Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio quorumdam.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, personas diuinas constitui, & distingui, non quidem per relationes, sed omnino se totis. simplex enim, a quo distinguitur, se toto distinguitur, sed personae diuinae sunt simplicissimae. ergo se totis ab inuicem distinguuntur.

Praeterea: Aut personae diuinae distinguuntur se totis, aut aliquo conueniunt, & aliquo distinguuntur, sed non potest dari secundum, quia tunc temporis persona esset aliquid, & per consequens compositio, ergo necesse est, quod distinguantur se totis; hic autem modus dicendi communiter impugnatur ex hoc, quod quando aliqua conueniunt, & distinguuntur, necesse esse, quod non distinguantur se totis, quia talia sunt primo diuersa, quae scilicet se totis di stinguuntur. primo autem diuersa in nullo con ueniunt, vt patet Io. Metaph. necesse est ergo in his, quae conueniunt, & distinguuntur assignare principium conuenientiae aliud a principio distinctiuo, saltem secundum rationem; sed manifestum est, quod personae diuinae conueniunt quidem, & distinguuntur, alioquin habe rent substantias distinctas, & separatas, sicut Arrius fingit. ergo necesse est saltem secundum rationem assignare aliquod principium conuenientiae, videlicet essentiam, & aliud distinctionis, videlicet proprietatem relatiuam.

Sed si ista discutiantur, apparet, quod nec mo tiua primae opinionis soluuntur, nec ratio contra eam facta concludit; ratio siquidem concludit, quod personae non solum conueniunt, & distinguuntur secundum rationem, immo realiter. ergo non solum oportet assignare aliud principium conuenientiae, & aliud distinctionis secundum rationem, immo aliud, & aliud secundum rem, vel si non erit idem secundum principium, & ratio distinguendi, & conueniendi, & ita se totis personae conuenient, & di stinguentur.

Motiua etiam non soluuntur, quia cum persona sit simplicissima secundum rem, nec sit in ea aliquid aliud, cuicumque est eadem, se tota eadem est, & a quocumque distinguitur, se toto distin guitur. Considerandum est ergo ad videndum veritatem huius difficultatis, quod personam a petsona distingui se tota tripliciter potest intelligi.

Primo quidem, quod distinguatur sua totalitate resultante ex essentia, & proprietate, & quia haec totalitas, non est aliud, quam personalitas, vt infra dicetur: personalitas autem vnius personae totaliter differt ab alia, cum habeant distinctas personalitates, secundum intellectum verum est, quod personae se totis, & suis totalitatibus distinguuntur.

Secundo vero potest intelligi, quod ita distin guantur se totis, vt intra totalitatem illarum non sit aliquid, quo conueniant praecisum, & distinctum, aut distinguibile aliquo modo ab eo, quo distingunntur, & adhuc in hoc sensu verum est, quod se totis distinguuntur, quod non est in eis aliquid signabile, quo conueniant, & signabile aliud, quo distinguantur, cum non sit in eis aliud, & aliud supposita omnimoda simpli citate rei, & rationis, sicut motiua opinionis procedunt.

Tertio vero potest intelligi, quod in eis non sit commune aliquid, & significabile, quo conueniant, sed ita distinguantur se totis, quod idetitentur in nuno fignificabili, vel non significabili, indistinguibili, vel distincto, & in hoc sensu falsum est, quod differant se totis, nec motiua procedunt. saluatur enim omnimoda simpli citas, & quod in persona non est aliquid, & aliquid, dato, quod conueniant in aliquo distincto & imprecisibili, ab illo, quo formaliter distinguuntur, & secundum hoc remanet adhuc inqui sitio, quid sit illud, vtrum modus aliquis absolutus, vel proprietas relatiua.

Opinio erronea quorumcumque.

PROPTEREA dixerunt alij, quod personae formaliter distinguuntur, & constituuntur in esse personali per quosdam modos absolutos. intelligens enim diuinam personam in esse positam, vt a nulla apprehendit personam patris; concipiens vero in esse positam vt ab alio per operationem intellectualem personam filij apprehendit; concipions vero ipsam in esse positam per modum voluntatis intelligit spiritum sanctum; & secundum hoc non est aliud trinitas personarum, quam substantialiter posita, nec est aliud personalitas trina, quam trina positio vnius, & eiusdem rei. vnde & origines distinguunt personas principiatiue, atque constituunt relationes arguitiue, seu ostensiue, modi ta men absoluti trinae existentiae formaliter consti tuunt, & distinguunt. Haec autem opinio fulciri potest omnibus rationibus superius arguendo primo, secundo, tertio, quarto, & quinto loco inductis.

Nec auctoritates, quae in oppositum inducun tur obuiant huic modo dicendi, pro eo, quod omnes intelliguntur, quo ad innotescentiam, & manifestationem distinctionis personarum. clamant enim omnes Sancti, quod relationes personas distinguunt, quia distinctionem ostendunt, sicut & de indiuiduis substantiae in creaturis philosophi consueuerunt dicere, quod numeraliter distinguuntur per proprietates, quarum collectio non potest, nisi in vno solo reperiri. non intelligunt enim philosophi, quin aliquo distinguantur sui generis, sed quia illud ignotum est currunt ad proprietates accidentales a simili ergo in proposito personae modis suis ab solutis, inuicem distinguuntur, quibus possent no minari, & distincte concipi, si essent noti, sed quia ignoti sunt, nominantur, & innotescunt personae nominibus relatiuis. vnde quod sint alia nomina personarum, vltra nomina relatiua, Sapiens innuit Prouerb. 3. vbi dicit, quod nomen est eius, & quod nomen filij eius sit nosci. sic ergo exponi potest illa auctoritas, ratio mul tiplicat trinitatem, quia multiplica tum ostendit, & idem de auctoritatibus aliis socundum istum modum dicendi.

Sed istis non obstantibus nullatenus stare potest; tum quia Augustinus expresfe dicit, quod pluralitas in diuinis, non nisi ex relariuo accipi potest: tum quia Damascenus ait, quod non nisi in solis proprietatibus differunt beate hypostases: tum quia Riccardus dicit, quod non variatur pluralitas personarum, nisi secundum solam originem: tum quia expresse determinat Ecclesia extra de summa Trinit. in cap. Firmiter, quod haec sancta Trinitas secundum communem substantiam indiuidua, & secundum personales proprietates discreta: tum quia mo dus ille dicendi contradicit sibi exponendo illos modos absolutos non esse alios, quam diuinam essentiam poni a nullo in esse, & poni ab alio per modum intellectus, & naturae, & poni ab alio per modum voluntatis. constat enim quod essentia, vt a nullo, & vt ab alio posita non habet differentiam, nisi in modo essendi relatiuo, qui est esse ab alio, & non dicitur ab alio. vnde, si per tales modos distinguuntur personae, manifeste patet, quod per solas origines distinguantur, nec auctoritates rationabiliter exponuntur ab istis, quia Sancti debuissent dixisse alicubi, quod per relationes personarum distinctio innotescit, & non dixisse vbique, quod relationes distinguuntur. Mirum etiam extitisset, quod Saluator, qui sublimia, & absconsa nobis de Trinitate a peruit, nullam mentionem fecisset de istis mo dis absolutis. nusquam enim locutus est de personis, nisi sub vocabulis relatiuis.

Opinio quorumdam aliorum.

ET ideo dixerunt alij, quod non solum sic Dest de facto, quod personae distinguantur proprietatibus relatiuis, & non per modos absolutos, immo sic est necesse poni, & impossibile est, quod aliter distinguantur: tum quia modus absolutus si poneretur, distinguere personas, haberet se ad essentiam per modum actus, vel econuerso essentia ad ipsum; vtrumque autem impossibile est, quia diuina essentia, nec potentia, respectu alicuius, nec est actus, vel forma alterius: tum quia omne absolutum in diuinis perfectionem simpliciter importat, & per consequens communicabile tribus, nec potest esse ratio distinguendi: tum quia relationes aduenientes suppositis constitutis per absoluta extrinsecae, & aduentitiae, atque accidentales suppositis, cum tamen in Deo accidens poni non possit: tum quia supposita absoluta per necessitatem in essentia distinguuntur, cum omnis modus absolutus naturam diuidat, & partiatur: tum quia modi hu- iusmodi absoluti, vel transirent totaliter in essentiam, & ita distinguere non possent, vel non transirent, & sic compositionem in Deo ponerent. vnde necesse est, quod illi modi sint relatiui, transeuntes quidem per compositionem ad essentiam, & per compositionem ad oppositum manentes.

His ergo, & multis aliis videtur posse concludi, quod impossibile sit personas diuinas con stitui per modos absolutos; quibus non obstantibus videtur aliis, quod quidquid sit de facto, nihilominus possibilitas non probatur ex istis; vnde respondent rationaliter, & euacuant secun dum veritatem ista motiua.

Primum enim non concludit. dicetur enim, quod modus ille absolutus, & essentia, fundant penitus eandem vnitatem, & sunt vna res per indistinctionem, & per consequens vna non est actus alterius. vnde, sicut alij dicunt, essent idem realiter, distincta formaliter, melius tamen est dicere, quod tam realiter, quam formaliter essent vnum per indistinctionem, ne relinqueretur compositio secundum formalitatem.

Secundum etiam non procedit, quia nullum est inconueniens, si detur aliquod absolutum, quod perfectionem simpliciter non importet; absolutorum namque, quaedam sunt perfectiones simpliciter, vt intelligere, velle; quaedam dam vero non vt propriae creaturarum naturae. Et pari ratione dici posset, quod proprij modi personarum perfectionem simpliciter non importarent, esto quod essent absoluti.

Tertium autem etiam non concludit, quia dicetur, quod relationes aduenientes supposito constituto non differunt realiter ab ipso, sed transeunt in identitatem realem, & ita non erunt accidentales, sicut dicitur de spiratione actiua, quae aduenit filio secundum aliquos iam constituto per filiationem.

Non procedit etiam quartum. negabitur enim, quod ad distinctionem absolutorum nodorum separatio, aut multiplicatio substantiae subsequatur. non apparet enim, quin eadem essentia, vel substantia, possit habere plures modos existendi absolutos, sicut & relatiuos. Quintum denique non procedit. dicetur enim, quod modi huiusmodi absoluti, fundant cum essentia eandem vnitatem, & indistinctionem omnimodam, & ita respectu essentiae compositionem non ponunt. nihilominus enim inter se eandem vnitatem non fundant, nec indistinctionem habent, & per consequens supposita distin guere possunt. vnde idem dici potest de modis absolutis, quod dicitur de relatiuis.

Opinio Scoti 1. sent. dist. 26. q. 1.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod personae quidem de facto distinguuntur non per modos absolutos; sed per relationes originis, & hoc tenendum est propter dicta Sanctorum, & reuerentiam auctoritatum, quibus ingenia debent submitti in obsequium Christi; non autem propter rationes inductas, quae sicut patet de facili solui possunt. Rationes tamen aliquae efficaces indnci possunt secundum istos, necesse est namque inter diuinas personas pone- re aequalem coexigentiam, vt videlicet aequaliter se coëxigant in essendo, sed si personae per absolutos modos haberent constitui, non fe coexi gerent aequaliter in essendo. secunda enim persona coexigeret primam, quia caperet esse per productionem ipsius: prima vero secundam non exigeret, sed si prima per relationem ad secundam constituatur, & econuerso, mutuo se coexi geret, quia haec est relatiuorum natura. ergo qersonae constituuntur, & distinguuntur proprietatibus relatiuis.

Praeterea: Si suppositum patris constitueretur per aliquid absolutum, sequeretur quidem ex productione filij, quod sibi aliquid adueniret, scilicet, paternitas; sed hoc est impossibile. inconueniens enim est, quod pater a filio aliquid acquirat. ergo & impossibile est, quod con stituatur per aliquid absolutum.

Praeterea: Omnis natura, quae per aliquid sui generis contrahitur ad esse suppositale, limitatur in suo genere, & per consequens non est infinita; sed diuina essentia est omnino infinita. ergo non contrahitur ad esse suppositale per aliquid sui generis, sed per rem alterius generis, scilicet per relationem.

Sed nec rationes praedictae efficaces videntur, maxime secundum dicta istorum.

Prima siquidem non, quia infra personalitatem patris non includitur actiua spiratio per modum constitutiui secundum sic arguentes, nec etiam intra filij personalitatem. vnde perso na patris sola paternitate constituitur secundum eos, & persona filij ex filiatione sola. secundum hodergo non est vera eorum propositio, quod personae diuinae aequaliter se coexigant in essendo, quia persona spiritus sancti exigit patrem, & filium, cum producitur ab eis, & constituitur per spirationem passiuam, pater vero, vel filius non exigunt in essendo spiritum sanctum, cum non producantur ab eo, nec constituantur per spirationem actiuam. vnde si per impossibiletolleretur spiritus sanctus, adhuc remanerent pater, & filius personaliter constituti.

Secunda etiam inefficax est ex eodem, quod patri, & filio aliquid aduenit in productione spiritus sancti, videlicet relatio spirationis, est autem aeque inconueniens, quod pater acquirat, a liquid ex productione spiritus sancti, quemad modum si acquireret ex filij productione.

Tertia quoque ratio deficit in duobus. Primo quidem, quia maior propositio euidentiam nullam habet. non apparet enim, quod natura, quae per modos absolutos indistinctos a se traheretur ad esse suppositale; limitaretur aut ma gis infinitaretur, quam si per modos relatiuos hoc fieret, sicut eadem illimitata essentia, potest esse sub tribus modis relatiuis manente sua infinitate, sic non est euidens, cur esse non posset sub tribus modis absolutis indistinctis, distinctis tamen inter se, & discretis.

Secundo etiam deficit, quia concesso, quod per rem alterius generis contrahatur diuina es sentia ad esse suppositale, non infertur, nec de necessitate, sequitur, quod res illa alterius generis sit modus relatiuus, quia poterit esse modus absolutus; talis namque modus quodammodo esset alterius generis ab essentia, sicut patet.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur, & de facto quid omnino tenendum est, iuxta praeallegatas auctoritates, & determinationem Ecclesiae, vbi dicit, quod sancta Trinitas est secundum substantiam indiuidua, & secundum personales proprietates discreta; tenendum est inquam, quod personae diuinae non per modos absolutos, sed per modos existendi relatiuos, & per modos originum distinguuntur.

Quod potest apparere ex tribus. Primo quidem a posteriori procedendo ex creata imagine ad Trinitatem increatam. talis enim distinctio, & per talia poni debet in Trinitate diuina secundum rem, qualis distinctio, & per qualia reperitur in creata imagine mentis nostrae intentionaliter, & secundum rationem. haec est enim doctrina, & modus procedendi Augustini vbique in toto libro de Trinitate, vbi per Trinitatem repertam in mente nostra, omni imperfectione remota, docet nos conscendere ad contemplationem illius ineffabilis Trinitatis: sed manifestum est, quod in Trinitate creata constituuntur supposita per origines, & per eas distinguuntur in esse suppositali, intentionali quidem, & non reali; anima namque, quae per intellectum ponit se ante se, vt conspicuam secundum Augustinum, & per amorem ponit se extra se in esse dato, & lato; haec autem anima, inquantum ponens, dicitur parens, inquantum posita, & conspicua dicitur verbum, & proles; inquantum vero extra se lata dicitur donum, & spiritus, & secundum hoc est eadem anima inter subsistens, & tria supposita in essentia vna, vt supra dictum est, dum ageretur de imagine Dei trina: manifestum est autem, quod haec tria supposita constituuntur per esse conspicuum, & esse latum, & esse ponens, quae sunt habitudines originum, nec est aliquid aliud in anima, vt conspicue posita, quam non sit in ponente praeter poni, & ponere. vnde in his solum distinguuntur, vt patet, nec inter verbum mentis, & mentem potest aliqua distinctio assignari, nisi penes concipere, & concipi. parens enim est, vt concipiens; verbum vero, vt concepta, & si esse conspicuum, & esse conceptum esset reale quid, non dubium, quod essent duo realia supposita per concipere, & concipi constituta suppositaliter, & distincta, ergo in illa ineffabili Trinitate distinguuntur, & constituuntur supposita in vero esse reali per concipere, & concipi, & flare, & flari, ita vt sit vnus Deus realiter, ter subsistens, & per modum concipientis, & patris, per modum conceptus verbi, & prolis, per modum flatus, doni, & spiritus in omnibus vnus, & idem, praeterquam in trina perseitate mul tiplicata per habitudines originum relatiuarum.

Secundo vero potest idem patere ratione, sumpta per experientiam, & inductionem. talis enim distinctio locum habet in diuinis suppositis, quae sola saluare possunt identitatem potentialem realiter cum definitione reali supponibili, sed non inuenitur discurrendo in omnibus rebus corporalibus, vel spiritualibus, viuentibus, vel non viuentibus aliquis modus di- stinctionis, qui constituat diuersa supposita, saluando identitatem totalem secundum rem, vt illa, quae est per origines, non omnis illa, sed tantum ea, quae est secundum dicere, & dici, emittere per amorem, & mitti. patet enim, quod intelligens se, quodammodo se geminat, & supposi taliter scindit, quasi in duas subsistentias secun dum Augustinum, similiter amans se; hoc autem in nulla alia origine reperibile est, sicut, pa tet discurrenti. ergo pura imaginatio absque rationis fulcimento est ponere, quod diuina sup posita, quae sunt vnum essentialiter, & simpliciter distinguant suppositaliter per modos absolutos, vel per origines qualescumque, vbi tamen per dicere, & dici, flare, & flari, de quibus solis reperimus exemplum.

Tertio vero potest idem patere a priori. soli namque modi illi, qui sunt penitus indistincti ab eo, cuius sunt, ita quod cum illo fundant penitus eandem vnita tem, soli illi possunt supposita constituere, & multiplicare. si enim suppositum non est aliud, quam illud, quod est per se solitarium in tertio modo essendi per se, res illa, quae de se non habet propriam vnitatem, sed cum modis fundat vnitatem per illos modos trahit ad perseitatem tertij modi, & per consequens ad esse suppositale, & subsistens, & erunt tot supposita, quot erunt modi tales in illa natura. soli ergo tales modi essendi intrinseci non ponentes in numerum, sed penitus indistincti sunt illi, qui possunt constituere supposita, & plurificare: sed manifestum est, quod omnes modi, seu absoluti, seu relatiui comparati ad id, cuius sunt modi extrinseci, nec sunt modi intrinsece essendi, praeter modos relatiuos importatos per concipere, concipi, & spirari: hoc autem facilius patet in concipi, quo formaliter aliqua res dicitur mentis conceptus, & verbum eius. concipiens enim rosam, experitur in suo intuitu aliquid vnum simpliciter, de quo constat, quod est res omnino eadem rosis particularibus, quae sunt extra, alioquin illa cognita, aut distincta rosae exterius non scirentur: constat etiam, quod habet vltra realitates rosarum particularium, quae sunt extra quiddam aliud, alioquin sicut illae sunt plures, & distinctae, sic intelligens rosam simpliciter cō ciperet distincta, & multa, cuius oppositum experimur. habet ergo rosa, prout est in intuita aliquid, quo omnes rosae sunt vna rosa simpliciter: illud autem non est aliud, quam concipi pas siue. non enim superinducit intellectus rosis par ticularibus aliquem modum absolutum, autrespectiuum, quo in vna rosa simpliciter adunentur, sed per suum concipere attingit eas, & sic per vnum concipi adunantur in vno esse concepto, vt sit rosa simpliciter posita solitarie inprospectu per modum cuiusdam subsistentis obiectiue, & non alicui inhaerentis constituatur in tali esse ex realitatibus omnium particularium rosarum, & ex passiua conceptione, ex quibus adunatur rosa simpliciter, tamquam vnum verbum, & vnus conceptus obiectiuus constat autem, quod intellectus distinguerenon potestt in rosa illa simpliciter, inter realis tates rosarum particularium, ex quibus constituitur, & conceptionem passiuam. non- enim illum conceptum rosae potest scinderein haec duo, immo de necessitate appraehendit, vt vnum simpliciter habens indiuisibilitatem omnimodam, & omnimodam vnitatem, & secundum hoc concipi est quaedam origo passiua, quae vere est modus essendi intrinsece, & subsistendi in esse apparenti respectu realitatis rosae; nullus autem modus alius, seu ab solutus, seu relatiuus sic se habet ad id, cuius est modus, sed modi essendi extrinseci, vt patet de similitudine respectu albedinis, quoniam est modus extrinsecus distinguibilis ab albedine, vel econuerso, & similiter rectitudo respectu lineae, & vniuersaliter non inuenitur, nisi in concipere, concipi, & spirari. ergo penes illos tantummo do sumi potest suppositalis distinctio, & personarum constitutio in diuinis, & non penes aliquos modos alios, vel absolutos, vel relatiuos. & in hoc primus articulus terminetur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

De modo, quo per relationes originis constituuntur, & distinguuntur personae opinio S. Thomae. par. I. quaest. 40. art. 2.

CIRCA secundum autem considerandum, quod modum, quo relationes originis personas constituant, & distinguant, diuersi diuersimode visi sunt assignare. Dixerunt enim aliqui, quod relatio accipi potest, inquantum rela tio, vel inquantum est res subsistens. paternitas ergo, vel filiatio constituunt non nisi, quatenus sunt subsistentes. vnde si essent inhaerentes, sicut in creaturis, non possent supposita constiture, sed quia sunt subsistentes, ideo possunt; Di xerunt autem isti, quod licet personae distinguantur, tam relationibus, quam per originem, primo tamen & principalius per relationes secun dum nostrum modum intelligendi, quod patet propter duo, primo, quia necesse est, distinctionem aliquorum intelligi per aliquid intrinsecum ad vtrumque, sicut in rebus creatis, vel per ma teriam, vel per formam; origo autem alicuius rei non significatur, vt aliquid intrinsecum rei, sed vt via quaedam ad ipsam, vel ab ipsa, sicut generatio significatur, vt via ad rem genitam, & vt progredibilem a generante. secundum hoc ergo pater, & filius non distinguuntur inesse personali, nec constituuntur per generare, & generari, quae intelliguntur, vt viae, sed per pa ternitatem, & filiationem, quae intelliguntur per modum habitus in persouis. Secundo vero idem patet ex hoc, quod contra rationem originis est, quod constituat hypostasim, vel perso nam, quia origo actiua significatur, vt progrediens a persona subsistente. vnde praesupponit eam; origo autem passiua significatur, vt via ad personam subsistentem, & vt nondum eam constituens. vnde melius dicitur, quod personae relationibus distinguantur, quam per originem. Sed hic modus dicendi deficit in duobus, primo quidem, cum ait, quod relatio, vt subsistens constituit suppositum, nullum namque suppositum constituit suppositum, sed relatio subsistens est ipsum suppositum. omne enim, quod subsistit, suppositum est. ergo non potest dici, quod relatio, vt subsistens supposita constituat.

Praeterea: Nullus dicit, quod pater constituat suppositum patris, nec filius suppositum filij, sed manifestum est, quod relationes, vt subsistentes non sunt aliud, quam pater, filius, & spiritus sanctus, cum nil subsistat in diuinis, nisi tres personae. ergo nihil est dictu, quod relatio constituat, vt subsistens.

Praeterea: Quaerendum est a sic ponentibus, quid addit subsistentia ad relationem, & quid est dictu relatio subsistens, nominat relationem cum essentia, aut ipsam totam personam, aut ip sam relationem meram, cui seipsam subsistere conueniat, sed non potest dici, quod nominet relationem, & essentiam, quia secundum hoc nil est aliud dictu, quod relatio, vt subsistens constituat, nisi quod essentia, & relatio constituant, nec potest dici, quod nominet personas, licet isti ita non intelligant, quia secundum hoc, non est verum, quod relatio, vt subsistens constituat, immo magis, vt sic constituitur. persona enim non constituit, sed constituitur. Nec potest dici, q nominet meram relationem, cui per se competit subsistere sine essentia, quia secundum hoc solae relationes essent personae, nec infra personalitatem diuinorum suppositorum includeretur essentia. ergo non apparet quid est dictu, quod relatio constituat, vt subsistens.

Secundo vero deficit in eo quod ait, quod re lationes secundum nostrum modum intelligen di per prius, & principalius constituunt, & distinguunt personas, quam origines ipsae, vt paternitas, vel filiatio potius, quam generare, vel generari. illud enim, quod est posterius secundum nostrum modum intelligendi, & quasi fun damentum, in quo non videtur primo, & princi palius secundum modum intelligendi personam constituere, sed paternitas est posterior ipso generare, & filiatio ipso generari. impossibile enim est, quod intelligatur pater, nisi qui generat, vel genuit filium, nec filius, nisi qui generatur, vel genitus est. vnde Philosophus dicit in 5. Metaphys. quod relationes huiusmodi fundantur super egisse, & auctor. 6. principiorum ait, quod paternitas fundatur super potentiam generatiuam actuatam. ergo impossibile est, quod primo, & principalius intelligatur paternitas patrem constituere, quam generare cum ip sum generare secundum nostrum modum intel ligendi praecedat paternitatem, & sit fundamentum ipsius, & similiter etiam generari praecedit filiationem, & est ipsius fundamentum.

Et si dicatur, quod paternitas, prout est rela tio supponit actum notionalem secundum intel lectum; prout vero est constitutiua personae praeintelligitur notionali actui, sicut & persona agens, si vtique sic dicatur, non valet, paternitas namqne inquantum constitutiua, aut intelligitur, aut non intelligitur. si ergo non intelliga tur sub expressa ratione paternitatis, & filiatio sub expressa & propria ratione, non est verum, quod magis secundum nostrum modum intelligendi paternitas constituat, quam generare, vel filiatio, quam generari, cuius oppositum isti dicunt. Si vero paternitas, & filiatio constituunt sub expressis suis rationibus paternitatis, & filiationis, inquantum huiufinodi vere intelliguntur, vt quaedam habitudines, & quaedam relationes. & por consequens sic praesupponit actus no tionales, & sic impossibile, quod per prius aut principalius constituat, quam ipsemet actus.

Praeterea: Licet productiones elicitae non possint constituere suppositum a quo eliciuntur, nec productiones, ex quibus aliquid passiue producitur quasi per modum termini accipientis esse constituere possit formaliter suppo situm ad quod sunt via, & quod per eas producitur, nihilominus productiones actiuae, quae eli citae non sunt & passiuae, quae viae non sunt ad aliquid, quod per modum termini producaturconstituere possunt supposita & personas, pro eo, quod non debent intelligi, vel per modum egredientium a supposito, vel per modum insistentium, quo formaliter producant producentia ad productiones actiuas, & formaliter producantur supposita producta, quo ad productiones passiuas, sed declaratum est supra dist. quinta, quod generare non debet intelligi, vt aliquid elicitum nec generari vt aliquid eliciens personam filij, quia filius non generatur in diuinis, vt Sortes in humanis, sed sicut genitus, nec pater generat, sicut Plato, sed sicut generans, ita vt pater fit generans per generare formaliter & non eliciendo ipsum, Et filius sit genitus per generari formaliter, non quia eliciatur per ipsum. ergo generare, & generari secundum nostrum modum intelligendi possunt concipi vt constituentia supposita prius, & principalius quam filiatio, vel paternitas, quae assequuntur ad illa. vnde patet quod praedicta opinio processit ex falsa imaginatione, non attendens, quod generare non debet intelligi in diuinis per modum eliciti, nec generari per modum elicientis & viae.

Opinio Heruei exponentis opinionem praedictam 1. sent. distinct. 26. q.1.

ET propter hoc dixerunt alii, quod proprietas relatiua distinguit personas, non quidem vt relatio est, sed vt proprietas abstrahens a ratione relatiua, vbi considerandum, quod ratio relationis potest ab aliquo dupliciter circumscribi, primo quidem contrarie, sicut rationale circumscribitur, & excluditur a bruto, tamquam contrarium, & repugnans, & hoc modo si circumscribatur relationis ratio, oportet quod illud sit absolutum, quia contrarium & repugnans est rationi relatiuae, & sic impossibile est quod a proprietate distinctiua, seu constitutiua personarum excludatur relatiua ratio: quia tunc talis proprietas poneretur necessario absoluta. Secundo vero potest fieri circumscriptio priuatiue, quia videlicet ratio relatiua non includitur nec excluditur eo modo, quo ra tionale ab animali circum scribitur, quia ratio animalis non includit totalitatem in actu, sed est aliquod commune, non dicens determinate rationale, vel irrationale, sed secundum hoc proprietas distinctiua, & constitutiua personae abstrahit a relatione, inquantum concipitur, nec absoluta, nec relatiua, sed vt communis, indiffe rens, & abstracta, & secundum hoc dici potest, quod paternitas non constituit, vt relatio, sed vt proprietas, nec vt sic sequitur generare, immo praecedit.

Sed nec ille modus dicendi stare potest, certum est enim quod proprietates in diuinis distinguunt secundum fuum esse reale, & non solum secundum rationem, alias personae non distinguerentur realiter, sed sola ratione, sicut fingit error Sabellij, sed manifestum est, quod nulla diuina proprietas secundum esse reale ha bet esse indifferens, & abstractum ab absoluto, & relatiuo, sed talis abstractio & diffferentia solum est secundum considerationem intellectus. ergo secundum huiusmodi indifferentiam, & abstractionem non potest distinguere personas.

Praeterea: Sicut se habet suppositum simpliciter, & in communi ad proprietates in communi, sic se habet suppositum tale, ve l tale inspeciali ad proprietatem istam, vel illam, vt pa tet ex dictis Philosophi 12. Metaphys. sicut se habent principia in communi, ita & in particu lari hoc principium ad hoc principiatum, sed manifestum est, quod si concipiatur suppositum in communi, prout abstrahit ab absoluto vel re latiuo supposito quasi indifferens ad vtrumque, vt sic concipitur constitui per proprietatem indifferentem, & abstrahentem ab absoluto, & relato. ergo cum intelligeretur vel hoc vel illud suppositum constitui, oportet apprehendi proprietatem istam, vel illam. cum ergo indiuinis constituatur non solum suppositum in vniuersali, immo hoc determinatum, vt pote pater vel filius, necesse est, vt intelligatur constitui per determinatam proprietatem non communem nec abstrahentem ab absoluto, & relatiuo.

Praeterea: Personae in diuinis constituuntur & distinguuntur, aut per paternitatem, vt paternitas est, & quaedam realis habitudo, aut per eam inquantum non est paternitas, aut talis realis habitudo, sed aliquid indifferens ad esse realem habitudinem, sed non potest dari illud secundum, quia tunc non constitueret distinctum suppositum, & alterius rationis a filio vel consti tueret sub ratione paternitatis, & iterum prout est indifferens, ad esse realem habitudinem, neo est aliquid secundum rem, alias sequeretur, quod in paternitate essent duae res, vna quidem, quae est realiter habitudo, & alia indifferens, quod est absurdum, necesse est inquam vt constituat, & distinguat rationem paternitatis, manifestum est autem quod de ratione paternitatis est, quod intelligatur per modum relationis, & habitudinis, sicut de ratione hominis quod intelligatur animal, vel substantia. est enim habitudo de conceptu ipsius, & quasi superius ad eam. ergo impossibile est, quod paternitas prout constituit abstrahat a ratione relationis.

Praeterea: Quale est constituens, tale est constitutum, sed secundum sic ponentes proprietas constituens personas in diuinis abstrahit ab absoluto, & relatiuo, ita vt non sit absoluta, nec relatiua. ergo personae constitutae nec erunt absolutae, nec relatiuae, & sic supposita in diuinis, nec sunt absoluta nec relatiua quod estomnino absonum, & contra August. de Trinit. 9. qui ait, quod credere debemus in Deo Trinitatem relatarum adinuicem personarum

Opinio Scoti. I. sentent. distinct. 3. quaesi. 2.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod relatio non constituit suppositum in diuinis, sed est tantum causa sine qua non essentia enim vt est sub paternitate constituit personam patris, vt vero est sub filiatione constituit personam filij, sed concurrit ibi relatio, quia essentia de nudata a proprietatibus omnibus est penitus inducta; non concurrit autem per modum formalis constitutiua, quia suppositum, & prima substantia idem sunt: relatio autem nulli potest dare, quod sit prima substantia, & idcirco concurrit, vt causa sine qua non, tamquam id, sub quo essentia constituit personas, & est exemplum ad hoc de essentia animae, quae sub vno respectu dicitur voluntas, sub alio memoria, & sub alio intellectus, Sed nec iste modus est congruus. quandocumque enim aliquid constituitur per aliquid, vt sub aliquibus existit non facta variatione in illo, quod constituit, numquam fiet in constituto variatio, etiam dato quod fiat variatio in illis, sub quibus stat illud, vt patet quod Sorteitas constituit Sortem formaliter, siue ista sit in foro, siue in domo, siue sit sub albedine, aut sub nigredine semper constituit eundem Sortem, sed manifestum est quod essentia non variatur per hoc, quod stat sub relationibus tri bus. ergo si ipsa constituit suppositum, idem erit suppositum, & personalitas trium.

Praeterea: Aut essentia sola existens sub relatione constituit personam, aut vtramque essentia scilicet & proprietas, sed non vtraque quia tunc relatio non esset tantum causa sine qua non cuius oppositum isti dicunt, nec essentia sola, quia cum sit vna essentia sub tribus relationibus, non esset, nisi vna persona in tribus. ergo nihil est dictu, quod essentia constituat personas, prout stat sub relationibus.

Praeterea: Omnis causa sine qua non est causa cum qua sit, quia sicut sine ea non fit effectus, ita cum ea fit effectus. vnde sicut negatio est causa negationis, sic affirmatio affirmationis vt patet ex 5. Metaphysicae, sed secundum sic ponentes re lationes non habent affirmatiue causalitatem aliquam in constitutione personarum. ergo non erunt causae sine qua non

Opinio aliorum.

PROPTEREA dixerunt alij quod essentia diuina constituit personam, relatio tamen distinguit. vnde relatio inquantum transit in substantiam constituit personam non inquantum relatio, cum persona pertineat ad genus substantiae, tamquam substantia prima; inquantum autem est relatio habet oppositionem ad suum relatiuum, & ita distinguit.

Sed nec ille modus dicendi possibilis est, quia vnumquodque eo formaliter distinguitur, quo constituitur. eadem enim res ens, & vnum vt paret 4. Metaph. sed persona formaliter consti- tuitur per essentiam secundum sic ponontes. ergo formaliter distinguetur, & distinguitur per relationem. ergo per eam constituetur. ergo nihil est dictu, quod essentia constituat, & proprietas distinguat.

Praeterea manente eodem constitutiuo, manet eadem in tribus. ergo manebit in illis persona eadem constituta, quantumcumque relationes varientur.

Praeterea: Vnumquodque distinguitur per aliquid intrinsece pertinente ad ipsum, sed secundum Augustinum de fide ad Petrum pater, & filius distinguuntur in personalitate, distinguuntur autem secundum istos per relationes. ergo relationes intrinsece pertinent ad personalitatem, & per consequens constituunt eam, tamquam principium intrinsecum ipsius,

Opinio aliorum.

ET idcirco dixerunt alij quod relatio ingre Lditur intrinsece, constitutionem personae, hoc tamen non habet inquantum relatio, sed inquantum relatio diuina. vnde trahit hoc a diuina essentia, quod constituere possit. Sed nec ille modus est congruus, quia quando duo constituentia concurrunt ad vnum constituendum, quodlibet habet suam propriam rationem consti tutiuam ex se, quam non trahit ab alio. vnde animal, & rationale sic concurrunt ad constitu tionem hominis, quod nec animal trahit a rationali, nec rationale ab animali secundum illam, secundum quam constituit, sed essentia, & relatio concurrunt ad constitutionem personae. ergo relatio non trahit ab essentia, quod constituat.

Opinio aliorum & declinat ad illam Heruei distinct. 23.

QVOCIRCA dixerunt alij quod essentia, & relatio concurrunt ad constitutionem personae diuinae sic, quod essentia dat subsiscere, & non esse in alio, quod competit substantiae, relatio vero non vt relatio, sed vt proprietas di stinctiua dat esse distinctum, & incommunicabile, & ita resultat persona distincta, habens quidem subsistere ab essentia, esse vero distinctum, a proprietate relatiua. Sed nec ille modus est competens vt declaratum est supra dist. 25. q. de persona ar. 2. in recinatione opinionis secun dae, vt patet etiam quod si diuina essentia daret subsistentiam cum ipsa non determinetur, nec distinguatur, nec multiplicetur quod sit ab essentia formaliter in personis, propter quod vnum est existere, & vnum est trium personarum, manife stum est autem quod non est vna subsistentia trium, nec vnum subsistere, cum expres se dicat Magister dist. 25. quod sunt tres subsistentiae, tres hypostases, sicut & tria supposita. ergo impossibile est quod subsistentia personarum sit ab essentia

Praeterea: Aut infra subsistentiam personarum iucluduntur relationes simul cum essentia per modum continentium subsistentiam, aut nullo modo relationes includunt, sed adueniunt subsistentijs, sed non potest dari, quod adueniāt, quia tunc sola essentia daret, quod esset supposi tum, & subsistens, & iterum relationes essent as sistentes, & quasi aduentitiae subsistentiis, & per consequens non distinguerent subsistentias, nec multiplicarent. ergo necesse est, quod infra subsistentias per modum constituentium includantur relationes. non ergo sola essentia dat subsistentiam, immo ad subsistentiam concurrunt relationes, nec relationes solum dant esse distioctum, immo faciunt aliquid subsistere, & constituunt subsistentiam simul cum essentia diuina.

Sed forte dicetur quod aliud est esse subsistens, seu subsistere, aliud suppositum esse, quia suppo situm includit incommunicabilitatem, & esse distinctum. vnde sola singularia in genere substantiae sunt supposita, subsistere vero, vel esse subsistens importat modum proprium praedi camenti substantiae, & secundum hoc dici posset vnum esse subsistere, & vnum esse subsistens trium propter identitatem substantiae, non sunt tamen vnum suppositum, quia non sunt vnum incommunicabile, aut unum indistinctum, siqui dem hoc non valet, idem est suppositum, & subsi stens, propter quod secundae substantiae non dicuntur proprie subsistere, sicut nec supposita es sentiae, vt apud Platonem, qui posuit vniuersalia subsistentia, improprie tamen possunt dici suppofita, & subsistentia, homo namque significat suppositum, & subsistens; humanitas autem significat suppositum indererminatum: suppositum vero determinatum & subsistens est singulare, vt Petrus, vel Paulus, & ideo sicut relatio dat esse suppositum, sic dat esse subsistens, nec es sentia sola dat esse subsistens, sicut nec essesuppositum

Opinio Scoti. 1. sent. distinct. 26. q. 1.

ET propterea dixerunt alij, quod de ratioLne suppositi in creaturis sunt tres conditiones.

Prima quidem quod habet vltimam actualitatem. vnde natura in supposito actuatur, & po nitur in actu. non enim est, nisi in supposito, & ratione suppositi.

Secunda vero, quod habet vltimam singularitatem, & vnitatem

Tertia quod habet incommunicabilitatem. Primae autem duae conditiones sunt perfectionis, actualitas scilicet & singularitas, sed tertia videlicet incommunicabilitas vergit ad im perfectionem, cum omnis perfectio simpliciter sit communi cabilis. natura ergo diuina, cui debetur omnis perfectio simpliciter, dat quidem personis entitatem actualem, & singularitatem, incommunicabilitatem vero non dat, quia de se communicabilis est, quare necesse est, quod relatio concurrat, vt tribuens incommunicabilita tem, & ita vtrumque, essentia scilicet, & relatio constituunt suppositum, & personam. trahit enim suppositum incommunicabilitatem a relatione, sed ab essentia singularitatem, & actualitatem, & sic surgit suppositi ratio perfecta, & integra ex relatione, & essentia.

Sed nec iste modus dicendi competens est, quia nulla res dat incommunicabilitatem, nisi ge neris sui, vt patet de Sorte, qui communicabilis est foro, & domui, & templo. licet enim per esse in templo reddatur incommunicabilis in foro, vt sic manens idem suppositum possit essein foro, nihilominus incommunicabilitas nos est subsistentiae, quin Sortes manens idem suppo situm possit esse in foro & deinde in domo, sed tantum est incommunicabilitas illius generis, videlicet locabilitatis. non est enim Sortes per ista distinctus in esse locato & incommunicabilis secundum ista esse, licet incommunicabilis sit secundum esse subsistens, sed relatio secundum sic ponentem dat incommunicabilitatem solam. ergo non dabit incommunicabilitatem subsistentiae, sed tantum relatiuam. vnde dicam q est idem suppositum pater, & filius, quamuis non sit idem relatum, sicut est idem suppositum Sor tes in foro, & in domo, licet non sit idem secundum esse locatum, & sicut voluntas mouens, & mota est idem suppositum, quamuis non sit idem secundum esse relatum, & si dicatur, quodrelatio producentis, & producti non possunt esse in eodem supposito, quia idem non potest producere serelationes vero mouentis, & moti possunt, non quod dicatur, quod idem non potest producere se idem, inquantum relatiue, sicut nec mouere se, sed quia vltra distinctionem relatiuam exigitur aliqua alia, quae dicatur suppositalis, non apparet & si talis exigitur. non ergo relatio dabit formaliter eam, quia iam esset relatiua.

Praeterea: Nulla communicabilitas tollitra tionem suppositi, nisi illa, quae excludit abeo istam perseitatem tertij modi, & hinc est, quod Sortes licet possit communicari foro, & domui, quia in ibi semper est ens tertio modo, nec ese in foro tollit ab eo istam perseitatem, idcirco communi cabilitas talis non tollit ab eo rationem suppositi, sed secundum huiusmodi posito res essentia diuina habet ex se vltimam actualitatem, & vltimam vnitatem, ac singularitatem, & per consequens per se sunt tertij modi, quia est quoddam habens propriam vuitatem. ergo quantumcumque concipiatur sub tribus relationibus, & communicari tribus relatiuis, non propter hoc amitteret rationem suppositi, sicut nec Sortes, quamuis intelligatur in tripli ci vbi, & secundum hoc non erit, nisi vna persona, & vnum suppositum, nisi tribus relatis, inquo Sabellius errauit. & in hoc articulus secun dus finitur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo quod personalitas, vel suppositum non constituitur per relationem, aut per essentiam formaliter, sed fundamentaliter & resultatine, & vt consurgens ex ipsis.

CIRCA tertium uero considerandum, T modus, per quem relatio, & essentia diuinum suppositum constituunt apparere poterit ex triplici propositione.

Prima quidem quod suppositi constitutio non est per modum effectus formalis, sed per modum cuiusdam resultationis. Est enim considerandum, quod aliter album constituitur per albedi nem, & aliter domus per tectum, parietem, & fundamentum. sic enim albedo album constituit, q esse album est effectus formalis ipsius; fundamentum autem tectum, & paries, non sic domum constituunt, quod domus sit formalis effectus parie tis, fundamenti, & tecti, immo formaliter domus resultat existis, & respicit ea, vt fundamenta, ex quibus consurgit, consimiliter in proposito potest intelligi, quod relatio constituat personam diuinam formaliter, sic quod esse suppositum, vel personam sit effectus formalis ipsius, & quod es sentia illum effectum respiciat, siue econuerso, quod sit effectus formalis essentiae, & quod relatio se habeat receptiue, & sic videntur omnes opinantes hucusque intellexisse, aut potest intelligi, quod vtraque personam, seu suppositum constituat fundamentaliter & resultatiue. ita quod ex ipsis suppositalis ratio, ac personalitas consurgit, sicut resultat ex partibus forma domus, si i taque intelligatur haec constitutio pri mo modo, omnino stare non potest, immo est im possibile, quod personalitas sit effectus formalis essentiae, vel relationis, & quidem de essentia statim patet. nullus enim effectus formalis plurificatur, quantumcumque susceptiua sint diuer sa, si maneat forma eadem indiuisa. vnde si poneretur eadem albedo in pluribus superficiebus, vel calor idem in multis lignis non ob hoc mul tiplicaretur esse calidum, vel esse album. Et confirmatur, quia idem est formalis effectus Deitatis, videlicet esse Deum in tribus suppositis propter identitatem, & indistinctionem Deitatis, sed manifestum est, quod non est eadem ratio personalitatis, nec subsistentia eadem, aut ratio suppositalis in tribus, immo sunt tres subsisten tiae, & tres personalitates in eis, essentia tamen est eadem, & indistincta. ergo impossibile est, quod personalitas, seu subsistentia sit formalis effectus essentiae.

Praeterea: Aeque impossibile est, de ratione namque effectus formalis relationis est esse ad alterum, sicut patet, quia effectus paternitatis est esse patrem alicuius, & similitudinis esse ali cui conforme, & consimile, sed esse personam, vel suppositum non est esse ad alterum. non enim pater est suppositum filii, vel in filio, vel in aliqua alia habitudine causali, immo ad se dicitur esse suppositum, & persona, quemadmodum magus, & bonus, vt August. dicit 7. de Trinit. ergo impossibile quod personalitas, vel esse suppositum sit effectus formalis relationis. Et confirmatur tum quia si persona esset effectus formalis relationis, sicut album albedinis, sequeretur, quod personalitas in abstracto esset relatio, & quod paternitas esset personalitas patris, cum non sit aliud effectus formalis, quam forma participata. vnde non esset aliud persona patris, quam pa ternitas participata, abessentia, & ita sicut pa ter per paternitatem est pater filij, sic per eandem esset persona filij, quod omnino poni non potest.

Praeterea: Idem patet simul, tam de essentia, quam de relatione, quoniam vbicumque est formalis effectus, necesse est, quod susceptiuum illius essectus se habeat modo potentiae, & forma, a qua profluit per modum actus, sed manife stum est, quod essentia est actus relationum, vt relationes sunt susceptiuae, aut substractae ipfi es sentiae, sic nec essentia est susceptiua relationum, aut subiectum, vel fundamentum earum, sicut alias declaratum est supra, tunc diuina essentia esset quasi materia, & aliquid imperfectum: vnde cum relatio, & essentia sint penitus indistincta, & fundent omnimodam vnitatem, appa ret ex terminis, quod vnum non est respectu al terius fundamentum, nec susceptiuum. ergo impossibile est, quod personalitas sit effectus formalis essentiae, uel relationis. Et si dicatur, quod pari ratione nec esse Deum est effectus formalis Deitatis, dicendum quod verum estt loquendo proprie de effectu, qui exigit susceptiuum, vt supra dictum est, dum ageretur de concreto & abstracto, quomodo se habent in Deo. Si vero intelligatur haec constitutio non formaliter, sed funda mentaliter, & qua si resultatiue, sic concedendum est, quod persona constituitur in diuinis ex essentia, & relatione. illud enim, ex quo resultat negatio, quam exprimit solitudo, & perseitas tertii modi constituit suppositum fundamentaliter, & resultatiue, cum declaratum sit supra, quod nil aliud est suppositum, quam ens solitarium, & per se, quod nullo modo est alterius, sed sui ipsius, sed constat quod essentia, & relatio in diuinis sic se habent ad huiusmodi negationem, quod ex ipsis resultat. ex quo enim essentia non habet propriam vnitatem, nec etiam relatio, ambo simul iuncta fundant penitus ean dem solitudinem, perseitatem, & vnitatem, & per consequens eandem personalitatem. ergo essentia, & relatio fundamentum constituunt, sicut domus constitui dicitur ex partibus, ex quibus resultat; album autem non dicitur proprie constitui, sed esse per albedinem. vnde non proprie diceretur, quod pater est suppositum per relationem, vel per essentiam, sed quod in esse personali constituitur ex vtroque.

Quod distinctio personarum in esse suppositali & personali non solum est per relationes, immo etiam oritur ex essentia.

SECVNDA vero propositio est, quod non solum ad constitutionem personarum concurrit tam essentia, quam relatio, immo ad distinctionem earum in esse personali. illud enim, quod facit ad multiplicationem perseitatis, & solitudinis tertii modi, & negationis illius, quae importatur per personalitatem, illud facit ad distinctionem suppositalem, & personalitatis multiplicationem, sed essentia facit ad multiplicationem talis negationis, nam cum qualibet relatione est apta nata fundare vnam talem negationem, & solitudinem, atque perseitatem, ita quod sicut proprietates relatiuae sunttres, ita es sentia est apta nata esse, quasi partiale fundamem tum trium negationum, nec sufficeret ad pluralitatem huiusmodi negationum, nisi esset alia nega tio totaliter ex parte relationis, & ex parte essentiae. si enim sicut est eadem essentia in tribus, eadem esset negatio, quam importat perseitas ex illa parte, quae fundatur super essentiam, non essent totales personalitates distinctae, quo conuenirent, & essent vnum aliqualiter in personalitate diuina, supposita. ergo necesse est, quod tota negatio perseitatis, & solitudinis a tota in qualibet persona non solum pro illa parte, qua fundatur super relationem, immo & pro il la, qua fundatur super essentiam, & per consequens supposita diuina habent distinctas perso nalitates, non solum propter relationes, immo & propter essentiam diuinam.

Huic tamen videntur aliqua obuiare. dictum est enim supra, quod persona, vel suppositum non significat negationem formaliter, & in recto, immo aliquid positiuum, sed manifestum est, quod diuinae personae conueniunt in essentia, quantum ad id, quod positiue important. ergo conueniunt quantum ad id, quod ad personalitatem spectat de ea in qualibet persona.

Praeterea: Ad multiplicationem negationum fundatarum sufficit multiplicatio rationum fundandi, sed negatio importata per solitudinem, & perseitatem, ac personalitatem habet pro ra tione fundandi relationem solam. quamuis enim fundetur in essentia mediante relatione. ergo ad distinctionem huiusmodi negationum sufficit relationum distinctio, absque hoc quod essentia faciat aliquid ad distinctionem, & est exemplum ad hoc de albedine, & superficie, quia si in eodem corpore possent esse plures albedines absque hoc, quod identitas corporis faceret aliquid ad earum pluralitatem.

Praeterea: Impossibile est idem esse principium conuenientiae & distinctionis, sed essentia est id, quo personae conueniunt. non ergo potest esse id, quo personaliter distinguuntur.

Praeterea: Manente eodem fundamento negationis per solitudinem importatae, manet eadem in tribus. ergo & negatio solitudinis, quae nil aliud est, quam non esse alterius, sed per se videtur esse eadem in tribus ex ea parte, qua fundatur super eam.

Praeterea: Idem videtur esse de ratione totalitatis, & perseitatis, nam toti debetur perseitas tertij modi, sed si sint duo tota communica bilia in eadem parte, totalitas illorum est eadem, prout fundatur, & respicit illam partem communem, sicut apparet de duobus ramis fundatis in eodem stipite, vel de duobus capitibus in eodem corpore, si ponatur aliquod tale monstrum. ergo idem erit de perseitate, & personalitate trium suppositorum, quod erit eadem ex vna parte, qua in esse conueniunt.

Sed istis non obstantibus dicendum est, sicut prius. Vbi considerandum quod cum persona dicat fundamentum, & in recto id, quod est substratum negationi solitudinis, & incommunicabilitatis, quae nil aliud est, quam non esse alte rius aliquo modo, sed omnino sui ipsius, & cum hoc importet concretiue huiusmodi negationem. est enim persona ens solitarium, & per se, contingit personas aliquas distingui posse, vel penes substratum totum, & totam negationem eo modo, quo Sortes, & Plato personaliter distinguuntur, & quo ad naturam particularem, & quo ad negationem solitudinis, quae fundatur super eam; contingit vero alias distingui quo ad partem substrati, & quo ad totam negationem, & sic distinguuntur personae diuinae in tota persei tate, & personalitate hac negatione per solitudinem importata, in parte vero substrati, puta in essentia conueniunt, & distinguuntur in alia scilicet relatione tantum diuina impossibile est dari videlicet quod aliquae personae conueniant in toto substrato, & differant tota negatione, impossibile estt enim quod multiplicentur negationes solitudinis, manente totaliter eodem substrato. quartum etiam dari non potest, quod scilicet personae aliquae conueniant in par te substrati, & in parte negationis, & quod distinguantur in persona. non enim differre possunt in personalitate totali, nisi distinguerentur in tota negatione per solitudinem importata. ergo sicut personae diuinae possunt accipi, vel prout differunt positiue, & sic in solis proprietatibus distinguuntur, vel prout differunt inaliquo negatiuo, & sic distinguuntur, non solum in negatione, quae super relationes fundatur, immo & in illa, quae fundatur super essentiam; talis autem est perseitas, & solitudo, quam importat personalitas in abstracto, vel ratio suppositalis. sicut enim cecitas in abstra cto non est, nisi negatio visus circa oculum sic personalitas, vel ratio suppositalis in abstra cto non est aliud nisi negatio esse alterius per sui solitudinem, & perseitatem circa aliquod substratum; hoc autem non potest poni sola relatio, cum non possit intelligi, vt per se ens, vel per solitarium, quia semper est aliquid praeter id, quod relatiue dicitur secundum Augustinum, nec tale substratum potest poni sola essentiacum non habeat propriam vnitatem, quare relinquitur prout per se, & primo fundamento tam essentiam, quam relationem sub perscitatetertij modi & solitudine apprehendere, & sicut sunt in diuinis tres tales per se, sic sunt & tres personae.

Nec procedunt instantiae, prima siquidemnon. verum est enim, quod persona, vel suppositum concretiue significat aliquid positiuum, vi delicet fundamentum perseitatis, & in commu ni quod significant ens per se; in speciali vero haec persona, vel illa exprimit hoc positiuum vel illud, vtpote in diuinis essentiam, vel tatlo⸗ nem; si vero accipiatur personalitas in abstracto dicit huiusmodi negationem circa abstractum, sicut caecitas circa oculum. Et si dicatur, quod saecundum hoc persona in diuinis includet relationem, & essentiam in recto, quia per modum substrati, sicut caecitas includit in recto oculnm, cuius oppositum superius dicebatur, dicendum quod aliter est de negatione, quam importat perseitas, vel solitudo, & de negatione caecitatis. per seitas enim est, sicut totalitas est ratio negatiua, vide licet distinctio, & indiui sio partium actualium. vnde totum non addit ad partes aliquid positiuum, sed est ens cum actuali distinctione earum, & quia indistinctio respicit partes in obliquo, & dare partibus, vt constituant totum, immo non est aliud totum, quim omnes partes in obliquo & indiuisum est euim totum ex partibus, & non partes, idcirco negatio totalitatis dat, ne sint de conceptu totius partes in obliquo, & constitutum in recto, & eo modo negatio perseitatis dat, vt relatio, & essentia sint in conceptu personae in obliquo, quia nil aliud est persona, quam constitutum ex essentia, & relatione, quod quidem non est aliud, quam indiuisum, vel indistinctum ex essentia, & relatione; non est autem sic de negationibus alijs, qnae non dant suis substratis, vt constituant totum, ex hoc quod totalitates non sunt, cuiusmodi est caecitas, quae non respicit par tes aliquas, quibus det, vt constituant totum.

Secunda etiam non procedit. falsum enim as sumit, vide licet, quod relatio sit ratio fundandi negationem per totalitatem, perseitatem, ac so litudinem importatam, quod patet ex duobus primo quidem, quia ratio fundandi, seu primarium fundamentum alicuius intelligitur illud posse fundare, omni alio circumscripto. vnde si poneretur superficies separata, posset intelligi alba omni alio circumscripto habere perseitatem tertij modi. essent enim subsistentes, rela tiones autem non sunt de numero subsistentium, vt Comment. dicit 7. Metaph. vbi dicit, quod re lationes non sunt de genere rerum existentium per se. non ergo potest sola relatio fundamentum esse perseitatis, nec per consequens fundan di ratio, sicut partiale fundamentum, & esse similiter partiale. Secundo vero patet idem ex hoc, quod negatio, quam perseitas dicit est eadem cum illa, quam importat totalitas; totalitas vero est indiuisio partium, totum namque est partes indiuisae, claudendo partes in recto, sed indiuisum ex partibus, claudendo eas in obli quo, quare totalitas in abstracto est indiuisio partium; manifestum est autem, quod indiuisio respicit omnes partes pro fundamento. ergo & totalitas, & negatio, quam importat perseitas partes respicit omnes per modum fundamenti, & ita negatio, quam dicit personalitas in diuinis respicit per se essentiam, & relationem, nec relatio est ratio, quod in esse fundetur.

Tertia vero non procedit, quia essentia formaliter est tantum principium conuenientiae; fundamentaliter autem discretionis inquantum alia negatio, & alia partialiter in essentia habent fundari.

Quarta etiam non procedit, quia negatio, quam importat perseitas, & totalitas respicit non praecise vnam partem, sed omnes, cum sit indiuisio partium, & ideo variata altera parte, variatur tota negatio per totalitatem importa ta· non enim manente eadem parte, parte alia variata per additionem alterius dicitur eadem indiuisio remanere. eadem enim pars habet ad diuersas partes aliam, & aliam indiuisionem, sicut patet quod si addatur aquae maris, aquae gut ta, fit noua indistinctio totius maris ad guttam, & per consequens noua totalitas, licet remaneant eaedem partes, quae erant ante. Consimiliter in proposito alia est perseitas, quae consurgit ex essentia, & paternitate ab illa, quae consurgit ex essentia, & filiatione, etiam ex parte ipsius essen tiae, & per idem patet ad quintum.

Quod relationes personas constituunt, & diflinguunt non inquantum relationes sed inquantum tales sunt, videlicet, dicere, dici, & spirari.

TERTIA quoque propositio est, quod proprietates non habent, quod personas eo modo, quo dictum est constituant, & distinguant per rationem relationis in commnni, sed per propriam rationem harum specialium habitudinum, dicere, dici spirare, spirari, non est hic uis facienda de modo, quo significentur verbaliter, non nominaliter per modum relationum, quia sub qua ratione potius constituat, dicetur infra dist. sequenti, sed pro nunc, quod constituunt, & ex hoc, quod tales, & non ex hoc rquod relationes sunt; in communi antem, quod diuinae sunt, satis patet.

Apparet quidem primum, quod relationes istae ex hoc constituunt, & distinguunt. quod aptae na tae sunt fundare eandem perseitatem, & solitudinem tertij modi cum diuina essentia, sed manifestum est, quod hoc non competit relatloni, vt relatio, sed tantum illi, qui est modus increatus existendi alicuius rei, & quod est talis relatio, quod distingui non potest a se illa, cuius est mo dus essendi, nec res etiam distinguibilis est ab illo modo; talis autem non est omnis relario, sicut patet, immo omnes relationes habent fundamenta, quae referant, quorum non sunt intrinseci modi essendi praeter relationem apparentiae, secundum quam res apparens dicitur existore in esse apparenti. vnde dicimus, quod res potest habere duplex esse, reale scilicet, & apparens siue conceptum, per hoc innuentes, quod commune conceptum apparens est quidam mo dus essendi intrinsecus ipsis rebus, quae sic appa rent, ex quo concluditur, quod relatio quam importat verbum, seudiei, vel concipi cum sit modus intrinsecus rei potest fundare eandem perseitatem, & subsistentiam cum re, cuius est mo dus, & hoc habet ex sua propria ratione, quia tale quid est & similiter potest intelligi de dicere, & dici & spirare, atque spirari ex his, quae ple rumque superius sunt inducta. ergo istis proprietatibus inest, quod personas constituant, & distinguant non ex natura communi omnium, sed ex eo, quod sunt tales. Apparet quoque secundum. Id enim non inest istis proprietatibus ex eo, quod sunt diuisae, quod competit eis, vbicumque ponantur, sed proprietati verbi, quae est passiua conceptio competit, quod suppositum constituat, vbicumque, ponatursicut patet, quod rosa, quae ponitur in prospectum per modum cuiusdam subsistentis obiecti, vt quilibet experitur in illo esse solitario, & per se constituitur ex realitatibus particularium rosarum, cum sint omnes rosae realiter & in esse concepto, seu passiua conceptione, vel esse apparenti, nec est differentia, nisi quod in diuinis talis conceptus constitutio realis, in nobis vero est intentionalis. ergo proprietas verbi, vel passiuae conceptionis, habet quidem ex hoc, quod est passiua conceptio simpliciter, quod suppositum constituat, sed habet diuina quod realis, sit quod constituat suppositum reale, & idem claret etiam de dicere actiue, quoniam dicere ita est intrinsecum intellectui, sicut dici rei intellectae, vt patuit dist. 9. & idem etiam patet de spiratione actiua, & passiua.

Sed forte dicetur quod hic modus dicendi incidit in illum, qui fuit superius reprobatus, qui ponebat, quod proprietates constituunt, non inquantum relationes, sed inquantum proprietates, & iterum secundum istum modum, quod personae diuinae non sint supposita relatiua, cuius oppositum superius dicebatur. Sed dicendum ad hoc.

Ad primum quidem, quod modus ille negauit, quod proprietates non constituunt, non inquantum relationes sunt in communi, nec inquantum sunt tales relationes in speciali, sed prout abstrahunt totaliter a ratione relationis. vnde destruit realitatem proprietatum constituentium totaliter & tollit earum naturam, quod omnino absurdum est, & impossibile, vt visum fuit; hic autem modus ponit, quod debetur eis, inquan tum tales relationes sunt, vtpote modi intrinseci essendi non ponentes in numerum cum re, cu ius sunt, sed penitus indistincti.

Pro secundo vero considerandum est, quod aliquid potest dici relatiuum dupliciter. Primo quidem formaliter, eo modo, quo dicitur relatiuum simile a relatione similitudinis, a qua profluit in esse simile circa album, tanquam effectus formalis, & sic personae non sunt relatiuae in diuinis. non enim esse, vel personam esse est for maliter relatiuum. Secundo vero dici potest aliquid relatiuum coinclusiue eo modo, quo denominatur totum a parte coinclusiua, sicut dicimus, quod domus est lapidea, non quidem for maliter, quia lapideitas non est forma domus, sed denominatiue a parte, & hoc modo persona & suppositum est relatiuum in diuinis, non quidem formaliter, sed de nominatiue a relatione, quae clauditur infra subsistentiam, & personalitatem, sicut etiam possunt dici communicabiles personae ab essentia, quae clauditur in eis.

Et si quaeratur, an conceptus personae sit formaliter absolutus, vel relatiuus, dicendum quod cum includat in diuinis relationem, & essentiam in obliquo, & dicat per se ens indiuisum, & indi ctinctum ex ipsis, conceptus ille est absolutus for maliter, & in recto, sed est permixtus ex relatione, & essentia in obliquo. concipere enim constitutum ex essentia, & relatione per modum cuiusdam indiuisibilis, & solitarij entis non est, concipere aliquid ad aliud formaliter, sed omnino ad se, cum in se sit aliquid solitarium, & realiter constitutum ex essentia, & relatione. vnde essentia ad aliud concipitur in obliquo, sed constitutum, & solitarium in recto, & ita patet, quod persona, & subsistentia ad se dicitur in diuinis, iuxta quod August. determinat 7. lib. de Tri nitate.

Epilogus praedictorum, ex quo patet, quod diuinae per sonae constituuntur, & distinguuntur.

EX praemissis ergo colligitur. quod diuina essentia est vna quaedam res summa, habens tres modos intrinsecos existendi. existit enim per modum concipientis se, & sic consurgit sup positum patris constitutum ex essentia, & ex rea li modo essendi per modum concipientis, vt ex isto modo, & ex essentia, tamquam ex penitus ind istinguibilibus consurgat vnus distincte, & discrete existens, similiter etiam existit per mo dum conceptus, & dicti & consurgit suppositum filij constitutum ex essentia, & ex modo essendi, & per modum passiuae conceptionis, tanquam ex penitus indistinctis, similiter etiam existit per modum spiritus, & flati per amorem, & consurgit suppositum spiritus sanctus ex isto modo essendi, & ex essentia, tamquam ex distinguibilibus constitutis, & sic habentur tres hypostasaes se cundum tres modos existentiae differentes, & hic est modus existendi sanctorum, sicut patet ex Damasc. lib. 1. vbi dicit, quod vnum Deum cognoscimus, hypostaseos vero perfectionem, & differentiam in solis proprietatibus paternitatis, & filiationis, secundum essentiae modum intelligimus, & patet etiam per Riccar. 4 de Tri. vbi dicit vnaquaeque persona suum proprium existendi modum possidet, in quibus articulus tertius terminetur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

Vbi soluuntur duo dub. ex praedeterminatis, & primo an proprietatibus circumscriptis per intellectum concipi possint distinctae hypostases.

TIRCA quartum vero considerandum quod ex praedeterminatis satis patet faciliter dubiorum duorum solutio, quae consueuerunt moueri.

Primum quidem est, an circumscriptis per intellectum proprietatibus possit mens circaDeum concipere hypostases distinctas, & dicen dum, quod ista circumscriptio potest intelligi fieri per intellectum ex hypostasi excludentem: vt si ponatur, quod in Deo non sit aliqua proprietas relatiua secundum rem, & quaeratur, vtrum remaneant supposita distincta, & intelligi possint dixerunt aliqui quod sic pro eo, quod supposita distinguuntur non per proprietates, sed per habitudinem, & possibilitatem ad eas, quae quidem remanet proprietatibus sic exclusis, sed hoc nihil est dictu, quia talis possibilitas non esset, nisi relatio, de qua constat, quod non distinguit personas, & iterum talis possibilitas poni non potest in diuinis, cum essentia non se habeat per modum substrati, aut subiecti, aut etiam personae respectu proprietatum, cum sint penitus indistincta, vt dictum est saepe.

Et propter hoc dixerunt alij, quod non remanerent distincta supposita, quae sunt modo sed fierent vnum suppositum absolutum, qua le intelligunt pagani.

Sed nec etiam hoc stare potest. quia mens, quae recte, & veraciter apprehendit diuina, debet attendere, quod proprietatibus sic exclusis non remanet aliquid habens perseitatem tertij modi, nec etiam vnitatem, siue praecisionem, cum essentia non habeat propriam solitudinem, aut perseitatem. vnde intellectus circumscribens proprietates debet attendere, quod non remanet, nisi quid indistinguibile, & ideo debet concludere, quod circumscriptio talis est impossibilis, & re, & intellectu apud illum, qui clare, & proprie cognosceret naturam diuinitatis; modo autem apprehensione viae videtur nobis pos sibilis circumscriptio talis, quoniam ignoramus Deitatis naturam.

Potest quoque intelligi, quod fiat ista circumscriptio per intellectum abstrahentem, eo modo tationale potest ab homine circumscribi, & remanebit animal, & si sic intelligantur circumscribi proprietates, & quaeritur, an remaneant distinctae hypostases, dicendum quod cum intel lectus possit ab indiuiduis alicuius inferioris abstrahere proprias rationes, quibus abstractis remanebvt apud eum, vt indiuidua superioris, sicut patet, quod abstracta ab homine illo ratione humanitatis, potest intellectus apud se re tinere hoc animal, vel illud intelligere alia duo distincta, manifeste patet, quod si circumscriba tur propria ratio hypostatica ab aliquibus sup positis, adhuc possunt intelligi plura supposita in communi. vnde non intellecta filiatione, aut paternitate, adhuc posset aliquis nouellus in fide instrui, vt conciperet in Deo tres entes, per se habentes solitudines tertij modi. sic ergo licet non possint mente apprehend i distinctae hy posta ses sub proprijs rationibus, possunt tamen apprehendi distinctae hypostases in confuso triplicando conceptum entis per se tertio modo, non tamen sub aliqua determinata ratione, quia nulla talis abstrastibilis est a suppositis, sed solus conceptus entis per se, vt dictum est in quaestione praecedenti.

An praeter supposita relatiua sit aliquod commune suppositum absolutum de Deo, opinio communis.

SECVNDVM vero dubium est vtrum sit aliquod absolutum, & dixerunt omnes commu niter, quod non, quia tale suppositum si daretur vel poneret in numerum cum alijs tribus, & distingueretur ab eis, & esset in diuinis quantitas personarum, quod erroncum est, vel non poneret in numerum cum eis, & identificaretur cuilibet illorum trium, & hoc magis impossibile est, tum quia de ratione suppositi est, quod sit incommunicabiliter subsistens, quare cum communicaretur illud, iam non haberet rationem suppositi: tum quia quaelibet persona diuina esset duplex suppositum, absolutum videlicet, & rela tiuum, & esset vna simplicissima subsistentia absoluta, & relatiua, quod poni impossibile est: tum quia suppositum proprie dictum est, quod subsistens complete vltima completione, in illa natura, significatur, vt habens, non vt res habita. non enim habet fub se aliquod suppositum, a quo habeatur, sed ipsum ponitur, & substerni- tur alteri, quod iam habet; tale autem si poneretur transire, & communicari in diuinis tribus suppositis relatiuis, deficeret in conditionibus istis. haberet enim sub se tria supposita a quibus haberetur, nec esset quid completiuum incommunicabile pluribus. ergo non est possibile poni in Deo suppositum absolutum, nec es sentia diuina seipsa formaliter est suppositum.

Opinio singularis quorundam.

FVERVNT tamen aliqui, qui dixerunt oppositum maxime ratione illa moti, quod di uina essentia verissime est substantia singularis; proprium autem est substantiae, vt sit suppositum, & subsistat, & iterum quia vere scitur de Deo, quod est primum principium efficiens, & operans, non tantum apud Christianum, immo, & apud Philosophum; de quo autem scitur, quod est vere operans & efficiens, de eo testatur, quod est suppositum, & per consequens Philosophi ve re sciunt Deum esse suppositum; nesciuerunt autem, quod esset suppositum relatiuum, sedabsolutum, vere inquam Deus est suppositum absolutum, & iterum ab inseriori ad superius potest argui cum nota exclusionis, solus vel tantum. vnde sequitur vnus solus homo est. ergo vnum solum animal est, sed constat, quod perso na est quasi superius ad Deum, quia secundum Philosophum in praedicamentis, illud est superius, a quo non conuertitur subsistendi consequentia; sequitur autem Deus est. ergo persona est, & non econuerso. vnde patet, quod persona est quasi superius, & commune respectu Dei. ergo poterit a Deo argui ad personam, cum nota exclusionis, dicendo vnus solus Deus creat, vel est, ergo vna sola persona creat, vel est; antecedens autem est verum, quare consequens est verum, quod vna sola persona creat; hoc autem non potest verificari de personis relatiuis, cum ipsae silt tres. necesse est ergo, quod verificetur de vna absoluta persona communi tribus, & importata per nomen Dei. sic ergo di xerunt isti, quod est vnum absolutum suppositum commune tribus, non ponens in numerum cum eis, immo non est aliud suppositum illud, quam diuina essentia, quae proprijssime substat essentiam, & magis quam aliqua natura creata; potest autem haec opinio adiuuari rationibus sex superius arguendo sexto loco inductis.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere quod videtur, vbi considerandum, quod absolutum supponi esse in Deo, dupliciter potest intelligi. Primo quidem vt intelligatur, quod diuina essentia formaliter sit suppositum per seipsam, & quidem si sic habens propriam vnitatem, & quasi abstractum aliquid relationibus tribus, sicut videtur imaginari opinio communis, non apparet, quin sit vere suppositum & persona, cum sit substantia singularissima habens perseitatem tertij modi. vnde secundum istam imaginationem impossibile est, quod relationes constituant supposita, immo non est, nisi vnum suppositum absolutum scilicet substantia diuina, quae vere sub- stat relationibus, & non econuerso, & idcirco si vera sit communis imaginatio, falsa est communis opinio primo posita, & vera singularis opinio aliquorum dicentium, quod diuina essentia est suppositum absolutum, sed quod falsum est, quod essentia sit aliquod tale, cum declaratum sit saepe, quod infravnitatem essentiae clauduntur proprietates, intantum, quod ipsa non est aliquod vnum praecisum, proprietatibus & essentia constituuntur tres distincti habentes proprias vnitates, ideo non est verum, quod essentia sit suppositum, vel subsistens, cum non sit aliquod distinguibile, aut distinctum a tribus.

Nec motiua secundae opinionis procedunt, primum siquidem nō, quia licet diuina essentia sit substantiae singularis, non est tamen suppositum, quia ratione infinitatis non habet perseitatem tertij modi. vnde caret vnitate, & terminis finitis, & fundat cum tribus proprietatibus tres perseitates, ac personalitates, sicut dictum est sae pe, quod sunt tres perseitatibus suis discreti, sed secundum essentiam indiuidui.

Secundum etiam non valet, quia Philosophi concluserunt vtique Deum esse suppositum, sed vtrum absolutum, vel relatiuum ignorauerunt, sicut videns animal a remotis scit se videre quoddam animal, sed ignorat, an sit leo, vel ceruus.

Non valet etiam tertium. licet enim ab inferiori ad superius possit argui cum nota exclu sionis, quando in inferiori non multiplicaretur ratio superioris, sicut ratio animalis non multiplicatur in vno homine. non enim sunt duo animalia in vno homine, vbi tamen multiplicatur, non tenet illa regula, sicut apparet, quia in vno homine sunt duae substantiae scilicet forma, & materia, non sequitur & si vnus solus homo est. ergo vna sola substantia est, immo sunt duae scilicet materia, & forma, & hinc est quod ab inferiori non tenet ista regula ad superius, quod est ens, pro eo quod multa entia concurrere possunt, in eodem inferiori. vnde non sequitur vnus solus homo est. ergo vnum solum est ens, quod in homine per necessitatem est quantitas, qua partes organicae distinguuntur.

Ad propositum itaque quia conceptus perso nae non dicit aliquam determinatam rationem, vt superius dicebatur, sed est conceptus entis solitarij, & per se, non sequitur vnus solus Deus est. ergo vna sola persona est, quamuis Deus inferius sit ad personam, immo in vno solo Deo perso nalitatis ratio potest multiplicari. Secundo vero potest intelligi absolutum suppositum in diuinis non quidem quod essentia per se constituat suppositum, sed quia illa tria absoluta sint quae ponuntur in Deo, & in hoc sensu dicendum est, quod cum ratio personalitatis, & subsistentiae vere sit ad se tanquam ratio absoluta vt probatum est supra ex dictis S. August. supposita quidem diuina vere sunt absoluta formaliter inquantum esse suppositum, vel personam, est participare rationem quandam, quae absoluta est, & ad se, fundamentaliter tamen & denominatiue quasi aperte dicuntur supposita relatiua vt esse inDeo, vbi suppositum relatiuum inquantum personalitas non fundatur, nec etiam subsistentia in diuinis vbi sint relatione partialiter. sola enim essentia non fundat nec aliquod aliud absolutum cum nullum aliud positiuum, & absolutum sit in Deo nisi essentia, sed essentia, & relatio fundant omnem subsistentiam, & personalitatem diuinam, iuxta modum expositum superius, in quo quartus articulus terminetur.

Ad ea ergo quae superius primitus inducuntur, dicendum est ad primum quidem, quod relatio formaliter non potest dare esse ad se, immo om nis formalis effectus relationis est ad aliud; fun damentaliter tamen potest constituere aliquid ad se, inquantum aliqua ratio negatiua fundari potest super relationem. vnde solitudo, & perseitas tertii modi fundari potest partialiter super eam, & per consequens ratio subsistentia & personalitatis potest consurgere licet sit absoluta, essentia, & relatione, & per idem patet ad secundum.

Ad tertium dicendum, quod de ratione primae substantiae duo sunt, videlicet esse quid & esse ens per se tertio modo, & possunt ista ab inuicem separari sicut patet, quod natura humana in Christo est quid, & substantia indiuidua, non tamen est per se tertio modo cum sit alterius quantitas, & natura vt pote verbi, similiter & partes substan tiae vt pes, & tibia vere subsunt nec tamen habent perseitatem tertii modi non quidem formaliter sed fundamentaliter, & per eundem modum dari potest esse vnum aliquem, hunc vel illum, ex quibus patet ad quartum, quintum, & sertum.

Ad septimum dicendum, quod relatio illa specialis quam importat dicere, vel dici, spirare, vel spirari non praesupponit constitutum, immo ipsum constituit, vt declaratum est in corpore quaestionis, & quod additur de dicto Aug. verum est, quod omne relatiuum est aliquid praeter relationem, sed quod illud aliquid sit suppositum non oportet.

Quod vero additur, quod relatio oritur ex fundamento non est verum de huiusmodi relationibus concipere & concipi, dicere & dici, spira re, & spirari patet enim quod esse conceptum non respicit realitatem conceptus per modum fundamenti, & suppositi cui inhaereat, sed est intrinsecus modus realitatis illius intrinsece sibi & indist inguibiliter adunatus. Et per idem patet ad octauum, quia non est similede resationibus mouentis, & moti. non enimsunt modi intrinseci existendi rei illius, quae mo uetur, & mouet. caro enim generata, & generans possunt concurrere in supposito eodem continuo, & quanto propter hoc quod generare, & generari, quae competunt carni non sunt modiintrinseci existendi ipsius carnis.

Ad nonum dicendum, quod ideo relationes illae singulares, & speciales constituere habent supposita, & distinguere, quia sunt modi existendi rerum intrinseci a rebus ipsis indistinguibiles, & penitus indistincti; hoc autem non habent nigredo, aut albedo, aut quaeuis alia qualitates vel genera quae cumque, non enim sunt modi intrinsec i existendi, sed quasi extrin seci, & accidentales.

Ad decimum dicendum dupliciter primo quidem quod ratio personalitatis in diuinis est formaliter absoluta, quamuis sit fundamenta: liter relatiua vt dictum est, & idcirco relatig vnius personae, habens pro termino totam personam aliam sub ratione personalitatis dicitur terminari ad aliquid absolutum. Secundo vero dicendum. quod speciale de concipere, & concipi, generare, & generari, prout sunt idem, quod dicere, & dici, speciale inquam est, quod vnum inferat aliud. ex conceptione enim acctiua rosae consurgit potentia res in esse concepta, absque hoc, quod aliud addatur realitatibus rosarum particularium, quae sunt extra, nisi solum pas siue concipi, & esse conceptum. sic ergo speciale est in habitudinibus istis, quod vna inferat aliam, & quod mutui terminentur ad inuicem, & per idem patet ad vltimum.

Ad secundo obiecta.

AD ea vero, quae secundario inducuntur di cendum est, ad primum quidem dixerunt aliqui, quod licet per sona non sit ens per accidens physice, quia proprietas, & essentia non di stinguuntur realiter in persona, nec relatio est reale accidens respectu essentiae, nihilominus logice, vel metaph. ens per accidens est persona, pro eo, quod essentia, & relatio formaliter distinguuntur, nec praedicantur de se inuicem in secundo modo dicendi per se, qui est accidentalis logice, loquendo namque secundum illum modum propria passio praedicatur de subiccto, & ea, quae sic se habent non praedicantur de se inuicem quidditatiue, & formaliter, cum vnum sit extra conceptum alterius, & quasi accidat illis. secundum istos ergo concedi posset, quod persona est ens per accidens, sed quia modus ille multum modificat diuinam personam, & fun datur in hoc, quod alias ostensum est verum non esse, videlicet, quod essentia, & relatio formaliter distinguuntur, melius potest dici iuxta prin cipia praeassumpta, quod relatio & essentia constituunt conceptum simpliciter simplicem vnum per se, nullo modo vnum per accidens, pro eo, quod sunt inter se penitus indistincta, ac indistinguibilia re, & intellectu, & hoc patet euiden tissime in verbo, & in conceptu, quae formantur de rosa. conceptus enim rosae, qui est verbum eius claudit in se realitatem rosae, & passiuam conceptionem, remanet quid simplicissimum, & penitus indistinctum. sicut ergo conceptus rosae non est ens per accidens, sed est quidditatiuum quid absque omni accidentalitate etiam secundi modi per se, sic etiam multo amplius verbum Dei, & conceptus ipsius, qui est persona filij claudit in se Deitatem, & proprietatem generationis, seu conceptionis passiuae, quae non est aliud, nisi indistinguibiliter, & simplicissime, & absque omni accidentalitate.

Ad secundum dicendum, quod argumentum illud demonstratiue concludit ponenti, quod essentia sit aliquid distinctum, cui insit relatio, tamquam fundamento substrato, seu intelligatur, quod insit sibi, tamquam distincto realiter, vel formaliter. tunc enim necesse est, quod essentia recipiat effectum formalem relationis, & denominetur generans genitus, & procedens, sed qui concipit, quod essentia & relatio sunt penitus, & simpliciter indistincta, ita quod nec es- sentia subiicitur relationi, nec relatio essentiae, non habet concedere consequenter, quod essen tia denominatur a relatione, nec relatio ab essentia, sed constitutum est illud, quod ab vtroque denominatur. & per idem patet ad tertium.

Ad quartum dicendum, quod personae diuinae debent distingui per huiusmodi origines ex hoc, quod habent minimum entitatis, quia carum conuenientia dicitur esse maxima, & differentia minima, nihilominus ratio personalitatis non est imperfecta, quia summa persei tas, summa solitudo, quae nil aliud est, quam nul lo modo esse alterius fundari potest super relatione, & essentia, sicut dictum est saepe.

Ad quintum dicendum, quod relatio, & essen tia in diuinis non habent proprie rationem duarum quidditatum, cum quidditates, quae duae sunt, habeant distinctos conceptus, & sint ab inuicem praecisibiles mente, cuius oppositum declaratum est de relatione, & essentia diuina

Responsio ad tertio obiecta.

AD ea vero, quae tertio inducuntur dicendum est, ad Primum quidem, quod falsum assumitur videlicet, quod generare sit aliquid elicitum in diuinis, cuius oppositum ostensum est supra dist. 5. vnde nec elicitur generare ab essentia, aut a persona, ant ab aliquo alio, nec est esse capiens aliunde, sed est a se, sicut primum suppositum; ipsum namque cum essentia sundat primam vnitatem, & pri nam subsistentiam, & sic constituit primam per sonam, quae secundum se totam est inelicita, nec esse capiens aliunde. Et per idem patet ad secundum, & tertium.

Ad quartum dicendum, quod filius vere diciditur originari a patres, dato quod constitua tur pater per originare, & cum dicitur, quod ea necessitate, qua paternitas est actus primus, oportet quod eius correlatiuum, scilicet silius coexistat, etiam circumscripto omni actu secundo, & omni productione, dicendum, quod in hoc dicto implicatur contradicttio, quoniam illud, quod est actus prinius constituens personam patris est actus vere producttiuus, immo ipsa productio, quod generare, vel dic ere, & idcireo ea necessitate, qua pater est pater per generare, filius est filius per generari, ver: ille est a generare, & per consequens filius est proprie, ac vere generatus.

Ad quintum dicendum, quod pater, & filius simul sunt naturali existentia, & etiam intelligentia. vnde in quocumque signo intelligitur pater existere constitutum per generare, in codem intelligitur filius consiitui per generari, quod infertur a generare, & ita non impeditur, quin filius vere originetur.

Ad quarto obiecta.

AD ea vero, quae quarto inducuntur dicen dum est, ad primum quidem, quod generari vna cum essentia fundat secundam vnitatem, & subsistentiam, & per consequens constituit secundam personam, & idco non est verum, quod gencrari sequitur silium iam productum, immo est id, quo formaliter, & intrinsece terminus dicitur genitus, & ductus; relatio vero siliationis origine rationis videtur fundari super generari, & ideo origines secundum nostrum modum intelligendi magis constituunt personas, quam relationes, vt inferius apparebit, & per idem patet ad secundum; quod generari vere infertur a generare, nec quaeri debet in diuinis alius terminus, qui capiat esse per generari per modum primi, & effectiui, sed per modum formalis principij. est enim filius generatus formaliter per generari.

Per idem patet ad tertium, quia licet relatio de genere relationis non possit acquiri, nisi praeacquisito aliquo absoluto, cum originari passiuum, vtpote generari immediate inferatur a ge nerare, & non mediante absoluto, immo potius econuerso absolutum capit esse per generari in creaturis. in Deo vero est propriissime generari absque hoc, quod aliquid aliud esse capiat effectiue per ipsum, quod filius non efficitur per generatum formaliter, sed constituitur in esse genito, & fundamentaliter in esse personam.

Ad quartum dicendum, quod generatio filii non appellatur generatio, quia sit productio ad sub stantiam terminata, sed quia terminatur ad verbum, quod est mentis conceptus, imago, & proles, vt superius dictum fuit. sicut ergo dicere in nobis dicitur generare quoddam intentiona le propter hoc, quod infert passiuum concipi, ex quo cum realitate conceptus consurgit totus conceptus, sic dicere diuinum est vere generare, ex quo infertur illud reale concipi, quo verbum diuinum est vere formaliter filius, & partus, ac conceptus, nec propter hoc debet dici ad aliquatio, quia non acquiritur relatio. vnde proprie dicitur originatio, & talis originatio, videlicet generari. Et si dicatur, quod deberet dici passiuatio, vt ita liceat loqui, ex quo non infertur directe, nisi passiua generatio, dicendum quod nullum inconueniens est, dum tamen exprimatur, quod passiuatio est, qua passiue dicitur generari.

Ad quintum dicendum quod passiua genera tio non habet se ad personam filij modo efectiuo, sed modo fundatiuo, cum fundet illam personalitatem simul cum essentia. & per idem patet ad sextum

Ad septimum dicendum, quod licet ex spiratione actiua necessitate naturali spirari profluat & per consequens spiritus sanctus produca tur immutabiliter, non tamen excluditur modus uoluntarius, quia necessitas immutabilitatis potest concurrere in actu uoluntario, & libero, vt dictum est supra dist. 6. & dist. 1. dum ageretur de ratione libertatis, in quo consistit.

Ad quinto obiecta.

AD ea vero, quae quinto inducuntur dicendum est, ad primum, quod circumscriptis proprietatibus potest mens apprehendere distinctas hypostases in diuinis, in generali tamen, & confuse, scilicet, quod sunt in Deo tres habentes perseitatem tertij modi, sed in speciali, & distin cte non potest, nisi apprehendantur proprietates, super quas simul cum essentia perseitates il lae fundantur.

Ad secundum dicendum, quod paternitas, & filiatio in diuinis sunt seipsis formaliter incom- municabiles, & repugnat eis, quod communicentur secundum speciem, ex hoc, quod quaelibet est to ta sua quidditas subsistens, vt supra dictum fuit dist. 7. repugnat quoque eis, quod communicen tur in identitate numerali, & modo, quo spiratio actiua communicari dicitur, pro eo, quod natura passiuae constitutionis est, quod non reperiatur constituere, nisi vnum conceptum. non enim concipi, quo rosae conceptus constituitur potest conceptui floris, vel lapidis communicari, & illud intelligendum est de conceptione actiua, quod non est aliud, quam generare, super quod fundatur paternitas, spirare vero bene potest communicare. sicut dictum est, dum inquireretur, an spiritus sanctus distingueretur a filio, si non procederet ab eo. secundum hoc ergo patet, quod huiusmodi proprietates non contrahunt incommunicabilem rationem ab essentia, in qua fundantur, sed habent eamformaliter ex seipsis.

Ad quartum dicendum, quod a generare, & generari non potest abstrahi aliquis communis conce ptus, nisi determinatissimus conceptus entis, vt supra dictum fuit dist. 19. illum autem abstrahi ab vltimis distinctiuis, & primo diuersis nullum inconueniens est, pro eo, quod non dicit aliquam rationem explicite, & distincte, vt supra dicebatur in quaestione de ente.

Et quod additur, quod potest aliquis esse cer tus, quod in Deo sunt aliquae relationes originis, & ignorare eas in speciali, dicendum, quod hoc nonest, quia formetur aliquis conceptus communis eius inferior ente, immo si determinate accipia tur ratio originis, non est communis generationi, & spirationi diuinae vniuoce, quoniam illae, quae sunt in Deo sunt simpliciter eminentes, & exemplares, in creaturis vero sunt exemplatae; talibus autem non potest communis ratio repe riri, vt alias dictum fuit, & hinc est, quod conci pere, & concipi non sunt eiusdem rationis, nec verbum, & pater in anima, & Deo, in co namaus sans censimsestest& ioulmu sis iaunau situm. dicebatur enim, quod constituere suppositum inest dicere, & dici, non quatenus diuina sunt, sed per rationem communem, quia hoc eis competit, prout intentionaliter reperiuntur in anima, dicendum, quod illa communitas non debet dici, nisi sicut exemplaris, & exemplata dicuntur inter se conuenire, non quia habuerunt rationem communem, sed quia sunt rationes conuenientes, inquantum diminuta exemplarem imitatur.

Ad sexto obiecta.

AD ea vero, quae vltimo inducuntur dicen Adum est ad primum quidem, quod ex perfectione, & actualitate diuinae essentiae oritur, quod fundat tres perseitates cum tribus proprietatibus relatiuis. oritur enim ex intelligibi li natura, quia seipsam amando, & intelligendo supposita tria multiplicat, & hinc est, quod prouenit ex actualitate diuina, quod esse non habeas vnitatem, nec tertii modi perseitatem, quia tūa non posset fieri, quasi partiale fundamentum- trinae perseitatis, & personalitatis.

Quod vero additur de prima substantia, quod maxime substat, dicendum, quod ibi accipitur substare pro accidentibus, & secundis, quae non habent locum in Deo.

Ad secundum dicendum, quod nihil prohibet quaedam falsa probabiliora esse quibusdam veris, vt I. Topic. dicit Philosophus, & idcirco Paganis, & Iudaeis, & his, qui ducuntur solo ingenio naturali occurrit Deus potius sub ratione suppositi absoluti, quam relatiui, non quia sit verius, sed quia probabilius occurrit in primo aspectu.

Ad tertium dicendum, quod non est perfectionis in substantiis separatis, quia natura in eis fundat scipsa perseitatem, quia perfectionis esset, si cum tribus proprietatibus fundare posset tri plicem personalitatem.

Ad quartum dicendum, quod substantia, quae dicitur a subsistendo, idem est, quod subsistentia, & supponitur eo modo, quo grammaticus dicit, quod pater meram substantiam significat, & sic accipiendo substantiam, essentia diuina non est substantia, sed sunt tres substantiae, & subsistentiae in diuinis; sed substantia, prout praedicatur de essentia, concipitur pro vsya, siue pro natura quidditatiua, & talis non dicitur a subsistendo.

Ad quintum dicendum, quod velle, & intelligere non sunt actiones elicitae in diuinis, etiam secundum nostrum modum intelligendi, nisi apud falso intelligentem, vt apparebit inferius. vnde sunt idem ipsum, quod diuina essentia; creare vero est actus elicitus, sed non exigit suppositum absolutum, immo prossuit a tribus, per vnam tamen rationem existentiae.

Ad sextum dicendum, quod incommunicabi litas, in qua consistit subsistentiae ratio, & suppo siti, seu personae nil aliud est, quam non esse alte rius illo modo, quo indiuidua substantiarum in creaturis dicuntur esse solitarie, & suiipsius, & non alterius pars, vel forma. vnde incommunicabilitas ista non est aliud, quam perseitas tertij modi, quae non competit essentiae, nisi cum proprietatibus, vt dictum est saepe.

Ad septimum dicendum, quod si essentia esset suppositum absolutum, nullo modo fieri pos set, quin poneret in numerum cum tribus suppositis relatiuis. ex quo enim haberet per seita tem in se, & propriam vnitatem, & cum tribus proprietatibus faceret quaternitatem, vt supe rius extitit declaratum.