Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio Henrici quolib. 5. q.9.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, quod voluntas, vt existens in solo patre, vel solo filio non est sufficiens principium productiuum spiritus sancti, sed prout est in duobus. Dixerunt enim, quod voluntas, vt concors sic est principium, quod concordia est de ratione ipsius: concordia autem voluntatis esse non potest, nisi sit in duobus, ad minus, propter quod pater, & filius, vt concordes in voluntate spirant spiritum sanctum. quod ergo concordia sit de formali principio productiuo spiritus sancti, apparere potest ex multis. illud enim, quod emanat, vt nexus, & vinculum, ac duorum commune videtur emanare a duobus, vt duo sunt. si enim non a duobus, vt duo, iam non erit nexus, & vinculum ex sua ratione. vinculum enim ad minus dualitatem requirit: sed Augustinus dicit 7. de Trin. quod spiritus sanctus est vnitas, & sanctitas amborum, scilicet patris, & & filij, quo vtrumque coniungitur, & seruant vnitatem spiritus in vinculo pacis, & ibidem dicitur, quod est communio consubstantialis vtrique, & coaeterna. ergo videtur, quod emanat a duobus, inquantum duo.

Praeterea: Spiritus sanctus emanat per modum amoris perfecti, & perfectissimae charitatis, sed Gregorius dicit in Homil. quod minus, quam inter duo charitas haberi non potest. ergo spiritus sanctus a duobus emanat, inquantum duo sunt, aliter perfecta charitas non esset.

Praeterea: Licet amor complacentiae possit esse eiusdem ad se, non tamen amor incentiuus, & zelatiuus, quia idem non dicitur zelare seipsum, sed spiritus sanctus procedit, vt amor incentiuus. ergo procedit ex duobus.

Praeterea: Spiritus sanctus est amor patris in filium obiectiue, & filij in patrem, sed talis amor, qui est ab vno, & procedit in alium, non potest esse, nisi ex duobus, vt duo sunt. ergo illud, quod prius.

Et confirmatur, quia Damascenus dicit lib. primo, quod spiritus sanctus a patre procedit, & in filio requiescit, quod esse non posset, nisi essent duo distincti.

Praeterea: Ricchardus dicit tertio de Trinit. quod vbi pluralitas personarum deest, charitas omnino esse non potest, & frequenter dicit in illo libro, quod amoris mutuitas exigitur ad perfectum amorem, sed spiritus sanctus procedit ex perfecto amore. ergo vt videtur spiritus sanctus procedit ex mutuo amore.

Opinio Scoti 1. Sent. dist. I. quaest. 2. & in secunda diStinct. I. quaest. 1.

TVERVNT autem alij per oppositum dicentes, quod concordia voluntatis non est de ratione principij productiui, nec amoris mutuitas, quinimmo voluntas, vt in patre est principium sufficiens spiritus sancti: pater namque in illo priori originis, quo praecedit filium habet omnem perse ctionem simpliciter, sed voluntas pertinet ad perfectionem simpliciter. ergo pater habet voluntatem sufficientem, & foecundam in illo prio ri, quo filium praecedit: tunc autem non est con cordia, vel mutuitas amborum. ergo concordia non est de ratione principij productiui spiri tus sancti.

Praeterea: Pater nil recipit a filio, sed si non haberet sufficiens principium producendi spiritum sanctum, nisi cum filio, tunc reciperet aliquid ab eo, puta perfectionem potentiae spiratiuae. ergo illud poni non potest, immo voluntas, vt in patre erit sufficiens principium.

Praeterea: Nullus respectus communis est de formali ratione principij productiui realis: sed concordia voluntatis patris, & filij non est, nisi respectus rationis, alias esset inter patrem, & filium alia relatio realis a filiatione, & paternitate. ergo concordia non potest poni de ratione principij productiui spiritus sancti.

Praeterea: Sicut se habet memoria foecunda ad patrem, sic & voluntas foecunda, cum vtraque aeque perfecte debeat poni in eo, sed constat, quod in solo patre est voluntas foecunda sufficiens ad productionem spiritus sancti. ergoin solo patre est foecunda voluntas sufficiens vene piun at grolutftiememn soitious taut abet poni in patre, sed si poneretur in eo voluntas, non potens producere, & habere terminum adaequatum, videretur imperfecta esse. ergo voluntas, vt in patre sufficiens est ad producendum spiritum sanctum.

Praeterea: Spiritus sanctus procedit mediante actu amandi perfectissimo, vel potius, vt amor perfectissimus, sed amor mutuus perfectissimus non est. non enim terminatur ad summum bonum sub ratione summi boni, vel ad infinitum sub ratione infiniti. est enim a filio in patrem, vt pater est, & a patre in filium, vt filius est: pater autem, & filius, vt sic, non sunt infiniti, sed inquantum Deus, vnde cum amor mutuus terminetur ad personas, inquantum personae sunt, amor autem alius, qui mutuus non est terminatur ad essentiam. ergo spiritus sanctus non procedit, vt amor mutuus, nec ex concordi voluntate duorum. Quid circa hoc dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo videre nunc, quid circa istum articulum sit secundum veritatem dicendum: est autem considerandum, quod loqui possumus de principio spiritus sancti dupliciter, primo quidem per principium, intelligen do spiratiuam potentiam. secnndo vero per eam intelligendo actum, seu productionem ipsam, & secundum hoc formari possunt duae propositiones. Quod vanum est quaerere, vtrum concordia sit de ratione spiratiuae potentiae, contra primam opinionem, vel non sit contra secundam.

PRIMA quidem, quod vanus extitit labor, A vel sic opinantium, & inquirentium, vtrum concordia sit de ratione potentiae spiratiuae. declaratum est enim supra, quod generarenon est aliquid elicitum, nec etiam spirare, & per consequens nulla spiratiua potentia quasi elicitiua, propter quod dicentes, quod voluntas, vt concors, & vt existens in duobus suppositis est principium elicitiuum spirationis: & dicentes, quod immo sine concordia, vt existens in solo patre, seu filio, deficiunt in eodem. supponunt enim, quod spirare eliciatur, & esse capiat originatiue, quod quantum sit impossibile, superius apparuit, & potest hoc declarari, quia nil pertinens intrinsece ad personalitatem patris capit esse aliunde originaliter, vel est elicitum; alioquin personalitas patris non esset a se simpli citer, sed ab alio originaliter, quod absonum est. sed declaratum est supra in quaestione immediate praecedenti, quod spirare pertinet intrinsece ad personalitatem patris, sicut essentia, & similiter ad personalitatem filij, cum essentia, & generatio, & spiratio actiue sumptae fundent penitus eandem vnitatem, & perseitatem tertij modi. ergo impossibile est, quod spirare sit aliquid elicitum, aut esse capiens aliunde.

Praeterea: Si spirare sit aliquid elicitum, & accipiens, quod sit res, aut hoc capit, vt in patre, aut, vt in filio, aut, vt existit in vtroque, sed non, vt est in patre, quia hoc caperet ab ipsomet patre, quod esse non potest, cum pater non agat in se, nec eliciat aliquid pertinens ad se, vel hoc ca peret ab alio, & secundum hoc pater ab alio a se dependeret, quod nullo modo dici potest, cum a sit primum suppositum penitus independens, nec dici potest, quod esse capiat, vt est in filio, quia non esset eadem res, vt in filio, & in patre, res quippe esse capiens, & res esse non capiens, impossibile est, quod sit eadem res, alias con- tradictoria simul inessent eidem rei. spirare ergo quod in patre esse non capit, si in filio eliceretur, & caperet esse, eadem res esse non posset. Nec potest etiam dici tertium, quia si, vt existens, vt in vtroque esse acciperet, reciperet vtique, vt in patre, quod ostensum est esse omnino impossibile. ergo relinquitur, quod nullo mo do eliciatur.

Praeterea: Sicut filius nil habet, nisi gignendo datum, & acceptum, non, quod praeexisteret, & deinde sibi daretur, sed nascendo accepit, vt existeret, & haberet esse, quod habet, sic pater existendo habet esse, quod habet, nec aliud quod habeat extra essentiam eius. dicit enim Augustinus 15. de Trinit. quod pater filio dedit, non iam existenti, & non praehabenti, quod spiraret, sed quidquid vnigenito verbo dedit, gignendo dedit. a simili ergo quidquid pater habet, non incipit habere iam existens, sed existen do, ita vt illud sit intra existentiam eius, sed nul lum tale potest esse elicitum, alioquin patris exi stentia elicita esset. ergo illud, quod prius.

Quod spiratio actiua sufficienter est in patre, nec exigit patrem, & filium coniunctim, quia eadem est suficienter in quolibet diuisim.

SECVNDA vero propositio est, quod loquen do de principio spiratiuo, per ipsum intelligendo spirationem actiuam, concordia non est de ratione istius principij. est enim spiratio secundum se totam in patre, & secundum se totam in filio, nec aliquid pertinens ad eam capit in filio, quod non habuit in patre, huic tamen obuiare videtur, quoniam supra dictum est, quod sanctus spiritus videtur esse quidam amorosus impulsus a patre in filium, & a filio in patrem, & per consequens tendentia vnius in alterum, & econuerso, sed impulsus amorosus filij in patrem non videtur esse a patre, sed a filio, & similiter impulsus a patre in filium non videtur esse a filio, sed a patre. ergo spiratio non includit v tramque tendentiam, & amorosus vtriusque impulsus non videtur esse sufficienter in quolibet diuisim.

Praeterea: Impulsus amoris est erga rem positam in esse formato, & per consequens erga verbum, vt superius dicebatur, sed tale quid videtur praesupponere verbum. ergo spiratio exigit verbum, & sic requirit duos, & sic non est sufficienter in patre, vt videtur.

Sed his non obstantibus, dicendum est, sicut prius. actus enim simplicissimus in quocumque est, sufficienter est, & totaliter, ac perfecte, quia si non totaliter, sed secundum aliquid sui, iam non est omnino simplex, sed spirare est actus simplicissimus habens pro formali termino personam simplicem spiritus sancti. ergo cum sit in patre, & in filio, in quolibet erit totaliter, & perfecte.

Praeterea: Si spirare non esset totaliter in patre, tunc filius non acciperet spirare a patre, immo aliquid pertinens ad spirare haberet a se, vtpote illud, quod deficeret patri pertinens ad spirare, sed Augustinus dicit decimoquinto de Trin. quod filius a quo habet, vt sit Deus. est enim de Deo Deus, ab illo vtique habet, vt etiam de seipso procedat spiritus sanctus, & vt de illo procedat spiritus, sicut procedit a patre, ab ipso patre habet. ergo totaliter spirare est in patre, nec aliquid accipit in filio spirare, quod non haberet in patre.

Praeterea: Sicut se habet Deitas ad patrem, & filium, sic suo modo se habet & spirare. communicatur enim spirare, quia communicatur es sentia, & eodem ordine quo, propter hoc, quod in filio non est repugnantia ad spirare, sicut nec ad essentiam: sed constat, quod essentia Deitatis, sic est in patre, & in filio, quod est perfectissime in vtroque, nec accipit aliquid pertinens ad suam perfectionem in vno magis, quam in alio. ergo & spirare erit perfectissime, & totaliter in vtroque diuisim.

Praeterea: Si spiratio aliquam diuersitatem habeat, prout existit in filio, & prout existit in patre, hoc erit, quia vt est in patre, est quaedam tendentia a patre in filium; quando vero in filio econuer so: sed hoc nullam diuersitatem facit. non est enim imaginandum, quod pater amet, & filius redamet, & quod pater vi amoris impellatur ad filium, & filius rursum impulsum proprium ferat in patrem. secundum hoc enim essent diuersi impulsus, & diuersi amores; sed debet ita concipi, quod in patre est amor perfectissimus suae aessentiae, & suae personalitatis, ac personalitatum filij, & spiri-

tus sancti, & amor bonitatis participatae ab omnibus creaturis, nec sunt isti plures amores, sed vnus amor, qui est ipsamet essentia Deitatis: sicut autem amor est vnus, ita & impulsus amorosus, seu spiritus vnus est, qui a Patre procedit erga suam personalitatem propriam, & filij, & spiritus sancti, & omnium creaturarum, & vniuersorum par ticipantium diligibilis rationem: hic autem amor idem in numero communicatur filio, & per consequens in filio est amor essentiae, & personalitatis patris, ac filij, & spiritus sancti, ac omnium creaturarum, & diligibilium singulorum, similiter communicatur sibi emissio spiritus, & amorosus impulsus idem per omnia erga vniuer sa praedicta, & secundum hoc non est vna tenden tia a patre in filium, & alia a filio in patrem, sed illa eadem, quae erat in omnia, vt in patre, est in omnia, vt in filio. ergo spiratio, vt in patre, & filio, nullam habet diuersitatem, & per consequens tota est in filio, & in patre perfectissime, non secundum esse collectum, immo singulariter, & diuisim.

Praeterea: Sicut est in verbo mentis nostrae, ita est in verbo diuino, & multo excellentius, sed inquantum nostra mens posita in esse formato, quae verbum est, eandem impulsionem habet amoris, quam ipsamet formans, quoniam ipsamet est, nec differt, nisi in formare, & formari, i ergo & Deus dicens, seu formans, qui pater est, & Deus filius, qui dictus est, & formatus habebunt eundem impulsum amoris, & eandem emis

sionem spiritus, & ita eandem spirationem, vnde considerandum est, quod sicut mens posita in esse formato non dicitur redamare mentem formantem, cum sit vna, & eadem mens, redamatio autem diuersitatem amoris importet, sed dicitur amare mentem formantem, & scipsam, quia penitus mens cadem est, sic pater, & filius in di- uinis non dicuntur se redamare, sed eodem amo re amare, vnde non sunt ibi diuersae tendentiae, quarum vna incipiet a patre in filium, & alia a filio reflectatur in patrem, & secundum rationem, & modum int efigendi, immo est vna, & vniformis tendentia, vt declaratum est; & per conse, quens spiratio vniformis.

Sed est notandum vlterius, quod omnis istz tendentia, siue in patre sit, siue in filio, quamuis procedat erga effentiam, & personalitates eriūs & omnem creaturam, nihilominus immediate procedit erga verbum, inquantum omnia, vt o sita in esse formato, sunt immediatus terminus amorosae tendentiae, sicut in praecedenti qgest. extitit declaratum.

Non procedunt ergo instantiae supra inducte Prima siquidem non: quia non est alia teddentia patris in filium, & filij in patrem, immo penitus eadem, sicut & idem amor, in patre namque est amorosa tendentia respectu propriae persomli⸗ tatis, quae cum communicetur filio, erit tenden tia eadem, quia vt in patre, erit a patre inpatrem, vt in filio vero, a filio in patrem. eodem quoque modo, cum in patre sit tendentia in filium, & ista communi cetur filio, eadem erit, pront est infiu lio, quod tendentia filij in seipsum.

Nec etiam secunda procedit: quammis enim exigatur verbum propter habitudinem terminorum, non tamen de necessitate sequitur propter habitudinem principij elicitiui. Motiua quoque primae opinionis, quae videntur huic sen tiae obuiare non cogunt.

Primum siquidem non: quamuis enim spiritus sit vinculum; non tamen tale vinculum, quin possit esse eiusdem ad seipsum, nec requiritur dualitas, nisi qualis est inter rem ipsam, vt existit in se, & vt ponitur in esse formato, similiter non exigitur dualitas elicitiui principij, im mo sufficit vnum elicitiuum principium, quamuis exigatur, quod ipsum ponatur in esse formato, ad hoc, vt habeatur terminus, in quem imme diate spiritus tendit.

Nec valet etiam secundum; quia caritatiuo amore potest quis diligere seipsum, immo ex charitate tenetur plus seipsum amare, quam. proximum. quod ergo dicunt Gregorius, & Ric cardus 3. de Trin. neminem proprie ad seipsum charitatem habere, sed quod in alterum tendit, vt charitas esse possit, dicendum, quod non aeque. distinguitur amor naturalis a charitatiuo respe. ctu sui, sicut respectu proximi, propter quod amor alterius videtur amplius segregari a naturali, & ita magis charitatiuus: non tamen intendunt sancti, quin veriiima charitate quis diligere possit se.

Non valet quoque tertium: tum quia amori incentiuus, immo summe intensus potest esse respectu sui: tum quia spiritus sanctus non emanat, vt amor zelatiuus.

Non valet etiam quartum: quia illa tendentia, quae est patris in filium est omnino, prout est in filio, a filio ipso in patrem, spiritus quoque sanctus requiescere dicitur in filio propter habi tudinem termini, sub qua spiritus respicit filium, tamquam verbum formatum.

Non valet autem vltimum de perfectionealia amoris, seu de iucunditate amoris est redan. matio, vbi sunt amores distincti, in diuinis autem non est amoris distinctio, vnde nec exigitur redamatio, & quod dicit Riccardus, quod in dininis charitatis iocunditas exigit, vt ibi sit personarum pluralitas, non est intelligendum, vt exigat illam pluralitatem ad hoc, quod plura suf ficiunt ad amorem, ad quem non sufficiat vna persona, immo quaelibet sufficientissime amat, vt ipsemet deducit, & similiter pater, & filius quilibet perfacte, & completissime spiraret. & in hoc primus Articulus finitur.

ARTJCVLVS SECNNDVS.

Vtrum Pater, & Filius vniformiter habeant se in spirando.

CIRCA secundum autem considerandum, quod quatuor sunt, quae impedire videntur, ne pater, & filius vniformiter se habeant in spirando. primum quidem prioritas: videtur enim, quod pater per prius spiraret, quam Filius. secun dum vero principalitas, quia Augustinus dicit, quod spiritus sanctus a patre procedit principaliter. tertium quoque gradualitas, quia Hieronymus dicit, quod spiritus vere, & proprie procedit a patre, per quod videtur, quod magis, & plenius procederet, quam a filio. quartum autem immediatio: videtur enim, quod immediatius esset a Filio, quam a patre, quia dicit Hilarius, quod esta patre per filium. si ergo declaretur, quod nullum illorum impedit vniformitatem, apparebit intentum.

Primum ergo non impedit: quaecumque enim sic se habent, quod sunt naturali coexistentia, & cointelligentia simul, quidquid emanat ab illis, aeque primo emanat. talium namque vnum non est alio prius, nec potest intelligi, vt existens prius. Sed similiter probatum est, quod pater, & filius sunt simul naturali coexistentia, & intelligentia. impossibile est enim intelligi generare, seu generari paternitatem sine filiatione, & patrem sine filio. ergo cum spiritus sanctus emanet ab ambobus, in eodem signo, in quo intelligitur pater, & in eodem intelligitur ab vtroque emanare spiritus sanctus.

Et si dicatur, quod ratio non concludit, vbi spirare esset etiam simul intelligentia naturali cum patre, & filio: non autem quia pater, & filius intelli gi possunt absque spirare, dicendum, quod licet aliqui hoc concesserunt, nullo tamen modo verum est, quin spiritus sanctus sit simul naturali cointelligentia, ita vt nec pater, nec filius possint intelligi sine spiritu, sicut nec pater sine filio, aut econuerso. Et ratio huius est, quia spirare est de intraneitate personae patris, & personae filij, vt di ctum est supra, impossibile est concipi personalitates eorum, quin concipiatur persona spiritus sancti: loquimur autem hic de primo, & claro conceptu, non de obscuro, & aenigmatico, qualis est conceptus viatoris.

Praetera: Multo nobilius est in Trinitate increata, quam in creata imagine, sed in imagine mentis nostrae spiritus per necessitatem simul procedit a mente, & a verbo mentis. non enim mens amat se, donec conspicit se, & ponit in esse prospecto: ex quo autem in esse perspecto posita est per necessitatem velit, nolit mens, emanat ab ipsa conspicua, & in esse prospecto posita quid quid emanat ab ipsa, vt conspiciens est, & ponens, cum sit penitus vna mens, vna vita, nec prius emanat a scipsa, vt est potens, quam vt est posita. ergo ita erit in infinita Trinitate, quod Deus, vt formans, & dicens, qui pater est & Deus conceptus, & dictus, qui filius est, simul, & aeque primo spiritum sanctum produceret.

Est autem considerandum, quod licet generatio verbi, & spiratio spiritus omnino sint simul naturali intelligentia in diuinis, nihilominus inter illas videtur esse ordo originis, inquantum filius est a patre per generationem, & ita generatio hebet rationem principij respectu filij: filius autem habet rationem principij respectu spiritus sancti, vnde cum illud, quod est principium principij, sit & principium principiati, generatio videtur habere ordinem originis respectu spirationis spiritus sancti, & hoc concessum extitit a quibusdam.

Sed si attendatur, quod spirare non est aliquid elicitum, sicut nec generare, apparet, quod inter illa non est ordo originis, cum exigat origo, vt aliquid eliciatur, & esse capiat, & ideo dicendum est, quod spirare exigit generare, non in ratione principij, ac originationis; sed quia per generare habetur terminus, erga quem est spira re, cum non sit aliud spirare, quam impulsus amoris erga rem intellectam, & in prospectu con stitutam, vt saepe dictum est. Est ergo ordo suppositionis, & exigentiae inter spirare, & generari, & generare, de quo dicit Philosophus in postpraedicamentis, quod secundo modo dicitur prius, quod non conuertitur secundum subsistendi consequentiam, vt vnus duobus prior. duobus enim existentibus mox consequens est, vt sit vnus amor, at existente vno non necesse est duos esse, idcirco non conuertuntur ab vna consequen tia, vt sit reliquum, consimiliter inter verbum, & spiritum, ex natura rei talis est habitudo, quod si est spiratio, spiritus exigitur, vt sit verbi formatio, sed non econuerso, vt apparet in nobis. non est ergo inter spirationem, & generationem aliquis ordo originis, sed tantum ordo non conuertentiae secundum subsistendi consequentiam, propter quod in Diuinis verbi formatio, & spiratio omnino sunt simul, & ita aeque primo est spiratio a verbo, sicut a patre.

Secundum vero non impedit: nec enim qualitas, qua spiritus dicitur principaliter esse a pa tre, aufert, quin vniformiter sit ab vtroque. Est enim sciendum, quod principalitas quandoque refertur ad virtutem, sicut pater principalius se habet, quam mater in filij generatione. virtus enim matris passiue se habet; virtus autem patris actiue. quandoque vero refertur ad originem, quamuis eadem sit penitus virtus, & actio, quomodo dici posset, quod spiritus in nobis prin cipalius est a mente, vt est in se, quam ipsa, vt est in esse conspicuo constituta. non enim principa litas poneret hic virtutis, aut productionis maiorem perfectionem, cum eadem productione producat mens, vt in se, & vt in esse conspicuo constituta, est quidem penitus eadem, sed refertur principalitas illa ad quandam originem, inquantum mens habet, quod sit in tali esse posita a seipsa, vt in se existente. Consimiliter in proposito spiritus sanctus dicitur a patre principaliter esse, quia hoc habet pater a se; filius autem habet a patre.

Potest ergo sic concludi propositum; illud quidem non tollit spirationis vniformitatem, quod ipsam non reddit perfectiorem, nec intentiorem, sed principalitas, quae patri attribuitur inspirando, non est virtutis principalitas, nec inten siorem, aut perfectiorem spirationem facit, immo remanet penitus eadem, & eodem gradu. ergo vniformitatem non tollit.

Sed forte dicetur, quod hoc sufficit ad vniformitatem tollendam, quod pater habet a se, filius a patre. a se enim, & ab alio videntur inducere quandam difformitatem; sed dicendum, quod ista inducunt diuersum modum habendi spirationem, quod vtique verum est, etiam de Deitate. habet enim persona quaelibet proprium modum existendi secundum Riccardum 4. de Trin. vnde Deitas, & spiratio est in patre a se, & vtraque est in filio nascendo ab alio, sed in modo spirandi nullam diuersitatem inducunt; vnde alio modo habet spirationem filius, quam pater; sed tamen illa spiratione habita, vniformiter spirant.

Tertium quoque non impedit: non enim plenius, aut magis, aut perfectius, aut aliquis altior gradus locum habent, vbi est res penitus eadem, & omnimode simplex, sed spiratio actiua est res simplicissima in patre existens a se, in filio a patre, sicut & Deitas, nec in patre elicita, nec in filio, sed vtrobique res non capiens esse aliunde. ergo non plenius, nec melius spirabit vnus, quam alter: proprietas autem, & vnitas, quam patri Hieronymus attribuit in spirando, non debet referri, nisi ad originem, vt dictum est de principalitate.

Quartum autem non impedit: mediatio autem, prout intelligitur, vt notet habitudinem prin cipij eo modo, quo consuetum est dici quod arti fex agit per artem, vel baiulus facit per regem, inquantum eius est formale principium, quo dirigitur artifex, vt rex dat baiulo auctoritatem, qua facit, quandoque vero habet habitudinem motiui, vt cum dicitur, quod artifex agit per complacentiam artis suae, vel per cupiditatem) lucri, lucrum, vel delectatio mouet ipsum ad operandum: quandoque vero importat habitudinem instrumenti, vt cum dicitur, quod faber agit per dolabra, vel mediante martello, quandoque vero importat habitudinem principij. causa enim dicitur facere, quidquid effectus facit, vnde pater agit per filium, quidquid filius facit; haec autem habitudo principiati potest esse dupliciter.

Primo quidem, quod tam virtus, quam suppositum principiata sint, sicut est in creaturis & hanc habitudinem significamus, cum dicimus, quod causa agit per effectum.

Secundo vero, quod solum principiatum suppositum sit, virtus autem, seu productio principiata non sit, sed tantummodo communicata, & ita est in diuinis. nec enim spirare, prout est in filio, est quid elicitum, seu productum, sed communicatum, sicut essentia; vnde potest propositum sic concludi, sola mediatio inducit difformi tatem, quae vel importat habitudinem principij, vel motiui, vel instrumenti, vel principiati, vel productio principiata est, sed mediatio, qua pater per filium, vel mediante filio spirat, non est huiusmodi, sed tantummodo, quia suppositum est productum; spiratio vero producta non est, sed eadem communicata. ergo non tollit vnifor mitatem, vnde sicut mens ante se posita, & in se existens eadem est, & aeque immediate omnia fa ciens, sic pater, & filius eandem spirationem ha bentes, aeque immediate spirant: dicitur tamen pater per filium, vel mediante filio spirare eo modo, quo producens agit mediante producto, quidquid productum agit, & tunt tolleretur immediatio producentis, si in producto esset alia actio, aut alia virtus, sed in diuinis, vbi eadem spiratio communicatur, productus agens per ip sum, vel mediante ipso immediationem non tollit.

Patet ergo ex praemissis, quod licet pater, & filius habeant spirationem actiuam difformiter, sicut & Deitatem, difformitatem referendo ad originem solam, & non ad aliquid aliud. habet enim pater a se, quod Deus sit, & quod spiret, filius vero habet vtrumque a patre, nihilominus prout actiua spiratio comparabitur ad productum, quod est spiritus sanctus, non inuenietur vlla difformitas, vt secundum hoc difformitas, sit in habendo spirationem: nulla vero difformitas in spirando per eam, & in hoc secundus Art. ter minatur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Vtrum Pater, & Filius spirent inquantum vnus, vel plures, opinio Scoti 1. Sent dist. 12.4. vnica. & aliorum quorundam.

CIRCA tertium autem considerandum quod aliqui dicere voluerunt, quod pater & filius spirant simpliciter, inquantum sunt vnum. reduplicatio enim dicit causam inhaerentiae praedicati ad subiectum, sed vna vis spiratiua, & vna spiratio sunt causa attributionis huius praedicati, quod est spirare respectu patris, & filij. ergo pater, & filius spirant, inquantumvnum

Praeterea: Pater, & filius spirant spiritum san ctum, inquantum sunt principium spiritus sancti, sed sunt vnum principium, vt determinat generale Concilium extra de summa Trin. & fide cathol. cap. Fidei. lib. 6. ergo spirant, inquantum vnum.

Praeterea: Sicut se habet Trinitas ad causandum, sic patris, & filij personalis dualitas ad spirandum: sed tota Trinitas causat, inquantum vnus Deus. ergo pater, & filius spirabunt, inquan tum vnus spirator.

Praeterea: Si spiritus sanctus procederet a patre, & filio, inquantum plures, non perfecte procederet ab vno solo: sed probatum est supra, quod licet non procederet a filio, adhuc perfecte procederet a patre. ergo illud, quod prius.

Opinio Henrici in sum. art. 54. & S. Tho. I. par. q. 37 art. 4. in solut. I. arg. & quorundam aliorum.

DIXERVNT autem alij, quod pater, & filius spirant inquantum plures simul, & vnũ- redupsicatio enim denotat causam inhaerentiae, sed pater, & filius spirant ratione virtutis spiratiuae existentis in duobus suppositis. voluntas enim, vt concors, est principium spiratiuum; concordia vero est de ratione istius principij, & exigit necessario supposita duo. ergo spirant, inquantum plures suppositaliter habentes vnam vim spiratiuam.

Praeterea: Condilectio, seu condilectum habe re secundum Riccardum probat, quod in diuinis sit tertia persona. sicut enim summa dilectio declarat, quod in diuinis sit filius, & persona secunda, quae summe diligatur, sic dilectionis dulcedo, quae exigit tertium condilectum, demonstrat, quod in diuinis sit spiritus sanctus, & tertia persona; sed talis condilectio exigit pluralitatem, & vnitatem. ergo spiritus sanctus procedit a patre, & filio, inquantum sunt vnus, & plures.

Praeterea: Actus, qui procedit ab eadem virtu te, & a duobus suppositis, ita quod exigatur virtutis identitas, & suppositorum alietas, ille egreditur a duobus, inquantum vnum sunt, & inquan tum plures; vnum quidem virtualiter, & plura suppositaliter: sed actus spirandi est ab eademvirtute spiratiua, vt est in duobus suppositis, quod spiritus sanctus procedit per modum amo ris mutui. ergo pater, & filius spirant, inquantum vnum, & inquantum plures.

Opinio quorundam.

DIXERVNT vero alij, quod actus spirandi potest dupliciter accipi. Vno modo secundum rationem actus, & quia actus, inquantum huiusmodi non respicit in producente, nisi productiuum principium. accidit enim sibi, quod sit vnum, vel plura, sicut calefacere non respicit, nisi calorem; pluralitatem autem, vel vnitatem, non aspicit, nisi per accidens, ideo pater, & silius secundum hunc modum non spirant, inquantum vnum, nec inquantum plures, immo hoc accidit eis, & patet in simili, quia pater non generat filium, inquantum vnus, vel inquantum plures, sed tantum virtus generatiua sibi consideratur. Alio modo actus spirandi considerari potest, inquantum simplex perfectio quaedam, & indiui sibilis, & ista simplicitas est in actu ratione prin cipij, & sic nullo modo dici potest, quod pater, & filius producant, vt plures, quia pluralitas suppositorum nil facit ad actum, nec ad modum actus; sed simplex actus ille, & vnus, atque indiuisibilis, propter vnam vim spiratiuam in patre, & in filio.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc circa istum Articulum dicere, quod videtur sub tribus propositionibus.

Prima quidem, quod pater, & filius nec spirant, inquantum vnus, nec inquantum plures: si ly, inquantum, reduplicet formale principium producendi, siue vim spiratiuam. probatum est enim saepe, quod respectu actuum notionalium, non sunt aliquae elicitiuae potentiae in diuinis, sed sunt actus ineliciti, nec esse capientes aliunde.

Praedictae autem tres opiniones aspiciunt ad huiusmodi vim spiratiuam, propter quod non procedunt.

Secunda vero propositio est, quod pater, & filius, prout spirant, sunt vnum in quadam reindistincta penitus, nec habente propriam vnitatem. Est enim considerandum, quod aliqui voluerunt patrem, & filium habere rationem vnius principij, & vnius spirationis, per modum cuiusdam personae, vnde dixerunt, quod transeunt in vnum suppositum, prout sunt vnus spirator; hoc autem verum non est, tum quia impossibile est, quod amittant proprias personalitates, quibus distincta sunt; amitterent autem, si confluerent in vnam personam: tum quia simul essent duae personae, & vna persona, quod est impossibile: essent quidem vna persona, inquantum vnus spirator, & duae personae, inquantum filius, & pater, & ideo alij concesserunt, quod non sunt vnum hoc modo, sed in vna re, quasi aduentitia, personalitatibus vtriusque, quae quidem res esspiratio actiua, sed nec hoc dici potest, quiam si realitas actiuae spirationis esset extra personalitates amborum, & quasi aduentitia, necessario es set quaternitas rerum in Deo, duae personae, & illa realitas communis constituerent rerum ternarium, & cum persona spiritus sancti essent quatuor res; propter quod dicendum, quod spirare ita ingreditur personalitates filij, & patris, sicut & Deitas, vnde est quaedam res non habens propriam vnitatem, nec ponens in numerum, sicut superius extitit declaratum de diuina essen tia. debent ergo hic concipi pater, & filius per modum vnius spiratoris, sicut per modum vnius Dei, intelliguntur autem vnus Deus, non quidem personaliter, & per modum vnius per se tertio modo perseitatis, immo secundum hunc modum intelligitur Deus trinus, & pater, & filius duae perseitates, & vnus Deus; sed intelliguntur vnus essentialiter in quadam re communi, & in praecisa non habente perseitatem, alioquin esset persona. consimiliter in proposito, cum dicuntur vnus spirator, debent intelligi duo habentes proprias perseitates, communicantes tamen in vna re indistincta, quae spiratio nuncupatur.

Tertia quoque propositio est, quod si reduplicatio illa, inquantum, feratur super actum spirationis, non super vim spiratiuam, & quaeratur secundum hoc, an pater, & filius spirent, inquantum vnus, vel plures, concedi potest, quod inquantum sunt vnum, vbi considerandum, quod reduplicatio illa, vel potest ferri super vnitatem importantem quandam relationem secundum rationem patris ad filium. solus enim pater non potest dici vnum, vel solus filius, sed ambo simul dicuntur vnum, seu conuenientes, & concordantes in spirare, & si haec vnitas, hoc est, duorum concordia, & simultas intelligatur, dicendum est, quod non spirant inquantum vnum. solus enim pater est sufficiens spirator, & similiter solus filius, vnde accidit patri, inquantum spirat, quod sibi in spiran do filius vnus sit, vel potest ferri super vnitatem actus spiratiui, vt sit sensus, quod pater, & filius spirant actu spiratiuo, inquantum vnus est, & nec sic propositio esset vera, pro eo, quod vnitas, & pluralitas sunt extra conceptum forma- lem actus spiratiui, sicut & extra conceptum cuiusibet entis, saltem ratione connotatae negationis, de qua dictum est supra, vel potest referri ad substratum negatiom, puta ad realitatem spirationis, quae vna est, & sic propositio erit vera. pater enim, & filius spirant, inquantum vnum, hoc est ratione spirationis actiuae, in qua sunt vnum omnino; vnde non spirant rationevnitatis, hoc est, simultatis, & connexionis eorum, nec ratione vnitatis, hoc est indiuisibilitatis actus spiratiui, quia indiuisibilitas non est eis formaliter ratio, qua producunt, sed spirant ratione spirationis, quae vna, & indiuisibilis est, & ratione cuius sunt vnum. sic ergo paret, quomodo concedi potest, quod pater, & silius spirant, inquantum sunt vnum. & in hoc tertius Articulus terminatur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

In quo ostenditur, quod Pater, & Filius sunt vnus spiArator, & vnum principium Spiritus sancti. opinio S. Thomae, vbi supra.

CIRCA quartum dicere voluerunt aliqui: est autem considerandum, quod spirator in singulari, ideo dicitur de patre, & filio, quia nomina substantiua habent numerum a seipsissecundum formam significatam; nomina vero adiectiua numerantur secundum supposita; vnde hoc concedi debet, pater, & filius sunt duo spirantes propter pluralitatem suppositorum: non autem, quod sint duo spiratores propter identitatem formae significatae, quae est spiratio actiua. Sed haec ratio etiamsi contineat veritatem; est tamen insufficiens, & nimis superficialis. ne c enim reddit causam, quare sic est, quod adiectiua numerentur secundum supposita: substantiua vero secundum formam significatam, immo magis oppositum videtur; tum quia adie ctiuum significat solam formam sine supposito. albus enim significat solam qualitatem. substantiuum vero, vtpote albedo significat formam per modum suppositi: tum quia determinatio ponit suum significatum circa proprium determinabile, & per consequens, cum dicitur duo spi rantes, spiratio significata debet plurificari, vt debetur: tum quia non solum adiectiua nomina, immo verba, & participia numerantur secundum supposita, vnde oportet, quod generali regula assignentur.

Propter quod dicendum, quod in omni constructione suppositum, quoad genus, casum, & numerum, & alios modos significandi, dicitur gubernare totam orationem, pro eo quod omne appositum, puta verbum, & omne adiectiuum habet rationem dependentis secundum rationem intelligendi, & modum cuiusdam minus prin cipalis; suppositum autem habet rationem fulcientis, & dependentiam omnium terminantis. sola ergo significantia suppositum trahunt numerum a seipsis, vt pronomen, & nomina substan tiua: alia vero omnia, siue sint verba, siue sint participia, siue nomina adiectiua trahunt numerum ex propositionibus, & nominibus substantiuis, hoc autem non est, nisi quia illa supposita non significant, ista vero supposita claudunt in suo significato. pronomen enim substantiam meram significat: nomen vero substantiuum significat qualitatem per modum suppositi, & substantiae, vnde cum plurificatur substantiuum, datur intelligi, quod forma significata per modum suppositi plurificetur, & numeretur, & haec est ra⸗ tio, quare pater, & filius non dicuntur duo spiratores. esset enim sensus, quod essent duo supposita, duas spirationes habentes, conceditur au tem, quod sunt duo spirantes, vel duo, qui spirant, quia verbum, & adiectiuum, quantumcumque enuncientur pluraliter, non denotant suum significatum plurificari, quia supposita, quae denotantur semper plurificari, sunt extra significata eorum.

Ex eisdem quoque patet, quare pater, & filius sunt vnum principium spiritus sancti. non este nim alia ratio principij in patre, & filio respecta spiritus sancti, & alia habitudo spiratoris, sicut vnica est spiratio, propter quam pater, & filius dicuntur vnus spirator, sic est vnica principiatio, propter quam vnum principium appellantur,stam tem principium nomen substantiuum, propter quod significat habitudinem principij permodum suppositi; vnde si diceretur pluraliter de patre, & filio respectu spiritus sancti, denotaretur spirationum pluralitas, & principiationum, propter quod non conceditur, quod sint plura principia spiritus sancti. Pro regula ergo generali tenendum est, quod omnis pluralitas in oratione reducitur ad supposita. quando ergo forma significatur per modum suppositi, tunc plurificatur, sicut patet in omni nomine substantiuo, quando vero non significatur per modum. subsistentis, sicut in nominibus adiectiuis pluraliter dicuntur nomina talia, nec tamen forma plurificabitur pro eo, quod pluralitas semper refertur ad suppositum, & numquam ad formam, nisi coincidat cum supposito; vnde in sorte possunt esse plures scientiae, nihilominus non dicitur plures scientes, sed vnus sciens; si vero plures eandem scientiam haberent, dicerentur duo scien tes, vel plures, propter multitudinem suppositorum. & in hoc quartus Art. terminatur.

Responsio ad obiecta.

AD ea ergo, quae superius inducuntur, dicen dum est. Ad primum quidem, quod nec ma gis, nec plus spirat pater, quam filius, & quod dicitur, quod pater est causa spirationis filio, dicendum, quod quando causa communicat ean dem actionem producto, tunc non magis agit, quam ipsum productum: sic autem est in proposito. vel dicendum, quod causa primaria, & secundaria locum non habent in diuinis, sed producens, & productum est illud, quod per productionem communicatur, de quorum numero est Deitas, & actiua spiratio.

Ad secundum dicendum, quod principalitas, quam habet in spirando, non refertur ad aliquam perfectionem, sed solum ad originem. habet enim pater, quod spiret a se: filius vero habet a patre. pater ergo secundum hoc principaliter spirat, quia a se habet, quod spiret, non perfectiori modo spiret.

Ad tertium dicendum, quod pater semper imme diate spiritum sanctum producit, nec mediante filio ob aliud spirare. dicitur enim. quod eadem productio spiratiua, quae est in patre, & in filio, communicata a patre.

Ad quartum dicendum, qnod a se, & ab alio non iuducunt difformitatem in modo producen di, sed in modo habendi ipsam productionem, vt dictum est in corpore quaestionis.

Ad quintum dicendum, quod pater, & filius sunt vnum principium spiritus sancti, non quod sint vna persona, nec tamen haec vnitas est essentialis, sed vnitas cuiusdam proprietatis realis, videlicet spirationis actiuae, quam vtraque persona habet intra suam perseitatem identitatiue, & indisttincte, nec propter hoc inter patrem, & filium erit maior identitas personalis, quam inter patrem, & spiritum sanctum; sed nec maior vnitas essentialis, sed erit vnitas cuiusdam com munis productionis, in qua conueniunt, quod nullum inconueniens inducit.

Ad sextum dicendum, quod spiritus sanctus, & filius non habent in se vnum principiari in nu mero, quia generari, & spirari non sunt eaedem passiue productiones, immo alterius rationis sunt, & ob hoc non dicuntur vnum principiatum; spirare autem est vnum, & idem in numero in patre, & filio, propter quod dici possunt vnum principium.

Ad septimum dicendum, quod ambo possunt vnus spirator dici in singulari, & duo spirantes in plurali propter rationem superius assignatam, & si dicatur, quod Hilarius dicit, spiritum sanctum esse a patre, & filio, tamquam ab actoribus, dicendum, quod loquitur improprie, & quod actor ibi tenetur adiectiue.

Ad octauum dicendum, quod pater vere, & proprie, & mediante filio dicitur spirare, pro eo, quod a se habet, quod spiret; filius autem a patre.

Ad vltimum dicendum, quod pater non habet in aliquo priori spirationem actiuam, aut in aliquo signo, antequam filius, cum in nullo signo intelligatur, quod pater sit spirator, & Deus, quin per necessitatem intelligatur in eodem signo filius, & spirator Deus, nec inter spirare, & generare est ordo originis, sed solius realis suppositionis. non enim spirare in patre originatur a generare, nec in filio a generari passiuo, sed nec filius habet ordinem originis ad spirare actiuum, quia non est aliquid elicitum, nihilominus filius habet habitudinem originis ad spiritum sanctum ratione actiuae spirationis, a qua infertur, & producitur spiritus sanctus.