Quaestio 1

ARTICVLVS PRJMVS. Quomodo Filius natura gignitur. Opinio Goffredi 1. Sent. dist. 6. q. 1.

CIRCA primum dixerunt aliqui, quod ideo Pater dicitur Filium genuisse natura, quia productus est ab vno, Spiritum sanctum autem, quia producitur a duobus, dicunt esse productum modo voluntatis, & ratio istius est, quoniam in creaturis, actus voluntatis emanat a duobus, ab intellectu, & voluntate, ab intellectu quidem actiue, sed a voluntate passiue, actus vero intellectus oritur tantum ab vno, videlicet ab obiecto.

Sed hic modus dicendi minime stare potest, primo quidem, quia motio visus oritur a duobus, puta a colore, & luce; sed nullus dicit, quod motio visus sit voluntaria. ergo emanare a duobus non est emanare per modum voluntarium

Praeterea: Intellectio producitur in nobis a duobus, videlicet ab intellectu, & phantasmate. ergo produci ab vno non constituit rationem naturalis productionis, & cōfirmatur, quia si ratio naturalis productionis consisteret in produci ab vno, nec filius in humanis produceretur modo naturae, cum producatur a duobus, scilicet a patre, & matre, & breuiter paucae sunt actiones naturales, in quibus non occurrant plu rima agentia, vt agens vniuersale, & agens particulare, & forma substantialis, & aliae qualitates actinae, & passiuae, nil ergo est dictu, quod naturalis modus productionis consistat in esse ab vno producente.

Opinio Scoti, & sequentium, lib. I. Sent. dist. 6. quaest. I.

PROPTEREA dixerunt alij, quod Pater de A memoria foecunda producit verbum, quod est Filius in diuinis, memoria autem foecunda est principium productiuum mere naturaliter, quod patet, de ratione principij naturalis sunt tria. Primum quidem, quod sit determinatum ad vnum. Secundum vero, quod sit assimilatiuum. Tertium autem, quod non requirat intellectionem, tamquam intrinsece dirigentem, sic autem est de memoria, quae est determinata ad vnum, puta ad intellectionis productionem, & est assimilatiua, quia intellectio simillima est memoriae de qua gignitur, & iterum non dirigitur ab intellectualitate, sed praeuenit eam, vnde Verbum emanans a memoria, dicitur modo naturali proprijssime emanere.

Sed hic modus dicendi deficit in duobus. Primo quidem, quia imaginatur dicere in diuinis, siue gignere esse aliquid elicitum, cuius opposi tum est supra probatum in praecedenti quaestione. Secundo vero quia imaginatur memoriam in diuinis esse principium foecundum, & productiuum, cuius oppositum probatum est supra in quaestione de imagine.

Quid dicendum sit, secundum veritatem.

ET ideo dicendum est, quod natura potest accipi, vel pro principio motus, & sic defi- nit eam Philosophus 2. Physic. vel pro principio non cuiuslibet motus, sed generationis, quae ap paret in pullulantibus, sicut Philosophus dicit 5. met. & sic natura addit ad principium motus simpliciter, generationem simpliciter, quia generatum hoc modo debet esse distinctum a generante, & tamen colligatum cum eo, sicut patet de fructibus, & seminibus, & embrionibus, vt dicit Commentat. ibid. & est commento 5. vnde talia maxime debent fieri naturaliter, quamuis enim ignis generet per naturam, nihilominus consueuimus dicere de pullulantibus per quandam appropriationem, quod naturaliter generantur, vel dicitur natura pro principio indito rebus ex similibus similia procreante, sic ergo ex his tribus posset colligi ratio naturae, quod est principium productionis, qua simile procrea tur, distinctum quidem a producente, sed aliqualiter intra ipsum.

Ad propositum ergo, si per naturam intelligatur aliquod elicitiuum principium productio num intrinfecarum, dicendum, quod nullo mo do in Deo productiones sunt elicitae. Si vero intelligatur per naturam, non aliquod principium, sed modus naturalis, habet productio, & obseruat aeque bene, sicut si esset elicita, vt videlicet quia est similis productio distincta a producente, intra producens manente, poni potest in diuinis.

Est tamen vltimo considerandum, quod illud simile potest referri, vel ad formam specificam absolutam. sicut homo est similis homini, vel potest referri ad similitudinem relatiuam, quam imago importat, & primo quidem modo in corporalibus natura generat simile, vt ignis ignem, & homo hominem. Secundo autem mo do intellectu natura generat simile, quia imaginem, seu speciem, siue esse conspicuum, quod res capit intellectione. Est ergo in Deo naturalis modus productionis, & Filius dicitur natura produci, quia productio non elicita, est illatiua similitudinis, & imaginis, videlicet esse conspi cui, & notitiae obiectalis, nec producit eam extra, immo intra conceptum Paternum obiectiue, Scriptura autem sacra, quia procedit per modum egressus extra per vim amoris, & iterum ex vi illius productionis non capit esse similitudinarium, siue modum imaginationis, immo magis modum cuiusdam egressus, & flatus, idcirco non procedit per modum naturae, sic ergo dicendum ad hunc Articulum, quod Fi lius procedit natura, non ratione alicuius prin cipij productiui, sed ratione modi productionis, est enim quaedam similitudo manens intra producens.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

An producatur voluntate, & ponitur distinctio de voluntate.

CIRCA secundum autem considerandum est, quod aliquid dici potest voluntarium tripliciter. Primo quidem, quia a voluntate elicitum, vt amare, odisse, & omnes actus voluntatis. Secundo vero, quia a voluntate imperatum, vt currere, & saltare, imperat namque voluntas actus inferiorum potentiarum, quamuis non eliciat eos. Tertio quoque, quia a volun tate approbatum, seu acceptatum: hoc autem contingit tripliciter, quandoquidem approbatio, & acceptatio voluntatis praecedit, quamuis non eliciat, nec imperet, vt quando euenit, quod praeoptatum est, quandoque vero sequitur, vt quando placet, quod factum est, quando autem concomitatur, secundum hoc distinguitur voluntas antecedens, concomitans & subsequens. cum ergo inquiritur, an Filius producatur volun tate, formandae sunt tres propositiones.

Quod Filius non est a voluntate elicitiue.

PRIMA quidem, quod Filij productio non est A absolute a voluntate elicitiue: omne namque quod est a voluntate per hunc modum, vel est ipsemet actus voluntatis, vel aliquid emanans ab actu voluntatis, actus quidem vt amor, emanans vero vt spiritus amantis, & hoc patuit supra, sed Filius in Diuinis non emanat, vt amor, nec vt amantis spiritus, Filius quidem est verissime Ver bum, iuxta illud Ioan. primo. In principio erat ver bum: verbum autem, vel est formalis cognitio, siue intellectionis actus secundum aliquos, vel est formata cognitio, siue intellectio obiectiua, quod alias probabitur esse verum, & per consequens verbum non potest esse actus voluntatis, nec emanans cum actu. ergo non est vera a voluntate principiatiue, & elicitiue.

Sed contra istam conclusionem Magister mouet quandam difficultatem in litera. quando enim aliqua sunt vnum, & idem, quidquid attribuitur vni, videtur attribuendum alteri, sed voluntas, & natura sunt idem in Deo, & Filius est productus natura: ergo videtur, quod sit productus etiam a voluntate.

Ad hanc autem difficultatem respondetur dupliciter. Primo quidem, quod positio, quod voluntas, & natura habeant identitatem omnimodam, quia tamen virtualiter distinguuntur, siue contradictorie, potest voluntati aliquid attribui, quod non attribuitur naturae, & quod identitas omnimoda naturae, & voluntatis non impediat hoc, quin possint esse principia distinctionis, patet: tum quia modus producendi perfectissimus, & causalitas perfectissima, consequitur per fectissimum modum essendi, nec impeditur causalitatis perfectio, ex perfectione entitatis, nunc autem si voluntas, & natura essent distincta, pos sent esse principia distinctorum, perfectiori autem modo sunt, cum sunt indistincta, & idem vnitiue. non ergo impeditur, quin possint esse principia distinctorum: tum quia cum tanta vnitate stat pluralitas virtualis in ordine, & habitudine ad diuersas productiones, habens autem plura in virtute potest esse principium distinctorum, cum Idaeae sint omnino idem in Deo, & tamen alia ratione idaeali conditus est homo, alia equus secundum August. consimiliter ergo stat sitn iue nut natte ic voluntatis, qua sunt di

Secundo vero ab aliis respondetur, quod necesse est inter intellectum, & voluntatem, non esse omnimodam vnitatem, si deberent esse principia distinctorum, quod pater: tum quia ista, quae in tantum sunt vnum, quod vnum non potest esse principium alicuius, quin statim reliquum sit principium productionis eiusdem; illa inquam sunt magis vnum, quam quae sic sunt vnum, quod non sequitur, quod si vnum est principium alicuius productionis, quod reliquum. ista enim est aliqua non vnitas, sicut patet; non autem sic est de natura, & voluntate, quae sunt principia distin ctorum, & natura est principium Filij, cuius non est principium voluntas. non sunt ergo summe vnum, tum quia si sunt summe vnum, contradictoria verificabuntur de summe vno, puta principiare filium, & non principiare, tum quia quan do de aliquo subiecto vere aliquid affirmatur, & de aliquo vere negatur, oportet aliquam distinctionem assignare inter illa obiecta: vere autem dicitur, quod Pater generat natura Filium, & ve re dicitur, quod non generat ipsum voluntate. necesse est ergo inter voluntatem, & naturam as signari aliquam non vnitatem, tum quia non intantum sunt vnum, natura, & voluntas, inquantum natura, & intellectus, alioquin sicut natura, & intellectus sunt vnum principium Filij, dici posset, quod natura, & voluntas essent vnum principium ipsius.

Istarum autem solutionum neutra satisfacit.

Prima siquidem non, quia implicat contradictionem, vel omnino non soluit. concedit enim, quod natura, & voluntas sint eadem omnino, & tamen, quod sint diuersa principia, quia vnum, & idem potest habere diuersas habitudines, & virtutes respectu distinctarum productionum, siquidem illae virtutes, & habitudines, aut sunt in ipsa Deitate secundum rem, & absque intellectu, & habetur propositum, quod non omnino sunt vnum, & idem natura, & voluntas, & implicatur contradictio in dictis eorum, qui primo concedunt, quod sunt omnino idem, & secundario dicunt, quod sunt diuersae habitudines, & virtutes. Si vero huiusmodi habitudines sunt per intellectum tantummodo in Deo, tunc non soluitur argumentum, quia circumscri pto omni actu intellectus pater producit Filium natura, non producit autem voluntate, & sic con tradictoria insunt eidem.

Secunda vero non soluit. dicit enim, quod natura, & voluntas habent quandam non vnitatem, habent enim non identitatem formalem, quamuis sint omnino idem realiter, haec autem vnitas non sufficit ad tollendam istam contradictionem, non videtur autem illud sufficere, immo omnino superfluit ponere talem distinctionem, vel non vnitatem formalem, vt difficultas proposita eua datur. si enim debet euadi contradictio, de praedicato reali necesse est poni in subiecto non vnitatem realem, alietas enim, quae tollit contradi ctionem debet esse eiusdem generis cum natura praedicati. si enim praedicatum sit reale, & absolutum, contradictio non tollitur per alietatem respectiuam. non enim potest Sortes esse albus, & non albus, secundum diuersos respectus, nec mons etiam paruus posset dici idem, nisi magnum, & paruum dicerentur relatiue, sicut Philosophus dicit in praedicamentis, quod si paruum, vel magnum dicerentur per se, numquam quidem mons aliquando paruus millium magnum diceretur. sic ergo patet, quod talis debet esse- alietas in subiecto, qualis est natura praedicati, Sed constat, quod genetare Filium est aliquid reale in Diuinis. ergo si aliqua distinctio in Deo tollit contradictionem respectu generare, vt quod contradictio non sit, Pater natura generat, Pator voluntate non generat, necesse est, quod natura, & voluntas habeant distinctionem realem, siue non vnitatem, propter quod formalitatum pofitio superfluit in hoc loco, nec difficultatum euadit.

Et propter hoc dicendum est dupliciter.

Primo quidem, quod voluntas, & natura non notant elicitiua principia, cum productiones non sint elicitae in Diuinis, vt supra dictum est. Notant ergo diuersos modos, vnde generatio dl citur productio naturalis, inquantum est productiua similitudinis, & imaginis, seu obiectiue apparitionis intra ipsum concipientem: spiratio vero dicitur voluntaria, inquantum est productiua flatus, siue spiritus amantis, quiae per eam ponitur amans extra se in esse lato ad amatum: sic ergo, quia productiones illae realiter distinguuntur, & modi eorum intrinsece distinguen tur, quorum vnus est voluntarius, & alter naturalis, & secundum hoc datur intelligi, quod Filius producitur natura, non voluntate, quia modo naturali, non voluntario.

Secundo vero dici posset, esto quod productiones essent elicitae, quod natura, & voluntas non distinguerentur, nisi penes connotata, sicut Magister dicit in litera, & apparebit inferius de omnibus attributis. Haec autem distinctio sufficeretad tollendam istam difficultatem. quando euim praedicatum est connotans, sufficit, quod in subiectis, de quorum altero affirmatur, & altero negatur sit distinctio eiusdem generis, videlicet in connotatis, vt quia praescientia, & volun tas demonstrant alia, & alia esse subiecta Diuina, ita, quod notant diuersa, dici potest absque vlla contradictione, quod Deus praescit mala, & non vult ea, sicut Magister optime dicit, sed con stat, quod generatio connotat Filium. ergo non est contradictio, Pater natura generat, voluntate non generat, dum tamen natura, & voluntas alia connotent, sicut autem est de ipsis, & de omnibus attributis. connotat enim natura talem emanationem, voluntas vero talem. Quod ergo dicebatur, quod est afirmatio, & negatio de eodem, & quod minus sunt vnum, quam si essent in vnum, quod essenteiusdem principium, & similia non probatur, quod sit aliqua distinctio penes intrinseca, sed tantummodo penes connotata, vt supra dictum est.

Quod Filij. productio non sit a voluntate imperata.

SECVNDA vero propositio est, quod Filius &non producitur a voluntate imperante: nullus autem actus intellectus imperatur a volunta te in Deo, quod patet, quia aliquis actus intellectus praecessit actum voluntatis. inuisa enim amare possumus, incognita nequaquam, secundum Augustinum; vnde omnem volitionem praetedit cognitio aliqualis. ex quo ergo aliquis actus intellectus praecedit voluntatem, ideo necessoeest, quod omnis actus, cum in Deo non sit ni- si vnicus actus intellectus, & per consequens cum actus imperatus a voluntate, sit posterior actu voluntatis imperantis, sequitur, vt nullus actus intellectus Diuini sit imperatus a volunta te, sed Filius emanat in actuali intellectione, cum sit verbum, & Deus positus in esse conspicuo,, vt supra dictum est, & infra melius apparebit ergo verbi productia non potes esse imperata. Praeterea Nullus actus ab aliqua potentia non elicitus, potest esse d voluntate imperatus. imperium enim exigit potentiam exequentem, sed productio. Filij non elicitur, xt probatum est, er go nec a voluntate imperatur.

Sed contra hic videtur, quod August. dicit 9 de Trinit: quod partum mentis praecedit appetitus, sed appetitus pertinet ad voluntatem. ergo verbi productio imperani habet a voluntate. Praeterea: Augustinus vbique dicit, aibi tractat de hac materia, quod voluntas copulat parentem proli, seu verbum menti, sed hoc non esset, nisi quatenus verbi productio est imperatine a voluntate. ergo illud, quod prius.

Praeterea: Quamuis actus intellectus non sit ni si vnicus in Deo, nihilominus: cum fit in eo aliqualis distinctio secundum rationem, poterit ali qua esse praecessio, & subsecutio, sicut aliqui dicunt, quod intellectio creaturarum sequitur emanationem verbi ordine rationis, & secundum hoc prima ratio procedere non videtur.

Sed istis non obstantibus, dicendum est sicut prius. semper enim verbum praecedit spiritum emanantem ex vi amoris, vude etiam in nobis verbum de vniuersali, & confuso praecedit complacentiam in illo confuso verbum enim distin ctum, & spiritale, ac clarum, praecedit complacentiam voluntatis in ipsum. non enim mens in aliquo complacet, nisi id dixerit in seipsa. sic ergo Deus non complacet in seipso, donec verbum emanarit in esse prospecto, vnde verbi productio nullo modo potest a voluntate imperari, nec procedunt instantiae.

Prima siquidem non, nam Augustinus intelligit, quod appetitus inquisitionis, praecedit partum mentis, hoc est verbum explicitum, & clarum, ac determinatum, illum tamen appetitum praecedit aliquod verbum, puta conceptus de inquisitione facienda.

Secunda etiam non, quia illa copulatio intelle ctionis, vel aciei cogitantis, praeuenitur aliquo verbo, puta conceptu illius copulationis; nam praeintelligitur copulatio, antequam volitio im peret eam.

Tertia etiam non procedit; quia intellectio qua se Deus intelligit, qua communicatur emanatio verbi in esse conspicuo, & perspecto, de necessitate praecedit amorem, quid autem sit de praecessione verbi respectu intellectionis creaturarum, inferius dicetur.

Quod Pater genuit voluntate concomitante, & complacente.

TERTIA vero propositio est, quod Pater complacet in Filij producttione, vnde volens genuit Filium, sicut dicit Magister, haec autem volitio non est praeueniens, nec subsequens, sed concomitans in nunc aeternitatis, & quidem non est hic dubium de praece ssione, & sequentia secundum ordinem durationis, sed secundum or dinem rationis: dixerunt namque aliqui, quod complacentia voluntatis sequitur ordine rationis generationem verbi. in quocumque enim signo Pater concipitur perfecte intelligens, in illo signo est emanatio verbi, non est enim perfecta intellectio, donec verbum emanet, sed ordine rationis, Pater praeconcipitur intelligens, quam volens, vel complacens, ergo in illo signo praeconcipitur emanatio verbi, & ita praecedit communem actum voluntatis, & placebit productio vo luntate subsequente secundum rationem.

Alij vero dixerunt, quod immo omnis volitio praecedit in Patre personam verbi. Pater enim praeintelligitur Filio in aliquo priori, sed in illo esset perfectio simpliciter: tum quia aliter non communicaret Filio, nisi praehaberet, cum nemo det quod non habet: tum quia perfectio aliqua accrescerot sibi ex Filij productione, quod non est ponendum. ergo omnis volitio praecedit in Patre productionem verbi, & per consequens Pater complacet in Filio voluntate antecedente. Sed isti modi dicendi non videntur posse stare. dicendum est enim, quod nec volitio antecedit verbi productionem, nec verbi productio antecedit volitionem, sed omnino sunt simul: potest autem ista simultas referri ad simultatem durationis, & simultatem originis, & ad simultatem intelligentiae naturalis. Et de simultate quidem durationis nullum est dubium, de simultate autem originis, quod non praecedat volitio, contra modum secundum, nec praecedat productio, contra id, quod dicit modus primus, ex hoc apparet. vbicumque enim est accipere aliquid praece dens, & consequens, ibi est accipere aliquid, in quo illud praecedit, & illud consequitur, sed prin cipium originis, siue principiatum, non dicunt signum, in quo, sed, ex quo, ordo enim originis non attenditur nisi penes habitudines, vt aliquo, aliquis, & qui ab alio, secundum quod August. di cit contra Maximinum. quod cum dicitur Filius a Patre genitus, non ostenditur inaequalitas substantiae; sed ordo naturae, non quo alter sit prior altero, sed quo alter est ex altero. ergo inter Patrem, & Filium, & ea, quae sunt in Patre, & Filio, non potest esse praecessio, vel subsecutio secundum originem.

Et confirmatur, quia non est aliud primum origine, nisi esse ex se, secundum vero esse ex alio, sic ergo omnia habet Pater a se, non tamen in aliquo priori Filius habet a Patre, nec in aliquo posteriori, sed simul, & in eodem signo, quo Pater habet a se, Filius habet a Patre. De simultate autem naturalis intelligentiae, etiam cito patet. conceptus namque Patris in Deitate perfecti, est simul intelligentia naturali cum conceptu Filij perfecti. impossibile est enim intelligi Patrem, quin intelligatur simul generare, cum Pater constituatur formaliter per generare, impos sibile est autem concipi generare, quin concipiatur generari: generari autem concipi non potest, quin concipiatur genitus, & ita concipi non po-- test, quin simul Filius concipiatur, secundum,

Adhuc impossibile est intelligi patrem perfequod in praedicamentis dicit Philosophus, relatiua esse simul naturali intelligentia. ctum, quin intelligatur Filius perfectus: tum quia perfectus Pater, per generare communicat Fi lio totam suam perfectionem, & in hoc consistit perfectio ipsius generare, quod genitus accipiat per ipsum generare totam perfectionem generantis, tum quia in Diuinis hoc speciale est, quod non distin guuntur nisi per generare, & generari, & in omnibus aliis perfectionibus sunt idem. Sed constat, quod in conceptu perfecti Patris, includitur volitio, & omnis perfectio simpliciter. non enim potestintelligi Pater esse perfectus simpliciter, si careat volitione. ergo relinquitur, quod conceptus Filij perfecti simul sit cum volitione, ita, vt nec vo litio Patris praecedat conceptum productionis Filij, nec conceptus productionis Filij conceptum volitionis.

Praeterea: Non habet maiorem praecisionem volitio, vel quaecumque perfectio simpliciter po sita in Diuinis, quam habeat Deitas ipsa, seu Diuina essentia; sed probatum est supra, quod conce ptus Deitatis praescindi non potest a tribus proprietatibus, & per consequeus nec a tribus personis, immo simul est naturali intelligentia, fimiliter etiam nulla proprietas intelligi potest sine Deitate. ergo nec volitio poterit concipi sine tribus, nec aliquis trium sine volitione.

Est ergo sic concipiendum, quod in quocumque signo originis intelligitur Pater, in codem intelligitur Filius, & in quo cumque intelligitur vo litio in Patre, in eodem de necessitate intelligitur volitio in Filio, nisi quod Pater intelligitur habere in illo signo a se, Filius vero in eodem signo, sed non a se, sed a Patre. Similiter qumodo cumque in eodem in quo intelligitur Filius perfectus, in eodem signo intelligitur habere omnem perfectionem, sed a Patre, ut sic apparet, quod nec uolitio, nec acceptatio productionis praecon cipitur ipsi productioni, nec productio praeintelligitur acceptationi.

Nec ualet, si dicatur, quod Pater potest concipi intelligens absque hoc, quod concipiatur uolens, & sic conciperetur etiam filius intelligens, & productus, per consequens absque hoc, quod intelligatur Pater uolens: siquidem hoc non ualet, tum quia secus est de hoc, quod oritur ex nostro modo intelligendi in uia, & quod oritur ex na tura intelligibilitatis Diuinae, loquimur enim hic de modo, quo aptus natus est intelligi simul Pater cum Filio, & omnis perfectio in utroque tum quia si concipitur Pater sine uolitione intel ligens, apparet, quod concipitur imperfecte, nec sic Deus habens omnem perfectionem; & per hoc patet, quod non procedit ratio primae positionis. intelligere enim perfectum in Patre inclu dit obiectum intelligibile perfectum. non enim Pater perfecte intelligit, nisi intelligat se, & omnem perfectionem, & per consequens uolitionem suam. si ergo uerbum intelligitur, tunc productum, simul erit conceptus uolitionis, & ipsa productio, & ita uolitio, nec sequitur productionem uerbi, ordine rationis.

Non ualet etiam si dicatur, quod Pater ideo praehabet uolitionem, quia illam communicat, non praehabet enim eam in aliquo priori, aut in aliquo signo, immo in eodem signo habet Filius eam: habet tamen a se Pater, & Filius a Patre, & per hoc patet ad rationem secundae positionis. Sic ergo tenendum est cum Magistro, quod Pater genuit Filium volens, voluntate concomitante, & simultanea, simultate durationis, & originis, & naturalis intelligentiae, & omnimodae rationis. Et hoc sufficiat de secundo Art.

ARTJCVLVS TERTJVS.

An filius producatur necessitate complacentiae, seu concomitante.

CIRCA tertium autem considerandum est, quod necessitas accipi potest tripliciter. Primo quidem necessitas indigentiae, vel ad conseruandum bonum, quod quis habet, vt cibus necessarius est animali, vel ad procurandum bonum, quod non habet, vt nauigatio est necessaria mercatori, & ad hunc modum necessitatis reducuntur primi duo, quos Philos. ponit 5. Metaph.

Secundo vero necessitas violentiae in naturalibus quidem, vt cum lapis iacitur sursum, in vo luntariis vero, vt cumi rex cogit seruum, & in intellectualibus, vt cum aliqua ratio cogit intellectum contrarie opinantis, & tale necessarium est contristabile, vt dicitur 5. Metaphysicae, & ad hoc reducitur tertius modus necessitatis ibidem positus.

Tertio vero dicitur necessitas opposita contingentiae, quae appellatur necessitas immutabilitatis, & est quartus, & principalis modus, qui ponitur in quinto r & definitur, quod necessarium est illud, quod est impossibile aliter inueniri, vel aliter se habere, aut transmutari: oritur autem prima necessitas ex fine. secunda vero ex efficien te. tertia quoque ex materia, & forma, sed illa, quae est ex materia transmutari potest, vt apparet in naturalibus, quae autem ex forma, est omnimoda necessitas, vt patet in Mathematicis. Ad propositum ergo de productione Filij a pa tre dicendum, quod non producitur necessario, loquendo de necessitate, violentiam inferente, tum quia nec violentatur natura, cum productio omnino sit a se non elicita: tum quia voluntas complacentiae omnino concomitatur Patrem, vt declaratum est supra, de aliis non necessitatibus formandae sunt duae propositiones.

Quod Filius producitur necessitate opposita contingentiae, quae est immutabilitas.

PRIMA quidem, quod Filius producitur in Diuinis necessitate immutabilitatis, quae op ponitur contingentiae, productum namque necessarium, & impossibile aliter se habere, producitur necessitate, omnem contingentiam excludente. impossibile est enim productionem habere aliquam contingentiam, quin productum aliqualiter sit contingens, sed Filius in Diuinis est omnino necesse esse, nec aliqualiter contingens, alias non esset neus. ergo productio est necessaria, & immutabilis, & omnem contingentiam excludens.

Praeterea: Attribuendum est Patri in producendo, quidquid est perfectionis, & auferendum quidquid est imperfectionis, sed contingentia imperfectionem importat. necessitas enim est peretio simpliciter. ergo Pater in producendo haber omnem necessitatem contingentiam excludentem. Praeterea: Pater immutabiliter est Pater: sed pater est per generare. ergo generare est immutabile in Diuinis, & per consequens generari, & Filius generatus.

Praeterea: Omnis res a se elicita, & penitus im producta est immutabilis, nec aliquam contingem tiam habens. nullum enim contingens est a se, sed probatum est supra, quod generare non est aliquid elicitum. ergo est necosse esse; & per consequens Filius est productus productionenecessaria.

Quod Filius producitur quodammodo necessitate indigentiae.

SECVNDA vero propositio est, quod Filius producitur aliquo modo necessitate indigen tiae. Ad cuius euidentiam considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, quod filius producitur necessitate indigentiae, pro eo, quod actus intelligendi patris, non esset perfectus, nisi produceret Filium. nulla enim intellectio perfecta est, nisi habeat terminum; sed verbum est terminus intellectualis operationis. ergo non est perfecta intellectio, nisi terminetur ad verbum productum: sic ergo verbum perficit intellectionem trium suppositorum, & ita Pater producit Filium necessitate indigentiae, quia aliter non esset perfe cta intelligentia in Diuinis.

Alij vero dixerunt totaliter oppositum: tum quia intellectio est perfectio simpliciter, sicut bo nitas, & sapientia, sed si per impossibile poneretur, quod Filius non esset, adhuc pater esset bonus, & sapiens. ergo similiter intelligens perfecte: tum quia secundum hoc Pater a Filio acquireret perfectionem: tum quia in illo priori, quo Pater praecedit Filium, paterna intellectio non perficitur per verbum. habet ergo in illo priori intellectionem imperfectam. talem autem communicat Filio, qualem in illo priori habet, & per consequens in Filio erit intellectio imperfecta. dicunt ergo isti, quod nullam perfectionem acquirit Pater a Filio, propter quod non eget eo, vnde non producit eum necessitate indigentiae alicuius.

Sed vterque istorum modorum loquitur excessiue, vnde mediari oportet. potest enim esse indigentia obiectiua, vel indigentia formalis, formalis quidem sicut lignum indiget albedine, si debeat disgregare: obiectiua vero sicut Pater indiget filio in humanis, si debeat esse Pater, non quidem formaliter, sed tantum obi ecto, & termino.

Ad propositum ergo, patrem egere filio tamquam formali perfectiuo impossibile est, egere tamen illo tamquam termino suae perfectionis, necessitatis est, quod patet multipliciter. quod enim non repugnat patri quantum ad esse patrem, siue quantum ad esse, non videtur sibi repugnare quantum ad bene esse, sed egere filio quoad esse patrem, non repugnat patri, immo pater in esse patrem necessario eget filio, tamquam termino. si enim filius non esset, pater non esset, quia non potest nec esse, nec intelligi sine termino. ergo non repugnat patri, quoad bene esse, & secundas perfectiones egere filio tamquam termino.

Praeterea: Omnis intellectio actualis eget tamquam termino, intellectione obiectiua. impossi bile est enim rem intelligi, nisi ponatur in esse ap parenti, & cognito obiectiue, sed verbum in Diuinis non est aliud, quam Diuina essentia a Deo cognita, posita in esse apparenti, & cognito obiectiue. ergo intellectio Diuina, siue sit in Patre, siue in Filio, siue in Spiritu sancto eget verbo, tamquam termino obiectiuo.

Praeterea: Magis repugnat Deo egere creatu ris, quam egere Diuino supposito, sed nisi intellectio omnis Diuina terminetur ad Verbum, tamquam ad illud, quod de omni recolligitur obiectiue, necesse est ponere, quod intellectio Diuina egeat creaturis. si enim Diuina intellectio fer l tur super rofam, attingit eam in ratione termini, & ea non existente oportet, quod sit in prospectu Diuino in esse apparenti, ita quod si non sit in prospectu, intellectio Diuina non erit de rosa; & per consequens indigebit creatura in ratione termini. ergo vt creatura non egeat, necesse est, vt rosa apparens sit illud ipsum, quod verbum; & per consequens Diuina intellectio verbo indiget per modum termini, & obiecti.

Est ergo considerandum, quod sicut non est, nisi vnica intellectio in Diuinis, sic non est, nisi vnicum conspicuum, & apparens omnis rei, ita quod est Diuina essentia, vt apparens, & omnis res posita in esse apparenti, quod quidem sic positum, est verbum essentiae. & omnis rei, vnde non est aliud verbum in Diuinis, nisi illud, quod colligitur, vel colligit Diuinus intellectus de se, & omni creatura, & ponit in esse formato, illud au tem sic positum non perficit intellectionem formaliter, sed intellectio perfecta eget necessario eo, vt termino, & sic saluatur verbum Philosophi, quod Deus nihil intelligit extra se in ratione termini, quia indiget aliquo extra se: Pater autem Diuinus, & si non indiget aliquo extra Deum, indiget tamen Deo Filio, & in esse Patrem, & in esse intelligentem, non quod perficiatur per filium, sed quia perfectio, quam habet terminatur ad filium.

Sic ergo patet, quod prima opinio excessiueloquitur dicendo, quod intellectio Diuina perficiatur per Filium. non enim perficitur, sed perfe cta existens indiget Filio. Ex secunda similiter, quia dicit, quod intellectio paterna nullo modo indiget verbo, nec motiua procedunt. licet enim bonitas non connotet filium, connotatur ta men intellectio, & sapientia verbum, quia connotat cognitum, & esse prospectum, quamuis etiam perfectio paterna egeat Filio, non tamen accipit perfectionem a filio, sic nec esse patrem, pater etiam in nullo priori habet intellectionem sine verbo. in illo enim signo originis, in quo intelligitur Pater, intelligitur filius, pater quidem a se, & intelligens, & subsistens: filius autem a patre, propter quod in illo signo semper adest filius obiectiue respectu intellectionis, sicut &termina tiue respectu paternitatis, & in hoc patet propo sitio praemissa. pater enim genuit Filium, non vt aliquam perfectionem acquireret, sed perfectio paterna coindiget Filio in essendo. & hic ter tius articulus finitur.

Responsio ad obiecta primo.

AD ea vero, quae superius primitus inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod nec natura, nec intellectu pater genuit ver bum; tamquam principio productiuo, sed quia productio ipsa intellectualis est, & naturalis; coincidit autem iste modus cum illo, quia sicut na turalis productio est illa, quae est productiua fimi litudinis, & imaginis intra producentem, sic & ista intellectualis est, vt dictum est in corpore quaestionis.

Ad secundum dicendum, quod licet natura, & essentia in vno modo significationis sint idem, non tamen in aliis, vt patet 5. Metaph. natura enim addit ad essentiam rationem productiui, & propter hoc non potest concedi, quod productio. Filij sit essentialis, quamuis concedatur, quod est naturalis.

Ad tertium dicendum, quod aequiuocatur de natura. non enim dicitur hic naturalis productio illa, quae fit per motum, sed illa, quae est cau satiua imaginis intra producentem.

Ad quartum dicendum, quod actiones, prout diuiduntur contra intellectuales non sunt nobilisfimae: prout autem intellectualis productio di citur naturalis, ratione tacta superius, productio naturalis potest nobilissima dici.

Ad quintum dicendum, quod Hilarius intelli git per naturalem necessitatem compulsionem aliquam, quae nullo modo fuit ibi.

Ad obiecta secundo.

AD ea vero, quae secundario inducuntur, A dicendum est. Ad primum quidem, quod producere voluntarie non est nobilior, quam producere intellectualiter, vnde esse amantis spiritum non est nobilius, quam esse conspicuum, & prospectum. ista enim esse non dicunt perfectionem simpliciter, & si dicatur, quod ratio intelle ctus est nobilior, quam ratio voluntatis, quia vo luntas est nobilior potentia, quam intellectus, di cendum, quod ratio intellectiuae potentiae, aut voluntatis non est in Deo, vt inferius apparebit; sed rationes actuum subsistentium, puta intelligere subsistens, & velle subsistens, & si vlterius proceditur, quod velle est nobilius, quam intelligere, dicendum, quod licet perfectionum sim pliciter vna aliam non excedat, vel si excedit, ita quod nobilior sit intellectio, quam simplicitas, & volitio, quam intellectio, nihilominus. productio, qua Spiritus sanctus emanat, non est nobilior productione verbi, nec econtrario, quia nec ista intellectio, nec ista volitio. & per hoc pa tet ad secundum.

Ad tertium dicendum, quod verbum Apostoli debet exponi pro filio dilectionis, hic estt filius dilectus, vt non notetur voluntatis principiatio, sed tantum acceptatio, & complacentia summa,

Ad quartum dicendum, quod Hilarius non intelligit, quod pater mox, vt ex se voluit, vnigenitum demonstrauit, quasi voluntate ipsum genuerit, sed quia volens, & complacens genuit vo luntate concomitante, & per idem patet ad confirmationem.

Responsio ad obiecta tertio.

AD ea vero, quae tertio inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod neces- sitari necessitate violentiae ignobilitatem impor tat, sed non necessitate, quae opponitur contingentiae.

Ad secundum dicendum, quod verbum emanat per modum artis, & imaginis; non tamen propter hoc pater exemplar est, quia exemplar dicit similitudinem eminentem: pater autem nullam eminentiam habet respectu filij, cum sit penitus idem quoad omnem perfectionem, & quod additur, quod ea, quae procedunt modo artis, procedunt voluntarie, dicendum, quod modo artis procedunt artificiata, & illa procedunt voluntariae, vt Philosophus dicit sexto Metaph. quod artificiatum, & volitum, sunt idem, modo, etiam artis formaliter, qui est actus intelligendi procedit ars obiectalis, quae est quidditas artificiati, vt Philosoph. ait 7. Metaphys. ait enim quod quidditas domus est in mente, & de tali arte non est verum, quod procedat voluntarie, im- mo necessitate, nec procedit ex actuali intellectione artificis. Filius ergo in Diuinis non procedit, vt artificiatum, sed vt ars obiectiua, & idcirco necessitate naturali.

Ad tertium dicendum, quod illud procedit gratuite, quod acceptatur a voluntate concomi tante, nec esse gratuitum est a bonitate. & per idem patet ad vltimum.

Responsio ad obiecta in oppositum.

AD ea vero, quae in oppositum inducuntur, dicendum est, quod verum concludunt, si intelligatur, quod filius producitur natura, hoc est productione naturali.

Si vero natura, tamquam principio productiuo, non verum concluderent, nec aliquo modo inferrent istud.