Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio Henrici. quol. I1. q. 1.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, quod spiritus sanctus emanat in Diuinis, vt amor incentiuus, & per modum cuiusdam zeli. sicut enim intellectus mo uetur a re ad simplicem notitiam, qua habita du cit se ad notitiam perfectam, & declaratiuam, quae appellatur verbum, sic voluntas allicitur ab obiecto quodam amore simplici, qui appellatur tepor, aut complacentia simplex, ex hinc vero mouet se ad amorem intensum, & complacentiam incenti uam respectu eiusdem obiecti, quae quidem potest spiritus appellari. sic ergo spiritus sanctus in Diuinis emanat, non vt amor simplicis complacentiae, ille namque essentialis est, sed vt amor zelatiuus, & incentiuus. haec autem opinio fulciri potest rationibus quinque superius arguendo primo loco inductis.

Opinio S. Thomae. par. I. q. 37. art. I.

CVERVNT autem alij, qui dixerunt, quod sicut A intellectus dum rem aliquam intelligit prouenit quaedam intellectualis conceptio rei intellectae, quae dicitur verbum, ita ex eo, quod aliquis rem aliquam amat prouenit quaedam impressio rei amatae in affectum amantis, secundum quam amatum dicitur esse in amante, sicut & intellectum in intelligente, ita quod cum ille, qui scipsum intelligit, & amat est in scipso non solum per identitatem rei, sed vt intellectum in intelligente, & amatum in amante. sicut ergo intellectualis conceptio dicitur verbum, sic impressio amatae rei in affectum amantis potest dici spiritus, & hoc modo emanat spiritus sanctus in Diuinis. Haec autem opinio fulciri potest quatuor rationibus superius arguendo secundo loco inductis.

opinio Scoti. lib. I.dist. Io.

FVERVNT quoque alij dicentes, quod spiTritus sanctus procedat, vt amor infinitus a voluntate infinita, quae de necessitate est in Deo, cum sit perfectio simpliciter, & cum Deus volen do beatus sit: voluntas autem est principium productiuum amoris adaequati, essentia vero amabilis est in infinitum, ex quibus sequitur, quod voluntas in Diuinis est principium producendi amorem infinitum: talis autem amor non potest esse, nisi Deus, nec potest esse aliquid inhaerens. est ergo persona spiritus sancti subsistens, & secundum hoc amor est essentialis amor improdu ctus, & communis tribus, nec procedens a volun tate, vltra quam necesse est poni amorem procedentem a voluntate propter rationem iam di ctam. procedit itaque spiritus sanctus secundum hunc modum, vt amor proprie dictus. & pro ista opinione sunt rationes tres tertio loco inductae.

Opinio Durandi. lib. I. dist. 1o.

FVERVNT demum alij dicentes, quod spiritus sanctus potest referri ad principia emanationum, & secundum hoc non emanat per mo dum voluntatis, plusquam filius, sed necessitate naturae, quia Diuina essentia sub ratione natu rae est principium vtriusque productionis, vel po test considerari ordo productorum inter se, & quia in nobis intellectio primo emanat, & deinde amor. praecedit enim veri cognitio, & sequitur boni intellectio, propter hunc ordinem dicitur filius emanare, vt verbum, quia ipsius emanatio prima est. Spiritus autem sanctus, cuius productio est secundaria, dicitur emanare, vt amor. non ergo spiritus sanctus proprie dicitur amor, nec aliquid ad voluntatem pertinens, sed similitudinarie tantum secundum istum modum dicendi, qui fulciri potest quatuor rationibus supra inductis ad oppositum arguendo. Et in hoc Art. 1. terminetur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Vbi dicitur quod videtur sub propositionibus negatiuis.

CIRCA secundum autem considerandum, quod praedictarum opinionum defectus po terit apparere ex quatuor propos. negatiuis.

Quod Spiritus sanctus non procedat, vt amor incentiuus, contra Henricum.

PRIMA quidem, quod spiritus sanctus non procedit, vt zelus, nec vt amor incentiuus, ita quod amor essentialis sit tepor, aut complacentia sim plex. nullus enim amor est maior amore infinito, cum infinito non sit maius: sed amor essentialis in Diuinis est infinitus, cum per eum Deus sit infinite bonus. ergo amor, qui est spiritus san ctus non potest esse magis incentiuus amor amo re essentiali.

Praeterea: Nullum personale est perfectius essentiali, amor incentiuus est perfectior amore tepido, & complacentia simplici. ergo amor personalis non est incentiuus, & amor essentialis tepidus. Praeterea: Tepor & incendium se habent, sicut imperfectum, & perfectum: dicuntur namque gradualiter, sed nullum imperfectum habet locum in Deo. ergo nec amor tepidus, & incentiuus.

Praeterea: Nulla voluntas est recta, quae diligit plus illud, quod non est amplius diligendum: sed filius in diuinis non est plus diligendus, quam essentia sola, quae in infinitum perfecta est, & to ta ratio diligibilitatis est. ergo non plus pater di ligit filium, nec magis incentiue, quam diligat es sentiam. non ergo spiritus sanctus amor incenti uus patris in filium, nec econuerso.

Praeterea: Improprie dicitur, quod in Deo sit l amor relatiuus. zelus enim non est aliud, quam inuidia, seu tristitia de consortio circa dilectum. est enim amor, qui non compatitur consortem circa illud, quod amatur: sed pater non tristatur, si aliquis diligit filium. ergo circa ipsum non videtur habere zelum.

Praeterea: Augustinus dicit contra aduersarium legis, & Prophetarum versus fi. 1. lib. quod sic est de zelo respectu Dei, sicut de ira, paenitentia, & miseria. ait namque, quod. Dei paenitentia non est post errorem, nec ita perturbati animi habet ardorem, nec zelus mentis liuorem, nec misericordia compatientis cor miserum; vnde in Latina lingua nomen accepit. cum ergo omnia ista dicantur translatiue in Deo, & non proprie, non videtur, quod spiritus sanctus in Diuinis procedat per modum zeli.

Quod non procedit, vt impressio rei amatae in affe ctum amantis. contra S. Thom.

SECVNDA vero propositio est, quod non procedit spiritus sanctus, vt impressio rei amatae in amantem. actus enim voluntatis, qui est amor non est motus rei ad animam, sed animae ad res, etiam secundum sic ponentes, vndedicunt, quod processio amoris in Diuinis non debet dici gene ratio, quia intellectus fit in actu per hoc, quod intellecta res est in intellectu secundum suam similitudinem. voluntas autem fit in actu non per hoc, quod aliqua similitudo voliti sit in volente, sed ex hoc, quod voluntas habet quandam inclinationem in rem volitam, vnde processio non attenditur secundum rationem similitudinis, sed magis secundum rationem impellentis, & mouentis in aliquid: haec sunt verba istorum. Sed coustat, quod si res amata prouenit in affectum amantis, tunc processio amoris erit secundum aliquam similitudinem voliti in volente, & non secundum rationem impulsus. ergo ista duo stare non possunt; vnde non apparet, quin sit repugnantia in his dictis.

Praeterea: Isti dicunt, quod persona procedens in Diuinis per modum amoris non procedit, vt genitum, vel vt filius, quia amor non fit secundum aliquam similitudinem voliti in volente, sed magis procedit, vt spiritus, quo nomine quaedam vitalis motio, & impulsus designatur, prout aliquis ex amore moueri dicitur, & impelli: sed si amatum proueniret secundum esse similitudina rium in amante, vere posset dici, quod spiritus importaret similitudinem rei amatae, & non impulsum. ergo illud, quod prius.

Praeterea: Haec est differentia inter desiderium, quod est amor concupiscentiae, & complacentiam, quae est amor amicitiae, quod desiderium est per modum cuiusdam attractus rei conscriptae ad se, complacentia vero ex amore amicitiae est per modum cuiusdam condonationis sui ad rem amatam, vnde patet, quod per amorem concupiscentiae res attrahuntur ad amantem, sed per amorem amicitiae amans impellitur, & trahitur adamatum: sed constat, quod in Diuinis est amor amicitiae, & non concupiscentiae. non ergo Spiritus exit ipsum amatum, vt proueniens in amantem, sed magis econuerso erit amans, vt condonatur amato.

Praeterea: Vulgata auctoritas August. dicit, quod anima verius, & melius est vbi amat, quam vbi anima, cui concordat verbum Saluatoris di centis Matth. 6. Vbi est thesaurus tuus, ibi est cortuum. sed hoc non esset verum, si ex vi amoris amatum proueniret in amantem. tunc enim ani ma non esset vbi amat, sed amatum semper esset, vbi animat, nec cor esset in thesauro, sed the saurus in corde. ergo impressio amoris trahit affectum amantis ad rem, nec ponit rem in amante.

Praeterea: Si res amata habet esse in amante, vel est ibi per essentiam, aut per sui similitudinem, sed constat, quod non per essentiam, cum res amatae sint extra, nec etiam per similitudinem suam: tum quia oppositum alibi illi dicunt: tum quia similitudines rerum conciperet, sicut & intellectus, & esset potentia formatiua, & conceptiua, & posset spiritus dici verbum, & spiratio conceptio, & multa alia absona, quae sequun tur. ergo virtute amoris res amata non prouenit in amantem.

Praeterea: Vis amoris est transformare amantem in amatum secundum omnes loquentes: transformare autem non est aliud, quam in formam amati transi. s, sed hoc non esset, si similitudo rei amatae proueniret in amante. tunc enim non transiret in amatum, nec accederet ad formam illius, sed magis econuerso forma veniret ad ipsum, non ergo spiritus potest esse res amata intentionaliter existens in affectu amantis.

Quod Spiritus sanctus non procedit, sicut verbum, vt actus amoris, contra Scotum.

TERTIA quoque propositio est, quod spiritus sanctus non emanat, vt actus amoris, sicut verbum, vt intellectio actualis. nulla enim perfectio simpliciter est perfectiori modo in Spi ritu sancto, quam in patre, alias spiritus sanctus esset patre perfectior, quod nullo modo poni potest, sed si emanaret spiritus sanctus, vt amor, haberet perfectiori modo hanc perfectionem simpliciter, quae est amor, quam pater, quod patet ex duobus.

Primo quidem, quia dictus eam haberet dupliciter, quia & ratione essentiae, quam consequitur omnis perfectio simpliciter, & ratione suae productionis, quia emanaret, vt amor.

Secundo vero, quia directiori modo eam haberet. pater enim inquantum pater non est amor, Spiritus autem sanctus, inquantum huiusmodi esset amor. ergo impossibile est, quod spiritus sanctus emanet, vt amor.

Nec valet, si dicatur, quod amor notionalis non est perfectio simpliciter: tum quia non ponitur bonitas notionalis, nec potentia notionalis, & per consequens nec amor notionalis poni debet: tum quia amor sub ratione amoris est perfectio simpliciter, & ita notionalitas, aut tol lit rationem amoris, aut si eam relinquit, relinquitur etiam, quod sit perfectio simpliciter: tum quia amor ille infinitus est; nullum autem infinitum potest esse notionale secundum istos Docto res. remanet ergo ratio, sicut patet.

Praeterea: Spiritus sanctus non est pluribus viis bonus, nec directiori modo bonus, quam pa ter: sed si emanaret, vt amor, esset directius bonus, quam pater, & pluribus viis; amor quidem infinitus procedens a voluntate infinita Diuina, et essentia in infinitum diligibili est amor beatificus, immo beatitudo formalis. emanabit ergo spiritus sanctus, vt quaedam beatitudo subsistens, & erit beatus, inquantum Deus per rationem Deitatis sibi communicatam, & inquantum spiritus per propriam rationem emanationis suae, quae omnia sunt absona. ergo spiritus sanctus non emanat, vt amor.

Praeterea: Si spiritus sanctus emanaret, vt amor, esset duplex amor in Diuinis, vnus productus, & alius improductus. constat enim, quod res producta, & improducta non est eadem res. Sed dupliciter amor in Diuinis poni non potest, alias vna productio esset ibi bis. ergo spiritussan ctus non procedit, vt amor.

Et si dicatur, quod spiritus importat duo, vnum absolutum, & illud est amor, & aliud respectiuum, & illud est productio, non valet, quia de absoluto procedit ratio, quod amor ille, qui capit esse per productionem non possit esse amor essentialis, qui est a se, nec esse capiens ab alio productiue.

Praeterea: August. 7. de Trinit. dicit, quod filius in Diuinis non eo est verbum, quo sapientia, sed 15. eiusdem lib. de Trin. dicit, quod ita est de verbo respectu sapientiae, sicut de Spiritu respectu aeternitatis, & amoris. ergo spiritus sanctus non est amor, aut charitas eo, quo spiritus est, sed eo, quo Deus tantum. ergo emanat, vt amor.

Praeterea: Eodem libro, & eodem capitulo dicit August. quod in illa simplici, summaque natura non est aliud substantia, & aliud charitas, sed substantia ipsa est charitas, siue in patre, siue in filio, siue in spiritu sancto: sed hoc non esset verum, si per propriam rationem spiritus esset charitas, & amor. ergo illud, quod prius.

Quod Spiritus sanctus propter similitudinem ad imaginem, quae est in nobis, non pertinet ad amorem, immo proprie, siue transumptiue. contra Durandum.

QVARTA deinde propositio est, quod spiritus sanctus non metaphorice, aut transumptiue pertinet ad amorem, immo maximeproprie. exemplar enim non dicitur tale per similitudinem ad imaginem, sed magis econuerso, imago talis dicitur per similitudinem ad exemplar, sed Trinitas, quae est in nobis pertinens ad imaginem, consistit in verbo pertinente ad intellectum, & spiritu, qui pertinet ad amorem. ergo verbum, & spiritus in Diuinis, quorum imago est in anima nostra non pertinebunt ad rationem intellectus, & amoris per similitudinem ad ista, quae sunt in nobis, immo magis econuerso.

Praeterea: Sicut est de pat ernitate respectu pa tris aeterni, ita & de spiratione respectu spiritus sancti: sed Apostolus, vt saepe allegatum est, docet, quod omnis paternitas deriuatur a paternitate patris aeterni, & Damascenus lib. primo, extendit hoc ad nomen generationis, & processionis, dicens, quod non ex nobis tranilatum est a d beatam deitatem paternitatis, & filiationis, & processionis nomen, sed per contrarium inde traditum est nobis, vnde nihil dictu est, quod spiritus sanctus ex sua propria ratione non sit pertinens ad amorem, & voluntatem, sed per quandam volatilem similitudinem ad imaginem, quae est in nobis.

Praeterea: August. dicit 15. de Trinit. quod spiritus sanctus proprie charitas nuncupatur, & 7. ait, quod communio consubstantialis, quae est spiritus sanctus, si amicitia conuenienter dici potest dicatur, sed aptius dicitur charitas: sed haec non essent vera, si spiritus sanctus non esset aliquid proprie pertinens ad voluntatem. ergo illud, quod prius.

Praeterea: Ridiculorum est dicere, quod Scriptura sacra, & sancti Doctores attribuant filio rationem verbi, & spiritui sancto rationem muneris, & amoris, & doni, solum translatiue, & per quandam similitudinem, & Metaphoram; vnde & Magister Sententiarum ponit ista inter nomina propria, & non inter nomina translatiua, vt patet infra dist. 22. ergo nihil est dictu, quod ista non proprie accipiantur in Deo. & hic secundus Articulus finitur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Vbi dicitur, quomodo Spiritus sanctus emanat, per propositiones affirmatiuas.

CIRCA tertium autem considerandum est, quod spiritus in nobis, & in Deo est aliquid pertinens ad amorem, cuius quidem veritas patere poterit ex triplici affirmatiua propositione.

Quomodo spiritus in nobis est anima propria vi amoris egrediens ad amatum.

PRIMA quidem quod vi amoris amantis vita, seu anima impeditur, seu egredi dicitur intentionaliter ad amatum, ita vt amans capiat esse datum, & esse latum, quantum est ex voto, & intentione amoris: haec autem propositio, etsi supra fuerit declarata quaestione de imagine, potest etiam hic apparere, quia sicut se habet intel lectio ad formationem obiecti, sic se habet amor ad processionem, siue progressionem in obiectum. amare enim est in aliud tendere, & quiescere, sicut intelligere est res alias in scipso recipere, & concipere modo spirituali, sed sic se habet intellectio ad obiectum, quod virtute actus intellectiui capit esse conspicuum, & appa- rens, & intentionale, vt frequenter probatum est. ergo sic se habet amor ad vitam, & spiritum amantis, quod virtute ipsius capit esse procedens, & egressum, ac esse datum ipsi amato.

Praeterea: Quocumque impulsu necessarium est, vt aliquid impellatur, & capiat esse pulsum & latum: omni namque impulsu aliquid pellitur sed vis amoris est quidam spiritualis impulsus; vnde dicit Riccardus 6. de Trinit. propositiones per modum quaestionis, aliquid est spiritus ille, qui de corde humano leuius in aliis, in aliis vehe mentius spirat, in his tepidius, in illis ardentius flagrat, & respondet, quod non, nisi intimus animi affectus, & aestuantis amoris impulsus. Relin quitur ergo, quod vi amoris aliquid impellatur. non impellitur ergo organum exterius ad operandum, quia talis impulsus spiritualis est secun dum Riccardum: tum quia non semper sequitur exterior operatio ex vi amoris, tum quia amor semper est impulsus animae. restat ergo, vt aman tis anima impellatur, & capiat esse impulsum, & latum, non quidem realiter, sed intentionaliter tantum, & vt sic existens proprie ventus, vel flatus spiritualis appellatur.

Praeterea: Transmutationes corporeae, sequen tes motus animae, tales sunt realiter, quales motus animae sunt intentionaliter, vnde quia timor est quaedam fuga spiritualis animae concomitatur ipsum talis fuga sanguinis ad cor, & quia ira est insurrectio ad vindictam, concomitatur ipsam ebullitio sanguinis circa cor, sed motum amoris existentis in mente concomitatur effusio humoris sanguinei extra cor. liquescit enim, & liquorem emittit cor amantis in ordine ad ama tum, & concomitatur visibilis emissio suspirij, & hyatus versus rem amatam. ergo nihil aliud est interior amor, quam quaedam latio spiritualis animae in amatum, & per consequens capit esse intentionaliter extra se.

Praeterea: Illud appellatur in nobis spiritus, per cuius identitatem aliqui dicuntur esse eiusdem spiritus, quod etiam est capax bonitatis, & malitiae, sinceritatis, & soeditatis, sed ita est de il lo esse, quod anima accipit per impulsum amoris. quando enim multi communicant in illo tali esse, vtpote, quia per amorem impelluntur ad idem, dicuntur habere eundem spiritum: quando vero sancto amore impelluntur, spiritus ille dicitur sanctus, & econuerso de turpi amore. er go esse illud, quod capit anima per impulsum amoris, proprie appellatur spiritus: & huic consonat Riccardus 6. de Trinit. vbi dicit, quod illi quidem dicuntur vnum spiritum habere, vno spiritu incedere, quibus inest vnum consilium, idem propositum, quod idem amant, idem affectant, & pari voto desiderant: sed spiritus ille spiritualis tunc veraciter sanctus dici potest, quando pietate impellitur, & secundum vnitatem mouetur. Haec Riccardus. vnde patet, quod spiritus non est aliud, quam animus amore motus motione quadum spirituali, & intentionaii.

Praeterea: Sicut actus intellectus pensatur secundum iudicium, sic actus voluntatis pensatur secundum votum, cuius ratio est, quia actus intellectus consistit in apprehensione, & iudicio, sicut actus voluntatis in quodam desiderio, & voto. vnde nos dicimus, quod res intellecta ca- pit esse apparens, & praesens intelligenti per intellectum, quia iudicamus ipsam esse praesentem, sed constat, quantum est ex voto, & desiderio dili gibilitatis animus eius identitatur amato. optat enim fieri vnum spiritum cum amato, non quidem per hoc, quod spiritus amati trahat ad se, & induat formam amantis, sed magis optat econ uerso. ergo patet, quod secundum votum amantis animus eius procedit extra se, & fertur in amatũ: tale autem votum non est reale aliquid. relinquitur ergo, vt modo intentionali haec fiant.

Praeterea: Omnis mens concedit, quod amans amore scipsum dat, & impendit amato, sed omni dono, & impensione capit aliquid, quod sit da tum, & impensum, & munus. ergo animus amantis ponitur in esse dato, & muneris per amorem: constat autem, quod non realiter. ergo intentionaliter, vt dictum est saepe. Colligitur itaque ex praemissis, quod spiritus ille, secundum quem dicuntur homines conspirare, vel in eumdem spiritum concordare, & secundum quem amans spi rat versus amatum, ille inquam spiritus non sit ipsemet amor, qui hunc spiritum agitat, & impellit, sed quod sit ipsemet animus per amorem impulsus, pulsu quodam spirituali.

Quod persona Spiritus sancti non est aliud quam Deus positus in esse dato, seu impulso, seu lato realiter per vim amoris.

SECVNDA vero propositio est, quod spiritus sanctus non emanat vt amor, sed vt spiritus amoris, vnde nihil aliud est, quam Deus in esse dato, seu impulso, ac lato positus per vim in similitudine amoris Diuini. illud enim, quod competit om ni amanti secundum rationem amoris omni imperfectione semota, attribuendum est Deo ipsi, cum in eo vere sit amor, & quidquid est de perfectione amoris. sed declaratum est, quod vi amoris amans fertur, datur, & impellitur ad amatum & secundum hoc amans est impulsus, latus, & da tus, hoc autem impersectione sit in nobis, & in omni creato fit intentionaliter tantum, & secun dum votum. ergo hoc fiet in Deo realiter, cuius votum simpliciter impletur. & huic Riccardus consonat, vbi supra. ait enim, quod pietatis affectus est spiritus humanus, proculdubio sanctus. sanctus enim esse incipit, quando quod pietatis est diligit, quod impietatis detestatur, & odit; hic sane spiritus, quando spirat de multorum cordibus, & facit in multis cor vnum, & animam vnam, ad huius inquam spiritus similitudinem, qui procedit, & spirat de multorum cordibus, dictus est ille sanctus spiritus, qui in personarum trinitate procedit ex duobus.

Praeterea: Absurdum est dicere, quin omnis co natus Diuinus impleatur, sed Deus, & omnis amans vi amoris conatur, & fertur in amatum. er go ista latio realiter impletur in Deo, & per con sequens Deus sic realiter positus, personaliter di stinguetur.

Praeterea: Augustinus dicit septimo de Trin. quod spiritus sanctus est quaedam vnitas amborum, videlicet patris, & filij, & est eorum sanctitas, atque communio consubstantialis, & quod est vinculum, quo seruant vnitatem spiritus. haec autem omnia maxime competunt Deo, prout positus est in tali esse lato per vim amoris. ipse enim est vinculum, communio, & vnitas spiritus, quem spirant pater, & filius, & quo mutuo impendunt. restat ergo, vt spiritus sanctus procedat per hunc modum.

Praeterea: Amor ille, qui existens in nobis est similitudo amoris, qui est spiritus sanctus, oportet, quod sit amor subsistens, nec sit accidens, sed tota mentis substantia secundum August. 9. de Trinit. sed nullus alius amor est tota mens, & tota substantia, nisi ipsamet mens vi amoris in amatum impulsa, & posita in esse lato, & dato. ergo ipsa, vt sic posita est imago spiritus sancti; & per consequens emanabit in Diuinis spiritus isto modo.

Praeterea: Taliter debet assignari emanatio spi ritus sancti, quod propter modum emanationis nulla perfectio duplicetur, nec sit directius in spi ritu sancto, quam in patre, aut filio; sed si ponitur emanare per hunc modum nulla perfectio duplicatur, aut est directius in ipso. esse enim latum, seu datum nullam perfectionem importat, sed est quaedam relatio. Deus autem, qui ponitur in esse lato non habet, quod sit bonus, & iustus, aut amans, inquantum latus, sed tantum inquan tum Deus. ergo ille modus emanationis est Deo proprius.

Quod huic consonant ea, quae dicuntur de Spiritu sancto.

TERTIA quoque propositio est, quod huic consonant ea, quae de spiritu sancto dicuntur.

Primum quidem, quod ipse amat, & tamen nullum spiritum spirat.

Secundum vero, quod ipse est amor patris in filium, & cconuerso, amor, quo amant creaturas.

Tertium quoque, quod amor spiritus sancti, & est sibi proprium, & personale, & est commune tribus.

Quartum autem, quod idem est de amore, & charitate. reputantur enim nomina personalia, & cum hoc communia tribus,

Quintum autem multiplex vocabulum, quod sibi attribuitur. nominatur enim Spiritus, Spiramen, & Flatus, Nexus, Communio, Dulcor, Suauitas, Ignis, Fons, Charitas, & multa similia.

Primum itaque dicitur congruenter. Est enim considerandum, quod vi amoris sic capit animus esse latum, quod spirare, & ponere animum in isto esse, non est formaliter amare: sed amare formaliter est isto esse, sic posito vniri, & copulari amato, & secundum hoc amor habet duplicem habitudinem ad animum in tali esse positum, videlicet habitudinem, vt a quo: virtute enim amoris animus, sic impellitur; & habitudinem vt quo, sic impulsio sit vnio inter amantem, & amatum. si enim impelleretur taliter, quod ab amante discederet, non propterea amans vniretur amato; vnde necesse est, vt taliter impellatur ad amatum, quod ab amante non discedat, vt quasi sit quoddam vinculum, & glutinum, seu nexus, quo duo mutuo copulantur in Diuinis; itaqueamor, seu vis amoris, prout aspicit Deum in esse flato positum secundum habitudinem primam, quae est producere. vel ponere in tali esse com- munis est patri, & filio. ambo enim vi amoris po nuntur in esse flato, propter quod ambo spirant, sed vis amoris secundum habitudinem, quae est tenere spiritum, ne discedat ab eo, communis est tribus; vnde omnes tres dicuntur amare se mutuo, & omnem creaturam spiritu sancto secundum habitudinem istam. patet ergo quomodo spiritus sanctus amat, & tamen non flat, quia for malis ratio amoris consistit in secunda habitudine, non in prima.

Secundum etiam dicitur congruenter: non enim dicitur spiritus sanctus est amor formaliter, quia ille communis est tribus, sed est amor copulatiue, inquantum est vinculum, seu nexus, quo vis amoris attingit amatum. quando enim aliqua distant, non possunt vniri mutuo, nisi vnum ad aliud extendatur: animus autem amantis se toto vnitur, quare oportet, vt se toto extendatur. sicut autem extenditur, vt maneat in seipso, propter quod, vt habet esse extensum ad amatum est quasi quoddam vinculum medians, & copulans inter distincta. vis ergo amoris non dicitur vnire vltimate, & completiue, nisi quate nus vinculum illud emanans mediat inter amatum, & amantem. & hoc modo spiritus sanctus dicitur amor patris ad filium, non quia sit actus amoris, sed vinculum amoris.

Tertium dicitur etiam congruenter. Est enim considerandum, quod spiritus quandoque dicitur a subtilitate, & hoc modo aer dicitur spiritus, & caeli ratione subtilitatis appellantur spiritualia corpora a Commentatore in tract. de substantia orbis. & secundum istam intentionem dicit Apost. 1. Cor. 15. quod Surget corpus nostrum spirituale, quod pro nunc est animale. quandoque ve ro sumitur a mobilitate, & secundum hoc anima, quae est principium sensus, & motus, spiritus appellatur, & similiter etiam vapor mobilis, & subtilis dicitur spiritus. de vento enim ad litteram intelligitur illud Ioan. 3. Spiritus vbi vult spirat. quandoque vero dicitur ab incorporeitate omnimoda, & sic angeli, & animae rationales spiritus appellantur, deinde spiritus dicitur animus vi amoris impulsus, cuius signum est suspirium sensibile. animus enim, sic latus dicitur spiritus, quia impulsus, & motus per modum cuiusdam venti, & flatus. prout ergo dicitur spiritus a subtilitate, & vtilitate, & incorporeitate, sic esse spiritum sanctum est commune tribus personis: prout vero sumitur quarto modo pro flatu amo ris, qui non est aliud, quam animus vi amoris procedens; sic est proprium personae tertiae in di uinis, quod sit spiritus sanctus: additur quippe sanctus ad differentiam spiritus infecti, seu maligni, quales sunt spiritus in hominibus amore infecto, aut odio agitatis.

Quartum quoque dicitur congruenter: sunt quid commune amor, & charitas tribus, prout referuntur ad actum amoris: prout vero referun tur ad Deum positum in quodam esse lato, & da to, qui quidem, sic positus habet rationem nexus, & vinculi, vt supra dictum est, sic proprium est spiritus sancti, quod sit amor, & charitas.

Quintum denique vsitatur conuenienter in di uinis scripturis, amor nempe est quaedam vis, per quam amijs ad amatum impellitur, propter quod amans impulsus dicitur flatus, flamen, & spiramen, & similia; vnde bene haec proprie dicuntur de spiritu sancto, est sacrum flamen, & spi ritus, spiramen, amans etiam vi amoris in patre impenditur ad amatum, propter quod sit im pensus, dicitur munus, & donum; vnde proprie spiritus sanctus dicitur liberalitas, & donum, & munus aeternum; amans quoque feruescit respe ctu amati, & ideo spiritus sanctus proprie dicitur spiritus ardoris, & ignis, & charitas, amans liquescit etiam respectu amati, vnde spiritus sanctus dicitur dulcor, benignitas, suauitas, & consolatio, siue paraclitus, & similia. amans etiam vi amoris vnitur, & conglutinatur amato, vnde spiritus sanctus proprie dicitur nexus, communio, vnitas, vinculum pacis, & similia: amor au tem ille, qui in diuinis est sincerus, est & sanctus, propter quod spiritus sanctus dicitur proprie sanctitas, & munditia, & similia, amor denique, & donatio, spiritus amoris est illud, quo dato omnia dantur. & ideo spiritus sanctus dicitur fons viuus omnium bonorum, & bonitas, & clementia, & digitus Dei, & munere septiformis, & similia multa. ex quo ergo omnia consonant isti modo emanationis, incuntanter tenendum est, quod spiritus sanctus procedit, non sicut amor, sed sicut flatus, & flamma amoris, quia sicut Deus vi amoris positus in esse quodam realiter, lato, & dato, sic amantis animus intentionaliter, & uiminute habet ferri in nobis. & in hoc Articulus tertius terminetur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

Quomodo Spiritus sanctus se habet ad voluntatem. opinio Durandi, lib. I. Sent. dist. > Io. & quorundam aliorum.

CIRCA quartum autem considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, quod spiritus sanctus non producitur mediante voluntate in diuinis, nec aliquo modo productio ista pertinet ad voluntatem, sed quod diuina essentia mere nude sub ratione naturae diuinae est principium productionis filij, & spiritus sancti, quod patet ex duobus.

Primo quidem, quia intellectus, & voluntas se habent ad opposita: productiones autem in diuinis sunt determinatae ad vnum. non sunt ergo huius productiones diuinae ab intellectu, & voluntate, sed immediate a natura.

Secundo vero, quia si perfectio aliqua simpliciter, puta intellectus, vel voluntas esset ratio producendi aliquam diuinam personam, tunc non esset in illa persona, nisi vnica perfectio simpliciter, puta illa, quae esset ratio producendi. non enim per eam possent communicari aliae, aosi formaliter, nec virtua liter continean-

Opinio Scoti. I. Sentent. dist. 7. quaest. vnica. & dist. Io. quaest. 1.

DIXERVNT vero alij, quod in diuina essentia sunt duo principia, intellectus scilicet, & voluntas, quae quia in Deo infinita sunt producunt ali quid infinitum; & per consequens Deum, quia solus Deus est infinitus, & Deum subsistentem, quia Deus accidens esse non potest, aut aliquid inhaerens, & ita producunt verissimas personas. sic ergo voluntas per rationem praecisam voluntatis assistentem infinite, non tamquam alia ratione, aut attributo, sed tamquam gradu intrinseco voluntatis, est sufficiens principium productiuum spiritus sancti. Nec motiua praecedentium cogunt secundum istos, quia intellectus, & voluntas respectu quorundam obiectorum sunt determinata ad vnum, vt respectu summe intelligibilis, & summe diligibilis, perfectiones etiam omnes sunt vnum, & idem realiter in diuinis ratione infinitatis, propter quod producens infinitum amorem, simul producet, & communicabit omnem perfectionem, quia infinitus amor non est aliquid aliud, quam Deus.

Opinio Henrici. quolib. 6. quaesi. prima, & quolib. 2. quaest. 6.

DIXERVNT autem alij, quod voluntas simul cum natura sunt vnum formale principium personae spiritus sancti: imaginabantur namque isti, quod sola voluntas non esset sufficiens principium communicandi diuinam naturam, & om nem perfectionem aliam, nisi coassisteret & natura.

Quid dicendum secundum veritatem.

SED illae opiniones supponunt vnum a veritate deuians: & ob hoc non est mirum, si in va ria, & deuia disperguntur. Supponunt quidam, quod spirare sit elicitum aliquid, & quod poten tia spiratiua sit potentia productiua, & elicitiua spirationis, & tunc quaerunt de ista potentia, an sit natura, vel voluntas, vel vtrumque simul, illud autem non esse verum, supra ostensum est, cum ageretur de potentia generandi, & potest hoc vlterius declarari quantum ad ipsum spirare. si enim spirare esset aliquid elicitum, tunc pater, & filius aliquid elicerent in scipsis, puta ipsum spirare. aut ergo sic clicerent in seipsis, quod illud elicitum esset in eis subiectiue, aut identice, aut idem realiter. Sed horum neutrum dari potest. Primum siquidem non: quia tunc in patre, & filio esset aliqua realitas accidentalis, & compositio, quo i est omnino absonum. Secundum etiam est multo minus possibile. tunc enim cadem res eliceret se, si pater, & silius elicerent spi rare, cum quo sunt idem realiter. ergo illud dari non potest.

Praeterea: Ita est de potentia spiratiua actiue sumpta ex parte patris, & filij, sicut de ea passiue sum pta ex parte spiritus sancti: sed ex parte spiritus saucti posse spirare non est aliud, quam necessitas, sicut Deum posse esse Deum, vel sicut diametrum non posse commensurari. ergo potentia spiratiua non est aliquod principium productiuum, sed est quaedam necessitas actiuae spirationis.

Sic ergo patet ex iis, & ex illis, quae alias inducta sunt, quod vanum est inquirere, an voluntas, vel natura, vel vtrumque simul, sint principium spirationis, cum spiratio sit res penitus inelicita, nec esse capiens aliunde, sicut nec essentia, vel generare capit.

Et si dicatur, quod secundum hoc erunt tres res improductae, scilicet essentia, spirare, & gene rare, dicendum est, quod non ponunt adinuicem in numerum, vnde non sunt tres, secundum quod superius extitit declaratum.

Est autem considerandum, quod spiritus sanctus, & eius productio, quamuis non sit a voluntate, tamquam a principio productiuo, nihilomi nus est aliquid pertinens ad amorem, & per con sequens ad voluntatem, non quidem potentiam, quia in Deo non est voluntas potentia, sed est pu rum amare subsistens, sicut supra dicebatur deintellectu. Deitas itaque, cum sit quoddam ama re subsistens, habet vim amoris; est autem haec vis, vt per eam amans spiritualiter procedat; propter quod in Diuinis est verissimum spirare, & verissimus spiritus pertinens ad amorem, nec illud spirare elicitur ab amore, sed est actio indistincta ab obiecto amoris, sicut supra dicebatur de ipso dicere, & ab obiecto intellectionis. Et in hoc articulus quartus finitur.

ARTJCVLVS QVJNTVS.

Quomodo se habeat Spiritus sanctus ad libertatem. opinio diuersorum,

CIRCA quintum autem considerandum est, Qquod aliqui dicere voluerunt, quod spiritus sanctus libere non procedit, quia necessitas non stat simul cum liberalitate: spiritus autem sanctus procedit necessitate naturae, vnde dixerunt, quod voluntas, vt deliberatiua, est libera, sed vt natura, non est libera; spiritus autem sanctus procedit a voluntate, vt natura, non vt deliberatiua.

Sed hoc stare non potest, quia spiritus sanctus procedit, vt donum, & vt liberalitas, & vt munus, & est eadem proprietas, qua est donum, & qua est spiritus, vt August. dicit 5. de Trinit. sed con stat, quod de ratione doni, & muneris est, quod libere emanet. ergo spiritus sanctus liberrime emanat.

Praeterea: Declaratum est supra, quod spiritus sanctus appellatur liberalitas, & clementia, sed de ratione istorum est, quod sint libera. ergo id, quod prius.

Praeterea: Dictum est etiam, quod emanat ex vi amoris, quidquid autem amore fit, libere fieri dicitur. ergo id, quod prius.

Et ob hoc dicunt alij, quod libertas, & necessitas simul stant in productione spiritus sancti, addunt, quod necessitas, quaedam est actum volendi praeueniens, & quasi compellens, & ista tollit libertatem, alia vero est concomitans, & ista non tollit, & est exemplum ad hoc de praedestinatione Sanctorum, quae libera est, pro eo, quod voluntas diuina non praeuenitur aliqua necessitate, quamuis postquam praedestinauit concomitetur necessitas immutabilitatis, consimiliter in proposito spiritus sanctus emanat libere, & necessario, non necessitate praeueniente, sed concomitante.

Sed hoc stare non potest: constat enim, quod spiritus sanctus est necesse esse simpliciter, non solum ex conditione, necessitas autem concomitans est conditionata, posttquam scilicet voluntas exiuit in actum. ergo necessitas concomitans non est in emanatione spiritus sancti, immo simplex, & absoluta.

Propterea dixerunt alij, quod necessitas, & libertas simul stant, quia necessitas duplex est, quaedam naturalis, & quaedam voluntaria, & difserunt istae necessitates seipsis secundum istos. ergo spiritus sanctus emanat libere, & tamen de necessitate.

Sed quomodo hoc sit possibile secundum sic ponentes, qui concedunt, quod ratio libertatis consistit in posse in actum, & suspensionem actus, non bene apparet. ex quo enim spiritus sancti productio suspendi non potest, non apparet, quomodo sit libera, nec etiam, quomodo simul stent necessitas, & libertas.

Quid dicendum secundum veritatem.

ET idcirco dicendum est, quod spiritus sanLctus non dicitur libere emanare propter ha bitudinem productiui principij ad ipsam spirationem, sicut imaginati sunt positores praedicti, nec libertas consistit in posse actum elicere, & non clicere, sed sicut superius extitit declaratum, actus amoris, & complacentiae est essentialiter li ber, & quod agitur ex amore, & complacentia, dicitur libere agi, esto etiam, quod immutabiliter illud agatur. possibile est enim itatantum intendi com placentiam, vt non valeat quis non complacere, & de tali constat, quod liberrime complacet. quan to enim aliquid delectabilius, & complacentius fit, liberius fit. cum ergo spiritus sanctus emanet vi amoris, & complacentiae, manifeste conuincitur, quod emanat, vt quaedam liberalitas, & tamen immutabiliter, quia immutabilis est ille amor. stant ergo simul necessitas, & libertas in eo. Et in hoc quintus Articulus terminetur.

Responsio ad obiecta primo.

AD ea ergo, quae superius primitus inducun Atur, dicendum est. Ad primum quidem, quod nec in diuinis verbum est declaratiua notitia, aut aliqua intellectio actualis, nec spiritus est zelatiua, aut incentiua complacentia, sed verbum est Deus positus in esse relucenti, & apparenti quadam reali relucentia, & spiritus est Deus positus in esse flatu, & procedenti ad amatum quadam realissima latione.

Ad secundum dicendum, quod illi duo amores, quorum vnus est tepidus, & alius incentiuus reperiuntur in nobis ex quadam imperfectione, quia tepor sonat quandam debilitatem amoris, propter quod non debet transferri ad diuina.

Ad tertium dicendum, quod spiritus sanctus dicitur Ignis, Ardor, & flamma, non quia sit amor zelatiuus, sed quia emanat vi amoris, vt Deus positus in esse procedenti, & lato, quasi per amorem.

Ad quartum dicendum, quod in diuinis est amor infinitus, nec oportet alium ponere amorem, quo personae se diligunt ab amore, quo diligunt essentiam, aut creaturam.

Et si dicatur, quod Riccardus 5. de Trinitate, & deinceps dicit. quod in patre est amor mere gratuitus, quia nulli obligatur: in spiritu autem sancto est amor debitus, quia obligatur patri, & filio, nec est gratuitus, quia nullam personam producit, cui se gratuite communicet: in filio ve ro est amor mixtus, quia respectu patris, a quo procedit, habet amorem debitum: respectu au- tem spiritus sancti, cui Deitatem communicat, habet gratuitum amorem, & sic videtur, quod in personis sint amores alterius rationis. Dicendum, quod ipse cap. 22. ostendit, quod quantum ad substantiam amoris, non est aliqua diuersitas in amore patris, & filij, & spiritus sancti, sed illud notat diuersam habitudinem, & relationem originis, ac si diceretur, quod in patre est amor a se, & per consequens gratuitus: in filio vero est amor a patre, & per consequens debitus, hoc est ab alio, & ita de spiritu sancto.

Ad quintum dicendum, quod amor essentialis non est tepidus, immo efficax, propter quod mouet sufficienter ad productionem creaturarum, nec est simile de artifice, cuius volitiones possunt esse imperfectae, quomodo autem productio creaturarum ad emanationem perso narum se habeat, locum habebit in secundo.

Responsio ad obiecta secundo.

AD ea vero, quae secundario inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod impressio rei amatae, quae prouenit in affectum amantis non est spiritus, sed amor ipse formalis, virtute cuius impellitur amantis animus, & inclinatur in amatum, propter quod impulsus animus est vere spiritus.

Ad secundum dicendum, quod res dicuntur es se in anima appetitiua, non quia amatum sit in amante primo, sed magis econuerso. propter hoc enim, quod amans intimat se amato, conuertitur, quod amatum est in amante. vel dicendum, quod loquitur Commentator de anima concupiscibili, quae non condonat se concupito, sed quodammodo desiderat ipsum, & attrahit: non loquitur autem de amore libertatis, a quo impenditur animus amantis.

Ad tertium dicendum, quod voluntas nullo modo est formatiua obiecti, nec per eam ponitur res in esse formato, sed per actum eius amans mouetur ad obiectum.

Ad quartum dicendum, quod amor assimilat, non quia attrahat similitudinem rei ad se, sed quia nititur in dilectum transire, & identitare amantem cum amato.

Ad obiecta tertio.

AD ea vero, quae tertio inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod nec verbum, & formaliter intellectio, sumitur pro notitia obiectiua, & amor pro animo posito in esse procedenti ad amatum, qui quidem animus, sic procedens, & quodammodo latus, dicitur nexus, & vinculum. & per idem patet ad secundum. Nam Augustinus, & Anselmus, & Riccardus, & caeteri sancti Doctores sic amorem accipiunt pro vinculo amoroso, seu pro flatu, qui profluit vi amoris, vt declaratum est in corpore quaest.

Ad tertium dicendum, quod supponit falsum in duobus.

Primo quidem, quia imaginatur spirare esse actum elicitum.

Secundo, quia ponit in Deo voluntatem, potentiam, & ideo non est verum tertium, quia infertur, quod spiritus sanctus sit formaliter actus amoris.

Responsio ad obiecta in oppositum.

AD ea vero, quae in oppositum inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod non est verum, spirationem spiritus sancti competere diuinae naturae excluso amore, immo est contradictio, cum spirare sit vna vis amoris, non tamen oportet praeintelligere amorem ipsi spirationi; absolutum enim amoris habet animum impellere, & ponere in esse procedenti, & secundum hoc induit rationem spirationis, & habet per animum, sic impulsum, qui non discedit ab amore coniungere cum amato, & secundum hoc innuit rationem amoris, vnde eadem res, vt pulsiua dicitur spiratio, vt vnitiua dicitur amor, nec est verum, quod ex infinito habeat diuina natura, quod spiret, sed quatenus est infinita vis amoris, vt dictum est.

Ad secundum dicendum, quod amor sub sua formali ratione non est actus productiuus. habet enim rationem amoris, non inquantum est vis impulsiua, ponens in esse procedenti, sed inquantum per eius processum est vis vnitiua: hae autem habitudines sunt diuersae, vt dictum est in corpore quaestionis.

Et adhuc patet ex duobus. Primo quidem, quia vis impulsiua separaretur ab vnitiua, si quod im pellitur, discederet ab impellente. Secundo vero, quia vis vnitiua separaretur ab impulsiua, si illud esse impulsum, & procedens non esset ab aliquo impellente, sed improductum, & a se, aut si esset ab alia re, quam ab absoluto amoris. licet ergo res amoris, & sit vnitiua, & impulsiua. nihilominus vna vis non est alia, immo sunt duae habitudines, & secunda sufficit ad formalem rationem amoris, vnde decipiuntur, qui innituntur illi propositioni de operationibus immansiuis, & transeuntibus. amor enim sub ratione amoris non est ratio productiua, quamuis sub ratione spirationis sit quaedam vis impulsiua secun dum omnes loquentes.

Ad tertium dicendum, quod aequiuocat de ge neratione: quamuis enim generatio hominis ab homine non fiat elicitiue ab intellectu, & voluntate, non inquantum potentiae sunt, sed quatenus sub actibus sunt, propter quod in diuinis; vbi est intelligere absque intellectiua potentia, & amare absque potentia volitiua. est enim Deus intelligere quoddam, & amare subsistens, ibi erit vera verbi productio, & spiritus processio eo modo, quo dictum est.

Ad vltimum dicendum, quod euidens falsum & absurdum assumit, & contra determinationem Apostoli, & Damasceni, quod in diuinis non sit vera ratio verbi, & spiritus, sed translatiue tantum, & in comparatione ad imaginem existentem in anima nostra. dicendum est enim, quod immo propriissime ista sunt in Deo, & ex ipsis transferuntur ad nos secundum Damascenum.