Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio quorumdam explicatur

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, quod ratio verbi nullo modo congruit personae filij proprie in di uinis, sed tantummodo appropriate, pro eo, quod non procedit per modum intellectus. vnde & intellectio actualis emanat, nec secundum alium modum pertinentem ad intellectum, sed per rationem essentiae. vnde procedit tam verbum, quam spiritus, sic quod nil minus esset vtriusque productio in diuinis, si per impossibile tolleretur ratio lntellectus, & voluntatis. verbum ergo apud istos non est aliud, quam esse cum proprietate filiationis; appropriatur autem sibi no men verbi pro eo, quod emanat ab vno principio tantum; nomen vero amoris appropriatur spiritui sancto, quia procedit a duobus.

Sed haec opinio ostensa fuit impossibilis, & absurda dist. 9. q. 1. in 2. propositione primi art. cuius impossibilitas potest apparere ex hoc, quod Augustinus, & omnes Sancti venantur rationem verbi in diuinis per similitudinem alicu ius reperti in mente nostra ad notitiam pertinentis. vnde 15. de Trin. dicit, quod verbum nostrum vtrumque simile est verbo Dei. & cap. 10. dicit, quod quicumque potest intelligere verbum nostrum, non solum antequam sonet, verum etiam antequam sonorum imagines cogitatione voluantur, intelligere potest, & iam videre per hoc speculum aliquam verbi illius similitudinem, de quo dictum est, In principio. erat verbum, & in fine totius libri dicit, quod nemo vult nescire non esse quoddam natiuitatis, & processionis in mente nostra, similiter etiam commendatur Ioãnes, quia proprie expressit personam filij vocando ipsum verbum: sed haec omnia tolluntur, si fisius in diuinis non emanat, sicut intellectio actualis, vel sicut obiectum positum in esse prospecto, vel secundum aliquem modum pertinentem ad intellectum. ergo illud poni non potest.

Praeterea: AEque proprie filius dicitur verbum, & imago, sicuti filius, immo eadem proprietate dicitur verbum, & filius, sicut patet per Magistrum in littera, cui consonat August. 15. de Trinit. cum dicit, quod eo filius, quo verbum, & eo verbum, quo filius, sed propriissime dicitur filius. dicitur ergo proprie verbum. non est enim quilibet filius, sed filius mentalis natus de scientia patris secundum August. 15. de Trin. in pluribus locis.

Praeterea: Perfectum, & imperfectum adinui cem assimilantur, & conformantur; sed verbum nostrum, & verbum diuinum habent se, sicut persectum, & diminutum vt August. dicit 15. de Trinit. ergo similitudo est inter verbum nostrum, & diuinum, quare illud emanabit se cundum ali quem modum pertinentem ad intellectum, sicut & verbum nostrum.

Praeterea: Labor Augustini fuisset irrationalis quinto de Trinitate, vbi nititur inuestigare imaginem.

Primo quidem in sensu exteriori; deinde vero in sensu interiori, & in imaginatione. dein- de autem in intellectu circa creata, & temporalia per habitum scientiae negotiantem; deinde vero in eodem, aeterna per sapientiam contemplante, & maxime dum anima intelligit, & amat seipsam, labor inquam eius erit inutilis, nisi in potentiis cognitiuis inueniatur similitudo, & modus aliquis illius verbi diuini, & maxime in aeterna contemplante: manifestum est autem, quod ille est processus ipsius in toto lib. de Trin. sicut ipse recolligit lib. 13. nihil est dictu, quin verbum diuinum aliquo modo pertineat ad mo dum intellectiuae emanationis.

Praeterea: Si ideo filius dicitur verbum, quod emanat ab vno solo principio, & spiritus, qui emanat a duobus, pari ratione poterit dici radius, & aeque proprie, sicut verbum, & spiritus aeque proprie calor, quia calor emanat a sole, tamquam ab vno principio; calor vero oritur a duobus, quia a radio, & asole; constat autem secundum Sanctos, quod non dicitur proprie radius, sed metaphorice; verbum autem dicitur proprie, & iterum non est verum, quod intel lectio sit solum ab vno solo principio, vt per hanc similitudinem filius Dei dicatur verbum, cum sit a phantasmate, & ab intellectu agente, & adhuc Augustinus cum multas similitudines, & dis similitudines conetur assignare inter verbum nostrum, & verbum Dei non reperitur super illas similitudines se fundasse, quia verbum nascitur ab vno principio, & amor a duobus, sed quam maxime, quia nascitur de patris scientia, & memoria, tamquam simillimum sibi, sicut na scitur verbum nostrum, & hoc patet 15. de Trinit. in capitulis multis, & idem etiam apparet per Ansel. monolog. 48. & in pluribus aliis, quoniam ipse per omnia sequitur Augustinum. ergo nihil est dictu, quod propter huiusmodi simi litudinem dicatur filius esse verbum, & multa alia possent induci, sicut supra dist. 14 visum est contra illos, qui generationem, & spirationem dicunt distingui metaphorice per hoc, quod ge neratio sit ab vno, & spiratio a duobus.

Opinio quorumdam aliorum.

PROPTEREA dixerunt alij, quod quantitas rei, non prout est in rerum natura, sed prout est virtute intellectus agentis facta in actu intelligibilis, & mouet possibilem intellectum dicitur verbum. vnde quantitas rei, vniuersale, vnitas, & verbum secundum istos idem sunt. Quod enim verbum quantitas sit, apparet, quoniam quantitas specifica secundum quod per intellectum agentem abstrahitur, & fit in actu, formari dicitur de quidditate, secundum quod existit in diuinis intelligibilis in potentia, & per consequens illam habet declarare; talis autem vniuersalis est iuxta illud Commentatoris, intel lectus facit vniuersalitatem in rebus; talis autem vnitas dici potest, nam per eam adaequatur intellectus rebus particularibus, quae sunt extra. haec autem opinio fulciri potest duabus rationibus superius arguendo primo loco inductis. Quibus non obstantibus deficit in duobus.

Primo quidem, quia non esse verbum, est quidditas. potest tamen verbum formari non solum de vniuersalibus immo, & de particularibus, nec solum de quidditate, immo & de eo, cuius est, quia phantasia chartaginis dicitur verbum secundum Augustinum 8. de Trinitate. & beati in patria de Deo formabunt verbum, vt Augustinus innuit 15. de Trinit. vbi dicit, quod tunc verbum nostrum non erit falsum, quia nec mentiemur, nec fallemur. similiter de homine particulari formatur verbum secundum Anselmum, qui dicit, quod vbi cogito hominem absentem mihi notum, imago eius in cogitatione verbum est eiusdem hominis, quem cogitando dico, & vniuersaliter dicit Augustinus, quod loquimur, & dicimus esse, quod cogitamus, & per consequens de omni, quod intelligitur, formatur verbum: sed constat, quod non esse tale est quantitas, seu vniuersale. ergo non omne verbum est quantitas.

Secundo vero deficit in hoc, quod rationem quidditatis & verbi, dicit esse eandem. constat enim, quod verbum est ens per accidens, & prout a mente procedit, & manet in ea; hoc autem non competit quidditati, cum praedicetur vere de singularibus. ergo ipsa non est verbum.

Est tamen sciendum, quod si huiusmodi positores intellexissent per quidditatem rem particularem habentem esse conspicuum, & formatum, ac prospectum in intellectu, quod quidem non esset, nisi ipsamet res posita in quodam esse intentionali, vera fuisset eorum opinio, seddi cendo. quod tale quid non est, nisi quantitas, sed solum vniuersale, & motiuum intellectus, deuia uerunt a vero.

Opinio quorumdam aliorum.

ET ideo dixerunt alij, quod verbum est mes tis conceptus, qui prouenit in intellectu, & formatur de re, quae intelligitur, qui etianpotest specularis forma, seu idolum nominari, secundum quosdam eorum subiectiue existens in phanta smate, secundum alios in intellectu, in quo mens obiectum, quasi speculariter contem platur. Et potest fulciri ista opinio quatuor rationibus superius arguendo secundo lodo inductis. quibus non obstantibus, impossibilis est, & absurda propter rationes septem superius contra eam inductas dist. 9. quaestione prima articu lo primo, propositione tertia, vbi illa imaginatio impugnatur.

Opinio Scoti 1. sen. dist. 27. q.1.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod verbum non est aliud, quam intellecio passiue producta. Intellectio enim apud eos est operatio de genere qualitatis, sicut lucere, & calere, dictio vero, siue locutio est productio intelle ctionis istius a faecunda memoria, quae non est aliud, quam intellectus, vt actiuus, & directiuus. habens secum obiectum intelligiblle per spe ciem, vel per seipsum; verbum vero ipsa intellectio, vt producta a memoria, seu dicta, & fit est ens per accidens congregatum ex intellestiune, & passiua locutione. haec autem positia fd ciri potest rationibus tribus superius argueudo tertio loco inductis.

Quibus non obstantibus, impossibile est ma- xime in diuinis, propter quatuor rationes contra ipsam inductas dist. 9. q. 1. art. 1. & propositione prima, & propter rationes dist. 10. positas in secundo art. & 3. propositione, vbi euidenter ostenditur, quod spiritus sanctus non potest emanare, vt amor.

Et per idem potest concludi, quod nec filius, vt intellectus actualis, alioquin filius per prius esset intellectio, quam Deus, & directius esset beatus, quam pater, & quod eo esset beatus, quo ver bum, & quod duplici ratione esset simul intellectus, & intelligens, & quod aliqua simpliciter duplicarentur in diuinis. esset enim intellectio producta, & intellectio improducta, & multa alia, quae deducuntur ibidem.

Sed forte dicetur, quod licet in nobis verbum sit intellectio actualis producta, non tamen indiuinis verbum emanat intellectio actualis, & quod isti non ita intellexerunt, non tamen dici non potest: tum quia ipsi dixerunt expresse, quod verbum in diuinis gignitur de memoria, vt notitia subsistens, & spiritus sanctus sicut amor subsistens: tum quia verbum nostrum est simile verbo diuino, & imitatur ipsum, sicut imago illud, cuius imago est: tum quia aequiuoce diceretur verbum, & secundum aliam rationem om nino, nec essent similia contra intentionem Augustini, nec procederetur a verbo nostroad probandum verbum diuinum via efficaci, & congrua: tum quia si non emanat, vt iutellectio, oportebit, quod producatur vt obiectum, vel vt species, quae sit ratio cognoscendi, vel vt aliquid aliud ad intellectum pertinens, quod isti non posuerunt.

Amplius autem dicetur forsitan concesso, quod filius emanat vt intellectus, quod non intelligens, aut beatus eo quo verbum, vel ex proprietate personali, nec multiplicatur in eo perfectio simpliciter, nec est directiuus beatus, qᷓ̈ pater, vel proprius intellectus, quam Deus, & cetera inconuenientia dicta.

Est enim considerandum, quod formale in verbo est passiua locutio; materiale vero est intelle ctio, cum sit quoddam per accidens congregatum, & secundum hoc verbum ex suo formali, non est intellectio, & ob hoc filius in diuinis non est intelligens eo quo verbum, & nec per consequens de sua proprietate personali beatus, & ita praedicta inconuenientia non sequuntur.

Quod si sic diceretur, non valet, nec euaduntur rationes praedictae. Quaerendum est enim ab istis, vtrum verbum vtrumque exigat productionem passiuam, videlicet, & intellectionem, vt non productio cuiuscumque sit verbum, sed productionis intellectio, & dicat verbum ex sua ratione, non solum productionem, sed vtrumque scilicet intellectionem produetam, sicut simus non dicit solam concauitatem, aut solum concauum, sed nasum cauum, vel de ratione ver bi sit tantummodo productio passiua.

Nec potest dari secundum, quia tunc esse produ ctum esset verbum. si enim formalis ratio verbi sit solum produci, cuicumque competet produci illud est verbum, & sic spiritus sanctus, qui vere est productus erit verbum, & in intellectu species ab intellectu agente, & phātasmate producta aeque vorbum erit, sicut intellectio producta a memo ria, cuius oppositum ipsi dicunt; si vero primum ponatur habetur propositum, quia de ratione verbi est, quod sit intellectio producta, & sic filius in diuinis ea ratione, qua verbum est infinita intellectio, & beatitudo formalis, & sequuntur omnia, quae suprrius sunt inducta.

Rursum forte dicetur, quod non quodcumque produci verbum est, sed produci a tali agente, vi delicet a foecunda memoria, cuius actus est dicere, & idcirco filius dicitur verbum, non quia productus, vt intellectio, sed quia productus, vt passiua quadam productione ab omni alia differente, quae appellatur dici, & quae correspon det productioni actiuae memoriae, cuius actus, dicere, appellatur. Sed nec euasio ista procedit, quin potius propositum confirmat. actus enim memoriae secundum sic ponentes, non est quodcumque producibile producere, sed tantum no titiam adaequatam. vnde actio memoriae ex hoc habet, quod appelletur dicere, quod exprimit intellectionem in actu, qui memoriae coaequatur, ex quo patet, quod si tollitur intellectio, iam non dicetur productum a memoria, nec actio talis producentis poterit actiua dictio appellari.

Et confirmatur, quia actio, & passio secundum suum formale, vel non distinguuntur ex for mis productis, ita quod productio eiusdem rationis est, siue producatur calor, siue lux, sicut concauitas in aere, & in ligno eiusdem rationis est, & secundum hoc productio memoriae sublato, quod intellectio non producatur per eam non habebit vnde dictio appelletur, vel ex formis productiones contrahuntur, & distinguuntur, ficut cauitas habet a naso, quod simitas dicatur, & sic etiam propositum habetur, quod passiua productio intellectionis, & ita patet, quod rationes praedictae nullatenus euaduntur.

Opinio quorumdam aliorum.

QVOCIRCA dixerunt alij, quod in intellectu nostro est duplex notitia. Prima quidem confusa, & simplex, quam recipit ab obiecto re spectu cuius se habet tantummodo passine. Secunda vero est clara, & efficax ex conuersione super primam notitiam, & in hac se habet intel lectus actiue inquantum ex primis notitiis a re bus impressis, quae simplices sunt, & confusae, quasi negotiando intellectus per discursum syllogisticum, & definiendo, ac diuidendo, & terminos explicando peruenit ad claram notitiam rei illius, quam prius nouerat, quasi debiliter, & obscure. hac ergo secunda notitia verbum di citur, & quia dici, & exprimi per intellectum. vnde est declaratiua prioris notitiae, & sic emanat filius in diuinis, vt notitia declaratiua illius, qui latet per modum notitiae simplicis in memoria paterna. haec autem opinio fulciri po test rationibus duabus superius arguendo 4. loco inductis.

Quibus non obstantibus impossibilis est in multis.

Primo quidem, quod verbum in diuinis dicit emanare, vt actualem notitiam qualemcumque, quod probatum est contra opinionem immediate praecedentem, quod nullo modo ema- nat filius, vt intellectio, quin sequantur impossibilia multa.

Secundo vero, quod ait, notitiam paternam quasi simplicem, & obscuram esse respectu declaratiuae notitiae, quam ponit verbum. secundum hoc enim perfectius intelligeret filius, quam pater.

Tertio quoque in eo, quod dicit, verbum gigni per conuersionem intellectus negotiantis, atque venantis. hoc enim non habet locum in Deo, sed nec etiam in nobis, quia talis conuersio actus reflexus est, & per consequens non habet gignere verbum, magis quam aliae directiones directae, quae sunt perfectiores.

Quarto vero, quia dicit notitiam claram, & determinatam tantummodo dici verbum. certum est enim, quod in omni notitia gignitur verbum, vel perfectum, vel imperfectum, in obscura quidem est verbum obscurum, & incon fusa confusum, in clara vero, & distincta clarum, sicut August. dicit 5. de Trin. Concedamus, inquit (ne de controuersia vocabuli laborare videamur) vocandum esse verbum etiam prius, quam formatum sit, quod iam, vt ita dicam, for male est. vnde quod concipitur realiter, dicitur foetus, aliquando tamen non perficitur, sicut patet in abortiuis & eodem modo de verbo, & conceptu mentali. sunt enim aliqui conceptus imperfecti, & quasi abortiui, omnes tamen dici possunt conceptus, & verbum.

Et si dicatur, quod Augustinus 9. de Trin. dicit, non omnia, quae quodammodo mentem tan gunt, verbum dicuntur, dicendum, quod ipse subdit non omnia dici verbum perfectum, quod nil aliud est, quam cum amore notitia. vnde ea, quae displicent non proprie dicuntur dici, sicut probat per dictum Apostoli, qui ait, quod nemo dicit Dominus Iesus, nisi in spiritu sancto. apparet enim, quod secundum aliam verbi rationem loquuntur tales, qui dicunt Dominum Iesum in spiritu sancto, quam illi, de quibus Dominus ipse ait: Non omnis, qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum caelorum. sic ergo modus iste stare non potest. & in hoc 1. art. terminetur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo, quod in actu intellectus emanat, et ipsa res cognita, & ponitur in quodam esse obiectiuo.

CIRCA secundum vero considerandum est, quod huiusmodi quaesiti veritas ex proposi tione triplici poterit apparere.

Prima quidem, quod in omni intellectione emanat, & procedit, non aliquid aliud, sed ipsamet res cognita in quodam esse obiectiuo, secundum quod habet terminare intuitum intellectus. hoc autem efficaciter declaratum est superius multis viis: nam octo experientiis, & multis rationibus sumptis a priori, & a posteriori, dist. 1. quaest. de imagine, art. 1. & 3. declaratum est etiam auctoritatibus multis Augustini, Anselmi, Philosophi, & Commentatoris, dist. 9. q, 1. propositione affirmatiua in art. 1. cui videntur nihilominus plura obuiare, ait enim Philo- sophus 9. Metaph. & Commentator ibidem com mento 16. quod ita est actio, vel operatio intelligere, sicut est viuere: sed manifestum est, quod viuere nihil producitur, nec reale, nec intentionale. ergo nec per videre, aut intelligere aliquid producitur.

Et confirmatur, quia nec per lucere, aut albere aliquid producitur: tale autem est intelligere, & videre.

Praeterea: Per actionem immanentem, cuius finis est agere, & non actus, non producitur aliquid, nec reale, nec intentionale. dicit enim Commentator vbi supra, quod omnia, quae non habent actum, sed finis eorum est actio actiones eorum existunt in eis, vt videre in visu, & vita in anima, & haec est intentio Philosophi 1. Eth. & 9. Metaph. & est etiam intentio Augustini secundo de doctrina Christiana, & Commentatoris 2. caeli, & mundi. vbi dicit, quod fines aliquan do sunt actiones tantum, & aliquando sunt actiones in passiuis. vnde colligitur, quod actiones immanentes, quae non transeunt, sed sunt fines, nullo modo sunt productiuae alicuius, aut intentionales. aliter enim haberent acta, & producta, quae essent vere fines, & tunc actiones non essent fines: sed manifestum est ex 1. & 10. Ethic. quod intelligere est actio immanens, & habens rationem vltimi finis, a qua intellectio transit multo minus, quam videre. ergo impossibile est, quod ex ea proueniat aliquod productum reale.

Praeterea: Ex operatione illa, quae vere, & rea liter est passio, quamuis secundum vocem significetur vt actio, non potest productum aliquod emanare, alioquin non esset tantum actio secundum vocem, si produceretur aliquid inde; sedintelligere, & sentire, videre, & similia, sunt passiones realiter, & solum secundum vocabulum actiones, sicut Commeneator dicit 2. de anima. ait enim, quod videre est paisio visus, licet sit in figura nominis agentis. ergo impossibile est, quod aliquod reale, vel intentionale, emanet per intelligere, vel sentire.

Praeterea: Illud, quod non capit, nisi solum denominari ab aliquo, non dicitur produci ab illo, alioquin Caesar, qui denominatur a pictura, produceretur ab ea, sed res cognita non capit abiutelligere, aut videre, nisi quod solum denominatur intellecta, vel visa. ergo non dicitur emanare aliquid per intellectionem, aut visionem.

Praeterea: Non minus vnitur intellectio suo obiecto, quam visio ocularis; sed re existentepraesente visio immediate terminatur ad rem, net experimur inter visionem, & rem visam existentem exterius aliquid tamquam medium emanare. ergo saltem sic est respectu eorum, quae praeseutia sunt intellectus. vnde species in phantasmate tenebit vices absentis obiecti, & habitus, id actus, qui sunt in intellectu, & similiter Deus in patria immediate intelligeretur absque hoc quod aliquid per modum medij producatur.

praeterea: Aut res positiua in tali esse extra es aliquid, aut est penitus nihil, sed non potestdid primu, quia tuc intelligere, & sentire esseutapt rationes reales aliquid producontes, & neditop nio superius reprobata de forma speculaciud idolo. nec potest poni secundum, quod aroneat infra nihil, quia quod nihil est produciaus potest, immo nihil producere, & non producere aequipollent. ergo dici non potest, quod per intelligere aliquid producatur.

Et si dicatur, quod erit nihil realiter, aliquid tamen intentionaliter, non valet, quia tunc dabitur duplex nihil, vnum reale, & aliud intentio nale, quod omnino dici non potest.

Praeterea: Si per actum intellectus procedit aliquid in esse intentionali, aut hoc fit virtute intellectiuae passiue, aut virtute actus intellectus, aut virtute vtriusque coniunctim: sed non po test dari primum, quia potentia denudata est, quan tum ex se ab omni similitudine cuiuslibet rei, cum nihil sit actu eorum, quae sunt, aut intelligere, vt Philosoph. dicit in 3. de anima. & iterum intelle ctus possibilis est pura potentia passiua, & per consequens per eam nihil habet produci.

Non potest etiam dari secundum, quia talis actus accidens est, vel tale quid, & per consequens nil potest per ipsum produci in esse cogni to, praesertim, quia si poneretur, sequeretur, quod operatio esset ab intellectu per diuinam potentiam, eodem modo ponentur obiecta in es se cognito, & sic talis actus intelligeret vere, & posset esse beatus.

Non potest etiam dari tertium per regulam Auctoris 6. principiorum, dicentis, quod si neutrum componentium est causa susceptionis ma gis, aut minus, aut alicuius alterius, quod nec coniunctum causa erit illius, & iterum, quia simplex productum cuiusmodi ponitur illud emanans virtute intellectus non potest esse a duplici producente. ergo impossibile est, quod actu intellectionis res ipsa obiectiue emanet.

Praeterea: Si in actu intellectus res ponitur obiectiue produci, hoc erit adhuc, quod terminet aspectum, & intuitum, & transitum intellectus. videtur enim intellectio terminari ad rem, & intuitus, & aspectus aspicere rem ipsam, & transire super eam, quasi super obiectum praesens, quod videntur significare verba illa, quibus dicimus, intelligo rosam, vel aspicio, intueor eam: sed manifestum est, quod ratio ista non exigit, vt res ipsa ponatur intentionaliter emanare: tum quia talis intuitus, nec transitus, aut aspectus sunt aliquid verum, sed metaphoricum tantum: tum quia intellectus per intelle ctionem non transit ad rem, sed potius ad intellectum. vnde omnes isti transitus, & intuitus intelligi debent passiue ex parte intellectus, idest, quasi terminatiue; actiue vero, & inchoatiue ex parte rei. non enim incipit intuitus ex parte intellectus, vt terminetur ad rem, sed magis ex parte rei, imprimentis intellectum declarantis se sibi, & hinc est, quod verba ista, intelligo rosam, debent intelligi, quod rosa imprimit mihi intellectionem, non quod aliquis transitus incipiat a me, & terminetur ad rosam, non oportet, quod rosa in aliquo esse ponatur in intellectu, sed sufficit, quod intellectio, quae non est aliud, quam quidam terminus, & quaedam principiali tas rosae ponatur in ipso.

Praeterea: Philosophus 5. & 6. Metaph. non ponit aliquod esse in anima, nisi compositionis, quod nominat verum, nec aliud non esse, nisi fal sum. vnde dicit in 6. quod ens in anima in compositione, & diuisione consistit: sed in simplicium intelligentia non potest emanare obiectum in esse compositionis, vel diuisionis, nec est ibi verum, & falsum, vt dicitur in 3. de anima. ergo nec est ibi aliquid emanans in esse intentionali, quod nil aliud est, quam esse in anima.

Praeterea: Si ab actu intellectus emanaret ali quid obiectiue, ad quod terminaretur intuitus, sequeretur, quod verae res, quae sunt extra non intelligerentur. impossibile enim est, quod res extra, & res ab intellectu facta sit eadem, cum illa sit quid reale, illud quid fictitium: & iterum, cum illud natura fecerit, & istam intellectus: idem autem non potest fieri bis, sed quod intellectus vere terminetur ad res, quae sunt extra, alias non esset scientia de eis, nec definitiones darentur de ipsis, cuius oppositum asserit Commentator 1. de anima. dicens, quod definitiones sunt rerum particularium extra intel lectum. vnde si diceretur, quod intellectio termi naretur ad aliquid fabricatum, & non ad res, quae sunt extra, pari ratione poni possent idaeae Platonis, ad quas aspiceret intuitus intellectus. plus enim videtur distare fictitium a re, quam res a re, & tamen septimo Metaph. demonstrat, quod si terminaretur intellectus ad idaeas huiusmodi, non scirentur particularia, nec aliquid eorum, quae sunt extra in sensibilibus rebus. ergo impossibile est, quod per actum intellectus emanet intentionale aliquod, ad quod intellectio terminetur. nullus enim negabit, quin experiatur concipere se rosam simpliciter, & florem simpliciter, & compositionem floris cum rosa, aspiciendo, quod rosa est flos, & ita iudicando de rosa, & flore, quem sic quilibet dum intelligit praesentem in animo experitur oritur nostra quaestio, quid sit illud. aut enim est species intelligibilis, aut species existens in phantasmate, aut actus intellectus, aut res aliqua accidentalis existens subiectiue in intellectu, ad quam intellectus terminetur, aut rosa quaedam, vel flos subsistens, sicut posuit Plato, aut ro sae particulares, secundum aliud esse intentionale videlicet, & formatum, existentes in anima obiectiue: sed manifestum est, quod conclusibile demonstratiue, quod nullum praecedentium esse potest, nisi vltimum tantum. non quidem primum, nec secundum, nec tertium, nec quartum: tum quia conceptus esset finis, quod intra nos intuemur rosam esse florem, similiter rosa, & flos, quae praesentia experimur, species essent intelligibiles, vel species in phanta smate, vel actus intelle ctus, vel formae accidentales existentes in mente. non enim vnum esset aliud, si sic foret: tum quia per necessitatem rediret error Commentatoris de vnitate intellectus, quia rosa, & flos, quae intra nos concipimus sunt aliquid simpliciter, & non particulare, vtpote flos simpliciter, non hic flos, & rosa simpliciter, non haec rosa per necessitatem. ergo susceptiuum, in quo realiter existet erit res particularis. & hoc etiam in anima in qua ista ponentur erit anima simpliciter, non particularis, aut indiuidua, & erit vna in omnibus: tum quia nec scientiae, nec definitiones, nec disputationes essent de rebus, quae sunt extra, quia non disputamus, nisi de flore, & rosa, quod in anima praesentia intellectualiter experimur.

Si ergo ista fuerint actus, vel species, & ibi sistitur, numquam disputamus, nec habemus scientiam de rebus, quae sunt extra, & sumus caeci circa ea. Si vero in istis non sistitur, sed proceditur ad res extra per ista, illa vltima sunt, de quibus est inquisitio nostra, vtrum illa experiamur, obiectie fore praefentia mediantibus istis, & habemus vltimum membrum, quod scilicet res ipsae sunt intra mem tem obiectiue praesentes, quamuis per actus, vel species, vel non experiamur ea praesentia, & tunc nihil scimus de rebus, quae sunt, nec disputamus de eis, sed de speciebus intelligibilibus, aut actibus, quae sunt in nobis, & secundum hoc scientiae non sunt de rebus, & intellectuales om nes reflexae sunt ad scipsas, & erit intellectus ma gis caecus, quam visus. constat enim, quod visus iudicat de rebus, & non solum de visionibus suis.

Nec potest etiam dari quintum, videlicet, quod flos, vel rosa, quos in animo principaliter experimur, sint existentes extra in aliqua realitate: tum quia natura simpliciter destructis particularibus, & nullo intellectu apprehenden te in aliqua realitate maneret, & sic ponerentur quidditates abstractae, & redirent idaeae Platonicae: tum quia nec praedicationes essent verae vnius pariter subsistentis de alio subsistente: tum quia nec scientiae essent de particularibus, sed de talibus subsistentibus rebus, nec scito, quod omnis triangulus habet tres, nisi aliquod noscere de particulari triangulo: tum quia hoc signum omnis, & eius consignificatum non haberet locum circa huiusmodi res subsistentes, sed nec circa actus, vel species, vel talia subsistentia in particularia possent distribui, aut partici pari, vel distrahi. vnde impossibile est triangulum illum, circa quem quasi praesentem in anima ponimus consignificatum vniuersalitatisim portatum per omnis esse subsistens aliquid, vel inhaerens intellectui per modum speciei, aut actus, vel formae exemplaris.

Non potest etiam poni sextum, quod particulares rosae, vel flores, vt sint extra in rerum existentia particulariter, & distincte sint rosa, vel slos simpliciter, quod experimur de rosa, vel flore particulari, dum ista concipimus, quinimmo ab ipsis abstrahimus: tum quia non esset verum, quod omnis rosa sit flos, si non est obiectiue rosa aliqua simpliciter, sed ista, vel illa. particularibus enim rosis non potest addi signum distributiuum, quod est omnis: tum quia scientiae, & definitiones non essent de naturis sim pliciter, & vniuersalibus, sed de particularibus & indiuiduis, vt particularia, & indiuidua sunt, quod est contra Philosophum septimo Metaphy sicae, & secundo priorum, qui ait, quod scire possum de omni mula, quod est sterilis, vel de omni triangulo, quod habet tres, & tamen igno rare de hac mula particulari, quia nescio, quod sit mula, vel quia nescio, si forte propter aliquod accidens contra rationem naturae specificae sit foecunda, & similiter de hoc triangulo, qui est in puluere ignorare possum, vtrum habeat tres, quia ignoro ipsum esse triangulum. vnde quia non omnem triangulum particularem cognoscimus in sua particularitate, cum continue fiant de nouo, & sint quasi immutabiles, & incerti, non oportet, quod cognoscens, quod omnis triangulus habet tres, cognoscat hoc de omni particulari triangulo in sua singularitate, & ita patet, quod rosa, vel flos, vel triangulus simpliciter, quos praesentes mentaliter expe rimur, non sunt particulares flores, vel rosae, ve trianguli in sua singularitate, prout existunt extra.

Relinquitur ergo vt detur septimum, scilicet quod sint verae rosae particulares, & flores, nos quidem, vt existunt exterius, sed vt intentionaliter, & obiectiue, & secundum esse formatum concurrunt in vnum quid simpliciter, quod est prius in intellectu per spe ciem intelligibilem, vel per actum, & cum constet, quod tale quid non est in anima, nisi dum actu intelligit; species autem intelligibiles remaneant sine actu, manifeste concluditur, quod talis res in esse huiusmodi non emanat, nisi dum actu intelligitur, & in intellectione sine notitia actuali.

Nec procedunt instantiae. Prima siquiden non. non enim est omnino simile de uiuere, intel ligere, & uidere; uiuere namque non est actus transiens realiter, nec obiectiue. non estenimuerum dicere uiuo istum, uel illum; uidere autem etsi non transit realiter, in quo assimilatur ipsum uiuere, transit nihilominus. unde proprie dicitur, uideo te, uel illum. Philosophus ergo, & Commentator dicunt esse simile de uiuere, intelligere, & uidere, quantum ad hoc, quod nullum reale agitur, aut producitur per ipsum, sed non intelligit, quin uidere, & intelligere aliquid in esse intentionali producant, immo Commentator in secundo de anima dicit, quod apud Aristotelem sensus est recipiens, & agens secundum iudicium, & subdit, quod recipere aliquid est aliud a iudicare illud, & per hec duo debent inueniri in aliquo duobus modis diuersis, & ideo uidemus, quod ista uirtus iudicat intentiones, quas proprie recipit, & earum priuationes, & concludit, quod simile est de uiit tute rationali, sed differunt in hoc, quod ista uirtus est intentionum materialium: illa autem est intentio non mixta cum materia, ex quopatet, quod tam uidere, quam intelligere est pati, & agere, pati quidem realiter, sed agere intentionaliter, & secundum iudicium, inquan tum uisio, & intellectio, ultra hoc, quod suntrea le aliquid, ponunt res in esse intentionali, & iudicato, quod non facit uiuere, uel albere.

Nec etiam secunda obsistit. Primo quidem, quidem, quod non negat Philosophus, nec Con mentator, nec Augustinus, quin per actiones quae sunt fines, possit aliquid produci, non ta men post operationem. nullus enim dubitat. quin per citharizare sonus producatur, & tat men secundum Commentatorem primo Ethio cantare, & citharizare sunt de operationibus quae sunt fines, ex quibus non sequuntur operpraeter eas. unde uerba commenti sunt, quod Aristoteles opera uocat, quae operationius quiescentibus manent. Musico autem operant sec undum musicam, & cantant e, deinde quiescéte, nullum opus relinquitur: fabro autem quiesc. te manet aliquod opus subsistes. sic ergointuligere, & uidere sunt operationes immanentus & fines, ex quibus non relinquuntur operalas quoniam obiectum formatum, quod praesens intellectualiter experimur non manet intellectione cessante.

Secundo vero non obsistit instantia, quia per operationem immanentem nihil reale producitur, sed intentionale tantum, & iterum intentionale huiusmodi non gignitur extra, sed in acie cogitantis, & ideo conuenienter immanens actio dicitur, quod intra se producit intentiona liter, & non extra.

Tertio etiam non obsistit, quia licet intellectione actuali emanet obiectum in esse termina tiuo, & intentionali, nihilominus intelligere non dicitur formaliter producere illud obiectum, quia cum absolutum intellectionis illud obiectum in esse intentionali producat, & intra se producat, quae quidem sunt habitudines duae sub prima habitudine, quae producitur, appellatur loqui, vel dicere, sub illa vero, qua intra se, vel sibi intelligere nominatur, vt sic loquens, vel dicens intellectus noster, prout per absolutum intellectionis obiectum illud procedit, vt autem intelligens, prout sibi locutum est, vel productum. vnde si imaginarentur, quod produceret alteri, & extra se, iam non loqueretur sibi, nec intelligeret.

Nec etiam obuiat tertia. Est enim sciendum, quod quaedam productiones reales, ex quibus sequitur reale productum, vt illuminare, vel calefacere, quaedam vero grammaticales tantum, vt lucere, & calere, ex quibus non emanat aliquod actum; quaedam vero sunt passiones reales, & tamen actiones intentionales, sicut intelligere, & videre, de quibus dicitur, quod sunt. actiones secundum iudicium. vnde necesse est, quod ex ipsis emanet aliquid in esse iudicato intentionali.

Nec etiam obest quarta, quia non est verum, quod res intellecta solum denominari capiat ab intellectione, sicut Caesar a pictura, aut repraesentatum a repraesentatione quacumque. non enim parieti per picturam Caesar ipse fit praesens, nec obiicitus sibi, nec iudicat de eo, sicut res intellectui sunt praesentes, & rursum multo aliter sunt res in anima, quam Caesar in pictura, alioquin Philos. 5. Metaph. non dixisset vnum modum specialem essendi esse in anima, & iterum si non esset aliud rem esse in intellectu, quam denominari, cum per speciem intellectus assimiletur re bus, & ita res denominentur a specie, sicut Caesar a pictura, & multo amplius pro eo, quod est similitudo, vt expressior sequeretur, quod non aliud esse haberet res, dum actu intelligitur ab illo, quod habet per speciem, etiam dum intelli gitur, & tamen omnis intelligens experitur rem sibi praesentem, dum eam cogitat. ergo tale esse est tantum denominari.

Nec etiam quinta procedit. visus enim, siue res praesens sit, siue absens, vnitur realitati sui obiecti, quam ponit in esse formato, posita non claudit in se aliquid absolutum, nisi ipsam realitatem. vnde non ponit in numerum res, & sua intentio, quantum ad aliquid absolutum, claudit tamen aliquid respectiuum, videlicet apparere, quod non debet intelligi, vt affixum, aut superpositum illi rei, sicut ceterae relationes, sed omnino intrinsece, & indisttingui- biliter adunatum. sic ergo, cum aliquis videparietem sibi obiectum, paries ille non solum habet ibi esse reale, immo esse visum, iudicatum, & intentionale, sicut probat Augustinus vndecimo de Trinitate, ex hoc, quod remanet in esse intentionali, & dum transit secundum esse reale, sicut patet in illis, qui diu solem, vel aliquid rubeum aspexerunt. vnde posset Deus, cum aliquis parietem intuetur adnihilare parietem, & conseruare visionem in oculo, & remaneret tunc obiectum visus in esse intem tionali talis, tantus, & in eodem loco, in quo prius realiter existebat, & idcirco res, quae videtur, cum hoc, quod realiter existit habet esse etiam iudicatum, & visum, quod quidem non ponit varietatem aliquam, aut distinctionem, vel numerum cum realitate illa, quantum ad aliquid absolutum, sed addit respectum illum intrinsecum, & indistinguibilem, qui dicitur apparitio obiectiua. non ergo terminatur visus ad rem obiectam mediante aliquo absoluto, quasi sit aliquod pallium, vel me dium inter visionem, & parietem, qui videtur, & idem est de intellectu vidente Deum in patria, nihilominus ex hoc non tollitur, quin paries, & omne, quod videtur, & Deus, & omne, quod intelligitur capiant esse intentionale, & apparens in ipsa intellectione.

Non valet etiam sextum, quod nullus dubitari debet, qui nouit mentem Philosophi, & Commentatoris sui, quin aliqua sint nihil, & non entia simpliciter, quaedam tamen sunt entia, secundum quid in anima cognitiua entitate quadam intentionali, & diminuta. Hoc enim expresse dicit Philosophus decimo Metaphysicae, & Commentator exponit commento septimo dicens, quod entia, quae non sunt extra animam non dicuntur esse simpliciter, sed dicuntur esse in anima cogitatiua. sic ergo nullum est inconueniens, si eo modo, quo sunt productiua: sunt autem in esse apparenti tantummodo, quod quidem stat cum nihilitate simpliciter, & resumunt entitatem in anima diminutam, illa vero sunt nihil vtroque modo, quae nec sunt in se, nec in anima obiectiue.

Non obest etiam septima, quia res capiunt huiusmodi esse, non quidem praecise ratione potentiae, nec ratione accidentis realis, quod addit intellectio vltra potentiam, sed ratione totius coniuncti, vt declaratum est supra distin ctione nona quaest. prima. artic. 1. tertia proposi tione affirmatiua.

Et quod additur de Auctore 6. principiorum, dicendum, quod quando quodlibet disiunctorum facit aliquid, tunc vtrumque facit totum; res autem posita in esse apparenti habet, quod sit res, & quod sit apparens, ab intellectu quidem, quod sit apparens, sed ab accidente, quod addit intellectio ad potentiam oritur, quod sit res, cui illud accidens est simillimum, & ideo ex toto constituto oritur res apparens, ex quo patet, quomodo vnum sim plex productum requirit vtrumque.

Non obuiat etiam octauum. verum est enim, quod realiter loquendo intellectio est terminus actionis obiecti, & incipit impresssio a re, & terminatur ad intellectum, intentionaliter tamen, & iudicatiue dic i non potest, quin iudicium ab intellectu transeat super rem intra se, & insistentem. docet enim experientia, quod rosa sim pliciter, de qua constat inquantum huiusmodi non est extra, obiicitur principaliter, & insistit in acie intellectus dicentis, quod omnis rosa est rubea, uel quod rosa est flos.

Nec etiam nonum procedit, quia li cet verum, & falsum in compositione, & diuisione consistant, nihilominus non esse in anima est esse compositionis, immo simplicium intelligentia res capiunt esse formatum, quod apparet: tum quia non est magis forma vnius intellectus com ponens, & diuidens, quam simplicia apprehendens: tum quia esse compositionis supponit, quod simplicia praeaccipiant esse: tum quia Phi losophus, & Commentator dicunt, quod res, quae non sunt simpliciter, sunt in anima intellectiua: tum quia nono Metaphysi. dicitur, quod simplicia in intellectione, uel formaliter cognoscantur, vel formaliter ignorentur, & ideo in eis non est falsitas contraria, sed ignorantia, & priuatio, ex quo patet, quod simplicia apud Deum capiunt esse verum, cui non opponitur falsum, & per consequens non esse ens in anima, est esse compositionis. cum autem Philosophus sexto Metaphysicae dicit, ens in anima, quod est verum in compositione consistere ita est, quod praedicatum de est, non potest eis attribui, quae est in anima, nisi addatur aliquid, quod componatur cum illis. vnde rosa existente in anima non potest dici vere rosa est, nisi addatur, quod sit diminute, vel intentionaliter, vel quod est flos, vel corpus, vel aliquid huiusmodi.

Non obsistit etiam vltima. verum est enim, quod intellectio terminatur ad res, quae sunt extra, non tamen sub illo esse, quando non intelligeremus, nisi particularia. vnde necesse est, quod res extra, quoad actum intellectus capiant quoddam esse, & ita res posita in esse formato non est aliquid aliud, quam res extra sub alio modo essendi.

Et quod dicitur, quod prout est in anima est quoddam ficitium, dicendum, quod quantum ad absolutum non est fictitium, sed quantum ad huiusmodi esse. nam vera res habet esse fictitium, & apparens, nec propter hoc fit bis, sed idem fit in duplici esse, realiter quidem exterius in natura, intentionaliter vero in mente.

Quod res intelligi in esse formato posita est verbum mentis nostrae.

SECVNDA quoque propositio est, quod obiectum sit positum, ac dictum intra mentem, vbi conspicitur, & ad quod cogitantis intuitus terminatur, aut verbum mentis nostrae, de quo loquitur Augustinus vocando ipsum cogitationem, non qua cogitatur, sed quae cogitatur, non formalem, sed obiectiuam, non formantem, sed formatam, sicut conceptus obiectiuus, & formatus non actus intellectus, qui formatur. hoc autem patet duabus rationibus in oppositum arguendo inductis, quae innituntur auctoritati multiplici Augustini. Cui ni- mirum obuiare multa videntur: tale namque obiectum in esse intentionali positum, & formatum non dicitur esse aliud, quam intentio quaedam, & idolum, ac forma specularis, in quo intellectus speculatur res extra; sed hac opinio superius extitit impugnata, tanquam im possibilis. ergo videtur, quod illud dictum inci. dat in illud, quod condemnat.

Praeterea: Verbum mentis nostrae gignitura memoria secundum Augustinum in pluribus lo cis. vnde non dicit, quod gigna tur ab intellectione, seu cogitatione; sed quod gignatura memoria in acie cogitantis, sed tale obiectum formatur per actum intellectus, vt dictum ester go non potest habere rationem illius verbi, de quo loquitur Augustinus.

Praeterea: Verbum mentis nostrae est aliquid in intellectu, & non in phantasmate lucens, sed obiectum intelligendi esse intentionale positum virtute agentis intellectus lucet in phantasmate, nisi illud intellectus possibilis speculatur. vnde phantasma, quod virtute propria nonpotest, nisi particulare repraesentare, virtute intel lectus agentis repraesentat vniuersale, quod vere lucet in eo, ad quod intelligentis intuitus terminatur. ergo impossibile est, quod obiecti taliter positum sit verbum intellectuale, de quo hic loquimur.

Praeterea: Verbum mentis nostrae est aliquid verum, non fictitium, siue falsum: sed tale obiectum positum in huiusmodi esse non habet enti tatem veram, sed omnino fictitiam, & falsam, & quae stat cum nihilo. ergo tale fictitium non pote st poni verbum.

Praeterea: Si obiectum taliter positum esset verbum, in omni intellectione gigneretur verbum, cum in omni actu intellectus experiamur obiectum prius secundum hunc modum intentionalem, sed non in omni cogitatione formatur verbum secundum Augustinum 9. de Ttinitate, alioquin oporteret esse innumerabilia ver ba. ergo dici non potest, quod obiectum sic positum sit mentale verbum, de quo dixerit Augustinus.

Praeterea: Illud obiectum sic positum nonest perfectio intellectus nostri, cum non sit in eofor maliter, & subiectiue, immo intentionaliter, & obiectiue, sed prout innuit August. verbum men tis nostrae est quaedam perfectio inhaerens intelle ctui. ergo tale obiectum formatum non potes poni verbum.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius. illud enim, quod cogitamus, & quoformatur cogitantis intuitus, & quod est in commu ni animae cogitantis, & quod dicitur per cogita tionem, & quod apparet in cogitatione, & quod est formata cogitatio, & quod vere scimus, & quod imago est in cogitatione impressa, & formata, illud inquam cuiusmodi est non potestesse aliud, quam res ipsa in tali esse obiectiue in tentionaliter constituta in acie cogitantis. illa enim sola cogitatur, & ex ea formatur cogitatis intuitus, illa est in conceptu animae intuetis, & illa dicitur per cogitationem, & illa appa ret in cogitatione, illa est non formans cogi tio. seu tormata, ila veraciter, & de ilre scientia, illa imprimitur in ipsa cogitationa haec autem non competunt speciei intelligendi, aut actui intellectus, aut formae speculari reali actualiter inhaerenti. nullum enim istorum est, quod cogitamus, & quod vere scimus, & cetera, quae posita sunt, sed solummodo res vera intentiona liter praesens in aspectu cogitantis, sed illae sunt conditiones, quas Aug. attribuit verbo nostro.

Prima siquidem, quod inde formatur cogitantis intuitus. 14. de Trinitate, vbi dicit, quod cum mens non se cogitat, non sic est in conceptu suo, ait de illa, si vis formetur intuitus, sed tamen nouit se, tamquam ipsa sibi sit in memoria sui, sicut multarum disciplinarum peritus ea, quae nouit eius memoria continentur, nec est aliquid in conceptu eius, nisi vnum cogitare: & subdit, quod illa formatio, & imago, quae imprimitur, quando mens cogitatione sua se conspicit, & recognoscit est intellectus, & cogitatio, quam mens gignit, & illam dicit pertinere ad notitiam, quae verbum appellatur, siue ad notitiam, quae repraesentat secundam personam in Trinitate, quae est memoria, intelligentia, & voluntas assignat imaginem Trinitatis.

Secunda vero est, quod ipsum verbum est in conceptu animae cogitantis, & hoc dicit in eodem commento, quod tanta est vis cogitationis, quod nihil in conceptu mentis est, nisi vnde cogitatur.

Tertia vero est, quod verbum, quod dicimus est illud, quod cogitamus, & hanc proponit 14. de Trinitate, dicens, quod verbum sine cogitatione esse non potest. cogitamus enim esse, quod dicimus in illo interiori verbo, quod ad nullius gentis linguam pertinet.

Quarta vero est, quod verbum dicitur per co gitationem, & quod cogitare est verbum dicere, & hanc ponit 15. de Trinitate dicens, quod dicere, nisi cogitata non possumus, nam etsi verba non sonent in corde, dicit vtique qui cogitat, & infra. quid enim dixerunt intra se, nisi cogitando, & subdit, quod locutiones cordis sunt cogitationes. concludit autem, quod qui potest intelligere verbum, non solum antequam sonet, verum antequam sonorum imagines cogitatio ne voluantur videre potest per speculum aliud verbi diuini similitudinem, vnde patet, quod verbum est id, quod cogitatione, voluitur, & dicitur cogitando, non cogitatio ipsa.

Quinta vero est, quod apparet cogitatione, & hanc ponit eodem lib. c. 16. dicens, quod intimum verbum, quod nullius linguae est, gignitur de memoria, tamquam de visione, & intelligentia, quae apparet in cogitatione de intelligentia, quae fuerat iam in memoria, sed latebat, ex quo patet, quod verbum non est visio, aut intelligentia auctualis, quia illa non apparet in cogitatione, cum idem non appareat in se, sed est ipsa visio, & intelligentia obiectiua.

Sexta vero est, quod formata cogitatio, & hanc ponit eodem lib. vbi dicit, quod formata co gitatio ab ea re, quam scimus verbum est, quod in corde dicimus, & patet, quod ibi loquitur de cogitatione obiectiua, quae nondum actu cogitauit, quoniam supra dixit, quod actu cogitandodicimus ipsum verbum.

Septima vero est, quod verbum est id, quod vere scitur, & hanc ponit eodem lib. dicens ego in corde meo dico, quod scio verbum, quod verum de scientia mea gignitur vtrumque meum est, & scientia namque vtique, & verbum, cum enim scio ego in corde meo, dico, quod scio. & subdit: Cogitatio mea vult redire ad ea, quae in memoria reliquerat eaque intellecta conspicere, atque interius dicere, ex quibus patet, quod verbum est res intellecta conspecta, & scita, non intellectio actualis, aut aliquid menti inhaerens.

Octaua deinde est, quod verbum est imago in cogitatione formata, & impressa, & hanc innuit Ansel. mon. 24. dicens, quod nulla ratione negari potest, cum mens rationalis seipsam cogitando intelligit, eius imaginem nasci in sua cogitatione, imo ipsam cogitationem esse suam imaginem, tamquam ex eius impressione formatam, ex quo patet, quod ibi sumit cogitationem, quae nascitur in cogitatione, pro cogitatione obiectiua, non pro actu, eo modo, quo dicimus, quod conceptus obiectalis est, & nascitur in conceptu formali, qui est actus intellectus. vnde subdit, quod imago in cogitatione verbum est eius, quod cogitando dico.

Cum ergo octo istae conditiones nulli conueniant, nisi rei, prout habet esse apparens, & conspicuum obiectiue in mente, necesse est, quod illa vere sint verbum, de quo loquitur Augustinus, praesertim, quia omnes auctoritates pro ceteris opinionibus superius arguendo inductae, nil aliud sonant, si bene fuerint intellectae, nisi, quod res sic intentionaliter posita, & concepta, verbum est, sicut patebit, dum respondebitur ad obiecta.

Et si nulla esset auctoritas, patet etiam ex terminis, quod mens intra se nil aliud dicit, nisi res ipsas, quas intuetur, & cogitat, & illas sic conceptas exprimit per verba vocalia, & per sonos exteriores, qui dicuntur verba, inquantum signa sunt huius verbi, quod uullius linguae est, sed est commune omni genti. Nec procedunt instantiae.

Prima siquidem non. quia illa opinio deforma speculari in multis deficit, & declinat a vero.

Primo quidem, quia ponit aeque reale accicidens inhaerens intellectui, vel phantasmati.

Secundo vero, quia dicit, eam esse quoddam speculum, quo mediante intellectus transeat ad res ipsas, cum tamen non oporteat dare alium medium, nisi speciem intelligibilem, vel actum, quibus mediantibus res ipsa obiectiua obiecta attingitur immediate.

Tertio quoque, quia non ponit formam hanc specularem esse res extra sub esse intentionali oblatas, & praesentes aspectu solummodo obiectiue: haec autem stare non possunt, sicut patet ex praedictis.

Non valet quoque secunda. est enim sciendum, quod actus intelligendi formalis gignitur a memoria, & per consequens obiectum in esse formato positum dicitur gigni a memoria causante intellectionem, & quia supra dictum est, quod intellectiua potentia cum accidente illo reali, quod additur ad ipsam intellectionem duplicem habet habitudinem ad obiecum positum in tali esse.

Primam quidem actiuam. est enim id, quo obiectum accipit tale esse formatum.

Secundam vero terminatiua. est enim id, cui dicitur, & formatur. Prima autem habitudo est de genere dictionis, & locutionis actiuae. Secunda vero complet rationem intellectionis. Jdcirco non est verum, quod intellectio sub ratione, qua ab actu dicendi distinguitur, gignat huiusmodi esse rei, & per consequens nec verbum producit. vnde absolutum intellectionis sub habitudine prima, est actiue loqui, & dicere; exclusa vero habitudine illa pro tanto dici potest memoria, quod per eam praesto sit res in esse tali, per hoc, quod induit habitudinem illam primam. vnde concedendum est, quod verbum gignitur a memoria per actum dicendi.

Non valet etiam tertia. illa namque fuit opi nio Auempace, & Alexandri, vt recitat Commen tator in 3. de anima. vbi dicit, quod Alexander posuit, quod intentio intellecta, quae vocatur intellectus, siue conceptus in actu recipie batur in phantasmate, & quod Auempace dicit, quod intentiones imaginatae sunt recipientes intellecta. vnde dicendum est, quod obiectum in esse formato positum non est obiectiue in phantasmate. tunc enim phantasia apprehenderet vniuersale, & iterum intellectus agens non potest dare phantasmati, quod exprimat vniuersale, nisi faciendo reale aliquid, quo facto illud fiat: tale autem reale non fit in phantasmate, sed in intellectu possibili, species scilicet intelligibilis, vel ipsemet actus. vnde patet, quod non Jucet res, nec apparet in esse huiusmodi, & abstracto, nisi in actu intellectus. illud enim, quod lucet in phantasmate, est semper particulare, nec tamen ex hoc intelligendum est, quin si con tingat intellecta particularia apprehendere, ip sa entia particularia ponantur in esse obiectali.

Non valet etiam quarta, quia verbum mentis nostrae est aliquid diminutum, & non reale, non tamen propter hoc falsum est, quia non attribuunt sibi, quod habeant esse reale, sed ex hoc ponitur, quod non aequatur illi verbo diuino, quod realissime est.

Non valet etiam quintum. verum est enim, quod in omni actu intellectus emanat verbum, in confuso quidem confusum, & in distincto distinctum, in imperfecto imperfectum, & in perfe cto perfectum.

Et quod Augustinus dicit non in omni conce ptu formari verbum, intelligendum est, quod non verbum perfectum, vel verbum amatum. ea enim, quae sic concipimus, quod odimus, & volumus, non proprie dicimur concipere, sed magis obiicere, & dirigere, & ad hoc refertur intentio Aug. vt apparet ibidem.

Non valet etiam sextum. verum es enim, quod res sic posita manet intra intellectum obiectiue, & perficitur, inquantum est terminus suae formalis perfectionis, quod est intellectio actua lis, quam quidem habere non posset, nisi obiecto, quod taliter prius esset: nusquam autem dicit Augustinus, quod verbum sit accidens inhae rens, immo dicit oppositum 9. de Trin. ait enim, quod amor, & cognitio, in quibus consistit ima- go, quae non sunt aliud, quam spiritus, & verbum. non tamquam in subiecto menti insunt, sicut co lor in corpore, sed substantialiter sicut mens ipsa, & subdit, quod amor, & scientia sunt substantia, sicut amans, & sciens, quod intelligendum est non de amore actu, aut de scientia actuali, sed de anima per amorem spirata, & de notitia obiectali.

Quod verbum in diuinis omnino sit aliud, quam Deus superpositus in esse conspicuo, & formato, realissima tamen positione, & formatione.

TERTIA quoque propositio est, quod filius in diuinis emanat in consimili esse con spicuo, & obiectiuo, nisi quod formatur vererealiter, & capit esse reale. cui tamen multa obuiare videntur. verbum enim diuinum, & nostrum magis sunt dissimilia, quam similia secun dum Augustinum. vnde nec potest ab eis va con munis ratio absrahi, alioquin Deo, & creature aliquid esset commune, sed si emanaret per modum talis obiecti in esse conspicuosAconstituti, esset simillimum verbo nostro secundum ea, quae determinata sunt in praecedenti articulo, & posset vna communis ratio abstrahi ab eisdem. ergo non emanat verbum diuinum secundum modum praedictum.

Praeterea: Nobilissimae personae debetur nobilissimus existendi modus, sed existere per modum apparentiae, est ignobilius, quam realiter existere. ergo verbo diuino, quod est persona nobilisma, non competit, quod sit Deus positus inesse apparenti.

Et confirmatur, quia secundum hoc pater no biliori modo esset Deus, quia realiter, quamfilius, qui esset Deus apparenter.

Praeterea: Veritas, & apparentia opponuntur. quod enim est apparenter argem tum, non est verum argentum, sed contraria, & opposita non possunt stare simul. ergo non stat simul, quod verbum sit Deus positus in esse apparenti, & quod illa apparentia sit realis.

Praeterea: Quod est aliquid vere, & apparenter, est dupliciter illud, sed non est dubium, quod filius est vere Deus. ergo si cum hoc est Deus posi tus in esse apparenti, erit dupliciter Deus, vere scilicet, & apparenter. vnde omnis perfectio simpliciter est in filio bis, sicut supra arguebatur contra quartam opinionem.

Praeterea: Non videtur, quod verbum sit Deus positus in esse obiectiuo. omnes enim personae in diuinis intelligunt, & per consequens ponunt rem intellectam in esse obiectiuo. vnde sicut est com mune tribus intelligere, ita & rem intellectam in tali esse constituere: sed constat, quod non omnes personae producunt verbum, nec dicunt. ergo verbum non est res posita in tali esse obiectiuo, nec dicere est sic ponere.

Praeterea: Si verbum est res posita in esse obis ctiuo, aut est essentia sic posita, aut proprietates sic positae, aut creaturae sic positae, automnia ista, aut nullum istorum; sed non potestdici, quod essentia sola sic posita, quia non intelligerentur, nec proprietates, nec creatrae a Deo, nec potest poni, quod creature, aut proprietates sic positae sint verbums enias tunc verbum realiter esset omnes proprietates, & omnes creaturae, quod erroneum est.

Nec potest poni, quod omnia ista propter ean dem rationem. ergo relinquitur, quod sit nullum istorum, & per consequens verbum non est res posita in esse obiectiuo.

Praeterea: Illud, quod est per se, & summe intelligibile, non oportet, quod in aliquo esse ponatur ad hoc, vt possit intelligi obiectiue, sed di uina essentia summe intelligibilis est. ergo nulla necessitas est, quod formetur in aliquo esse conspicuo ad hoc, quod intelligatur.

Et confirmatur, quia beatus videt essentiam diuinam nudam in se, nec oportet, quod emanet in aliquo esse conspicuo, in quo aspiciatur.

Praeterea: Si verbum esset res posita in esse obiectiuo, ita quod esset obiectum diuinae intellectionis, sequeretur, quod tota Trinitas nosceret & cognosceret verbo, & nihil agnosceret in seipsa, sed Augustinus dicit 15. de Trin. quod nouit omnia Deus pater in scipso, nouit etiam & in filio, similiter omnia nouit filius in se, & in patre, & concludit, quod sciunt in se inuicem pater, & filius. ergo non potest poni, quod filius solus sit obiectum, ad quod terminetur intellectio trium personarum.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius. illud enim est verbum in diuinis, quod ma xime imitatur a verbo nostro, quia verbum nostrum est simillimum illi secundum August. sed probatum est, quod res posita in tali esse obiectiuo est verbum in nobis. ergo omni imperfectione semota verbum in diuinis simile poni debet: erat autem hoc imperfectionis, quod poneretur in esse diminuto, & intentionali. hoc ergo amoto verbum diuinum erit sic positum, realiter tamen & vere, & haec est deductio Augustini de cognit. verae vitae, vt allegatum est supra ad oppositum arguendo.

Praeterea: Ille modus subsistendi, qui propriissimus existentiae intellectuali, & nobilissimus inter producta per modum intelligibilem, competit verbo Dei, sed modo intellectuali producitur intellectio, species, vel habitus, & producitur obiectum, seu ponitur in esse praesen tiali, & terminatiuo, nec reperitur quicquid aliquid subsistat, vt productum modo intellectua li ibi: probatum est autem, quod emanare non potest, vt intellectio actualis, quia secundum hoc emanaret, vt quaedam perfectio simpliciter, & sequerentur inconuenientia, quae superius inducta sunt, nec potest poni, quod emanet, vt species, vel habitus. nec enim filius Dei est habi tus, aut ratio cognoscendi. ergo necesse est, quod emanet tamquam obiectum constitutum in tali esse conspicuo, & terminatiuo.

Praeterea: Illo modo emanat verbum in diuiuinis, quo saluantur, quae dicuntur de verbo, & aliter non saluantur, sed si emanat, vt Deus positus in esse obiectiuo, & terminatiuo, ac apparenti, saluantur omnia, quae dicuntur de verbo. videlicet identitas essentiae, & distinctio originis, immo quod in omnibus est identitas, praeterquam in generare, & generari. declaratum est enim supra, quod res posita in esse apparenti non differt in aliquo absoluto a realitate ipsius rei in se. vnde anima ponens se ante- se per cogitationem, vt dicit Augustinus, non differt, nisi in ponere, & poni, & ita Deus dicens, & Deus dictus sunt vnus, & idem Deus solum distincti per dicere, & dici: non potest au tem hoc saluari, si ponatur, quod verbum sit intellectio. actus enim intellectus est aliquid inhaerens, & realiter differens a re, cuius est, sicut patet: saluantur etiam ex isto modo, quomodo nulla perfectio erit bis in filio, & quomodo non est per prius intelligens, quam Deus, quoniam emanat, vt Deus positus in esse formato. ergo necesse est dicere, quod ille sit proprius modus, quo subsistit verbum diuinum Nec motiua procedunt.

Primum siquidem non. dictum est enim saepe, quod in similibus, quorum vnum est eminens, & aliud diminutum, maior est dissimilitudo, quam similitudo, ita vt ab ipsis non possit ratio illa, tamquam communis abstrahi, in qua diminitum dicitur illud, quod eminet mutari, sicut patet de specie coloris existentis in mente, & de ipso colore. nullus enim dicit, quod sit color eiusdem rationis, nec quod possit abstrahi vna communis ratio coloris ab ipsis, sicut in proposito de verbo reali, & eminentissimo, quod est Deus, & de verbo diminuto, quod reperitur in nobis.

Nec valet etiam secundum, vbi considerandum, quod apparere non est aliud, quam obiici alicui potenriae cognitiuae. omne enim, quod apparet, alicui cognoscenti apparet; contingit autem huiusmodi habitudinem per apparentiam importatam, aliquando quidem esse peni tus diminutam, & esse quid rationis; aliquando vero esse habitudinem realem, sicut dextrum in animali est habitudo, & tamen in columna est aliquid rationis, & diminutum. sic ergo in diuinis habitudo per apparentiam importata non est diminuta, sed est vere realis, & idcirco non est verum, quod verbum in diuinis habeat modum existentiae diminutum.

Quod vero additur de patre, quod habet esse reale, dicendum, quod non, quoniam subsistit, vt Deus, huiusmodi apparentiam producens, & formans: formare autem, & formari proportionaliter se habent, vt vbi formari, seu apparere intentionale, quod est ibi intentionale, quod est apparentiam istam formare, vbi vero realis est apparentia, ibi & producere sit reale, quocirca pater, qui Deus subsistens est per modum dicentis huiusmodi apparentiam realem non magis perfecte subsistit, quam filius, qui Deus est subsistens per modum realiter apparentis.

Non obstat etiam tertium. quod enim apparens verum non sit, dupliciter potest intelligi.

Primo quidem referendo ad rem, quae apparet, quasi res, quae apparet non possit essse vera, & apparere, & hoc quidem falsum est, quia verum argentum potest apparere argentum, & secundum hoc verus Deus potest esse positus in esse apparenti.

Secundo vero, vt referatur ad apparentiam, quasi habitudo apparentiae non possit stare cum veritate, & realitate, sic quod apparentia non possit esse habitudo realis, & sic etiam non est verum, quod veritas, & apparentia opponantur, nisi apparentia pro fictitio sumatur, & si accipiatur pro habitudine ad cognitiones, secundum quam dicimus, quod omne apparens alicui cognoscenti aptitudine, haec habitudo potest esse realis, & diminuta.

Non obuiat quoque quartum. non est enim verum, quod filius sit bis Deus, sed est verus Deus positus in esse apparenti. non enim apparere, seu respectus apparentiae dat sibi, quod sit Deus, sed tantummodo, quod sit verbum. vnde Deitate, & apparentia habet, quod sit Deus, & verbum, cum persona illa constituatur ex Deitate, & generari, seu dici, quod non est aliud, quam apparere, quod omne quod dicitur, alicui dicitur, seu exprimitur, vel obiicitur, vt appareat illi.

Non obsistit etiam quintum, vbi considerandum, quod habitudo appartẽiae, qua formaliter res ponitur in quodam esse apparenti, respicit duo; vnum quidem, vt a quo oritur; aliud vero, vt cui oritur; res namque, quae apparet, virtute alicuius apparet, & alicui apparet, & secundum hoc est vna simplex habitudo aspiciens illud, cuius virtute est, & illud, cui est. primum autem aspicit tamquam originans, secundum vero tamquam determinans, & ideo a primo distinguitur realiter, si apparentia realis sit, quoniam idem non potest originare se; a secundo vero non oportet, quod realiter distinguatur, quia idem potest sibiipsi apparere. vnde terminus apparentiae non oportet, quod ab ipsa apparentia realiter distinguatur, cum vero se habeat per modum originantis, vel originati. nec enim apparentia oritur ab eo, cui apparet. nec enim illud apparet ab apparentia. secundum hoc ergo apparentia, in qua con sistit ratio verbi diuini respicit per modum, cui apparet Trinitatem totam, scilicet patrem, & spiritum, & ipsummet verbum, & hoc quia est intelligere, vt supra dictum est, ideo intelligere est tribus commune: respicit autem per modum principij, virtute cuius oritur solum patrem, & quia nil aliud est dicere sibi, vel alteri facere apparere, & per consequens non est aliud, quam apparentiam imprimere, & causare. idcirco solus pater dicit verbum, nec tamen solus intelligit, quia non soli sibi apparentiam illam facit.

Et si dicatur, quare non soli sibi facit, sicut solus eamfacit, dicendum est, quod originare, seu facere non potest communicare illi, quod constituitur ex apparentia originata, quia tunc sequeretur, quod suum constituens originaret id, quod ex apparentia constituitur sibi, communicaretur sibi causare huiusmodi apparentiam, ita impossibile est, vt verbo communicetur, quod dicat, similiter est impossibile, quod communicetur spiritui sancto, quia praesupponit proprietatem verbi, quae est apparentia, cum procedat a filio, & a patre: non est autem impos sibile, quod verbo communicetur esse terminum apparentiae, quia idem potest sibiipsi apparere, nec est realis distinctio de necessitate inter id, quod apparet, & illud, cui apparet, sicut est de necessitate inter id, quod apparet, & id, virtute cuius causatiue, & originatiue apparet. sic er ergo pater communicat filio, & spiritui sancto, omne, quod non includit incompossibile, aut repugnantiam, & ita intelligere, & esse id, cui fit apparentia, vt sit vnum, & idem intelligere in tribus, non tamen communicat aliis apparentiam istam formae, & ita nec dicere, cum hoc sit impossibile, nisi posset communicare alicui, quod produceret se, aut illud, a quo procedit, quod omnino est impossibile.

Et si dicatur vlterius, quod dicere non est ap parentiam illam produccre, sed aliquid substra tum, in quo apparentia ista fundetur, cum apparentia sit relatio, quae immediate acquiri non potest, dicendum, quod sicut dici non est relatio, sed habet potius modum praedicamenti passionis, vt superius dictum fuit, sic est de ipso apparere. dici enim passiue sumptum respicit, vt a quo dicitur, & cui dicitur, dici autem alicui non est, nisi fieri apparens illi. vnde patet, quod apparere, & dici sunt vna, & eadem habitudo, nisi quod apparere importat illam, vt respicit terminum, cui fit, & id, a quo fit.

Non procedit etiam sextum. verum est enim, quod verbum est diuina essentia, & omnis creatura, & omnis personalis proprietas, posita in esse apparenti, a sola tamen diuina essentia realiter non differt, a creaturis, & proprietatibus habet, quod realiter distinguatur pro eo, quod non sunt id, quod per prius ponitur in esse formato, sed sola diuina essentia, quae per prius est iutellecta, & per prius apparet per huiusmodi apparentiam intellectui existenti tribus. est enim primum intelligentiae intelligibile diuinae intel lectionis. vnde verbum essentiae est idipsum, quod diuina essentia; verbum autem proprietatum, aut creaturarum non oportet, quod sit idipsum, quod proprietates, & creaturae, quia non est immediatum verbum, nisi solius essentiae, sicut nec diuinus intellectus terminatur immediate ad creaturas, sed mediante sua essentia.

Non valet etiam septimum, quod licet diuina essentia sit summe intelligibilis, & apta nata apparere, non tamen suum apparere est idem, quod essentia, & ideo necesse est, dum intelligitur a patre, quod appareat sibi, & ita quod pater ponat eam in esse apparenti, vel reali, vel di minuto, & per consequens, quod conduplicet se, vel intentionaliter, vel realiter, esset autem im perfectionis, si talis apparentia esset intentionalis, vel diminuta, quare restat, vt sit realis. vnde & beatus videndo eam, ponit ipsam in esse quodam apparenti sibiipsi intentionaliter, & diminute.

Et si dicatur, quod huiusmodi apparentia im mediate potest fundari in essentia, & ita non oportet, vt ponatur in aliud esse, dicendum, quod verum est, sed ipsam fundare huiusmodi apparentiam, est ipsam poni in esse apparenti, quoniam non se habet per modum fundamenti distincti, & substrati, sed per modum cuiusdam distinguibiliter adunati cum illo apparere reali, & propter hoc consurgit vnum simplex consti tutum ex huiusmodi essentia, & huius apparere.

Non obstat etiam octauum. verum est enim, quod pater, & filius, & spiritus sanctus intelligunt in seipsis formaliter, inquantum cuilibet apparet verbum in seipso, quilibet etiam dicitur obiectum, ratione diuinae essentiae, quae eadem est cum quolibet, & quae cuilibet obijcitur, non tamen esse cuiuslibet est esse obiectiuum, siue esse apparens reali apparentia, sed solus filius est isto modo obiectum, quod eius subsistere proprium consistit in obijci, & quoddam apparere reali. Et si dicatur quod secundum dicere verbi, quod est notionale praecedit intelligere, & per consequens essentiale dependebit a notionali, dicendum quod intelligere praeexigit dicere, non quia intelligere causetur a dicere, sed quia apparentia causetur ab eo, apparentia autem non est intelligere, sed est intelligere id, cui fit huiusmodi apparentia. vnde ille intelligit, cui aliquid, tamquam prius apparet; non est autem inconueniens, quod aliquod essentiale indigeat notionali eo modo, quo expositum fuit supra distin. 6. & in hoc secundus articulus terminetur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Vbi declarantur quatuor ex praedictis, & primo de imagine quomodo sit nomen personale opinio Graecorum.

CIRCA tertium uero considerandum est, quod ex praedictis potest videri veritas ali quorum, quae consueuerunt circa istam materiam dubirari, & primo quidem de nomine imaginis, an sit proprium filij, vel competat spiritui sancto in diuinis. Dixerunt enim graeci, quod spiritus imago est, sicut & filius, cum procedat in identita te naturae, & sit simillimus patri, sed hoc stare non potest, quia de spiritu sancto non legitur in scripturis, quod sit imago, sicut de filio dicitur ad Heb. I. Quod est splendor gloriae, & figura subsian tiae eius, seu caracter. secundum aliam litteram, & 1. ad Coloss. ait Apostolus, quod est imago Dei inuisibilis primogenitus omnis creaturae. & Sapientiae 7. dicitur de Sapientia increata, quae verbum est, quod est speculum sine macula maiesttas Dei, & imago bonitatis illius. vnde August. 5. de Trin. dicit, quod filius verbum dicitur, quo imago, & quod solus filius est imago.

Opinio Riccardi de S. Victore 6. de Trinit. c. 4.

PROPTEREA dixerunt alij, quod solus filius est imago patris pro eo, quod ratio ima ginis non attenditur penes essentialia, sed penes proprietates, & quia filius assimilatur patri in hoc, quod ab eo emanat Deus per spirationem, sicut a patre. spirat enim filius spiritum sanctum, sicut pater, ideo filius imago dicitur, cum imite tur patrem in hoc; spiritus autem sanctus, cum non producat ex se Deum, nec imitetur patrem, & filium in aliquaproprietate personali, dici non potest imago. vnde posset ratio sic formari, quod imago non attenditur penes intrinseca, sed quasi penes extrinsecam similitudinem. statua enim, quae est imago hominis non assimilatur sibi in interioribus, sed in extrinsecis, vtpote in figura, sed licet filius, & spiritus sanctus assi milentur patri in intrinsecis, & essentialibus, solus tamen filius assimilatur sibi in proprietate, quae est quasi extrinseca, videlicet in spiratione, qua- producitur Deus spiritus sanctus. ergo solus filius est imago patris.

Sed hic modus stare non potest, non quidem propter hoc, quod aequalitas, aut similitudo pe nes relationes originis non attendantur, sicut aliqui dicunt. imago enim talem similitudinem non excludit, vt infra patebit, sed propter hoc, quod filius non est imago in eo, quod spiratur, sed in eo, quod filius. dicit enim Magister in littera, quod eadem proprietate. seu notione dicitur verbum, & imago, qua filius, & Augus. 5. de Tri. dicit quod in omnibus his vocabulis filius, verbum, & imago refertur persona filij ad patrem. certum est enim, quod inquantum spirator filius non refertur ad patrem. vnde non potest dici, quod in hoc sit imago, quod spirauit spiritum sanctum, immo in hoc, quod est verbum, & filius.

Opinio aliorum.

ET ideo dixerunt alij, quod spiritus sanctus non est imago, quia non potest dici imago solius patris, aut solius filij, non quidem filij, ne sit imago imaginis, nec patris, quia non immediate refertur ad patrem, sed mediante filio, nec vtriusque, quia duorum non potest esse vna imago.

Sed nec ille modus competens est; tum quia non apparet, cur non possit dici vna imago patris, & filij, sicut, & vuum donum: tum quia pater, & filius sunt vnus spirator, & vnum in spirando. vnde non apparet, cur non possit eorum esse vna imago, inquantum sunt vnum: tum quia falsum est, quin spiritus sanctus immediate referatur ad patrem,

Opinio S. Tho. par. 1. q. 31. art. 1. & 7.

ET ideo dixerunt alij, quod de ratione ima ginis est similitudo in specie, vel saltem in aliquo signo speciei, & maxime in figura, nam diuersorum animalium diuersae sunt figurae; non autem diuersi colores, & ideo si depingatur color alicuius in pariete, non dicitur imago, nisi depingatur figura, vltra hoc autem requiritur origo, quia vt Aug. dicit in lib. 83. quaestionum. vnum enim non est imago alterius, quia non est de illo expressum. secundum hoc ergo filius, qui procedit, vt verbum, de cuius ratione est similitudo speciei ad id, a quo procedit, vt amor, de cuius ratione non est, quod assimiletur in specie ei, a quo procedit, quamuis hoc competat amori, qui est spiritus sanctus, inquantum est amor diuinus, non per generalem rationem amoris.

Sed nec iste modus est congruus: tum quia spiritus sanctus non procedit, vt amor, vt supra dictum est, sed potius, vt amans in quodam esse donato per vim amoris; amans autem sic positus gerit similitudinem sui ipsius, inquantum emittit, & donat, sicut, & verbum simile est ei, cuius est verbum: tum quia saltem amor diuinus, inquantum huiusmodi similis est ei, a quo procedit secundum istos, & per consequens spiritus sanctus, inquantum huiusmodi erit imago: tum quia isti dixerunt alibi, quod ex hoc, quod aliquis rem aliquam amat, peruenit quaedam impressio rei amatae in affectum amantis, secun dum quam amatum dicitur in amante, sicut intellectum in intelligente; talis autem, impressio representat spiritum sanctum. ergo habuerunt dicere consequenter, quod spiritus sanctus est similitudo rei amatae, & ita imago: tum quia de ratione imaginis non videtur, quod sit origo ab eo, cuius imago est, alias soli carpentarij haberent imagines, qui sciunt illas sculpere, nec essent imagines aliorum, & tamen imago diceretur, dato quod non esset producta, dum tamen ad representandum esset ordinata. ouis enim non dicitur imago ouis alterius, quia non est quid ordinatum ad ipsam representandum.

Opinio aliorum.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod imago non conuenit diuinis proprie. non enim conuenit Deoin ordine ad creaturas, quia de ratione imaginis est, quod sit aliquid productum ad imitationem alterius, cuius imago est; nihil autem diuinum productum est ad imitationem creaturae, sed potius econuerso. vnde Deus non est imago creaturae, nisi improprie accipiendo imaginem pro exemplari, quomodo sumitur. Genes. 1. cum dicitur. Faciamus hominem ad imaginem, & similitudinem nostram. Nec etiam vna persona est proprie imago alterius in diuinis, quia vbi non est propria realis similitudo, non potest esse imago, inter personas diuinas non est similitudo propria, & realis. non enim ratione proprietatum personalium, & originum, quia, pe nes eas nec similitudo attenditur, nec aequalitas secundum Augustinum, qui ait, quod cum quaeritur quis de quo, non est quaestio aequalitatis, sed originis, nec etiam penes essentialia, quia in illis personae sunt eaedem simpliciter, & non aequa les, vel similes, quare vna persona non est alterius imago proprie, improprie tamen sumendo imaginem habet locum in diuinis, & conuenit tam filio, quam spiritui sancto pro eo, quod vterque producitur in similitudine, & aequalitate ad patrem, appropriatis tamen filio, quia, & ratione nominis habet, quod sit similis patri. dicitur enim filius, quasi sit, sicut pater, non sic autem de spiritu sancto, & iterum ex modo suae processionis habet filius, quod sit similis, quia procedit per modum naturae & est uis assimilatiua, spiritus autem per modum voluntatis, per quam non semper simile producitur, sed quale, & sicut placet voluntati.

Sed nec iste modus dicendi congruus est. Primo quidem in hoc, quod ait, quod Deus non dicitur imago creaturae, imago namque ab imitatione dicta est quasi sit imitatio. vnde illud, quod imitatur ab aliquo, tamquam exemplar, & illud, quod imitatur tamquam exemplatum dici potest imago, & secundum hoc scriptura asserit hominem factum ad imaginem Dei, & Aug. de fide ad pet. asserit, quod vna est sanctae Trinitatis Deitas, & imago, ad quam factus est homo. Secundo vero in eo, quod ait nomen imaginis non conuenire proprie filio cum expresse dicat Aug. 9. de Trinit. quod verbum dicitur: quo ima go, & quod est imago patris, quemadmodum, & filius; constat autem, quod proprie dicitur filius ergo & imago. Tertio quoque in hoc quod ait, imaginem attendi, penes essentialia, quae sunt eadem, expresse quidem 6. de Trin. asserit Aug quod eo dicitur filius, quo verbum, & imago, & Magister asserit, quod eadem proprietate, & notione dicitur filius imago, & verbum. vnde patet, quod non ratione essentiae est imago, sedl ratione suae proprietatis. vnde res positae inesse obiectiuo habent, quod sint imagines ratione apparentiae, vt statim patebit. Quarto vero in hoc, quod ait, spiritum dici posse imaginem. dicit enim August. quod solus silius est imago, quemadmodum & filius; constat autem, quod proprijssime est filius, ita quod spiritus sanctus nullo modo est filius. ergo sic est imago, quod spiritus sanctus nullatenus est imago.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem quod imago non accipitur in diuinis secundum rationem generalem, qua fimilitudines corporales representantes figuras animalium dicuntur imagines, nec etiam secundum quod filij dicuntur imagines, aut parenti similitudines, sed secundum rationem propriam imaginis, quae reperitur in actibus cognitis. obiecta enim posita in esse apparenti dicuntur imagines, sicut apparet in speculis, nam perspe ctiuus rimatur loca imaginum secundum situs in quibus rem visam necesse est apparere, & secundum hanc rationem res posita in esse apparenti apud sensum exteriorem, sen interiorem, vel intellectum appellatur imago. sicut ergofilius in diuinis non dicitur qualitercumque, sed filius mentalis, quod verbum est, sic nec imago qualiter cumque dicitur, sed imago mentalis.

Secunda vero propositio est, quod filius non dicitur imago ratione essentialium, in quibus patri assimilatur, vel potius identitatur, sed ta tione proprietatis personalis, non quidem spirationis actiuae, sed filiationis siue passiur locutionis, quemadmodum dicit Magister, quod eodicitur verbum, quo filius. vel imago.

Est enim sciendum, quod res posita in esse apparenti non est imago rei exterioris ratione absoluti sui, quia in hoc non est aliud a re extra, vt saepe dictum est. Rosa enim, quae lucet in mente non est alia a particularibus rosis existentibus in re extra. est ergo imago ratione essentiz apparentis. omne enim, quod facit aliud apparere dicitur imago illius, dum tamen ad hoc or dinetur, & quia res posita in esse apparenti facit res, quae sunt extra intellectui apparere, ratione huius apparentiae res in tali esse posita appellatur imago. sic ergo patet, quod verbum ex eaproprietate, qua verbum est dicitur imago.

Tertia quoque propositio est, quod licet spiritus sanctus, in essentialibus omnibus similis sit patri, & filio, non est tamen imago, quia suaproprietas non est realis apparentia. non enim producitur, vt apparatus, sed magis, vt latio- seu amorosus impulsus. vnde sola illa, quae ordi nata sunt ad exhibendum aliud in esse praesenti, & apparenti dicuntur imagines, & ideo in humanis filius est imago patris, & non econuerso, quia natura ingeminauit, quod pater saluetur in filio, & quasi representetur in ipso, spiritus sanctus non emanat in tali esse praesenti, vt faciat apparere, sed est potius impulsus quidam amorosus. vnde non potest dici imago.

Ex praedictis autem colligi potest sufficientia nominum, quae filio appropriantur ratione sui modi proprij emanandi, nam dicitur proles, partus mentis, conceptus, & filius, pro eo, quod de ratione emanationis suae est, quod ita dicatur, & concipiatur eo modo, quo proles dicitur, & verbum, declaratiua notitia, splendor, & lumen paternae gloriae, eo quod emanat, vt notitia obiectiua, cuius est manifestare. quasi enim res in memoria sunt in abdito, quia non ponuntur in esse obiectiuo: manifestare autem est proprietas luminis. procedit ergo filius, tamquam splendor, dicitur quoque imago, speculum, caracter, figura, & species, pro eo, quod emanat in quodam esse apparenti, quo pater sibi ipsi appa ret, vt dictum est, dicitur etiam veritas, inquan tum ponitur in esse obiectiuo, & ex eadem ratione appellatur sapientia, & ars Dei patris. Et per idem potest patere de ceteris nominibus appropriatis.

An verbum dicatur essentialiter, vel personaliter Opinio quorumdam.

SECVNDO vero consuetum est dubitari de nomine verbi, an essentialiter, vel nominaliter in diuinis dicatur. Circa quod dixerunt aliqui, quod verbum de vi vocis, & proprie essentiale aliquid dicit, & non personale ex appropriatione, cum trahitur ad personale, sicut, & sapientia, & patet quidem primum, quia quod non importat aliquam realem emanationem actiuam, vel passiuam, sed tantum secundum rationem non est aliquid personale; personalia namque ad emanationes pertinent, verbum in diuinis est huiusmodi. est enim ipse actus intelligendi ab intelligente, & verbi a dicente, quod idem est non est realis emanatio, sed tantum secundum rationem. vnde intelligere non est intellectionem producere, sed ipsam habere, nec dicere est verbum producere, sed ipsum habere, sicut calere non est producere calorem, sed habere ipsum formaliter inhaerentem. ergo de vi vocis, & proprie verbum non dicit aliquid personale, sed potius essentiale, sicut amor, intellectio. Secundum vero patet, quia nos deuenimus in cognitionem diuinarum ex creaturis, & ideo sic videmus in Trinitate creata, quae attenditur secundum intellectum, memoriam, & voluntatem, & primum procedens est actualis notitia, quae est verbum; Secundum vero est amor, fit primae personae procedenti in diuinis nomem verbi; personae autem vltimae procedenti appropriamus nomen amoris, licet tam verbum, quam amor essentialiter dicantur. nullus ergo debet imaginari, quod filius procedat a patre per actum intellectus, & ideo sit verbum proprie, & spiri- tus sanctus per actum voluntatis, qui est spirare, & ideo fit amor proprie, quia circumscriptis omnibus actibus intellectus, & voluntatis, adhuc essent in diuinis generatio filij, & spiratio spiritus sancti, per accidens competentes naturae propter suam foecunditatem, sed talia nomi na eis appropriantur propter illa, quae videmus in trinitate creata.

Sed hic modus dicendi euidenter deficit in tribus, Primo quidem in hoc, quod dicit, verbum de vi vocis dici essentialiter in diuinis, sicut & sapientia, appropriate tamen personaliter dicit de solo filio, omnia namque essentialia nomina, quantumcumque approprientur alicui personae, praedicantur tamen de tribus perso nis, nec vnquam in scripturis, vel a sanctis inuenium tur negari de tribus. vnde licet amor, vel charitas approprientur spiritui sancto, legitur tamen, quod Deus charitas est prima Ioann. 4. & August. 15. de Trinit. dicit, quod pater, & filius, & spiritus sanctus dicuntur simul omnes vna charitas, similiter etiam quamuis approprietur sapientia filio, numquam legimus ipsam negari de tribus, immo Aug. vt supra dicit, quod pater filius, & spiritus sanctus vna sapientia sed Doctores sancti dicunt verbum praedicari de filio, quod omnino negant ipsum dici de alijs duobus. vnde August. 5. de Trinit. dicit quod verbum quidem solus filius accipitur, non simul pater, & filius, tamquam ambo sint vnum verbum, de vi vocis non est aequale de aliqua similitudine appropriatum personae, immo nullo modo ast essentiale. Et confirmatur, quia fallit regula omnium appropriatorum, secundum quam dicitur quod filius est sapientia de sapientia, & cum ambo vna sapieutia, & lumen de lumine, & ambo vnum lumen, & ars de arte, & am bo vna ars, & tamen non dicitur silius verbum de verbo, & ambo vnum verbum 6. de Trinit.

Praeterea: Nullum essentiale propter appropriationem amittit naturam suam, nec aliae perso nae spoliantur co, propter quod appropriantur ad aliqua, alioquin tolleretur ab eis aliquid essentiale, sed nomen verbi tollitur a patre, & spiritu sancto secundum August. 5. de Trin. qui dicit, quod nec verbum, nec imago, nec filius dici tur pater, & spũs sanctus, & 15. de Tri. dicit, quod in hac Tri. non dicitur verbum, nisi filius, quod ta men esset erroneum, si verbum de ratione sua esset essentiale. ergo impossibile est illud poni.

Secundo vero deficit in hoc quod ait, verbum non importare productionem passiuam, vel em anationem realem. illud enim, quod in suo significato relationem includit, de necessitate productionem importat, quia relationes originis sunt realiter idem cum productionibus ipsis, vt visum est supra, sed Augus. 7. de Trinit. dicit, quod sicut filius ad patrem refertur, ita & verbum ad eum, cuius est verbum refertur, & propterea non eo verbum, quo sapientia, quia verbum non ad se dicitur, sed tantum relatiue ad eum, cuius est verbum, sicut filius ad patrem. ergo de necessitate in vocabulo verbi importa tur passiua productio, & origo.

Praeterea: Si verbum non importaret originem, plusquam sapientia, sequeretur, quod filius esset verbum non eo, quo filius, sed hoc negat expresse Aug. 7. de Trin. ait enim, quod eo filius, quo verbum, & eo verbum, quo filius, sapientia vero, quo essentia, & ideo quia pater, & filius vna essentia sunt, & vna sapientia, & iterum c. 5. dicit, quod verbum secundum quod sapientia est, & essentia, & hoc est, quod pater, secundum vero quod verbum, non est hoc, quod pater, sed relatiue dicitur, sicut filius, haec August. ergo im possibile est, quod verbum sit nomen essentiale, appropriatum tamen eo modo, quo sapientia, & quando includat productionem passiuam, & relationem originis plus includat sapientia.

Tertio quoque deficit in eo, quod ait, quod circumscriptio omni actu intellectus, adhuc verbum procederet in diuinis. illud enim, quod pater seipsum cogitando genuit, non gigneretur circumscripto omni actu intellectus, cum cogitatio pertineat ad actum intellectus, sed Aug. dicit de cognit. ver. vit. quod summus Deus cum seipsum talem, qualem cogitauit, proculdubio similem sibi per omnia imaginem generauit. Et infra verbum suum genuit, cum seipsum cogitando dixit. quia totam formam mundi eadem cogitatione creauit, ideo dicitur, quod omnia verbo suo fecit. Et infra cum nos aliquam rem cogitamus, ipsius rei imaginem in nostra cogitatione formamus, sic Deus cum seipsum cogitauit, similem sibi per omnia imaginem formauit, & hoc tamen verbum Dei, & infra, summus pater per verbum suum, seipsum cogitando genuit, quod in patris, & spiritus sancti essentia simul coessentiale subsistit, haec Augustinus, ex quibus euidenter concluditur, quod substracto omni actu ad intellectum pertinente non emanaret filius in diuinis.

Opinio Sancti Thomae, parte prima quaest. 24. articulo primo.

PROPTEREA dixerunt alij, quod verbum proprie acceptum, dicitur personaliter, quia conceptus cordis de ratione sua habet, quod ab alio procedat, scilicet a notitia concipientis, & ideo nomen verbi secundum quod proprie in diuinis dicitur, significat aliquid ab alio procedens, quod pertinet ad rem nominum personalium, eo, quod personae diuinae secundum originem distinguuntur. vnde oportet, quod nomen verbi secundum quod proprie in diuinis accipitur, non sumatur essentialiter, sed personaliter tantum,

Dixerunt tamen alij oppositum huius dicti, scilicet, quod verbum, & similitudo rei intellectae, prout est concepta, in intellectu ordinatur ad manifestationem sui, vel alterius; ista autem similitudo, vel species potest accipi in Deo dupliciter, quia vel secundum quod est illud, quo formaliter aliquid intelligitur in diuinis, & sic est essentia diuina, & sic verbum, & illud, cuius est verbum non differunt, nisi secundumrationem Alio modo, prout illa species, vel similitudo rei intellectae est aliquid distinctum ab eo, cuius similitudinem gerit, & sic persona filij proprie dicitur verbum, non tamen proprer hoc est, nisi vnum verbum in diuinis, quia persona non distinguitur ab essentia.

Sed nec iste modus dicendi competens est, quantum ad vltimum dictum, quia species, vel similitudo, quae est ratio intelligendi nullo modo dicitur verbum: tum quia nomine verbi im portatur relatio ad dicentem, vt statim dictum est: tum quia de ratione verbi, quod sit proles mentis, & partus secundum August. 9. de Trin. qui dicit, quod verbum nostrum de sola scientia nostra nascitur, & infra verbum verum non est, nisi quod de ré, quae scitur, gignitur, & vbique hoc innuit August. vnde patet, quod similitudo, vel species non habet rationem verbi.

Opinio quorumdam aliorum.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod verbum, & est essentiale, & est notionale, secundum quod est duplex notitia. est enim quaedam notitia realiter producta, & emanans a memoria, & haec est intellectio, seu notitia essentialis; quia secundum rationem intelligendi, diuinum intelligere procedit a potentia intelle ctiua, & talis notitia est verbum secundum rem, & illud est personale, & verbum secundum rationem procedens, & illud essentiale est.

Sed nec iste modus conueniens est in duobus. Primo namque deficit in motiuo, quia imaginatur, quod in diuinis sit ratio intellectus potentiae, & quod intellectio actualis secundum rationem eliciatur ab intellectu; hoc autem secundum ostendetur inferius, vbi declarabitur, quod inDeo non est, nisi intelligere actus omnino elicitus se cundum rationem, & mere subsistens. vnde non est ibi ratio intellectiuae potentiae.

Secundo vero deficit in hoc, quod ponit verbum secundum rationem, & essentiale. oppositum enim huius dicit Aug. 15. de Trin. ait enim, quod non est verbum in diuinis, nisi filius, & contra perfidiam Arrianorum dicit, quod solus filius verbum est in diuinis, & Anselm. monol. 62. ait, quod impossibile est in summa essentiaverbum aliud esse praeter illud, quod nascitur, vt imago, & vere filius Dei, similiter Riccar. 6. de Trinit. dicit, quod vnus solus in Trinitate dicitur verbum Dei, scilicet solus filius.

Praeterea: Nullus distinguit in diuinis dupli cem filium, vnum realem, & alterum rationis, sed idem est iudicium de verbo, & filio, quia eadem notione est filius, quo verbum, & verbum, quo filius secundum Augustinum, & Magistrum in littera. ergo incompetenter distinguitur duplex verbum, reale, & rationis, essentiale, & personale.

Opinio Scoti. 1. sentent. distinct. 27. quaest. 2.

QVOCIRCA dixerunt alij. quod verbum est tantummodo personale in Deo, quia concretum, & abstractum significant idem per se, licet sub alio modo significandi, sicut filiatio, & filius; abstractum autem verbi potest dici verbatio, quae non est aliud, quam passiua expressio alicuius de intellectu. vnde importat notitiam actualem, cuius est talis expres- sio per modum connotati, & quoniam in diuinis actualiter exprimi per modum notitiae subsistentis competit soli personae secundae in diuinis, ideo verbum est mere personale, & proprietatem personalem significat; quamuis autem intellectio actualis patris sit, quasi genita virtute memoriae, vt in patre, non tamen est vere genita, quia non distincta realiter, & ideo non est verbum

Sed nec iste modus dicendi videtur congruus in duobus.

Primo quidem in eo, quod ait, verbum significare notitiam genitam, vel expressam. ostensum est enim supra, quod verbum non emanat, vt intellectio actualis, sed vt notitia obiectiua.

Secundo vero in eo, quod ait, intellectionem patris esse, quasi genitam virtute memoriae, vt in patre. secundum hoc enim habuerunt conce dere consequenter, quod haberet rationem ver bi, saltem secundum rationem. sicut enim se habet notitia realiter genita, & realiter a gignente distincta ad omne verbum reale, sic notitia secundum rationem genita, & a gignente secundum rationem distincta ad esse verbum rationis, sed illa notitia sic realiter genita est verbum reale secundum eos. ergo notitia secundum rationem genita, & distincta ratione a memoria. vt in patre, erit verbum secundum rationem, & ita duplex verbum, quod impugnatum est in praecedenti opinione.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur. vnde omnino concedendum est, quod verbum dicitur personaliter, & nullo modo essentialiter, sicut & nomem filij, vel imaginis, cuius ra tio est, quia verbum non est aliud in diuinis, quam Deus positus in esse conspicuo, obiectiuo, & ap parenti, sed manifestum est, quod nil habet tale esse, nisi solus filius in diuinis, nec realiter, nec secundum rationem, realiter quidem non, quia non pater, nec spiritus sanctus, cum pater subsistat per modum dicentis, & apparentiam realiter inferentis, nec spiritus sanctus, cum non subsistat per modum doni, & dati ex vi amoris, nec etiam essentia cum abstrahat, quantum est ex se ab omni modo subsistendi, nec apparet sibi aliqua ex tribus, sed omnibus indistinguibiliter adunantur.

Nec iterum secundum rationem habet in diuinis aliquid esse tale, quia tunc apparentia illa esset intentionalis, & diminuta, & egeret diuinus intellectus aliquo diminuto, quia principia, & apparentia huiusmodi, sine qua non intel ligeret, quod esset taliter apparens, & praesens. ergo necesse est, quod non sit aliquod verbum aliud a filio in diuinis, nec reale, nec rationis.

Et si dicas, quod pater est praesens sibi ipsi, & spũs sanctus apparet sibi ipsi, & similiter essentia ap paret in omnibus tribus, dicendum, quod pater, vt ap parens sibi ipsi duo importat, scilicet apparentiam, & idipsum, quod est, videlicet essentiam essentia autem, vt apparens verbum est, & filius, quoniam talis apparentia non est fictitia, sed ali quid reale in Deo. vnde pater, vt constituit seip sum sibi prae sentem, aut apparentem necessario gignit verbum, & distinguitur ipse, vt apparens a seipso personaliter, quamuis omnino essentialiter sit idem

Et si dicatur vlterius, quod pater ponit suam personalitatem, & suam proprietatem personalem in esse apparenti, cum sua personalitas sibi ipsi sit praesens, & intelligatur ab eo, & ita verbum erit patris personalitas, & proprietas, vt apparens. vnde posset sic argui, omne, quod ponitur in diuinis in esse apparenti est verbum, personalitas patris, & sua paternitas ponitur in esse apparenti, cum intelligatur. erit ergo verbum, dicendum quod contradictio est, personalitatem patris poni in esse apparenti, & quod remaneat personalitas, quoniam esse apparens est modus intrinsecus subsistendi. vnde id, quod apparet, & sua apparentia sunt inuicem distincta, & ideo constituunt suppositum, similiter etiam impossi bile est, quod dicere ponatur in esse apparenti, siue paternitas, cum dicere, & dici sint opposita; apparere autem non est aliud, quam alicui dici. vnde regula generalis est, quod omne posi tum in esse apparenti remanet illud idem, quod erat sine esse apparenti, nisi sit opposito inter esse apparens, & ipsum, & est simile ad hoc de lapide existente extra, & suo existere. ambo enim apparent intellectui consideranti, quod res est extra. lapis ergo, & suum existere extra, sic capiunt esse apparens, quod illud in mente apparens est vere lapis, qui est extra, non tamen ipsum esse extra, quia opponitur esse apparens, & esse extra, nec vnum est aliud. cum ergo arguitur, quod omne positum in esse apparenti, in diuinis est verbum, verum est, nisi esse apparens illi opponatur, nam si opponitur sibi esse apparens, non est idem cum ipso, & sic ponitur apparere. Et cum additur, quod personalitas patris, & sua proprietas, quae est dicere, vel generare ponun tur in esse apparenti. Respondetur, quod eorum ap parentia non est idipsum, quod generare, aut personalitas, immo oppositum, & ideo non infertur, quod personalitas patris sit verbum. vnde procedit haec instantia ex falsa imaginatione, quasi omne positum in esse apparenti, sit idipsum cum eo, quod est in se; hoc autem verum est in omni alio, quam in illo, quod opponitur ipsi esse apparenti, & ideo cum pater seipsum ponit in huiusmodi esse, ipse sic positus idem est cum ponente, praeterquam in ponere, & poni, quae ad inuicem opponuntur.

An dicere sumatur essentialiter, vel notionaliter in diuinis. opin. Dur. I, sent. dist. 27. quaest. 2.

TERTIO vero consuetum est dubitari de ipso dicere, an sumatur essentialiter, vel personaliter in diuinis, & dixerunt aliqui, quod dicere est actus essentialis, & nullo modo perso nalis. est enim communis tribus, quia pater di cit se, & alios duos, & similiter filius. vnde non est aliud dicere, quam intelligere, & intueri, pro hac autem opinione videtur dictum Ansel. monol. vbi dicit, quod certissimum est, quod singularis quisque in diuinis est Dominus, & vnusquisque seipsum, & duos alios dicit. nihil enim aliud est summo spiritui huiusmodi dicere, quam quasi cogitando intueri, sicut nostrae mentis lo cutio non est aliud, quam cogitantis in spectio. Sed hic modus dicendi omnino impossibilis est, quia probatum est supra ex dictis Augus. quod vnum solum est verbum in diuinis; certum est autem, quod dicens, quod refertur ad Deum est verbum. omne dicens a Deo verbum dicit. ergo impossibile est, quod sit aliud dicens, quam pater in diuinis. Et confirmatur, quia Aug. 15. de Trinit. dicit, quod tamquam seipsum dicens, quod pater genuit verbum sibi aequale per omnia. non enim seipsum integre, perfecteque dixisset, si mi nus aliquid, aut amplius esset in eius verbo, quam in ipso, & c. 17. subdit, quod sicut in Trin. non dicitur verbum Dei, nisi filius, sic nec de quo est genitum verbum, nisi pater, & 7. de Tri. ait, quod dicens illo coeterno verbo, non singularis intelligitur in diuinis, & ibi determinat, quod non ita est sapiens, quomodo dicens. vnde manifestum est, quod dicere est actus productiuus, & personalis.

Opinio Scoti, I, senten. distin. 27. quaest. 2. & aliorum quorumdam.

PROPTEREA dixerunt alij, quod sicut ver bum non sumitur, nisi personaliter ita quod solus filius est verbum, ita nec dicere sumitur, nisi notionaliter, & competit soli patri, sed contra istum modum dicendi est auctoritas Ansel. superius allegata, quae dicit, quod quaelibet persona in diuinis est dicens seipsam, & alios duos.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT nunc dicere, quod videtur. vnde dicendum est, quod dicere est aequiuocum. quandoque enim sumitur pro exprimere, & for mare verbum, & sic est notionale, & conuenit so li patri, quandoque pro recipere verbum, & intueri, seu intelligere, & sic est commune tri bus, quia singularis trium verbum recipit obiectiue, & intuetur, ac intelligit, & secundum hoc loquitur Ansel. quod quilibet trium dicit seipsum, aut alios duos, hoc est intelligit, & intuetur vt ipsemet se exponit dicens, quod non est aliud summo spiritui dicere, quam cogitando intueri; ratio vero, quod dicere sumatur aequiuoce, & non verbum, haec est, quod definibile est distingue re, & est in actu intellectus dicere ab intelligere. inquantum enim virtute ipsius actiua res ap paret passiue, appellatur dicere, seu loqui actiue; prout autem sibi fit apparitio, dicitur intelligere, & ratione huius propinquitatis aliquando sumitur dicere pro intelligere, & intueri, non est autem ita de verbo, quin statim patet, quod est aliquid productum, & per consequens pertinens ad personam

Est tamen sciendum, quod dicere aliquando sumitur pro manife stare, eo modo, quo Deus di citur loqui rationali creaturae, ipsam illustrando, sicut locutus est prophetis, & sic sumitur essenrialiter, sed non loquimur hic de ipso dicere, nisi, vt est ad intra.

An verbum importet specialem respectum ad crea.. turas, quem aliae personae non importent, opinio. S. Thomae parte 1. q. 34. ar.4. in solut. primi argumenti, & aliorum.

QVARTO quoque consuetum est dubitari de verbo, an respectum importet ad ereaturam ex sua proprietate personali, & voluerunt aliqui dicere, quod non, sed tantum ratione essentiae, quae includitur in significato persona. sicut enim proprium est filij, quod sit genitus, sic proprium est eiusdem, quod sit genitus creator, & genitus Deus. vnde nihil prohibet, quodratione essentiae respectum importet ad creaturã; hanc autem opinionem confirmarunt aliqui multipliciter.

Primo quidem, quia verbum non habet respectum ad creaturam, nisi vel ratione scientiz, vel ratione idaearum practicarum, & speculatiuarum; haec autem omnia ratione essentia sunt aequaliter in qualibet per sona, nisi quod in vua est ex se, in alia vero, quia producta ab altera, nihilominus propter hoc non variatur respectus, sicut si imago ab vno speculo reflecteretur in aliud, eundem respectum repraesentatiuum haberet imago in tertio ad rem principiatam, quam haberet in primo.

Secundo vero, quia Anselm. dicit monol. 35. quod quia verbum simile est patri consequitur necessario, vt omnia, quae sunt in illo eadem, eodem modo sint in verbo eius, & concludit, quod quemadmodum sunt in verbo eius omnia, via, & veritas, ita sunt in scientia patris, & c. 38. di cit, quod certum est vnicuique personarum sigillatim, & vtrisque simul in esse quicquid sunt in essentia, & quicquid sunt ad creaturam, vt in eo, quod sunt substantialiter, vel quod sunt ad creaturam semper indiuiduam teneant vnitatem & subdit, quod non sunt duc in aliquo, quod significet essentiam, aut habitudinem ad creaturam, ex quibus concluditur, quod nullus respectus est in verbo ad creaturam, qui non sit communis ceteris personis.

Tertio vero idem patet, quod proprietas relatiua non videtur fundare alicuius respectus ad creaturam, nec creaturae dependent a proprietate aliqua personiali, & per consequens ver bum non habet ratione proprietatis, quod iportet respectum ad creaturam, sed rationsessentiae, quae communis est tribus, dixerunt isti, quod respectus communis tribus personis appropriatur filio ratione declarationis. nam alit personae non habent sic declarare. sed hic modus dicendi stare non potest, quin verbum pes suam propriam rationem singulari modo connotet creaturam, quo nec esse connotat, nec alia persona. cui enim competit singulariter notare aliquid in obliquo, quod alteri non competit illud, secundum propriam rationem connotat id, quod dat intelligendi in obliquo, sed manifestum est, quod verbum creaturae dat intelligi in obliquo. non enim spiritus, est spiritusess sentiae, & creaturae omnis, proprie etiam dicitm quod creaturae dicuntur verbo, & nullus dicit quod dicantur patre, vel spiritu sancto et- secundum suam propriam rationem verbum connotat creaturas.

Praeterea: Omnis respectus, qui debetur ver bo ratione essentiae aeque importatur per filium, sicut per verbum, & eodem modo per rationem, vel per quodcumque vocabulum exprimens personam filij, sed August. dicit 83. quaestionum exponens illud. quod in principio erat verbum quod hoc loco verbum melius interpretatur, vt significetur non solum ad patrem respectus, sed ad illa, quae per verbum facta sunt operatiua potentia. ergo verbum per suam propriam rationem connotat ereaturas.

Praeterea: Illud, quod per suam propriam ra tionem non intelligitur sine aliquo videtur illud connotare, sed verbum semper intelligitur, vt alicuius verbum, vtpote creaturae, vel alterius. vnde Augustinus 7. de Trinit. dicit, quod sicut verbum, quod nos proferimus seipsum dicit, & illud de quo loquimur, sic verbum Dei, per quod facta sunt omnia ostendit patrem sicuti est, & eadem ratione possumus dicere, quod ostendat omnia. ergo de ratione verbi est, vt connotet oĩa dicta, & per ipsum verbata, vt ita liceat loqui.

Nec valent motiua, primum siquidem non quia non est verum, quod verbum connotet crea turam ratione scientiae, vel per modum idaeae per suam proprietatem. hoc enim est commune tribus, se d connotat eam per modum expres sum, vel eiusdem, de quo fertur, quia de omni crea tura formatur, quia apparentia realis, quae est verbi proprietas non solum connotat id, cui fit, immo id, cuius est talis apparentia, sicut ex terminis patet.

Nec valet secundum, quia creaturae non sunt vita in suo verbo per personalem proprietatem, sed per intellectionem essentialem, vt inferius apparebit; quod autem dicitur omnem habitudinem ad creaturam esse communem tribus personis, intelligitur de illis, quae perfectionem arguunt vt conseruator, creator, filius & huiusmodi; non autem de verbo, siue apparentia declaratiua, quae perfectionem non dicit.

Non valet etiam tertium: tum quia non est, inconueniens, quod super relationem fundetur respectus alius relationis: tum quia respectus absque alio, & proprietas verbi immediate connotant creaturas, nec propter hoc a proprietate relatiua dependebunt creaturae secundum aliquod genus causae, sed solum denominabuntur, quasi locutae, vel dictae.

Opinio aliorum.

PROPTEREA dixerunt alij, quod verbum ex sua propria ratione importat respectum ad creaturas, inquantum quidem est principium speculandi importat habitudinem ad essentias absolute; inquantum vero est practicum, & prin cipium operandi includens amorem, & actum voluntatis determinatis ad opus respectum dicit ad existentias creaturarum; istae autem relationes non sunt reales, sed rationis.

Sed iste modus dicendi stare non potest: tum quia circumscripto omni actu intellectus non manet aliqua relatio rationis; verbum autem secun- dum totam suam rationem manet in Deo, nullo intellectu ipsum considerante. non ergo in sua ra tione claudit aliquem respectum rationis: tum quia proprietas verbi est constitutiua in esse personali;nullum autem ens rationis intrat constitutionem personae diuinae, cum realissima sit: tum quia si respectus huiusinodi ad creaturam includeretur in constitutiuo personae, persona dependeret ab intellectu & a creatura, quod omnino absonum est.

Opinio aliorum.

VOCJRCA dixerunt alij, quod respectus ad creaturam non includitur infra proprietatem verbi, sed tamen est aliquid consequens. intellectus enim ex modo proprio emanationis verbi fundat respectum rationis in verbo ad crea turam, & ita non habet verbum respectum actualem ad creaturam, sed aptitudinalem tantum.

Sed hoc nihil est dictu, quia vel ista aptitudo dicit respectu realem, aut rationis, aut nullum, non realem, quia persona diuina ad creaturam realiter non refertur, nec rationis propter ea, quae di cta sunt. ergo nullum respectum dicit ad creaturam, & tamen declaratum est supra, quod verbum ex sua propria ratione circumscripto omni opere intellectus connotat creaturas.

Praeterea: Aut talis respectus aptitudinalis dicit respectum importatum per aptitudinem esse in actu, aut esse in potentia, sed non potest dicere illum in potentia, quasi verbum sit in potentia ad talem aptitudinem, quia tunc quaeretur de respectu potentiae, vtrum sit in actu, vel in potentia, & procedetur in infinitum, nec potest dici, quod aptitudo sit respectus in actu, cum non possit es se realis, aut rationis, vt dictum est. ergo impossibile est, quod talis aptitudinalis respectus includatur in verbo.

Opinio Scoti. 1. sentent. distinct. 27. quaestt.

VAPROPTER dixerunt alij. Primo quidem, quod verbum in sua quidditatiua ratione non includit respectum ad creaturam. respectus enim verbi ad dicentem, qui est passiua locutio, & respectus einsdem ad creaturam non faciunt vnum per se, cum primus realis sit, & secundus rationis, proprietas constitutiua verbi est aliquid vnum per se, & reale. non ergo respectus ad creaturam erit de quidditate illius. Secundo vero dixerunt, quod proprietas verbi connotat huiusmodi respectum ad creaturam. Tertio quoque, quod illud connotat non immediate ratione sui, sed ratione notitiae genitae, locutio namque connotat notitiam; notitia vero omnem creaturam, quae declaratur per eam, & per consequens verbum connotat, respectum ad creaturam.

Sed nec iste modus conueniens est quo ad duo. Primo quidem in hoc quod ait, quod verbum connotat respectum ad creaturam, quod non est verum, immo immediate connotat ipsam creaturam. illud enim immediate connotat, quod immediate dat intelligi in obliquo, sed verbum immediatedat intelligi creaturam, & non respectum ad eam. dicitur enim verbum creaturarum, & non verbum re spectum ad creaturas. vnde & pater verbo suo coae terno dicit creaturas. ergo verbum immediate connotat creaturas, & non respectum ad creaturas.

Praeterea: Sicut se habet diuina essentia, inquantum exemplar ad creaturas, prout sunt exenplatae, sic se habet filius, inquantum verbum ad creaturas, inquantum sunt dictae, & pro locutae a patre, sed diuina essentia, inquantum exemplar immediate ponit creaturas in esse exemplato, non mediante respectu aliquo rationis, etiam secundum istos. ergo pater verbo suo po nit creaturas in esse prolocuto immediate, seu obligationis. vnde non indiget pater ad hoc, quod dicat verbo suo coeterno omnem creaturam aliquo ente rationis fabricato ab intellectu, & per consequens verbum immediate connotat creaturas, & non respectum ad eas. Secundo vero deficit in eo, quod ait, verbum connotare respectum ad huiusmodi creaturas ratione notitiae. hoc enim verum non est, immo per proprietatem locutionis passiuae, vt declaratum extitit contra primam opinionem, & potest etiam declarari, quia notitia connotat creaturas in ratione cogniti. dicuntur enim a notitia notae; verbum autem connotat eas in ratione di cti, verbo namque creaturae dicuntur, & sunt di ctae ab aeterno a patre. non ergo verbum conno tat creaturas per rationem notitiae, sed potius ex ratione dictionis passiuae.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod proprietas non includit respectum rationis actualem, aut aptitudinalem, nec respectum realem ad creaturam, nihilominus immediate connotat eam. Est enim sciendum, quod passiua locutio, cum sit vna proprietas simplex connotat tres terminos in obliquo; vnum quidem, vt a quo est, scilicet dicens; aliud vero vt cui fit, scilicet capiens verbum, tertium quoque vt de quo fit, videlicet materiam, de qua est sermo. vnde omne verbum ab aliquo profer tur. ergo non oportet, vt passiua locutio induat respectum aliquem rationis, secundum quem connotet creaturas, vt imaginabantur positores praedicti, sed est vna simplex proprietas, quae immediate connotat illa tria, quae dicta sunt.

Secunda vero propositio est, quod haec proprietas est constitutiua diuinae personae, nec propter hoc clauditur in eius constitutiuo aliquod ens rationis, nec etiam creatura, cum non sit intrinseca locutio, sed extrinsece connotata, nec proprietas constitutiua est ens per accidens, quasi aggregans duos respectus, nec dependet in aliquo ab intellectu nostro, nec ab ipsis creaturis, quia connotans actionis non dependet, sed econuerso. vnde Deus inquantum exemplar, vel inquantum intelligens connotat creaturas, nec tamen dependet ab eis, secundum hoc etiam patet, quomodo verbum connotat cre aturas, sicut & ceterae personae inquantum intelligens, vel exemplar, seu idaea, nihilominus simpliciter eas connotat inquantum verbum, & ad hoc currit sanctorum intentio verbo approprians, quod exprimat creaturas.

Tertia quoque propositio est, quod non solum hoc modo connotat creaturas, immo pa⸗ trem, & spiritum sanctum. non enim solus pater dicit verbum, de essentia vero non dicitur proprie formari, nisi inquantum est in patre. vnde verbum est paternae gloriae, & paternae essentiae, sed simpliciter non est verbum essentiae, sed potius est essentia, & ob hoc passiua locutio, quae non est aliud, quam apparitio obiectiua; connotat quidem terminum, a quo est, vt distin ctum, & similiter terminum de quo est. apparitio enim rei aliud est a re, propter quod rosa simpliciter in mente non dicitur apparitio rosae simpliciter, sed rosarum, quae sunt extra, non quidem realitatis earum, cum sit illa realitas, sed earum, prout sunt extra, & eodem modo ver bum diuinum non est apparitio diuinae essentiae, cum sit essentia apparens, sed est apparitio patris, & spiritus sancti, & omnium creaturarum

Ex quo patet, quomodo filius est apparitio, personalitatis patris, & suae proprietatis, nec ta men est pater, aut sua proprietas, & est apparitio omnis creaturae, nec est ipsa creatura; nonest autem apparitio essentiae, sed essentia, vt ap apparens, & in hoc tertius articulus termiuetur.

Responsio ad primo obiecta.

AD ea ergo, quae superius primitus inducuntur dicendum est.

Ad primum quidem, quod temperantia posi ta in esse formato est illa, quae definitur per qualitatem, & cetera, quae ponuntur in definitione eius, anima etiam posita in esse formato est eadem substantia cum anima ponente res esse in tali obiectiuo, & conspicuo constitutaest illa, quae significatur per vocem. non enim voces significant species rerum, aut intellectiones earum, quae sunt in anima subiectiue, sed nec res ipsas, prout sunt extra, quia tunc nulla vox significaret, nisi singulare. significant ergo voces res ipsas, prout sunt in anima obiectiue constitutae in quoddam esse apparenti, & praesenti actui cognitiuo, & isti conceptus mentis obiectiui, secundum quod commentator Ammonius super lib. periermenias exponit illud Philos. voces sunt notae earum passionum, quae sunt in anima. vocat enim secundum eum Philosophus passiones, non motum appetitus sensitiuum, nec ipsam apprehensionem factam in intellectuare, sed ipsam rem prout est in intellectu. secundum hoc ergo patet, quod auctoritates praedictae pro bant, quod verbum sit positum in esse apparenti.

Ad secundum dicendum, quod res posita inesse formato est illa, quae manet in corde, & quae remanens in corde Doctoris transit in mentem auditoris. vnde illa auctoritas probat intentum

Ad secundo obiecta.

AD ea, quae secundario inducuntur dicendum est.

Ad primum, quod nec est verum de operatione immanente, quod per eam reale aliquid producatur, sed tantummodo secundum rationem.

Ad secundum dicendum, quod actus intentio non est intuitus transiens realiter super obiectum, sed tantum intentionaliter, & obiectiue, & ideo sufficit, quod res ponantur praesentes intellectui in esse apparenti, nec aliquo modo requiritur forma aliqua specularis realis, quae terminet intuitum, quia secundum hoc non intelligerentur res, quae sunt extra, quod falsum est. Et per idem patet ad tertium, & quartum.

Responsio ad tertio obiecta.

AD ea vero, quae tertio inducuntur, dicendum est, quod omnia procedunt ex aequiuocatione cogitationis, seu visionis. sicut enim conceptus quandoque dicitur de actu intellectus; quandoque vero de re obiectiue concepta, sic cogitatio accipitur pro actuali, & pro obiectiua, & vt frequentius, ac communius sumitur secundum vsum loquentium pro cogitatione obiectiua, secundum quod consueuerunt vo- cari cogitationes quaedam mundae, quaedam im mundae. haec enim referuntur ad ipsa cogitata, & non ad actus formaliter inhaerentes. omnes enim illi sunt spirituales, & mundi, esto, quod sint de immundis. sic ergo vbicumque reperitur, quod verbum sit cogitatio, vel visio, vel notitia, intelligendum est de cognitione formata, & de notitia obiectiua.

Ad quarto obiecta.

AD ea vero, quae quarto inducuntur, dicendum est, quod omnia probant, non in qualibet intellectione emanare verbum perfectum, sed in illa, quae inquisitionem sequitur, & discursum; sed quando verbum imperfectum emanat ante inquisitionem non probant, nec etiam quod notitia actus verbum sit, quin potius verbum est notitia obiectiua, vt ex praecedentibus patet.