Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio S. Thom. par. 1. quaest. 23. art. 7. & lib. I.dist 30. quaest. 3.

CIRCA primum ergo considerandum, quod licet aliqui dicere voluerunt, Deum realiter ad creaturam referri, etiam ab aeterno, sub ratione, qua sciens, omnipotens, & exemplar. haec enim omnia concernunt creaturam, & rur sum alij concesserunt, quod saltem ex tempore referretur realiter, inquantum dominus, & creator, nihilominus communis sententia Philosophorum, & Sanctorum, ac Doctorum modernorum est ad hoc, quod nulla realis relatio sit in Deo respectu creaturae, & hoc rationabiliter: tum quia nullum praedicamentum a cciden tale locum habet in Deo: tum quia nil est inDeo, nec secundum rem, nec secundum rationem indigens creatura, cum Deus sit perfectissimus re, & ratione. hoc ergo supposito difficile est euitare, & rationem assignare, quare relationes aliquae, nec sint in Deo ex tempore respe ctu creaturae.

Dixerunt ergo aliqui, quod ratio huius est, quoniam Deus non est vnius ordinis cum creatura, sicut scibile ad sensibile non sunt infra ordinem scientiae, vel sensus. vnde quia Deus est extra totum ordinem creaturae, sequitur, quod omnes creaturae realiter referuntur ad Deum, sed non econuerso: hunc autem ordinem exposuerunt alij dicendo, quod illud, super quod fun datur relatio quando inuenitur in vtroque extremorum, sicut patet de amante, & amato, quia relatio amoris fundatur super rationem boni; bonum autem non est aliquod existens tan tum in anima, sed in rebus secundum Philosophum 6. Metaph. quandoque vero in altero tantum, sicut relatio scientiae ad scibile. scibile enim non habet esse reale, & ideo fundatur relatio tantum in sciente, & non in scibili. quia ergo omnes relationes creaturae ad Deum fundantur super modum, quo ac cipiunt esse a Deo, qui quidem in Deo non est, cum non consequatur perfectum modum diuinum, secundum quem Deus existit, & operatur in eis. Ideo relationibus, quae sunt in creatura non respondet aliqua relatio in Deo realiter, secundum relationem, qua filius in diuinis accipit esse a patre respondet ali qua relatio in patre, quia secundum vnum, & eundem modum, & rationem eandem pater dat, & filius accipit naturam diuinam. Haec autem opinio ab aliquibus impugnatur, tum quia in ratione, quam asignat committit. fallaciam consequentis. licet enim Deus sit extra ordinem creaturae, & per consequens in eo non sit relatio originis, quae consistit in habitudine prioris ad posterius, nihilominus non excluditur omnis relatio. vnde fallacia consequentis videtur arguendo, quod Deus nullam relationem habet ad creaturam, quia non habitudinem ordinis ad eam. Tum quia negari non po test, quin Deus sit infra ordinem respectu creaturae, non quidem aequalitatis, sed prioritatis, cum omnis creatura sit posterior eo.

Sed hic modus impugnandi non erit ad mentem opinantium, qui non accipiunt hic ordinem pro habitu, vel pro respectu, sed pro gra du entitatis. vnde quae sunt infra eundem gradum speciei, vel saltem generis reputant infra eundem ordinem esse, Deum vero extra omnem ordinem, quia in infinitum excedit omnem creaturam.

Opinio quorumdam aliorum.

PROPTEREA dixerunt alij, quod ordo ille debet intelligi sic, quod ea, quae adinuicem realiter referuntur, ambo quidem oportet limi tata esse ad genus, & speciem, sicut in creaturis, vel oportet, quod ambo sint extra genus, ita quod ex aequo sibi respondeant, sicut sunt pa ter, & filius in diuinis.

Dixerunt itaque isti, quod relatio Dei ad creaturam quoad aliquid quidem relalis est; quoad aliud vero non. quantum enim ad fundamentum reale, & terminum realem, & distinctionem inter vtrumque conuenit relatio Dei ad creaturam cum relatione reali. Sed in hoc deficit, quia non est inter ea, quae sunt eiusdem ordinis, debet quidem intelligi ordo iste, quod sicut vnum relatiuorum est species determinata, & limita ta ad genus relationis, sic ex aequo correspondeat aliud, sicut species opposita determinata ad idem genus, alioquin non habebit correspon deri ex aequo, nisi secundum rationem intelligendi. vnde dominium correspondens ex aequo seruituti, reducitur ad determinatam speciem do minij, scilicet ad dominandum secundum operationem liberi arbitrij. vnde caelum dicitur do minari agentibus naturalibus, & corporibus inferioribus, non tamen suum dominium est secundum operationes liberi arbitrij, sed potius ducitur, sicut agens passo. sicut ergo, quod Deus est vnum illimitatum, per quod se habet ad crea turam, vt agens ad passum, & dominus ad seruum, & sic de consimilibus, nec respondet in eo, quasi ex aequo vna relatio opposita relationi creaturae, sed transcendit eam, quia per vnum refertur ad omnia, per quod est dominus, tam actionum, quam liberi arbitrij, ideo non refertur relatione reali ad creaturam, quamuis per aliquid realiter existens in ipso referatur ad creaturam. vnde quia nos intelligimus dominium diuinum, quasi ex aequo nostrae seruituti cor respondere, idcirco attribuimus sibi secundum rationem relationem dominij; non est tamen⸗ illud dominium in genere relationis, quia non ex aequo correspondet seruituti nostrae, tam quam coopposita species, & est simile de scientia, quae veriiime est in Deo, non tamen est infra genus: qualitatis, a simili quidem est in Deo dominium, sed non est infra genus relationis, tamquam spe cies limitata.

Sed praedicti modi modi dicendi stare non possunt. haec enim illimitatio, quae assignatur per causam, quare Deus ad creaturam realiter non refertur, vel est illimitatio fundamenti essentiae, videlicet diuinae, sicut videtur imaginari prima opinio, & talis illimitatio non videtur tollere rationem fundandi relationem realem ad oreaturam, immo eam pro causa inducere est facere causam. illud enim non impedit illimitatio, cuius videtur esse causa, & ratio, sed quod aliquid fundet respectum excessus infiniti ad creaturam causa videtur illimitatio. quamuis enim perfectio limitata, si maior dicatur excedere minorem, nihilominus illimitata perfectio multu perfectius omnem perfectionem aliam praecel lit. vnde cum excedentia sit quidam respectus, patet, quod illimitatio est ratio fundandi aliquem respectum. ergo non est causa illimitatio, quod Deus non referatur aliqua relatione reali ad creaturam.

Et si dicatur, quod illimitatio fundata, & respectus excedentiae impedit, cum non sit realis ille respectus.

Non valet quidem, quia petitur principium, nec apparet, quod illimitatio repugnet respectui reali.

Praeterea: Sicut se habet respectus realis ad hoc, quod existentia realiter sit infra eundem ordinem, sic respectus rationis ad hoc, quod sint extrema realiter infra eumdem ordinem saltem secundum intellectum, sed respectus non exigit, quod extrema sint infra eumdem ordinem secundum intellectum, quia Deus secundum istos refertur ad creaturam relatione rationis, nec tamen est vmquam infra eumdem or dinem, quin semper intellectus concipiat, quod Deus est illimitatus, nec est coordinabilis creaturae. ergo nec respectus realis impedietur per illimitationem alterius extremi, aut propter esse extra ordinem in alterius extrema.

Praeterea: Sicut Deus est extra ordinem crea turae propter sui illimitationem, sed non obstati te hoc creatura realiter refertur ad Deum. ergo non obstante illimitatione diuina referri poterit Deus realiter ad creaturas.

Praeterea: Manente eadem causa, manet ide effectus, sed causa, quod relationes Dei ad crea turam non sunt reales, est hoc, quod scilicet relationes cteaturae fundantur super modum, que accipiunt a Deo, qui in Deo non est, quia non consequuntur perfectum modum, secundum quem Deus in eum operatur: eodem autem mo do reperimus in omni causa aequiuoca; effectus namque aequiuocus non adaequat suam cansam, nec consequitur perfectum modum suae cause. calor enim generatus non adaequat virtutem fo larem, & tamen constat, quod relatio producen tis ad productum fundatur in sole respectuinfe riorum: ergo realis relatio non impeditur pro eo, quod imperfectiori modo fundamentums tius reperitur in altero extremorum, & perfe⸗ ctiori, seu eminentiori in altero.:on

Praeterea: I icet in relationibus aequiparantiae requiratu quod illud, super quod fundatur relatio reperiatur in vtroque extremo, sicut aequalitas exigit quantitatem, & similitudo qualitatem in quolibet extremorũ: hoc tamen non exigunt relationes superpositionis, & supposi tionis, imo relatio poducti fundatur super potentiam passiuam; relatio vero producentis super actiuam; potentia vero actiua passiuae oppo nitur, nec sunt eiusdem ordinis, quinimmo mu tuo se excedunt, cum agens sit praestantius patiente, sed non obstante hoc relationes superpo sitionis reales sunt. ergo relationes diuinae, quae sunt in superpositione, videlicet relationes domi nij, producentis, & creatoris poterunt esse reales, dato, quod fundamentum excedat creaturam, nec sit eiusdem ordinis cum ea.

Praeterea: Exemplum, quod inducitur de scien tia, & scibili, quod scilicet fundamentum relationis non reperiatur in vtroque extremo, sed tantum in scientia non videtur habere veritatem, quia sicut scientia est fundamentum sui respectus, sic res per suam actualitatem videtur fundamentum scibilitatis, hoc non obstante sci bile ad scientiam realiter refertur. ergo non ex hoc solo tollitur, quod relatio aliqua non sit realis, quod fundamentum non reperitur in quolibet extremorum.

Et confirmatur, quia in Deo est fundamentum veri dominij, & verae actiuitatis. vnde non apparet, quin relatio dominij, & producentis sit in eo.

Si vero illimitatio, & esse extra genus non referatur ad ipsum fundamentum, sed ad relationes formaliter, sicut videtur imaginari opinio secunda, quod relationes, quae sunt in Deo ad creaturam, non sunt ex aequo correspondentes oppositis relationibus creaturae, nec sunt limitatae, & infra genus, sicut istae, immo per vnum, & idem illimitatum dominium accipit Deus creaturam rationalem secundum operationes liberi arbitrij secundum mentem, & creaturam aliam subiectam eo modo, quo passum subiicitur agenti, si per hunc modum ad relationem secundum suum formale illimitatio referatur, nullo modo potest stare, illimitatio namque addita formae alicui non aufert realitatem ipsius, immo perficit eam. realior enim esset albedo illimitata, quam limitata, sed secundum istos in Deo est relatio dominij illimitata. cum ergo dominium in Deo sit, erit relatio realis multo fortius, quam in creatura, vbi est limitata.

Et si dicatur, quod verum est, non tamen est infra genus relationis, non euaditur. sufficit enim, quod Deus referatur relatione reali ad creaturam, siue illa ponatur in genere, siue sit extra genus.

Praeterea: Illae relationes non sunt vna illimitata relatio, quae possunt abinuicem separari, sed dominium respectu rationalis creaturae, siue dominium aliarum creaturarum potest sepa rari in Deo: fuit namque Dominus omnis creaturae corporeae ante sextam diem, & tamen non fuit dominus hominis in sexta die, in qua plasmatus est. ergo dominium vtrumque non potest esse vna illimitata relatio.

Praeterea: Relatio creatoris, dominij, & iu- stificatoris non possunt coincidere in vnam rela tionem illimitatam, cum istae abinuicem separentur in Deo.

Et confirmatur, quia nil temporale potest esse illimitatum, Deus autem est creator ex tempore, vt patet per Aug. 5. de Trin. Sed secundum modum istum ponendi Deus per vnam relationem illimitatam respicit omnes relationes cooppositas existentes in creatura. ergo sequitur, quod per eandem illimitatam relationem sit creator, iustificator, & dominus, cuius oppositum est osten sum. licet enim per idem fundamentum sit crea tor, iustificator, & dominus, non tamen per candem habitudinem formaliter, cum abinuicem separentur, vt dictum est.

Praeterea: Aut intelligunt sic ponentes, quod in Deo sit realis relatio ad creaturam, nihilominus quia illimitata est vnita correspondens omnibus habitudinibus creaturae, non est in praedicamento relationis, sed extraPomnegenus; aut intelligunt, quod nullo modo est ibi relatio realis ad creaturam, cum illimitata sit, & extra genus, sed manifestum est, quod non intelligunt vltimum, quia expresse ponunt, quod per vnam illimitatam relationem, vtpote per vnicum dominium respicit Deus omnes creaturas, nec est dominium species limitata correspondens seruituti, sed aliquid extra genus. restat ergo, quod intelligant primum, scilicet, quod in Deo sit realis relatio ad creaturam, quamuis illimitata, hoc est absonum, quia tunc sequeretur, quod illimitatum adueniret Deo ex tempore, vel saltem aliqua portio illimitati: nam dicitur Dominus, & creator ex tempore, secundum Augustinum. ergo illud poni non potest.

Opinio Durandi 1. Sent. dis. 30. q. 1.

ET ideo dixerunt alij, quod realis relatio ha L bet, quod realis si t totaliter, & praecise, ex hoc quod suum fundamentum ex natura rei coexigit aliud, ad quod dicitur, quod patet multipliciter. sicut enim se habet esse in alio ad suum fun damentum, sic esse ad aliud, sed esse in alio exigit pro fundamento rem coexigentem aliud, in quo sit, vt patet de accidente, quod ex natura sua subiectum coexigit. ergo similiter modus essendi ad aliud, si debeat esse realis requirit pro fundamento rem de sui natura ad aliud exigentem.

Praeterea: Realior est coexistentia in relatiuis secundum rem, quam in in intellectis secun dum rationem, sed relatiua secundum rationem coexigunt se, quantum ad respectus mutuos. ergo relatiua secundum hoc se coexigent quantum ad fundamentum.

Praeterea: Philosoph. in Praedicamentis probat, quod scientia refertur ad scibile, & non e conuerso, quia scientia exigit scibile: nam scibile peremptum, perimitur scientia, sed non econuerso. vnde scientia secundum illud, quod est quaedam res exigit rem scitam; res vero scita secundum id, quod est lapis, vel homo scientiam non exigit, sed solum, vt sumitur sub respectu sciti, vel scibilis: ideo scientia secundum rem refertur ad scitum, sed non econuerso; sed mamanifestum est, quod hoc non esset, nisi realitas rationis sumeret ex hoc, quod fundamentum ad sui esse aliud exigit. ergo ista causa est, quod aliqua relatio sit realis.

Praeterea: Si hoc differt relatio a caeteris respectibus extrinsecus aduenientibus, quod illi non consurgunt ex natura fundamenti; relatio vero consurgit, sed hoc non esset, nisi quod fundamentum exigit ad suum esse aliud. ergo ab hoc sumitur realitasrelationis.

Praeterea: Relatio realis videtur esse dependentia, & per consequens secundum eam fundamentum realiter dependet, & coexigit alterum, sed talis dependentia realis esse non posset, nisi fundamentum ex sui natura coexigeret alterum. ergo haec est causa realitatis in relatione.

Secundum hoc ergo patet, quod nulla relatio est realis, nisi fundamentum ipsius ex sui na tura coexigat alterum, & hoc modo respectus fundatus in illo erit realis in ordine ad illud alterum, & quoniam Deus non indiget creatura, nec coexigit eam ratione alicuius absoluti existentis in se, ideo respectus eius ad creaturam inon potest esse realis.

Sed hic modus dicendi totaliter tollit omnem realem relationem. constat enim, quod scientia refertur ad scibile relatione reali, & sensus ad sensibile, & intellectio ad intelligibile secun dum Philosophum 5. Metaph. rursum pater ad filium, producens ad productum secundum eun dem ibidem. rursum linea dupla ad subduplam, & magnitudo tripla ad subtriplam; rursum simile ad consimile, & aequale ad coaequale, & inaequa le ad alterum: sed in nullo istorum fundamentum exigit alterum ad sui existentiam, & naturam. remanet enim scientia in anima, re corrupta, nec plus exigit scientia rosae eius rea litatem, quam econuerso. vnde multa sciuntur, quae nondum sunt, vt patet, quod Astrologus nouit futuras eclypses, & multa, quae fuerunt, & modo non sunt, & tamen visio saltem per diuinam potentiam poterit conseruari in oculo abeunte obiecto, immo etiam per naturam, vt supra probatum fuit in quaestione de notitia intuitiua, in prologo. Iterum etiam patet, quod intellectio, quae refertur ad intelligibile manet, intelligibili destructo: pater quoque corrupto filio, & filius corrupto patre manent quantum ad omnia absoluta, linea etiam, vel magnitudo tripla manet, corrupta subtripla, similiter & simile manet quantum ad omne absolutum consimili destructo, & inaequale destructo alio inaequali, & vniuersaliter non inuenitur aliqua ratio in creaturis, quare fundamenta manere non possunt, corrupta realitate termini. ergo modus ille dicendi tollit omnem relationem.

Sed forte dicetur, quod nullum illorum est realis relatio, quia nec similitudo, cum fundetur super vnitate specifica, quae non habet esse, nisi in intellectu, nec etiam paternitas, aut filiatio, cum non sint, nisi denominationes ab extrinseco, sicut pater denominat filium, & filius patrem. vnde reducuntur ad genus actionis, & pas sionis tales denominationes, non ad genus relationis. Vnde notandum secundum istos, quod licet realis relatio sit vnius ad alterum, quia nil refertur realiter ad scipsum, non tamen consur git immediate in vno ex alio, & consurgit sufficienter in vnoquoque ex natura alicuius intrii seci, quod est eius fundamentum, & talisrelatio in creaturis proprie pertinet ad praedicamentum relationis, denominatio vero relatiua extrinsecus adueniens consurgit ex aliqua applicatione termini, quarum vna extrinsecus adnenit alteri, sicut patet, quod ex nullo, quod sit extrinsecum causae effectiuae, potest tamendici agens, & si possit dici actiua, similiter ex nullo, quod sit in causa materiali potest ipsa patiens, sed tantum passibilis, vel passiua, ex applicatione tamen causae actiuae ad passiuam, quae fit secundum formam ab vno in alterum receptam, dicitur agens, & id patiens, quia ista denominatio fit ab extrinseco, scilicet a forma recepta. ergo non pertinet huiusmodi denominatio ad genus relationis. haec autem euasio non fugit inconuenientia iam dicta: tum quia tollit omnem relationem, vt dictum est, etiam scientia ad scibile, cum manifeste appareat, quod scien tia quantum ad suam realitatem absolutam non coexigat scibilium entitatem: tum quia contradicit Philosopho, qui agens de relationibus in quinto Metaphysicae dicit secundum modi relatiuorum esse in potentiis actiuis, & pasfiuis, vbi dicit Commentator, quod dici relatiua, quae in numeris, & potentiis sunt talia, quod essentia vtriusque eorum collocatur inrelatione eodem ordine, non quia alterum sit in relatione per se, & alterum non per se, ex quo patet, quod denominatio patris, & filij, & vniuersaliter pro ducentis, & producti sunt vere de praedicamento relationis, alioquin tolleretur secundus modus relatiuorum: tum quia non est verum, quin denominatio patientis fundetur in forma intrinseca ipsi passo. vnde natura filij, vt producta est fundamentum filiationis, & econuerso natura patris, vt producens fundamentum paternitatis: tum quia prius in creatura saltemrefertur ad posterius: tum quia vniuersaliter causae, sicut inuicem esse possunt, saltem per diuinam potentiam potest conseruari vna sine alia, & dato, quod conseruaret, non propter hoc tolleretur relatio. vnde patet, quod accidit funda mento relationis, quod indigeat in sui existentia naturali aliquo absoluto, quod se teneatex parte termini, quare non potest ratio assignari realitatis relationum ex parte huiusmodi dependentiae, aut coindigentiae, secundum quam altero egeat, quod ponitur fundamentum. Nec motiua procedunt.

Primum siquidem non, quia falsum est, quod esse insit relatio addita accidenti. non enim est relatio, sed ipsamet diminuta esse accidentis. nec enim rectitudo inest lineae mediāte relatione inhaerentiae, immo non est aliud ipsa rectitudo, quam inhaerentia quaedam, & modificatio lincae.

Non procedit quoque secundum, quia relatiua secundum rem non plus realiter se coexigunt, quam relatiua secundum rationem se coe nigant iecundum intellectum, sed in hoc diu-- runt, quod habitudines illae, secundum quareut xiguut se relatiua realiter sunt in rebus in iig pinqua potentia, ita vt necessitetur intestcu considerata conditione rerum ad redue relationes illas in actu; non sic autem de relationibus rationis.

Non valet etiam tertium, quia Philoso. non loquitur de existentia reali, cum dicit, quod scibile peremptum perimit scientiam, sed loquitur de quadam existentia, secundum quam scibile est incorruptibile, & aeternum, & impossibile aliter se habere, nam scientia estde ente, ita quod non est, sciri non potest, vt ipse dicit primo poster. & in eodem primo ait, quod scientia est de impossibilibus aliter se habere, & 6. Ethic. dicit, quod scientia speculatur scibile aeternum, entia simpliciter omnia sunt aeterna: aeterna autem sunt ingenerabilia, & incorruptibilia. Ex quibus pa tet. quod loquitur de entitate, quam habent in anima obiectiue. ibi enim habent connexiones innumerabiles, & necessarias, & impossibiles aliter se habere, & in illo esse ponit scibilia sciens, quandocumque vult vti habitu scientifico, propter quod in ordine ad ipsum sunt incorruptibilia, & aeterna, secundum quod Philos. dicit in secundo de anima, quod obiecta sensuum differunt ab obiecto intellectus, pro eo, quod non semper sunt praesentia sensui, sicut intelligibilia intellectui, vt dicit Commentator. quod mouentia virtutem rationalem sunt intra animam, & in nobis semper, & ideo homo potest consiste re in eis, cum voluerit. vnde subdit, quod scien tia vniuersalium est in nobis.

Non valet etiam quartum. licet enim relationes oriantur ex fundamentis, quia ex ipsis intellectus deducit eas ad actum, nihilominus non probatur, quod fundamenta coexigant, quantum ad suas existentias absolutas. Et per idem) patet ad vltimum, quod relatiua dependent ad inuicem, secundum quod relatiua; non autem secundum esse absolutum

Opinio Henrici nono quolibeto quaest. I. & aliorum.

ET idcirco dixerunt alij, quod fundamentum realis relationis ordinatur ad terminum, pro eo, quod aliquam perfectionem consequitur ex eo, sicut patet de albedine, quoniam ex dependentia alterius albedinis consequitur quandam perfectionem, inquantum natura specifica perfectior est in duabus albedinibus, quam in vna sola, & similiter producens in naturalibus aliquam perfectionem videtur consequi ex productio ne, scilicet quandam assecutionem dominij, inquan tum communicat perfectionem suam alteri. secundum hoc ergo non refertur Deus ad creatu ram, quia nullam perfectionem expectat ab ea-

Haec autem opinio videtur aliquibus irratio nalis: tum quia si ponantur duo albissima, perfecte erunt similia, & tamen vnum ab alio non acquiret perfectionem albedinis, cum albedo sit in quolibet in perfecto gradu: tum quia agens naturale non agit, inquantum est imperfectum, & per consequens non videtur agere, vt perficiatur, cum ex actione perfectior non acquirat, nec ex imperfectione agat: tum quia sequeretur, quod esset dependentia circularis, quando relatio realis est in vtroque extremorum. tunc enim extrema mutuo se perficerent, & circulariter dependerent.

Sed haec motiua concludunt efficaciter, si mens opinionis praedictae currat ad hoc, quod vnum extremum relationis perficiatur per aliud, sed si tendit ad hoc, quod non immediate vnum perficit aliud, sed mediante natura communi, quae perfectior est in duobus albissimis, quam in vno tantum. sunt enim plura bona, & iterum omne producens agit, vt conseruetur species, vel bonum commune multiplicetur, non videntur instantiae procedere contra ipsam, nihilominus ille intellectus stare non potest: tum quia esse specificum est tantum secundum rationem, & ita omnino quod oritur ex dependen tia ad esse specificum non erit in re, sed tantum in intellectu, cuius oppositum isti dicunt: tum quia secundum hoc, magis debent duae albedines referri ad esse specificum, quam mutuo inter se, ex quo dependent ad esse specificum, nec se perficiunt ex seipsis.

Opinio Scoti 1. Sent. dist. 30. q. 2.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod in Deo non est relatio realis ad creaturam, quod prouenit ex duobus.

Prouenit quidem primo ex perfecta simplicitate. dicit enim Augustinus 11. de ciuit. Dei, quod simplex est ad hoc, quicquid habet, ex hoc ergo sequitur, quod nulla est in eo realitas, quae non sit idipsum, quod Deus, relationes vero, quae dicuntur de Deo ex tempore non sunt idipsum, quod Deus, quia quando aliqua sunt vnum, & eadem re, corrupto vno, corrumpitur reliquum, & generato generatur, sed manifestum est, quod relationes Dei ad creaturam adueniunt de nouo ex tempore, & corrumpuntur, & patiuntur corruptionem. ergo non possunt esse eadem realitas cum Deo, qui est aeternus, & incorruptibilis. cum nec possunt esse alia, quia tunc Deus non posset esse summe simplex, cum admit teret realitatem aliquam. ergo relinquitur, quod sit realitas nulla, & per consequens, quod solum sint relationis rationis.

Prouenit quoque secundo ex perfecta Dei necessitate. nulla enim realitas est in perfectione necessaria, quae coexigat a Deo contingens, sed creaturae contingentes sunt; relatio vero coexigit necessario terminum. ergo non potest poni in Deo realis relatio, quae habeat creatuturam pro termino.

Nec valet si dicatur, quod ratio non conclu dit, quin saltem Deus ad creaturam, vt possibilis est realiter referatur, pro eo, quod creaturae in esse possibili, & exemplato sunt necessariae, & ab aeterno.

Non valet etiam si sic dicatur: tum quia repugnat necessario, quod propter positionemquamcumque, aut mutationem circa aliud factam, siue illud aliud necessarium sit, siue contin gens mutetur formaliter in seipso: tum quiacreaturae in esse possibili, & quidditatiuo non sunt ex se necessariae, sed per participationem tantum; impossibile est autem, quod in necessario ex se sit aliqua realitas, quae dependeat a necessario per participationem, alioquin magis necessarium a minus necessario dependeret. vnde nec Philosophi, qui dixerunt Deum neces sitate naturae produxisse creaturas potuissent ponere realem relationem in eo respectu crea- turarum, dixissent participatam esse a primo uecessario, quod est Deus.

Sed hic modus dicendi, videtur deficere induobus.

Primo quidem, quia cum inquiramus hic propter quid dominium in Deo, aut relatio produ centis non sint reales, non assignatur ex istis rationibus propter quid, sed tantum probatur quia.

Secundo vero, quia nec probatur ipsum quia per rationes istas, nisi supponendo, quod realis relatio existat in actu in rebus sine opere intellectus, supposito tamen sicut, & verum est, quod omnis relatio quaecumque nominetur realis quae est reducta ad actum per animam apprehenden dentem non repugnabit diuinae simplicitati, quia relatio realis ponatur in Deo, nisi forte simplicitati rationis, quam tamen sic ponentes non concederent esse in Deo, in quo sunt plura distincta formaliter secundum eos, quod aliquid dependens ab intellectu attribuatur Deo in ordine ad creaturam. vnde patet, quod illae viae suppo nunt, quod realis relatio actualiter sit in re sine ope re intellectus, & oppositum apparet expraedictis.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo quid facit relationem dici relationem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod relatio non dicitur rea lis ex hoc, quod sit actu in re, sed quia est in re secundum propinquam potentiam, ita quod co gitur intellectus illam reducere in actum, non ex aliquo intrinseco, sed ex intimis ipsius fundamenti. aliud enim relationi tribuit, quod dicatur realis. cuius oppositum sibi dat, quod sit tantum secundum rationem, quia oppositorum, oppositae sunt causae, potissime causae formales, sed relationi tribuit, quod reputetur tantum secundum rationem oppositum eius, quod dictum est, ideo namque dextrum in columna est relatio rationis, quia dextrum non est potentia in columna, nec aliquid sit in colũna, quod cogat intellectum ad concipiendum rationem dexteritatis circa eam. vnde non est in ea aliquod fundamentum perfectibile proprie per dexteritatem eo modo, quo fundamenta, quae sunt in propinqua potentia ad aliquam relationem correspondent illi relationi, sicut proprium perfectibile. album enim est quoddam assimilabile per albedinem, ita quod albedo est proprium susce ptibile respectu similitudinis; columna vero non est proprium susceptibile proportionatum dexteritati, & ideo intellectus attribuens columnae dextrum non facit hoc reducendo, quod erat in potentia ad actum, sed magis ab extrinseco attribuit, videlicet ex dextro animalis, cui opponitur columna. ergo illud, quod dictum est dat relationi, quod sit realis.

Praeterea: Idem apparet inductiue. similitudo enim, & aequalitas reputantur relationes reales, similiter etiam duplicitas, & subduplicitas, paternitas quoque, & filiatio, & similiter scientia, & scibile ex parte scientiae, sed non ex parte sciti, ista quidem exempla ponit Philos. 5. Metaph. secundum tres modos relationum, sed ma- nifestum est, quod in omnibus his, id, quod dictum est reperitur. albedo enim ex natura rei est proprium susceptibile similitudinis, ita vt appareat ex terminis, quod est in potentia propinqua ad eam, sicut linea ad rectitudinem, nec expectat aliquid aliud intra se, ad hoc, quod suscipiat similitudinem, licet requirat aliquid extrinsece, tamquam terminum, & idem est de aequalitate, & identitate, & earum oppositis, scilicet dissimilitudine, diuersitate, & inaequalitate, idem etiam patet deduplo, & dimidio, quoniam linea est immediatum fundamentum commensurationis ad aliam secundum aliquem numerum, vtpote dualitatis, vel trinitatis, similiter etiam potentia actiua est immediatum fundamentum, & susceptibile habitudinis principijs, quae non est aliud, quam paternitas in potentia generandi. vnde intellectus necessitatur ad reducendum relationem principij in potentia, considerato primo generare, aut prima productione. Idem quoque apparetde scientia, & scibili, quia respectus ille nil est aliud, quam assimilari, aut imitari; nunc autem statim intelle ctus concipit scientiam, vt imitatiuam scibilis, & non econuerso. ergo manifestum est, quod haec est ratio, quare relationes debent iudicari reales.

Praeterea: Nulla relatio rationis aliter attri buitur rebus, nisi, quod sunt res termini aliarum relationum. non enim columna dicitur dextra, ni si quia terminus est dextrum existens in animali, similiter nec lapis dicitur scibilis, nisi in relatione termini, scientiae scilicet, quod de eo potest esse scientia, & sic de alijs relationibus secundum rationem. Secundo mani festum est, quod in talibus relatio non respicit id, de quo dicitur, sicut proprius actus suum proprium susceptibile. non enim proprium est columnae actuari per dextrum, immo non actuatur subiectiue immediate, sed quasi terminatiue, inquantum scilicet terminus est dextrum aĩali existens, similiter nec scibilitas, aut esse scitum estproprius actus scientiae, aut esse pictum proprius actus Caesaris. vnde omne scitum non fundatur immediate in lapide, sed inquantum est terminus sciae, similiter nec pictum est ali quid fundatum in Caesare, nisi inquantum de eo est pictura. ergo manifestum est, quod relationes ex hoc sunt rationis, quod res existentes extra, non sunt in propinqua potentia respectu earum, nec se habent ad ipsas, sicut propria susceptibiliaad proprios actus suos.

Est ergo considerandum, quod intellectus respectu relationum se habent dupliciter. aliquando enim vnica apprehensione, & quasi imperceptibiliter necessitatus ex natura rei reducit eas in actum, tamquam proprios actus, & proprias passiones rerum, & tales relationes dicuntur reales: tum quia propinquissimae sunt rei: tum quia primo aspectu videntur esse in re, nec considerat intellectus, quod eas operetur, immo videtur eas sic reperi re, quantum est primo occursu, nisi aliunde oppositum concludatur, & istius modi sunt similitudo, & aequalitas secundum illud Philos. in praedic. proprium aest qualitatis secundum simile, vel dissimile dici, & proprium quantitatis secundum eam dici aequale, vel inaequale. Quandoque vero non vnica apprehensione format intellectus relõnes circa res, nec necessitatus ab ipsis rebus, quia non inuenit proportionem, aut conuenientiam inter ipsas, & res, proportionem inquam actus proprij ad debitum susceptiuum, nihilominus capiendo res, vt sunt termini propriarum relationum, quae in rebus aliis reperiuntur, attribuit eis viceuersa relationes cooppositas, vel propriis respectibus aliarum rerum, & tales sunt relationes secundum rationem; talium namque fabricatio non latet intellectum, immo primo aspectu patet, quod non sunt in re: sed sunt forte, vt coppositae aliis, quae dicuntur esse in re, sic autem est de dextro in columna, & esse picto in Caesare, & scibili, vel scito in lapide. vnde videntur esse quasi denominationes a relationibus non existentibus in ipsis. dicitur enim columna dextra, non quia sit subiectum dextri, sed quia respicit dextrum animalis, & Caesar pictus, quia de eo est pictura, & lapis scitus, quia de eo est scientia: non sunt autem solae denominationes, aut appellationes relatiuae, ita quod nihil nominibus respondeat, cum omne nomem significet mentis conceptum. vnde necesse est, quod correspondeat talibus appellationibus conceptus aliquis relatiuus, ille vero conceptus non est aliud, quam esse terminum alterius relationis, vt infer. apparebit

Quid sint relatiua per se, & per accidens, secundum esse, & secundum dici.

SECVNDA vero propositio est, quod relatiua per se, & per accidens differunt secundum Simplicium super Praedicamenta in hoc, quod relatiua per accidens dicuntur illa, quae alterius generis existentia subiiciuntur relationi, vt sor tes, pater, vel Socrates filius dicuntur per accidens relatiua; per se vero sunt illa, quae de suo significato principali pertinent ad genus relationis, sicut pater, & filius: hanc autem diuisionem relatiuorum ponit Commentator 5. Meta. & Simplicius vbi supra.

Quae vero relationes sint secundum esse, & quae secundum dici, dubium est, quod dixerunt aliqui, quod relatlua secundum esse sunt, quae per se significant rem praedicamenti relationis, vt pater, & filius; secundum dici vero, quae significant rem alterius praedicamenti, tamen per modum rela tionis, vt scientia, vel virtus. Simplicius vero vi detur dicere, quod relatiua secundum dici sunt composita ex re alterius praedicamenti, & relatione, sicut scientia, relatiua vero secundum esse sunt simplicia, & simpliciter importantia ge nus relationis. Sed non videtur, quod ista sumciant: tum quia multa dicuntur relatiue, & sunt relatiua secundum dici, quod non includunt relationem, sicut patet, quod rectitudo dicitur al terius rectitudo, & manus alterius manus, & similiter caro, & humanitas dicuntur alterius, nec tamen ista sunt entia per accidens composita ex duobus praedicamentis, immo sunt praecise in vno praedicamento: tum quia Philos. dicit aliquas substantias secundas esse relatiuas secundum dici, vtpote caput, vel manum, & tamen constat, quod secundae substantiae relationem non includunt, & ideo dicendum est aliter, quod relatiua secundum esse sunt illa, quae dicuntur ad aliud mediante re latione reali, vel rationis, sieut pa ter per paternitatem refertur ad filium; secundum vero dici sunt illa, quae per se di cun- tur ad alterum per illud, quod absolute important absque omni respectu medio reali, vel rationis, sicut rectitudo se ipsa est lineae rectitudo, & caro hoc ipsum, quod caro est alterius, & humanitas sine respectu medio concipitur, vt alterius. vnde relatiua secundum dici non sunt in praedicamento relationis, quamuis dicantur alterius, & propter hoc Philosophus reprobat definitionem Platonis, qui dixit ad aliquid esse quaecumque aliorum dicuntur. hoc autem non est verum, quia secundum hoc multa de aliis ge neribus, quae connotant terminos essent de praedicamento relationis, & ideo Philosophus corri gendo dicit, quod relatiua sunt, quorum esse est ad alterum; hoc autem non competit rebus aliorum praedicamentorum, quoniam realitates illae sunt ad se & absolutae, quamuis aliquae con notent, & exprimant alterum. sic ergo res connotatiuae sunt relatiuae secundum dici, & non se cundum esse. vnde attributa, quae differunt penes connotata, vt superius dictum fuit, sunt relatiua secundum dici, non tamen secundum esse, quia non intercedit aliqua relatio media, nec realis, nec rationis inter diuinam essentiam, & res, quae connotantur per eam.

Sed forte dicetur, quod esse relatiuum secundum dici includit habitudinem mediam, vel expressam, vel intellectam. manus enim, & caro dant subintelligi relationem partis. Et dicendum ad hoc, quod caro non solum dicitur alterius pars, immo alterius caro, & similiter humanitas alterius humanitas. ita quod secundum proprias rationes aliud connotant, non solum per rationem partis subintellectam.

Quod Deus non refertur relatione reali ad creaturam.

TERTIA quoque propositio est, quod Deus nulla relatione reali refertur ad creaturam. hoc autem patet dupliciter.

Primo quidem in generali, quia nulla relatio realis dicitur, nisi quatenus est in re secundum propinquam potentiam, & tamquam per susce ptibile dispositum vltimate, sicut ex praecedentib. patet. vnde tales relationes sunt propriae passiones rerum, & proprietates; sed constat, quod Deus non est in propinqua potentia, tamquam susceptibile proprium, respectu relationum: tum quia Deus non est ad aliquid in potentia, quod reducatur ad actum, alioquin non concipe retur, vt purus actus, omnem potentialitatem excludens: tum quia aliquid incompletum esset in Deo expectans perfici, & compleri per actum intellectus nostri, videlicet ista potentialitas na turalis, quam haberet respectu relationis: tum quia subiectum esset proprietatum coaccidentalium, sicut qualitas similitudinis, & quantitas aequalitatis: tum quia relationes huiusmodi se haberent ad Deitatem per modum actus proprij, & faceret compositionem, saltem secundum rationem. ergo impossibile est poni, quod relatione reali ad creaturam referatur.

Secundo vero patet idem ducendo per singulas relationes, quae videntur habere locum in Deo. apparet enim, quod comparantur ad Deitatem, sicut actus proprius ad suum susceptibile, videtur quidem, quod inaequalitas, vel excessus sunt reationes reales in Deo respectu creaturae, & similiter difformitas, & dissimilitudo, non tamen sunt, si capiantur earum rationes. aequalitas enim, & inaequalitas non fundantur super quantitatem simpliciter, sed super quantitatem fini tam, & terminatam. vnde infinitum non dicitur inaequale finito, cuius ratio est, quia aequalitas & inaequalitas sunt idem, quod mensuratio, & incommensuratio; nunc autem nulla dicuntur com mensurari, nisi prius in se quodlibet mensuretur, nec etiam incommensurari, nisi quia eorum mensurationes sunt non eaedem. hoc enim importat vocabulum incommensurationis. cum ergo natura diuina nullo intellectu metiri possit, nec claudatur sub aliqua mensura ratione suae illimitationis, manifeste concluditur, quod relatio inaequalitatis est cuiusdam commensurationis, nec aspicit Deitatem, tamquam proprium susceptiuum, & ideo nec intellectus reducit relationem inaequalitatis de potentia in actum attendendo ad Deitatem, sed inquantum creatura metita fundat in ea commensurationem respectu illimitationis diuinae. secundum hoc enim, creaturam dicit inaequalem Deo, & incommen surabilem, & econtra per modum termini diuini incommensurabilem creaturae, sicut columna dicit dextrum, quod situatur a dextris animalis: similiter etiam circa dissimilitudinem potest considerari. cum enim dissimilitudo non sit aliud, quam quoddam iudicium difforme qualitatum praecognitarum, patet, quod praesupponit comprehensionem vtriusque qualitatis. nec enim potest consurgere difformitas iudi cij inter aliqua, nisi quatenus illa prius secundum se sunt iudicata: Deitas autem concipitur a nobis sub ratione cuiusdam infiniti, & excedentis omne iudicium, & idcirco nec similitudo, nec dissimilitudo ipsum respiciunt, quasi proprium susceptiuum, sed incipit dissimilitudo ex parte creaturae, quam intellectus per se iudicat, & refert in Deitatem, vt difformem. vnde quia difformitas in quadam aestimatione qualitatum con sistit, sicut inaequalitas in aestimatione quantitatum: Deus autem super omnem aestimationem est; ideo dissimilitudo non habet locum in eo respectu creaturae.

Amplius idem patet de relatione dominij. non enim posse regere, aut prouidere alteri constituit aliquem dominum secundum posse hoc obligari. vnde actus regiminis, vt incumbens alicui consideratus per modum habitus connectentis constituit rationem dominij, sicut & econuerso secundum virtutem actus obsequij, vt incum bens. secundum hoc ergo Deus non fundat relationem dominij, cum non obligetur ad regnum, nec incumbat sibi dirigere creaturam; nulla quidem iustitia, aut necessitate tenetur creatu rae. econtra vero creatura est propinquissime serua, cui incumbunt actus obsequij respectu Dei, & necessitate iustitiae, & necessitate naturae, saltem quantum ad creaturas intellectuales.

Vlterius idem patet de relatione producentis, & creatoris. Est enim considerandum, quod relatio producentis idem est, quod ipsum producere, vel produxisse intellectum, cum sit per modum habitus connectentis, vt superius dicebatur; nunc autem producere non intelligitur connectereproducens cum producto, nisi quatenus exaliqua necessitate, aut indigentia producitur: naturali quidem, quemadmodum corpora naturalia agunt, vel voluntaria, quemadmodum agentia libera, agunt quidem propter finem, & hinc est, quod in omni creatura virtus ordinatur ad'operationem, tamquam ad finem; bonum namque, & finis vniuscuiusque artis consistit in propria operatione, vt Philos. dicit, & hinc est, quod virtus actiua data est rebus, vt producant sibi similia, & conseruetur vnumquodque suo simili, & vt participent esse diuinum, ficut de virtute generatiua dicitur in 2. de ani. vbi dicit Com mentator, quod sollicitudo diuina mensurata est omnibus generabilibus, & corruptibilibus. omnia enim desiderant permanentiam sempiternam, & mouentur ad ipsam, & propter hunc finem agunt omnia entia, quae naturaliter agunt. sic er go patet, quod actio non connectit producens cum producto, nisi quia natura producentis ordinatur ad hoc, tamquam ad finem, alias si non ordinaretur, nec inclinaretur propter aliquam indigentiam, & propter aliquod bonum, non con necteretur cum producto, sed magis econuerso. quamuis ergo Deus vere creaturas producat, illud tamen producere non counotat Deum cum creatura, sed potius econuerso, propter hoc, quod non ordinatur Deus ad huiusmodi producere, nec in hoc bonum diuinum consistit, & ita essecreatorem in Deo nullam realem relationemponit, quia concipi habet Deus sub ratione cuiusdam inconnexibilis per suum producere cum producto, & hanc rationem August. assignat 5. de Trin. cum ait: Intelligamus Deum sine quali tate bonum, sine quantitate magnum, sine indigentia creatorem, quasi diceret sine relatione creatorem, innuens, quod ideo creare relationem non ponit in Deo, quia non incumbit sibi ex ordinatione naturae, sicut genito in creato. & in hoc 1. art. terminetur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

An sint in Deo relationes rationis respectu creaturarum ex tempore. opinio Henrici quol. 9. 1. & quorumdam aliorum.

CRCA secundum vero considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, nullam nouam relationem aduenire Deo ex tempore, sed sicut eadem actio est, quae consideratur, vt in aptitudine, & vt in potentia, & vt praesens, & vt praeterita, ita relatio fundata super huiusmo di actionem sic, vel sic considerata eadem est secundum rationem, & si diuersa vocabula sortiantur. vnde creatiuum, quod respicit futurum creare, & creans, qui respicit praesens, & creator, qui respicit praeteritum, sunt diuersae appellationes eiusdem relationis secundum rationem existentis in Deo. sic ergo relatio aeternam importata per creaturam accipit nouam appet lationem, cum Deus creet ex tempore, non quod accedat noua relatio, sed noua denominatio antiquae relationis.

Haec autem videtur intentio Aug. 5. de Trin. ait enim, quod cum Deus dicitur Dominus en tempore, appellatio relatiua inest Deo ex tempore, & subdit, quod ita debemus Deum accipere relatiue dici ad creaturam ex tempore, vt quamuis tem poraliter dici incipiat, non tamen ipsi substantiae Dei aliquid accidisse intelligatur, sed illi creaturae, ad quod dicitur, haec etiam videtur intentio Magistri in praesenti distin. vnde dicit, quod appellatio illa, qua creator ad creaturam dicitur relatiua quidem, sed nullam notat rela tionem, quae sit in creatore.

Opinio communis.

DIXERVNT uero alij, quod relationes, quibus Deus ad creaturam refertur sunt secundum rationem, & innouantur secundum no uitatem realium relationum, quae sunt in creatura, cuius ratio est, quoniam intellectus noster non potest accipere aliquid relatiue adalterum dici, nisi ipse subopposita habitudine intelligat. vnde secundum quod concipit creaturas ad Deum de nouo dici, necesse est, quod circa Deum concipiat habitudines cooppositas.

Opinio Scoti 1. sen. dist. 31. q. vnica.

DIXERVNT quoque alij, quod raelatio no&ua in creatura non exigit necessario relationem nouam secundum rationem in Deo; illa namque relatio, aut fieret per actum intellectus diuini, & hoc esse non potest, quia nil potest Deus de nouo intelligere. vnde talis relatio non esset noua, aut fieret per actum intellectus creati, & hoc etiam non, quia nullo intellectu creato apprehendente Deum, incipit creatura de nouo referri ad eum, & iterum posito, quod Deus non esset naturae intellectualis, si produce ret lapidem, sicut sol, adhuc creatura referretur ad Deum relatione reali, & sic Deus terminaret illam relationem absque respectu rationis, & rur sus relationes de tertio modo sic sunt in altero extremorum, quod non exigitur relatio in alte ro ad hoc, vt tunc, vt patet 5. Metaph. omnes autem relationes creaturae ad Deum sunt de tertio modo relatiuorum. ergo ad hoc, quod Deus ter minet relationes creaturarum non indiget rela tionc rationis.

Vlterius vero generalius dixerunt, quod nul lum relatiuum terminat relationem sui correlatiui per relationem, sed magis per aliquid ab solutum. id enim, quod definit aliud videtur es se prius eo, sicut patet 7. Metaph. sed relatiuum definitur per suum terminum. actus enim prior est potentia secundum definitionem, vt patet 9. Metaph. stat autem, quod non est prior subratione relatiua, sed sub ratione absoluta: nam re latiua sunt simul naturali intelligentia, & noto vno relatiuorum, definitiue cognoscitur reliquum, vt dicitur in praedicam. vnde si relatiua definiunt se mutuo ratione respectiuorum, esset circulus in definitionibus, & esset vnum prius alio essentialiter, quod esse non potest. vnde restat, quod definiatur relatiuum per terminum sub ratione, qua absolurum est, & similiter aliud relatiuum per terminum suum, & secundum hoc proximum fundamentum filiationis definit paternitatem. ergo relinquitur, quod fundamen- tum paternitatis sit terminus filiationis, & per consequens, quod pater non terminet siliationem per respectum paternitatis, sed per absolutum fundamentum.

Praeterea: Scientia refertur ad scibile, & termi nat relationem scientiae, sed non potest dici, s quadratura circuli terminet respectum scientiae per relationem rationis, quam importat scibilitas, immo per suam absolutam realitatem, quod patet ex hoc, quod ista relatio rationis non est in isto absoluto, nisi dum actu consideratur ab intellectu, scientia autem refertur ad scibile, dato, quod non consideretur. ergo relatio scientiae non terminatur ad respectum, sed ad aliquid absolutum.

Vlterius vero dixerunt, quod licet non exiga tur noua relatio rationis in Deo ad hoc, quod terminet relationes, quae sunt in creaturis, nihilominus poni potest in Deo aliqua noua relatio rationis causata per actum intellectus nostri Deum concipientis, non tamen potest poni noua per actum intellectus sui creata. Quod pa tet multipliciter.

Primo quidem, quia non potest esse transitus de contradictorio in contradictorium sine mutatione, quare per actum intellectus diuini non potest esse, cognita transire a non relatione ad nouam relationem sine mutatione intellectus diuini de nouo concipientis.

Secundo vero, quia relatio rationis, quae est in Deo respectu creaturae non est aliud, quam determinatio diuinae voluntatis ab aeterno ad producendum rem pro tali instanti, talis autem determinatio est aeterna. ergo omnis relatio Dei ad creaturam aeterna est per respectum ad suum intellectum.

Opinio quorumdam aliorum.

DIXERVNT demum alij, quod nulla relatio rationis, nec noua, nec aeterna est in Deo a relatione respectu creaturae, sed quod sola denominatio est in Deo a relatione reali existente in creatura. quod enim nulla relatio sibi competat, videtur esse perfectionis potissime, quia quaecumque nouitas videtur Deo repugna re, quod vero a relatione creaturae possit Deus denominari creator, vel dominus, patet, quia scibile denominatur scibile a scientia, quae non est in eo, scilicet in pariete, & agens ab actione, quae subiectum est in passo, & pro hac sententia videtur Magister in praesenti distinctione, sicut supra inductum est in prima opinione. Quid dicendum secundum veritatem. & primo, quod Deus secundum rationem refertur ad creaturam, qui est esse terminum relationum, quibus creaturae referuntur ad ipsum, centra 3. & 4. opin.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub duplici propositione.

Prima quidem, quod Deus inquantum termi nat relationes diuersarum creaturarum induit esse terminum earum: hoc autem est esse sub re spectu rationis.

Vbi considerandum est, quod aliud est in termino relationis illud, quod terminat, & quo terminat, & esse formaliter terminum: verbi gratia, respectum scientiae terminat scibile, ita quod id, quod huiusmodire spectum terminat, est lapis, vel rosa, vel aliqua alia res, id vero, a quo terminat est propria quidditas, seu formalis ratio sub iectiua in scientia, esse quoque terminum est quoddam esse relatiuum, multiplicatum quidem secundum numerum relationum, quae terminantur ad ipsum. secundum hoc ergo relatio terminatur ad aliquid absolutum, tamquam ad id, quod ter minat, vel quo terminat terminus, non tamen sic terminatur, quin esse terminum sit formaliter relatiuum, ita quod intellectus de necessitate inducit in eo, quod terminat relationem rationis. Quod enim esse terminum sit aliquid relatum, patet, esse namque terminum in Deo, aut est ipsum, quod Deus, nulla relatione addita, aut est idem, quod Deus, addita relatione, quae est in crea tura ad ipsum, aut est aliud, secundum quod se habet Deus ad relationem huiusmodi, sed non potest dari primum, quia cum esse dominum sit esse ad se; esse vero creaturam, aut terminum relationum, quae sunt in creatura, non sit esse ad se, sed alterius, impossibile est, quod sint idem; omnis quidem terminus est alterius terminus. Nec potest dari secundum; esse terminum namque relationis non est esse relatum illa relatione. vnde non includitur illa relatio, nisi per modum termini, & rursum esse terminum concipitur cir ca Deum subiectiue; relatio vero, cuius est terminus circa creaturam. vnde cum terminare re lationem opponatur illi relationi, quae termina tur impossibile est, quod esse terminum formaliter sit per huiusmodi relationem, sed potius con surgit ex opposita ratione. ergo necesse est, quod detur tertium, scilicet, quod esse sit aliqua ratio relatiua coopposita relationi creaturae.

Quod vero relatiuum non terminetur ad aliquid absolutum, quin ex hoc ipso consurgat relatio in extremo, ita quod si intellectus apprehendat relationem terminari ad aliquid de necessitate in termino respectum oppositum apprehendat, declarari potest ex multis. Impossibile est enim, quod relatio ad aliquid terminetur, quin ex hoc ipso illud sit terminus; praedicatum namque clauditur in subiecto, sequitur namque si relatio terminatur ad aliquid, quod illud aliquid relationem terminet, & si terminat, terminus est, sed esse terminum est esse relationem, vt probatum est etiam cooppositum relationi, quae dicitur terminari. ergo impossibile est, quod relatio terminetur ad aliquid absolutum, quin ex ipso consurgat respectus cooppositus.

Praeterea: Relatiua sunt simul natura, & naturali intelligentia, sed non esssent simul naturali intelligentia, si posset apprehendi relatio ad aliquid absolutum, quin statim consurgeret correlatiuus respectus. posset enim tunc paternitas concipi cum suo termino absoluto absque hoc, quod intelligeretur filiatio, & ita totus con ceptus paternitatis esset separabilis a conceptu filiationis contra omnem experientiam, & regulam praedictam. ergo necesse est intellectum concipiendo relationem terminari ad absolutum, & simul concipere relationem cooppositam in illo absoluto. Praeterea: Philosophus dicit in Praed icamen- tis, quod noto vno relatiorum cognoscitur reliquum, inquantum relatiuum est, sed hoc non habet verum, si non oriatur ex apprehensione) vuius relationis apprehensio relationis cooppo sitae. non enim quod sortes sit pater, non propter hoc cognoscitur Cicero, vel Plato, cuius est pater, cognoscitur tamen, quod habet filium. et go necessario intellectus apprehendendo vnum relatiuum, apprehendit & cooppositum.

Ex his autem concluditur, quod nulla relatio sit in re circumscripto omni actu intellectus. ibi enim est realis relatio, vbi est cooposita relatio, quae quidem de necessitate consurgit in termino. si enim relatio sit in re, necesse est, quod coopposita relatio sit in re, aut si sit illa in anima, & ista, alioquin si illa essent in re, & ista in anima, sequeretur, quod illa corrumperetur, dum anima cessaret apprehendere istam, & deprehonderet res extra a re existente in anima, quod est absonum dicere: sed manifestum est, quod relatio coopposita scientiae, quae consistit in scibili, est in sola apprehensione, & non in re, & hoc expresse dicit Philosophus 5. Metaph. similiter & commentator ibidem relatio termini, quae est in Deo respectu creaturarum est in sola apprehensione. ergo relatio scientiae, & creaturarum ad Deum non est in re sine apprehensione.

Nec procedunt motiua opinionis tertiae. Relatio namque termini concepta circa Deum est formata per intellectum, qui concipit relationem creaturae terminari ad eum, siue ille intellectus creatus sit, siue diuinus, & quod dicitur de relatione creaturae, quod terminetur ad Deum nullo intellectu concipiente supponitur, quod relatio sit in re absque adprehensione, quod non est verum, vt dictum est.

Nec etiam est verum, quod relationes omnes creaturae ad Deum sint in termino modo relatiuorum: nam relationi producti non est relatio mensurati; creatura vero refertur ad Deum, vt rem productam, nec est bona probatio, quod relationes illae sint in tertio modo, per hoc, quod conueniunt cum quadam proprietate illius mo di, scilicet in hoc, quod non exigunt in Deo rela tiones reales cooppositas, sicut non est bona illatio, quod homo sit in specie angeli, quamuis conueniat cum eo in proprietate intelligendi. vnde tertius modus non constituitur specifice per hoc, quod non respondet realis relatio relationi illi, quae est in altero extremorum, sed constituitur per esse mensuratum, vel imitantiam alicuius exemplaris, & ita est verum, quod omnes relationes creaturae ad Deum pertineant ad tertium modum relat iuorum.

Quod vero vlterius additur de omni relatione, dicendum, quod vna relatio non est prior alia quoad naturalem intelligentiam, & propter hoc vna definit alteram, quando aliquo casu contingit, quod vna efficitur nota, illa quidem cognita, statim in alterius notitiam deuenitur. nec intelligit Philosophus, actum praecedere po tentiam comparando respectum actus ad respe ctum potentiae, sed comparando substrata, & fundamenta. prior est enim definitione forma, quam materia, & vniuersaliter omne, quod est subiectum relationem importat, & per actum praecedit, super quam respectus potentiae fundatur.

Apparet ergo ex praedictis, quod intellectus rationem apprehendens terminari ad aliquid, simul intelligit circa illud relationem termini cooppositam, & quoniam respectus, quidam sunt vniformes, ita quod terminus, & relatio, sint eiusdem rationis, sicut patet in simili. Quidam vero sunt difformes, sicut patet in patre, & silio, Domino, & seruo, producente, & producto, ideo conuenit relationibus rationis aliquando formari ab intellectu sub vniformitate, sicut cō- uenit, dum dextrum animalis ad columnam concipit terminari. tunc enim simul concipit columnam esse terminum dextri, quod quidem es se apprehendet per modum alterius dextri; aliquando verosub difformitate, vt cum scientiam concipit terminari ad rosam. concipit enim simul, quod rosa est terminus; esse autem terminum scientiae, non est esse scientiam, sed scibile. secundum hoc ergo relationes creaturarum in ordine ad Deum, eum sint suppositionis, vt seruitus, exemplatum creatum, & similia, necesse est, vt aperte concipiat intellectus relationes termini per modum superpositionis, & hoc exprimunt nomina crea toris, exemplaris, & Domini.

Sed forte dicetur, quod secundum hoc est in Deo saltem compositio secundum rationem ex quo relationes rationis sibi adueniunt, dicendum tamen ad hoc, quod intellectus non reducit huiusmodi respectus de potentia in actum, aspiciendo ad diuinam essentiam. probatum est enim supra, quod nullo modo secundum suas rationes formales competunt ipsi Deo, sicut nec dextrum columnae, sed quod intellectus eas reducat est propter relationes creaturarum, quas terminari ad ipsum considerat, sicut dextrum in columna. non ergo est proportio inter relationes huiusmodi apprehensas, & Deum, sicut inter actum, & potentiam, ac susceptibile proprium, & propter hoc compositio non consurgit, nec ponitur in Deo potentialitas aliqua, eiam secundum rationem, propter quod compositio dicitur Deo repugnare, &c.

Rursum forte dicetur, quod secundum hanc viam in infinitum proceditur in relationibus rationis. ex quo enim vna relatio aliam elicit, quodammodo in termino, vtpote dextrum animalis dextrum in columna, sequitur quod illa quasi eliciat aliam, quod in animali, cum sit ter minus animal illius dextri, quod est in columna secundum rationem, & secundum hoc in animali erunt duo dextra, vnum reale, & aliud rationis, & illud rationis eliciet aliud in columna, & erunt duo dextra in columna secundum rationem, & sic proceditur in infinitum.

Sed dicendum ad hoc, quod non est conueniens, in entibus rationis procedi in infinitum, vel potius, quod non proceditur, quia duae relationes sufficiunt, quia dextrum in columna, non est aliud, quam esse terminum dextri animalis, & ita non exigit aliud dextrum secundum rationem, sed illud idem, cuius est terminus, ad ipsum namque dicitur relatiue. sicut ergo non est verum, quod opinio quarta dicebat, Deum dici creatorem a relatione, quae est in creatura: tum quia nulla relatio, dans effectum opponitur sibi. vnde Sortes non est formaliter filius per pa ternitatem, quare nec Deus formaliter Dominus per seruitutem existentem in creatura, nec formaliter producens per relationem producti, existentem in creatura: tum quia Deus est Do minus propter hoc, quod terminat relationem seruitutis; esse autem terminum seruitutis differt formaliter a seruitute. vnde necesse est, quod denominationes illae sint a relationibus, quae sunt in creatura originaliter, & causatiue, sed formaliter ex relationibus rationis, quae non sunt aliud, quam esse terminos, vel terminare relationes varias ipsarum creaturarum, sic intelligendum est verbum Augustini, & Magistri in littera, quia appellatio est relatio in Deo ex relationibus creaturae, quia appellatio ista consurgit, & causatur ex relationibus illis, non quia formaliter Deum denominent, sic etiam concipiendum est, quod esse pictum in Caesare non dicitur formaliter a pictura, sed ab esse terminum illius picturae.

Quod noua relatio secundum rationem requiritur in Deo ad hoc, quod terminet relationes creaturarum in ordine ad nostrum intellectum, quamuis illa aeterna sit in intellectu diuino, non tamen propter hoc, quod opinio prima ponebat.

SECVNDA vero propositio est, quod rela tio termini, secundum quam concipitur Deus esse realium relationum, quae sunt in creaturis est quidem noua in intellectu creato; aeterna ve ro in intellectu increato, non tamen aeterna propter hoc, quod relatio actualis, sit & aptitudinalis, creati, & creatoris, sicut opinio prima dicebat.

Et primum quidem patet. quandocumque enim aliqua mutuo se coexigunt, ita quod vnum ex alio consurgit, necesse est, si primum fuerit nouum, vt secundum sit nouum, sed declaratum est, quod ex relatione, quae terminatur ad aliquid consurgit per necessitatem in illo esse terminum, seu terminatiuum, quod est relatio rationis, contradictio namque est, quod relatio ad aliquid terminetur, quin simul, & in eodem instanti illud sit terminus. ergo necesse est, vt vbi relatio creaturae ad Deum ponitur de nouo, ibi relatio de nouo consurgat in Deo, & ideo suppositum in re sine opere intellectus consurget, & esse terminum in Deo sine opere intellectus, ita vt esse terminum sit relatio in Deo, quod impossibile est, vel si ponitur relatio realis creaturae in sola apprehensione, quod verum est, quoties in intellectu creato concipitur relatio creaturae, toties concipitur relatio termini circa Deum, & ita innouantur relationes rationis in Deo.

Et si dicatur, quod nouitas Deo repugnet, non valet quidem. hoc enim verum est de omni eo, quod in eo consurgit ex natura rei, vel apprehensione naturae rei; huiusmodi autem noua relatio non consurgit ex apprehensione, quae sequitur naturam Dei, sed potius naturam creaturae, & relationum creaturarum, quae concipiuntur terminari ad Deum

Secundum etiam patet, quod in illo intellectu vbi est aeterna apprehensio relationum crea turarum ad Deum, in illo eodem est apprehen- sio aeterna relationis termini circa Deum, sed in diuino intellectu est apprehensio aeterna omnium creaturarum factarum, & factibilium, & habitudinum singularium ad Deum, alioquin apprehenderet de nouo aliquid, & esset in eo no uitas, exeundo de ocio in actum considerandi. ergo necesse est, vt relatio termini omnium talium habituum apprehendatur ab aeterno circa Deum d suo intellectu, & ideo talis relatio est aeterna, hoc tamen procedit, si diuinus intellectus ponit creaturas, & habitudines earum, & relationes terminationum oppositas in esse obiectiuo, & formato, quia si non ponit, nisi solum verbum, ita quod non ponantur ista immediate in se, sed quatenus ponitur verbum, non oportet ponere aeternitatem istorum in esse intellecto, sed dehoc infra dicetur in tract. de scientia Dei.

Tertium quoque patet: tum quia relatio aptitudinis in aliquo generante est ad infinita, quan tum est ex se successiue. potest enim sol infini tos radios generare, nec tamen potest habere relationes actuales infinitas: tum quia multiplicato termino, distinguuntur relationes; nunc autem res creabilis, & creata sunt duo secundum rationem, quia potest intelligi creabile sub opposito ad creatum, concipiendo scilicet creabi le non creatum, quare necesse est, quod creator, & creatiuus sint duo secundum rationem. potest enim intelligi creatiuus, non creans, nec creator in actu. sic ergo non est verum, quod sola appel latione differant creatiuus, & creator, vt dictum est, immo sunt duae habitudines secundum rationem, & per consequens non est aeterna relatio creatoris propter aeternitatem creatiui. Quod non est alia relatio secundum rationem in Deo respectu creaturarum, nisi illa, quam importat esse terminum, illa numeratur secundum nume rationem relationum, quae terminantur ad Deum, contra id, quod opinio tertia dicit.

TERTIA quoque propositio est, quod non est in Deo relatio alia secundum rationem, nisi illa, quam importat esse terminum habitudinum creaturarum, nec est ista vna numero secundum rationem, immo multiplicatur secundum numerationem habitudinum, quae terminantur ad Deum.

Et primum quidem patet. quod si intellectus conciperet relationem rationis aliquam circa Deum ex natura Deitatis consurgentem in apprehensione, & non potius ab extrinsecis relationibus creaturae, sequeretur, quod talis relatio respiceret diuinam essentiam, quasi susceptibile proprium, & quod essentia esset in poten tia secundum rationem ad huiusmodi respectum, & quod resultaret ex ambobus compositum, & quod esset relatio realis, quoniam intellectus sequens naturam rei, cogeretur ad reducendum huiusmodi respectum de potentia ad actum; haec autem omnia repugnant diuinae perfectioni, cum non solum Deus secundum rem perfectus sit, immo, & simpliciter omnimode, ita vt in eo locum non habeat aliqua ratio imperfecta. ergo illud poni non potest.

Praeterea: Illae habitudines, quae concipiun. tur circa Deum non sunt per modum principij ad principiatum, vt producens, creator, & gubernator, vel per modum alterius causalitatis, vtpote exemplar, finis, per modum superpositionis alicuius, vt Deus princeps, vel per modum alicuius obiecti, vt refugium, patientia, spes, vel per modum alicuius attributi praeuij ab aterno, sicut dicitur Deus intelligere creaturam vel velle, vel omnipotentem esse, sed in nullo istorum consurgit relatio circa Deum, nisi per mo dum termini. non enim creator, vel gubernator, nisi quibus creatura concipitur, vt guberi nata, & creata, & ex hoc Deus per modum termini, gubernationis, & creationis; esse autem terminum illorum non est aliud, quam concipi per modum gubernatoris, & creatoris, & itaintelligendum est de Dominio, & exemplaritate, & fine, & similiter de refugio. Est enim Deus terminus nostri refugij. De intelligere vero, & velle patuit supra dist. 8. & apparebit inferius, quod nullam relationem important, & etiam secundum rationem, & circa creaturam, quamuis connotent eam. ergo omnis relatio rationis, quae concipitur circa Deum est esse terminum ha bitudinis alicuius in creatura existentis, & ex hoc sequitur, quod determinatio dininae volun, tatis ad producendum creaturam, non est ratio relationis, immo nec talis determinatio locum habet in Deo, sicut infra videbitur de voluntate,

Secundum vero patet, multiplicata namqua causa, & maxime quasi formali, multiplicatur effectus, sed habitudines creaturarum appre, hensae terminari ad Deum sunt causa, quod Deus per modum termini apprehendatur. ergo tot erunt relationes per modum termini apprehen sae in Deo, quot erunt habitudines creaturae, & hinc est, quod dicitur, quod multiplicato vno correlatiuorum, multiplicatur & reliquum. vnde impossibilis est imaginatio supra primo articulo in secunda opinione recitata, quae ponit, Deum per vnam relationem illimitatam aspicere omnes habitudines creaturae, hoc nimirum verum non est, praesertim cum relationes termi ni non sint in Deo, nisi per actum intellectus; nullus autem concipit vnam talem illimitatam ha bitudinem circa Deum, immo nt merat eas secundum numerat ionem habitud inum repertarum in creaturis, & in hoc secundus art: nius terminetur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

An relationes rationis, quae sunt in Deo praecedans relationes reales, aut econuerso. opin. ieurici quolibeto 3. quaest. 1.

CIRCA tertium uero considerandum, q aliqui dicere voluerunt, Deum se habere ad creaturam in habitudine triplicis causae, sci licet formalis, efficientis, & finalis. Relationes ergo Dei ad creaturam, prout est causa formalis praecedunt relationes reales creaturae: sicus patet de Idaea, & idaeato, exemplari, & exemplato a diuino exemplari, & praecedit relatio exenplaritatis in Deo esse exemplatum creaturae re- lationes vero, quae sunt secundum causalitatem efficientiae sunt in Deo posteriores realibus re lationibus creaturarum. vnde quia creatura est actu producta, Deus dicitur actu creator, & producens, relationes quoque, quae sunt per mo dum finis sunt adhuc posteriores relationibus creaturarum. sunt enim similes relationibus, qua sumuntur modo menfurae, & mensurati. vn de quod est ad finem ordinatur ad ipsum, & quodammodo mensuratur per eum; nunc autem re latio mensurati est causa, quod mensura secundum rationem referatur ad mensuratum. sic ergo secundum istos habitudines rationis secundum formalem causalitatem sunt causae, quod creaturae realiter referantur in Deum per modum effectuum; econuerso autem relationes rationis in Deo sunt per modum causae efficientis, & causae finalis, ex hoc, quod creaturae referuntur ad Deum, tamquam effectae, & ordinatae finaliter in Deum.

Opinio aliorum.

DIXERVNT vero alij, quod omnes relationes creaturarum ad Deum secundum rem sunt posteriores relationibus oppositis, quae sunt in Deo secundum rationem, & causatae ab eis in quolibet genere causalitatis, esse namque, vt exemplata ab aeterno est aliquid praeter respectum importatum per essentiam, cum videlicet essentia, esse quidem, quod dicitur ad aliud est aliquid praeter relatiuum secundum August. sed esse, vt praecedens istum respectum dependet a Deo, tamquam ab exemplari. ergo prius respectus exemplaritatis in Deo, quam re spectus exemplatus in esse creato.

Praeterea: Secundum August. 83. quaestionum Deus per idaeas refertur ad creaturas idaeatas, sed constat, quod Deus habet idaeas per prius, quam creaturae sint idaeatae. non enim creaturae sunt causa, quod Deus idaeas habeat, alioquin essent causa, quod Deus sit incipiens. ergo id; quod prius.

Et confirmatur, quia secundum eundem Augustinum idaeae sunt formae praesentiales, & per consequens sunt priores idaeatis.

Secundo patet idem de relationibus, quae sumuntur secundum genus causalitatis effectiuae. dicit enim auctor. 6. princip. quod passio est effectus, illatioque actionis, sed creare est quasi actio; creari vero creaturae est quasi passio. ergo creare, per qd' Deus est creator causat creari, per quod creatura dicitur creata, & per conse quens per prius Deus est creator, quam creatura creata, ita vt respectus creatoris sit prior, & causa respectu creati, quantumcumque ille rea lis sit, & iste rationis.

Praeterea: Sicut se habet actus ad actum, sic potentia ad potentiam, & econuerso, sed creatura potuit creari, quia Deus potuit creare. ergo est creata, quia Deus est creator, & non econuerso. Praeterea: Quandocumque aliqua sunt vnum. & idem, quicquid praecedit vnum praecedit reliquum, sed relatio actualis, & aptitudinalis est eadem. vnde esse causabile, & esse causatum est vna relatio, quamuis sit diuersa appellatio, sed con- stat, quod creatura est creabilis, quia Deus potest creare. vnde resdectus rationis in Deo importatus per creatiuum praecedit respectum creabilis, qui se tenet ex pacte creaturae. ergo respectus creatoris praecedit relatiouem actua lem, quae se tenet ex parte creaturae.

Tertio vero patet idem de respectibus, qui sunt secundum genus causae finalis. dicit enim Auicen. 6. Met. quod causa inquantum causa prior est effectu, sed causa inquantum causa respectum importat. ergo omnis respectus cuiuscumque causalitatis prior est respectu effectus; finis autem est causa causarum, quare relinquitur, quod respectus finis prior sit secundum rationem in Deo, quam ordo eorum, quae sunt ad finem in creatura.

Quid dicendum secuudum veritatem, & primo, quod secus est de creare, & creari in omni genere can salitatis, & de respectibus consequentibus in causa, & causato & ex hoc oritur deceptio praemissarum opin.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub duplici propositione.

Prima quidem, quod praedicta ponentes decipiuntur in hoc, quod secus est de creare, & creari secundum genus omne causalitatis, & de respectibus, quae assequuntur in causa. & causato. verum est enim, quod exemplare prius est, quam exemplari, & finire, quam finiri, & creare, quam creari, cuius ratio est, quod actio prior est passione, & tam ipsius illimitatiua, vt patet ex defi nitione passionis. vnde necesse est, quod omne creare praeintelligitur ad creari ordine originis, & si sint simul ordine intelligentiae naturalis. Si vero loquantur de respectibus, qui sunt in causa, & causato derelicti ex creare, & creari, non est ibi ordo originis, nec respectus causae infert respectum causati. secundum hoc ergo per prius est creare, quam creari, nihilominus respectus creatoris non est prior respectu crea turae, immo est econuerso, quod respectus creatoris non est, nisi esse terminum. non enim com competit Deo, tamquam proprio fundamento, sed solum tamquam termino, vt dicebatur supra.

Huic vero obuiare videtur, quod qualis est ordo actionis, & passionis, talis debet esse ordo respectuum, qui fundantur in ipsis, vel saltem quorum sunt rationes fundandi, sed exemplare praecedit exe mplari, & creare creari. ergo respectus exemplaris, & respectus creatoris respectum creari.

Praeterea: Respectus consequens actionem non videtur esse actio ipsa, sed aliquid secundum rationem consurget in agente ex ipsa actione. sicut enim relatio, quae terminatur ad aliquid dat illi, vt in eo consurgat esse terminum, quod est ratio relatiua, ita actio, ex hoc, quod profluit ab agente dat ipsi, vt in eo consurgat esse a quo, quod videtur esse relatio relatiua, & formalis princi pij, & agentis, similiter etiam ex parte producti videtur, quod passio, seu produci derelinquat in producto aliquid, quod sit ab alio, & ita relationem praedicamenti, sed prius est, quod derelinquitur ab actione in agente, quam quod relinquitur a passione in producto. ergo respectus, qui consequi- tur actionem prius est respectu, qui consequitur passionem

Sed istis non obstantibus dicendum est, sicut prius, ordo namque causalitatis, & originis est inter actionem, & passionem; non autem sunt respectus fundantes super illas. generare enim infert generari, nec tamen paternitas intelligitur inferre filiationem, & ratio huius est, quia actio, & passio concipiuntur per modum originum respectus, non per modum habituum, quasi ociatiuorum ab omni creatione. sic ergo ordo actionis, & passionis non transmittitur ad respectus, quia non est ordo originis, vt patuit, nec etiam ordo intelligentiae. nam ille non est inter actionem, & passionem, sed ibi est omnis simultas, & ideo non intelligitur per prius respectus in agente, quam in producto, nec etiam recipitur, quod respectus agentis causet respectum producti.

Nec procedunt instantiae. Prima siquidem non, quia non est talis respectus ordo originis inter respectus fundatos, qualis inter productiones, vt dictum est.

Nec etiam secunda procedit. non enim est verum, quod in agente consurgat aliqua alia habitudo ab ipsa actione, sed est ipsamet actio aliter concepta, esse quidem est a quo, quod videtur in agente ab actione. relinquitur enim ipsamet actio habitualiter intelleca, vt patet: tum quia ex parte producti, idem est ipsum pro duci, quod ipsum esse ab alio. vnde non derelin quitur in termino producto aliud esse ab alio ab ipso produci, immo terminum produci est ipsum esse ab alio, & econuerso ipsum esse ab alio est produci, nisi quod esse ab alio concipitur modo habitus; produci vero per modum fieri, & fluxus, & ex parte agentis non est aliud esse a quo aliud, quam producere, aut agere aliud; nunc autem sic est, quod eadem est habitudo concipiendo effluxum ab hoc, & a quo effluxus, nam interrogando a quo est effluxus, respondetur, quod ab hoc. cum ergo effluxus ab hoc sit ratione actionis, patet quod esse a quo effluxus est ipsamet actionis ratio. Nec est simile de relatione, quae terminatur ad aliquid. esse enim terminum est aliud a rela tione, actio vero sic est effluxus ab hoc, quod esse ab hoc per modum effluxus, vel esse a quo non differt ab actione. vnde agens est id, a quo aliud per actionem non est aliud, quam esse a quo. sic ergo patet, quod actio concepta modo habi tus est relatio ipsa de secundo modo relatiuorum, nec habet illum ordinem originis, vt sic concipitur, quem habet, dum concipitur per modum fieri, & productionis actiuae.

Nec motiua supra inducta in opinione secun da procedunt. Primum siquidem non, quod licet essentia exemplata aliud sit a respectu exenplati. nihilominus respectus exemplaris in Deo non procedit, sed est ille ordo, quo prius intelligitur Deus exemplare, quasi actiue essentiam, & ex hoc essentiam exemplari, & tunc consurgit respectus, in Deo quidem exemplaris: in creatura vero exemplati, & est ordo causalitatis inter exemplare, & exemplari, non autem inter re spectum exemplaris, & respectum exemplati, ni si quatenus concipitur, quod in Deo non compe tit relatio rationis, quae dicitur exemplaritas formaliter, sed tantum per modum termini. illud enim est exemplar, cui assimilatur exemplatum.

Et si dicatur, quod exemplare saltem prius est in Deo, quam exemplari in creaturis, non valet quidem, quando exemplare concipitur per modum actionis, & ita vt profluens a Deo, & transiens in creaturam, & sic concipitur in crea tura subiectiue, sicut & omnis actio in producto.

Non valet etiam secundum, quia idaea, & forma principalis non includit respectum rationis, sed dicit substratum, vt inferius apparebit, cum agetur de idaeis.

Non valet etiam tertium, quia procedit decreare, & de creari; non autem de respectibus, & per idem patet ad quartum

Non valet vero quintum: tum quia falsum assumit, quod creabile, & creatum sint eadem relatio: tum quia si agitur de actu, verum est, q creare praecedit creari, etiam dum concipiuntur in aptitudine, creatura namque est apta creari, quia Deus est aptus creare; si vero loquimtir de respectibus creati, & creabilis, non est verum.

Nec procedit etiam sextum, quia causa non est prior causato ratione respectus, sed ratio, ne absoluti.

Quod Deus per prius est creans actiue, quam creatura creetur passiue, & tamen per prius est creator relatiue.

SECVNDA vero propositio est, quod aliquid dicitur agens dupliciter.

Primo actiue, & tunc agens participialiter sumitur, & est praesentis temporis, & est idem, quod qui agit, & significatur egressus actionis, & non est denominatio a forma vbi inhaerente, sed potius egrediente, videlicet ab actione, & hoc modo Deus dicitur verius agens, quam aliqua creatura, cum veriori modo creatio actio sit ab eo.

Et rursus hoc modo prius est Deus creans, quam creatura creata ordine originis, quia creare infert creari.

Secundo vero dicitur agens relatiue, & hoc modo agens est nomen, nec est alicuius temporis, quia non significat per modum fieri, sed per modum habitus quiescentis, nec est idem agens, quam quod agit in actu, sed sufficit egisse, sicut pater potest dici hoc modo agens, vel principium, & tunc denominatur, quod agens habet in se formam habitudinalem formaliter inhaerentem, scilicet actionem, non conceptam per modum agere, & egressus, sed per modum actionis habitua liter insistentis, & sic non dicitur Deus proprie creator, aut actor, nisi in ratione terminiquod non est sic de diuina essentia, sicut de omni alio agente, actio namque sic concepta comparatur ad esse agens aliud, tamquam forma perficiens aliquo modo, inquantum bonum cus iuslibet rei consistit in sua actione, & ad illa ordinatur, sicut perfectibile ad suam perfe-,iis nem, & ideo intellecius concipit actionsnz sisi relatiue conceptam proportionari agenti, sicut actum ad suum susceptibile naturale, & propter hoc est realis relatio agentis ad actum, producentis ad productum in omni agente creato, creatio vero, vt sic accepta per modum relationis non se habet ad Deum, sicut perfectio ad perfectibile, aut actus ad suum susceptibile, cum nul lum bonum diuinum in creatione consistat. secundum hoc ergo relatio creatoris non respicit Deum, vt susceptibile naturale, sicut nec dextrum respicit columnam, & ideo non potest sibi attribui, nisi sub ratione termini illius relationis, quae existit in creatura; sicut vero dextrum in columna, nisi per respectum ad animal.

Sed forte dicetur, quod ad fundandum relationem producentis non solum per modum ter mini, immo formaliter non videntur exigi, nisi duo, videlicet & potentia productiua, & ipsum producere. ergo intellectus haec duo concipiens potest educere in actum relationem producentis in Deo vere, & formaliter, & non solum per modum termini, vt dicitur, & vt videtur. dicendum ergo ad hoc, quod vbique concipitur potentia productiua, & producere intelligitur, quod ipsum producere est actus, & perfectio potentiae illius, & per consequens bonum producentis consistit in productione. vnumquodque enim perfectius est dum est in actu, quam dum est in potentia. actus enim, & complementum, potentia, & perfectibile idem sunt. sic ergo potentia creatiua non habet rationem potentiae respectu creare, alioquin perfectior esset Deus, dum conciperetur creans in actu, quia tunc intelligeretur exisse de otio, & statu imperfecto ad completum. Decipitur ergo imaginatio, quia concipiendo Deum actum purum, tolli debet om nis productiua potentia, quia sic imperfectionem non dicit, sed inquantum potentia: & ideo Philosophus duodecimo Metaphys. dicit, quod in primo principio, cum sit actus purus nulla est potentia, & dicit Commentator ibidem, quod illae scientiae sunt mouentes sine aliqua potentia.

Et si quaeratur, quare potentia creatiua non habeat proprie rationem potentiae, quamuis sit vir tus productiua, dicendum est, quod de ratione potentiae est aptitudo, & ordo ad actum, ita quod si ca ret eo, negatio ista non est simplex negatio, sed priuatio quaedam, quia negatio apti nati inesse se cundum naturam. vis autem creatiua, quae est in Deo non habet ordinem naturalem ad actum, nec Deus di citur priuari aliquo, ad quod naturaliter ordinetur, dum tamen creat in actu, sed est in eo simplex negatio per opposita ad omnia agentia crea ta, qua ordinant aliquid ad actus suos, tãquam ad bonum, & dicuntur priuari sua postrema perfectione, quando non agunt in actu. secundum hoc ergo creare debet concipi per mo dum cuiusdam effluxus a Deo ab omni potentialitate existente in eo, & per consequens a se abiicit relationem producentis. nec enim est proprium susceptibile eius, formaliter loquendo, sicut nec columna dexteritatis, sed si attribuatur sibi, attribuetur aliunde per modum termini, & in hoc articulus tertius terminetur.

Responsio ad obiecta.

AD ea ergo, quae superius inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod non est verum in Deo esse potentiam creatiuam sub ratione potentiae, vt dictum est.

Et per idem patet ad secundum, tertium, & quartum, quia verum est, quod Deus magis creat realiter, & agit perfectius, quam aliqua creatura, nihilominus non comparatur creatio ad Deum, sicut perfectio ad perfectibile, vel actus ad potentiam, & per consequens non consurgit formaliter relatio producentis, vt ex praedictis patet.

Ad quintum dicendum, quod Deus non est proprie maior formaliter respectu omnis creaturae, sed tantum per modum termini minoritatis existentis in creatura, & huius ratio est, quia maioritas, cum sit commensuratio quaedam exigit, quod capiatur quodlibet extremorum & ex hoc iudicetur eorum incommensuratio: constat autem, quod Deus mensurari non potest, & ita nec commensurari.

Ad sextum dicendum, quod esse terminum relationum, quod est increatum non competit Deo, circumscripto omni opere intellectus.

Ad septimum dicendum, quod perfectissimo secundum rem, & rationem repugnat compositio rationis, quia ponit potentiam, saltem secundum rationem, de qua constat, quod est ratio imperfecta.

Ad octauum dicendum, quod omnipotentia, & scientia non sunt relatiua in Deo, sed tantum connotatiua, vt amplius apparebit in tractatu relatiua, vel terminus ipsius oportet, quod sit in eo, quod denominatur. non est ergo dominium in Deo, nisi per modum termini seruitutis. omnipotentiae, & scientiae.

Ad vltimum dicendum, quod vel forma