TITULUS XIV.

Iudex, qui contra iustitiam et contra conscientiam aliquid in iudicio fecerit in gravamen partis per gratiam vel per sordes, condemnandus est parti laesae in aestimationem litis, et per annum est suspensus, et perpetuo, si medio tempore ingerat se divinis, nisi Papa cum ipso dispenset. Ioann. Andr.

Innocentius IV. in concilio Lugdunensi -.

Quum aeterni tribunal iudicis illum reum non habeat, quem iniuste iudex condemnat, testante Propheta: „nec damnabit eum, quum iudicabitur illi: “ caveant ecclesiastici iudices et prudenter attendant, ut in causarum processibus nil vindicet odium vel favor usurpet, timor exsulet, praemium aut exspectatio praemii iustitiam non evertat, sed stateram gestent in manibus, lances appendant aequo libramine, ut in omnibus, quae in causis agenda fuerint, praesertim in concipiendis sententiis et ferendis, prae oculis habeant solum Deum, illius imitantes exemplum, qui querelas populi tabernaculum ingressus ad Dominum referebat, ut secundum eius imperium iudicaret. Si quis autem iudex ecclesiasticus, ordinarius aut etiam delegatus, famae suae prodigus et proprii persecutor honoris, contra conscientiam et contra iustitiam in gravamen partis alterius in iudicio quicquam fecerit per gratiam vel per sordes, ab exsecutione officii per annum noverit se suspensum, ad aestimationem litis parti, quam laeserit, nihilominus condemnandus, sciturus, quod, si suspensione durante damnabiliter ingesserit se divinis, irregularitatis laqueo se involvet secundum canonicas sanctiones, a qua non nisi per summum Pontificem poterit liberari, salvis aliis constitutionibus, quae iudicibus male iudicantibus poenas ingerunt et infligunt. Dignum est enim, ut qui in tot praesumit offendere poena multiplici castigetur.

Papa imperatorem deponere potest ex causis legitimis. H. d. secundum Paulum.

Idem, sacro praesente concilio, ad memoriam sempiternam.

Ad apostolicae dignitatis (Et infra :) Sane, quum dura guerrarum commotio nonnullas professionis Christianae provincias diutius addixisset, nos ad Fridericum, praecipuum principem saecularem, huiusmodi dissensionis et tribulationis auctorem , a felicis recordationis Gregorio Papa IX. praedecessore nostro pro suis excessibus anathematis vinculo innodatum, speciales nuncios et s magnae auctoritatis viros, videlicet venerabiles fratres P. Albanen- sem et H. Sabinensem episcopos, ac dilectum filium Guillelmum basilicae XII. Apostolorum presbyterum cardinalem, qui salutem zelabantur ipsius, duximus destinandos, facientes sibi proponi per ipsos, quod nos et fratres nostri, quantum in nobis erat, pacem per omnia secum habere, nec non cum omnibus hominibus optabamus, parati sibi pacem et tranquillitatem dare ac mundo etiam universo. Et quia praelatorum, clericorum omniumque aliorum, quos detinebat captivos, et omnium tam clericorum quam laicorum, quos ceperatP in galeis, restitutio poterat esse pacis q plurimum inductiva: eum, ut illos restitueret, quum hoc idem tam ipse quam sui nuncii, antequam ad apostolatus vocati essemus officium, promisissent, rogari et peti ab ipso fecimus per eosdem, ac proponi insuper, quod iidem pro nobis parati erant audire et tractare pacem, ac etiam audire satisfactionem, quam facere princeps vellet de omnibus, pro quibus erat vinculo excommunicationis adstrictus, et offerre praeterea, quod, si ecclesia eum in aliquo contra debitum laeserat, quod non credebat, parata erat corrigere ac in statum debitum reformare. Et, si diceret ipse, quod in nullo contra iustitiam laeserat ecclesiam, vel quod nos eum contra iustitiam laesissemus, parati eramus vocare reges, praelatos et principes tam ecclesiasticos quam saeculares ad aliquem tutum locum, ubi per se vel per solennes nuncios convenirent. Eratque parata ecclesia dey consilio concilii sibi satisfacere, si eum laesisset in aliquo, ac revocare sententiam, si quam contra ipsum iniuste tulisset, et cum omni mansuetudine et misericordia, (quantum cum Deo et honore suo fieri poterat,) recipere de iniuriis et offensis ipsi ecclesiae suisque per eum irrogatis satisfactionem ab eo volebat, et omnes amicos suos sibique adhaerentes in pace ponere, plenaque securitate gaudere, ut nunquam hac occasione possent aliquod subire discrimen. Sed, licet sic apud eum pro pace paternis monitis et precum curaremus insistere lenitate: idem tamen, Pharaonis imitatus duritiam, et obturans more aspidis aures suas, preces huiusmodi et monita elata obstinatione ac obstinata elatione^ despexit; propter quod, non valentes absque

gravi offensa Christi eius iniquitates amplius tolerare, cogimur urgente nos conscientia, iuste animadvertere in eundem. Et, ut ad praesens de ceteris eius sceleribus taceamus, quatuor gravissima, quae nulla possunt tergiversatione celari, commisit. Deieravit enim multoties, pacem quondam inter ecclesiam et imperium reformatam temere violando. (Et infra:) PerpetravitPP sacrilegium, capi faciens cardinales sanctae Romanae ecclesiae, ac aliarum ecclesiarum praelatos et clericos religiosos et saeculares, venientes ad concilium, quod idem praedecessor noster duxerat convocandumqq. (Et infra:) De haeresi quoque non dubiis et levibus, sed difficilibus et evidentibus argumentis suspectus habetur. (Et infra:) Praeter haec regnum Siciliae, quod est speciale patrimonium B. Petri, et idem

princeps ab apostolica sede tenebat in feudum, iam ad tantam in clericis et laicis exinanitionem servitutemque redegit, quod, eis paene penitus nihil habentibus, et omnibus exinde fere probis eiectis, illos, qui remanserunt ibidem, sub servili quasi conditione vivere, ac Romanam ecclesiam, cuius sunt homines principaliter et vasalli, offendere multipliciter et hostiliter impugnare compellit. Posset etiam merito reprehendi, quod mille quidem fartorum annuam pensionem, in qua pro eodem regno ipsi ecclesiae Romanae tenetur, per novem annos et amplius solvere praetermisit. Nos itaque, super praemissis et quam pluribus aliis eius nefandis excessibus cum fratribus nostris et sancto concilio deliberatione praehabita diligenti yy, quum Iesu Christi vices, licet immeriti, teneamus in terris, nobisque in B. Petri persona sit dictum: „Quodcunque ligaveris super terram, ligatum erit et in coelis: “ memoratum principem, qui se imperio et regnis, omnique honore et dignitate reddidit tam indignum, quique propter suas iniquitates a Deo, ne regnet vel imperet, est abiectus, suis ligatum peccatis et abiectum, omnique honore ac dignitate privatum a Domino ostendimus, denunciamus et nihilominus sen-tentiando privamus, omnes, qui ei iuramento fidelitatis tenentur adstricti, a iuramento huiusmodi perpetuo absolventes, auctoritate apostolica firmiter&gs inhibendo, ne quisquam de cetero sibi tanquam imperatori vel regi pareat et intendat, decernendo, quoslibet, qui ei deinceps velut imperatori vel regi consilium vel auxilium praestiterint seu favorem, ipso facto excommunicationis sententiae subiacere. Illi autem, ad quos in eodem imperio imperatoris spectat electio, eligant libere successorem. De praefato Siciliae regno providere curabimus cum eorundem fratrum nostrorum consilio, sicut viderimus expedire.

Qui petit rem certam causa expressa, si illam causam non probat, succumbit; licet aliam probet, maxime postmodum emergentem. Ioann. Andr.

Idem Praeceptori hospitalis S. Ioannis Hierosolymitani in Hispania, et Commendatori ac Fratribus domus de Curvaria hospitalis eiusdem.

Abbate sane (Et infra:) Abbas de Bonefac. pro se et conventu suo proponens, locum de Rosellis esse praedicti monasterii iure dominii vel quasi, et cum suis finibus ex largitione regis Aragoniae ad ipsum monasterium pertinere, petiit adiudicari eidem monasterio locum ipsum, et vos exinde amoveri. Allegabatur autem pro parte vestra, quod facta vobis donatio de praedictis valida exsistebat, quamvis illa sub Sarracenorum tunc exsisterent potestate, quia non simpliciter, sed sub conditione fuere donata, videlicet si ad manus fidelium devenirent. In quo casu concessio poterat et debebat habere vigorem, quia ipsi donationi rerum donatarum natura vel qualitas non obstabat, et salubre ac laudabile quidem erat spectare ac praestolari tempus, quo illa Christianorum dominio subderentur; quare mox, quum pervenerunt ad ipsos, fuerunt ad vos totaliter devoluta. Multum quoque distabat, an ipsi monasterio de Bonefac. vel praedicto monasterio Populeti ab eodem rege facta donatio fuisset; quia etsi liquebat praedicta monasterio Populeti ab ipso rege, ac ab illo abbati et conventui de Bonefac. fuisse collata, non tamen ob hoc constabat, dictum regem ipsi monasterio de Bonefac. illa donasse vel mandasse donari. Nec pro eo, quod voluit et statuit, ut aedificaretur ibi monasterium, poterat et debebat intelligi, eum praedicta vel eorum aliqua construendo monasterio donavisse, quum illa potius sua videretur intentio, ut, quia praefatum monasterium Populeti tot et tantorum bonorum largitione ditabat, abbas et conventus ipsius pro sua suorumque salute monasterium construere tenerentur; praesertim quia monasterio, quod nondum erat, aliqua fieri donatio non valebat. Praemissa vero concessio, facta monasterio de Bonefac. ab abbate et conventu monasterii Populeti, nullum prorsus ei videbatur afferre suffragium, pro eo potissime, quod post litem contestatam et processum iudicii facta fuerat, sicut clare patebat ex instrumento praefato. Unde quum ius, si quod in praedictis ipsi monasterio de Bonefac. ex concessione huiusmodi competebat,in iudicio minime deduxisset, quia videri non potest illud venisse, quod postmodum accidit: pronunciari utique super petitis non poterat ex eadem. Pro parte autem altera dicebatur, quod, quum rex ipse sua probitate ac studio ab infidelibus loca conquisiverit supra dicta, donatio avi vel patris ipsius, prius facta de illis, quum ad cultum fidei pervenirent, regem eundem quoad haec, sic per eum postmodum adquisita, obligare non potuit, quum sua propria facta essent, et viderentur ab aliis bonis hereditariis separata. Porro, praefata concessio, facta monasterio de Bonefac. a monasterio Populeti, licet post acceptum iudicium causaeque processum intervenerit, prodesse tamen et valere debebat, quum pro actore, quod de iure suo ex causa idonea, quamvis supervenienti, appareat, satis sufficere videatur satisque esse, si, prout servatur in reo, intersit ipsius tempore sententiae proferendae. Sed ad

haec pars vestra respondit, quod, quum tam supra dicti avi donatio quam locorum acquisitio praemissorum fuerint nomine regni factae, memoratus rex donationem servare huiusmodi tenebatur. Ceterum praedicta monasterii Populeti concessio monasterio de Bonefac. auxiliari non poterat in hac parte, quia, quum quis egit ex aliqua certa et speciali causa, et postea sive alia, sive similis ei, quam exposuit, accidit, videri non potest illa in iudicio devenisse, quum iudex tunc prospicere ac attendere debeat diligenter, an ex ea omnino eadem, quae prius expressa exstitit, utpote, quae tunc etiam competeret, actoris intentio sit fundata. Secus autem, quum egit vel petiit in genere, nullius certae vel specialis causae faciens mentionem, videlicet quia generaliter forte proposuit, aliquem obnoxium esse sibi, vel ad se iure dominii vel quasi rem aliquam pertinere. Tunc enim hoc praecipue est inspiciendum iudici, an sufficienter vel minime de iure vel intentione constet actoris. Unde, si de hoc ex causa, etiam postmodum accidenti, liqueat: potest et debet iudex, etiamsi appareat minus iuste a principio fore actum, suum exinde animum informare, quoniam, etsi petitum fuerit indebite, non ob hoc tamen minus valuit et tenuit iudicium subsecutum, nec illius acta vel gesta propterea minus valida exstiterunt, nec etiam iudex ipse, cognita taliter veritate, pronunciare in contrarium posset cum libera conscientia et secura. Non prodesset etiam multum reo, si tunc forte in ipsum ex huiusmodi supervenienti causa condemnatio non ferretur, quum, mox alio instituto iudicio, foret ex illa merito condemnandus. Unde, etsi actori suam ex supervenienti causa intentionem sufficiat fundavisse, quum egit aliqua causa specialiter non expressa: secus tamen est, si certam et specialem in sua petitione sub-iunxerit, nisi postmodum intentionem suam ex eadem prorsus, quam prius expressit, tunc etiam competenti causa fundarit. Quare quum memoratus abbas monasterii de Bonefac. proposuerit, saepe fatum locum de Rosell. cum suis terminis ad ipsum monasterium ex praedicti regis largitione spectare, nec de aliqua facta ipsi monasterio super hoc ab eodem rege concessione docuerit, ostenderit autem, donationem quondam factam illi de his ab abbate et conventu monasterii Populeti, quae nec in sua petitione fuerat expressa, nec etiam ante facta: nullum profecto commodum ex ea reportare debebat. Praefatus igitur cardinalis, praemissis omnibus et aliis, quae hinc inde fuerunt proposita, diligenter auditis, ac utriusque partis meritis aequa iustitiae lance discussis, prudenter attendit, id, quod praedicti abbas et conventus de Bonefac. proposuerunt, intentionem videlicet actoris, ex iis, quae post litis contestationem accidunt, posse fundari, eaque debere in iudicium devenire, tunc locum habere, sicut congrue allegatum est supra, videlicet quando ex certa et expressa causa specialiter non est actum. Ex iis enim, quae post inchoatum iudicium eveniunt, quando causa fuit exposita specialis, nec debet nec potest iudicis animus ad proferendam sententiam informari, quia, quum certae causae facta est mentio, utpote donationis vel venditionis aut alterius specialis, oportet inceptis iudicii tempus attendi, ut liquido cognoscatur, an tunc interfuerit actoris, propter illa, quae specialem comitantur causam et necessario adesse debent, veluti locus et tempus, et huiusmodi, quae sunt sollicite attendenda, et sine quibus causa vacua et invalida censeretur. Sed quum est in genere absque alicuius causae declaratione petitum, non sic oportet accepti iudicii tempus inspici, quia non requiruntur, nec sunt opportuna, nec attendi possunt huiusmodi comitantia in hoc casu. Et licet aliquibus curiosis, qui de iis, quae non multum expediunt, saepe disceptant, aliter forsan appareat, quando actum est causa aliqua non expressa: utilius tamen videtur negotia tali expediri compendio, quam per quandam exactam subtilitatem longo dispendio prorogari, praesertim quum nonnulla pro utilitate communi contra iuris asperitatem ex aequitatis mansuetudine tolerari noscantur. Unde idem cardinalis, considerans, quod ipsi abbas et conventus de Bonefac. non probaverunt, largitionem super his regiam legitime sibi factam, ex qua specialiter vos impetere videbantur, ab huiusmodi eorundem abbatis et conventus impetitione de mandato nostro, praehabito fratrum nostrorum consilio, vos duxit sententialiter absolvendos. Nos igitur, cardinalis eiusdem sententiam ratam habentes, eam auctoritate apostolica confirmamus..

Si ex pluribus iudicibus vel arbitris unus, aliis praesentibus et mandantibus, per verba pluralis numeri ferat sententiam, tenet sententia; electio autem pronuncianda est per verba singularia. H. d. Ioann. Andr.

Bonifacius VIII.

Quum ab uno arbitrorum vel iudicum, aliis praesentibus et mandantibus, scripta sententia recitatur: habetur perinde, ac si simul esset ab omnibus recitata. Oportet tamen, ut is, qui recitat, non utatur verbis singularis numeri, sed pluralis, ut dicat: „nos, tales iudices vel arbitri, pronunciamus seu statuimus in hunc modum,“ licet secus in electione servetur, in qua, ut censeatur evidentius unica et communis, est ab uno vice omnium, sive per compromissum sive per scrutinium procedatur, electionis pronunciatio per verba singularis numeri facienda.

Ponit tres casus nullitatis sententiae, et a primo unum casum excipit. H. d. Ioann. Andr.

Idem.

Etsi sententia diffinitiva, postquam scripta fuerit, debeat a iudice, non ab alio, de scripti recitatione proferri, alias nec nomen sententiae mereatur habere, nec ab ea sit appellare necesse: episcopo tamen, quem propter dignitatis praerogativam ampliori convenit honore fulgere, sententiam ab eo ferendam licebit ad instar illustrium personarum per alium recitare. Sententia, quam scriptam edi a iudice litigatoribus, non recitari, vel quam ab ipso stando, non sedendo proferri contingit, nullius penitus est momenti.