vnitas / et in maiestate adoretur equalita

¶ Et nota quod nominum dictis tribus personis competentium / quedam sunt essentialia / quedam personalia / qued. notionalia / de quibus notatur. supra eo. c. ii. Et hic dicitur summa id est prestantissima quia ipsa est vnum vniuersorum principium: tam visibilium quam inuisibilium / tam spiritualium quam corporalium. supra eo. c. i. circa principium.

¶ Igitur de inredicturus premittit de principio / a quo suint omnia / vt est sima trinitas. Et de principio in quo omnia fiunt / fructum afferentia. Quia quod non est ex fide peccatum est. i. inintile ad vitam eternam. Ex quo enim bonum est ex genere non habet finem ad quod est per fidem illud bonum dirigentem. Illud habet defectum finis debiti. Et per consequens inutilem. de consecr. di. iiii. c. nullus infra de prescrip. c. pe.

¶ Nec sufficit fides recta sine operibus bonis. Nec opera bona absque fide recta. supra eo. c. i. in fine. Et fides sine operibus mortua est Iacobi. ii.

¶ Et notandum quad fides multipliciter accipitur vt supra in rubrica notatur. Sed hic accipitur pro collatione articulor fidei id est pro obiecto fidei in quo fiunt omnia ad vitam etenam proficientia vt in symbolo Athanasii. Quicumque vulisaluus esse. et. xxiiii. q. prima Hec est fides.

¶ Et sunt. xiiii. articuli. septem respicientes diuinitatem. Nam aut diuina essentia respicitur in se: et tunc est ille articulus singularis. Credo in deum. Aut respiciuntur diuine essentie tres persone. et tunc sunt tres articuli vnus scilicet respectu patris scilicet / Credo in deum patrem omnipotentem. Alter respectu filii. Et in Iesum christum filium eius vnicum dominum nostrum. Alter etiam respectu spiritus sancti. Credo in deum spiritum sanctum.

¶ Authuius articuli respiciunt diuinel essentie opera. tiones quarum vna est in collatione nature: et hec est creatio suum habens articulum / scilicet Credo in creatorem celiterre. Altera est in collatione gratie: et hec est sanctificatio habens suum articulum / scilicet vnam sanctam ecclesiam catholicam sanctorum communionem remissionem peccatorum Altera vero est in collatione glorie / et hec est gloriosa resuscitatio habens suum articulum / scilicet carnis resurrectionem vitam eternam Amen. Unde versus. Essen. persone naturaque gratia glori.

¶ Similiter septem articuli accipiuntur respectu huma / nitatis christi: iuxta septem actus principales quos ad nostram reparationem ordinauit christus. Quorum primus fuit incarnari / habens suum articulum: qui conceptus est de spiritu sancto.

¶ Secundus fuit nasci/ habens hunc articulum: scilicet natus ex virgine maria

¶ Tertius fuit pro nobis precium soluere / habens hunc articulum / passus sub pontio pilato crucifixus mortuus et sepultus.

¶ Quartus fuit infernum spoliare habens hunc articulum / descendit ad inferos.

¶ Quintus fuit de morte triumphare / habens hunc articulum / tertia die resurrexit a mortuis.

¶ Sextus fuit celestia transcendere / habens hunc articulum Ascendit ad celos: sedet ad dexteram patris.

¶ Septimus erit venire ad iudicum / habens hunc articulum / inde venturus est iudicare viuos et mortuos. Unde versus. Concipi / nas. pati. des. surgit et as. veniet. Et dicta sufficientia articulorum accipitur ex parte cause materialis Si vero accipiatur ex parte cause efficientis: tunc sunt xxii. articuli seu particule in symbolo apostolorum predicto Ita quod princeps apostolorum dixit. Credo in deum patrem omnipotentem creatorem celi et terre / Inde Andreas subiumxit Et in iesum christum filium eius vnicum dominum nostrum. Hine Iohannes: qui conceptus est de spiritu sancto natus ex maria virgine / Inde Iacobus maior / passus sub pontio pilato crucifixus mortuus et sepultus / Inde Thomas / descendit ad inferos tertia die resurrexit a mortuis. Inde Iacobus minor / ascendit ad celos: sedet ad dexteram dei patris omnipotentis. Inde Philippus. Inde venturus iudicare viuos et mortuos. Inde Bartholomeus. Credo in spiritum sanctum. Inde Mattheus sanctam ecclesiam catholicam: s et est sensus credo in spiritum sanctum sanctificantem vniuersalem ecclesiam. Inde Simon cananeus: sanctorum communionem remissionem peccatorum. Inde Iudas Thadeus: carnis resurrectionem.

¶ Et est sensus credo quod deus resuscitabit ipsam carnem humanam. Ultimo mathias apposuit vitam eternam. Amen. Et hec fides dicitur catholica id est recta vel vniuersalis. Nam catholicon grece id est rectum vel vniuersale latinc¬

¶ Et secundum Isidorum: fides est quod veraciter credimus id quod nequaquam videre valemus: Inde dicta fides vt fiat omnino quod dictum est aut promissum. de peni. d. iiii. c. In domo. Io. Mo. car.

"Fideli". hoc. c. tria dicit Prmo processionem spiritus sancti narrat. Secunde eam narratam firmat ibi heprofessa est. Tertio contrarium senti entes codemnat ibi sed quia dicit igitur fideli hec verba sunt. C. de his qui ad eccle. confug. l. fideli: et debent intelligi abnegatiue id est non simulate sed sincere / non dolose: sed pure: et simplici. ter / non dubie: sed firmiterrimo infra de hereti. c. i professione

¶ Notandum quod fatemur coacti / vnde fateor id est fari tenec or. Sed confitemur voluntarii sed profitemur aliquid spondentes.

¶ Sic dicitur quod habitus non facit monachum l sed professio regularis infra de regulari. ex parte. et etiam fit prefessio in baptismate de conse. di. iiii. paruuli. Et etiam fit professio quando electus in episcopum est consecratus. xxiii. diqui episcopus ordinandus est.

¶ Et est profiteri porro fateri seu pro aliqua secta fateri nec hic secta accipitur a secando sed a sectando quia est frequentatiuum de sequor Eternaliter

¶ Eternitas est interminabilis vite possessio. tota simul vt ait Boetius: et dicta tota simul quia in ea non cadit prius et posterius: et sic nec successio que fit in his quo tempore mensurantur Ex patre et filio.

¶ Sed nunquid hoc dicebatur in nicene synodi symbolo: quod cantatur in missa ibi: qui ex patre filioque procedit.

¶ Sed dic quod hic expressius modum processionis notat. Et hec verba filioque: non erant in concilio niceno: vt liquet. i. sententiarum di. xi. non tanquam duobus principiis.

¶ Quia pater et filius spirant spiritum sanctum: sicur vnum spirandi principium non duo principia: vnde conue niunt non solum in vna essentia in qua conuenit: etiam cum eis spiritus sanctus. sed etiam inspiratione actiua: que est notio communis patri et filio: que non conuenit. spiritui sancto cui conuenit spirari seu procedere non spirare

¶ Nam spirare spiritum sanctum. est actio non esentialis: quia sic conueniret spirituisancto: sed notionalis que non conuenit spiritui sancto: sed tantum patri et filio tanquam vnispirandi principio. et ideo subiicit expositiue id est non duabus spirationibus: non tam propter vnitatem essentie quam propter vnitatem notionis scilicet actiue spirationis in patreet filio communis non duabus spirationibus.

¶ Quia actiua spiratio patris et filii: est vna et eadem notio communis patri et filio: sicut operationes essentiales. sunt tribus personis communes.

¶ Sunt enim inseparabilia opera trinitatis. de conse. diiii. c. vltimo. in fi. xxviii. q. i. c. sic enim. licet quedam opera. tiones attribuantur patri: quedam filio: quedam spiritui sancto: vt in predictis. c. continetur.

¶ Sed contra: Pater et filius sunt duo supposita / et actus secundum philosophum sunt suppositorum: et secundum plurificationem suppositorum habetur plurificatio actuum. Et sic erunt duo principia et due spirationes.

¶ Sol. plurificatio actuum dependet a duobus: scilicet a ratione agendoa principaliter / et secundario a supposito.

¶ Si ergo supposita agentia sunt plura et rationes agendi sunt plures sequitur quod actiones sunt plures sicut patet quod generationes. plurium hominum sunt plures. Et quia supposita sunt plura et potentia generatiua plurificatur in eis.

¶ Si vero supposita sunt plura et ratio agendi sit vna actio non erit nisi. vna. Uerbi gratia. Pater et filius / et spiritus sanctus / sunt tria supposita.

¶ Quia cum potentia creatiua est vna: in eis actus creationis non est nisi vnus / in proposito ergo. Dico. quod nater et filius sunt duo supposita: quia tamen potentia seuratio spiratiua est vna et eadem in eis. Iam non est nisi vna spiratio.

¶ Et dico quod pater et filius ratione suppositi spirant vt duo: sed considerata ratione agendi: spirant vt vnum hoc scilicet quod superius est narratum Mater) notatur. supra. in prin. prohemiiortodoxorum. Recte gloriantium.

¶ Nam ortos rectum: et doxos gloria scilicet christiano. rum: qui soli recte gloriantur grecorum hoc videtur falsum: quia greci in symbolo nicene synodi habent qui ex patre procedit.

¶ Sed dic grecorum quorumdam vt Atanasit: et Cirili et quorundam aliorum.

¶ Uel dici quod in concilio luddunensi omnes greci per nuncios proprios in hanc sententiam consenserunt premisse) in prin. huius. c. Nam extirpato errore quod spiritus sanctus a solo patre procedat. vt de conse. di. v. saluator / et in symbolo atanasii et nicene synodi ids. quidem in varios errores inciderunt: scilicet quod spiritus sanctus a patre et filio non procederet eternaliter: et quod procedebat ab eis tanquam a duobus principiis et duabus spirationibus: qui errores hic damnantur. Io. mo. car.