Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio quorumdam.

CRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dixerunt, veritatem principaliter, & formaliter esse in rebus, & ex rebus deriuari ad itellectum, & dici intellectum verum, ex hoc, quod attingit veritatem, quae est in re, & orationem veram ex hoc, quod illam exprimit. Haec autem opinio fulciri potest rationibus septem superius arguendo primo loco inductis.

Opinio S. Thomae prima parte q. 16.art. 1.

TVERVNT alij, qui dixerunt, quod veritas est in intellectu completiue, & formaliter, sed in re extra denominatiue, & inchoatiue. sicut enim bonum est in rebus formaliter, & com pletiue, & ex hoc appetitus tendens in ipsum di citur bonus, quia est respectu boni, sic per oppo situm veritas est in intellectu, nihilominus quia res, prout intelliguntur sunt in cognoscente, vt cognitio sit motus rei ad intellectum, ratio veri attribuitur ipsis rebus, prout aptae natae sunt fie ri in intellectu.

Est autem duplex intellectus vnus quidem, a quo res dependent, sicut domus dependet ab intellectu artificis, & hoc modo ab intellectu diuino dependent omnes res naturales, alius ve ro est, a quo res essentialiter non dependent, vt intellectus noster speculatiuus, & in ordine ad ipsum intellectum, res habent se per accidens, & quia iudicium de re non est secundum id, quod aspicit per accidens, sed secundum id, quod est per se, ideo res non dicuntur verae in ordine ad intellectum nostrum practicum, quia dum assequuntur formam artis, quae est in mente artificis; res vero naturales verae dicuntur in ordine ad intellectum diuinum, quia dum assequuntur idaeas, quae sunt in mente diuina. sic ergo veritas est principaliter in intellectu, tam speculati uo, quam practico, secundario vero est in rebus, non quidem secundum ordinem ad intellectum speculatiuum, sed secundum ordinem ad practicum. Haec autem opinio fulciri potest rationibus tribus, superius arguendo secundo loco inductis, & rationibus quatuor, tertio loco inductis.

Opinio Goffr. quolib. 2. q. 6.

FVERVNT vero alij, qui dixerunt, quod veDritas est causaliter quidem in rebus; forma liter vero, & essentialiter in intellectu. ad euiden tiam considerandum, quod veritas dupliciter accipitur.

Vno modo pro rectitudine cuiuslibet rei, seeundum quod vnaquaeque res dicitur vera, inquantum habet quicquid habere debet, & quia vnumquodque habet, quod debet, cum conformatur suae causae, ita vt habeat formaliter illud, quod virtualiter est in causa, ideo secundum istum modum omnia vera dicuntur per comparationem ad diuinum intellectum, a quo omnis rectitudo mensuratur.

Alio modo veritas accipitur specialiter, prout consistit in quadam habitudine, seu adaequatione rei, & intellectus, & sic veritas est formaliter, & essentialiter in intellectu, sed causali ter in re. ordo enim ille conformitatis completur in intellectu, sicut ordo secundum quem cibus, potus, & dieta dicuntur sana, completur in ani mali. & idcirco veritas formaliter est in intellectu, sicut sanitas in animali.

Et si dicetur, quod licet intellectus speculatiuus aequatur passiue rebus, cum intellectui practico res aequatur passiue, & secundum hoc videretur, quod veritas non esset formaliter in intellectu practico, sed tantum in speculatiuo, dicendum secundum istos, quod in intellectu practico est duplex conformitas ad rem artificialem, vna quidem secundum esse cognitum, & secundum hoc intellectus practicus dicitur moueri, & conformari rei; alia vero secundum esse reale, & sic res artificiales dicuntur conformari practico intellectui, & quia veritas proprie, & specialiter dicta attenditur penes esse cognirum; idcirco veritas consistit formaliter in practico intellectu, & etiam in speculatiuo, causaliter vero in re, large tamen dicta inuenitur in omnibus rebus. haec autem opinio fulciri potest rationibus quatuor superius quarto loco arguen do inductis.

Opinio Heruei quolibeto 3. quaest. I. & Durandi. I. Sent. dist. 19. q. 6.

FVERVNT quoque alij, qui dixerunt, quod veritas est in intellectu tantummodo obiectiue. dicunt enim, quod res potest considerari in se, & prout est intellecta, ipsa vero, vt intelle cta differt ratione a seipsa, vt habet esse reale, & ita potest fundare respectum conformitatis, vel difformitatis, prout habet esse in intellectu, ad seipsam, prout habet esse extra, prout autem conformis, dicitur vera, & prout difformis, dicitur falsa, quapropter veritas non est aliud, quam respectus conformitatis rei, sicut intellecta est ad seipsam, vt habet esse extra, hic autem respectus est tantummodo ens rationis, & secunda intentio, sicut genus, & species, nec habet esse ali cubi subiectiue, sed tantummodo obiectiue, & consequitur obiectum, prout habet esse apprehensum per intellectum componentem, & di uidentem. licet enim conformitas consequatur omnem rem cognitam, siue apprehendatur per subiectum, siue per intellectum. illam enim con formitatem intelligit, & apprehendit tantummodo intellectus diuidens, & componens. vnde si accipiatur veritas, non solum prout cognoscitur, aut dicitur, aut enunciatur, sic tantummodo pertinet ad intellectum enumerabilium cognitiuum, potest tamen dici, quod est veritas in re subiectiue, non quidem prout habet esse extra, sed prout habet esse in intellectu obiectiue. sicut enim intellectus attribuitur rei, vt cognitae ratione generis, aut speciei, sic attribuit sibi rationem conformitatis, aut difformitatis in ordine ad seipsam, prout extra existit, & secun dum hoc veritas est, in re intellecta subiectiue, sed nec ipsa res, nec veritas, quae est in ea habent in intellectu esse aliquod, nisi tantummodo obie ctiuum, haec autem opinio fulciri potest rationibus quatuor superius arguendo sexto loco inductis.

Opinio Alexandri de Alex. I. Sent. dist. 19. & Alexandri de Ales I. par. q. 15.

FVERVNT demum aliqui dicentes, quod veritas est in omni re. vnde, & in actu intellectus, & in re extra, & in omni, quod habet esse, eo modo est ibi veritas, quo entitas. Ad cuius euidentiam considerandum est, quod ratio veri nil aliud est, quam indiuisio esse, & eius, quod est; potest autem accipi per esse, vel esse quidditatiuum, & formale, & secundum hoc vnaqueque res dicitur vera, dum assequitur suum esse quidditatiuum, ita quod id, quod est indiuisum, & indistans a sua quidditate, vel potest accipi esse pro actu puro, & esse subsistendi, cuiusmodi est res, & secundum hoc indiuisio omnis rei, quae est ad illud esse diuinum, dicitur veritas. vnaquaeque enim res dicitur vera, inquantum conformatur entitati primi principij, vel potest ac cipi pro esse diminuto rei, quod habet in intellectu, & secundum hoc indiuisio rei extra ab esse huiusmodi diminuto, veritas appellatur, vt sic res sit vera, prout conformiter apprehenditur, & apprehensio sit vera per huiusmodi conformi tatem. quia ergo prima, & secunda indiuisio est in rebus absque opere intellectus. Tertia vero est obiectiue in intellectu, idcirco veritas primo, & secundo modo dicta in rebus est, sed tertio modo sumpta est in intellectu. Haec autem opinio fulciri potest rationibus quatuor superius inductis ad oppositum arguendo.

Intentio praedictarum opinionum in summa.

APPARET autem, quod praedictarum opiCnionum, quaedam ponit, veritatem consistere in virtute manifestatiua. & quia vnaquaeque res per suam actualitatem se manifestat, ideo dicit, quod veritas non est, nisi actualitas rei, & per consequens veritas est in rebus, & haec est opi nio prima.

Quaedam vero ponit, veritatem consistere in quadam conformitate, & ista tripliciter.

ecunda namque opinio dicit, conformitatem istam in rebus esse in ordine ad intellectum diui num, in intellectu vero nostro secundum ordinem, quem habet ad res.

Tertia vero dicit, conformitatem istam esse in actu intellectus tam speculatiui, quam practici in ordine ad res ipsas, nec est respectu men surati, sed tantummodo conformitatis sub ratione cognitionis, & cogniti.

Quarta vero dicit, istam conformitatem esse in se, prout est cognita ad seipsam, prout extra. Quaedam vero opinio ponit, veritatem consistere non in conformitate, vel relatione, sed in vnitate, & indistinctione, sicut patet de quinta opinione. Et in hoc articulus 1. finitur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Vbi respondetur ad quaestionem iuxta id, quod videtur. & primo, quod veritas consistit formaliter in vna aliqua ratione, & illa non est conformitas ad aliquem intellectum, vel manifestabilitas, aut aliquis respectus.

CIRCA secundum vero considerandum est, &quod huiusmodi quaesiti veritas ex tribuspropositionibus poterit apparere. Prima quidem, quod veritatis intentio in vnica ratione consistit, & illa non est conformitas, aut aliquis respectus. Quod enim in vna ratione consistit, patet ex hoc, quod verum, & vnum sunt de transcendentibus, & conuertibilibus cum en te. sicut ergo est de vno, ita videtur esse de vero, sed vnum in omni, cui attribuitur, habet attribui secundum vnam rationem, vt videtur per rationem indiuisionis, continuum quidem est vnum, quia indiuisum in quantitate; indiuiduum vero, & species sunt vnum, quia indiuisa in conceptu, & sic de omnibus aliis, qui participant vnitatem. constat enim, quod inquantum participant indiuisionem, intantum habent vnitatem. ergo & verum dicetur secundum vnam aliquam rationem participatam in eis.

Praeterea: Illa est ratio formalis alicuius, per cuius participationem omne, quod est tale, dicitur tale; ratio namque albedinis consistit in disgregare, quia omne, quod disgregat, dicitur album. & haec propositio in virtute illius maximae, quod cuicumque inest definitio, & definitum, & econuerso; sed reperiri potest aliqua vna ratio, per cuius participationem, & formalem inexistentiam quicquid est verum, dicitur verum; discurrendo namque per rem extra intellectum, & orationem inuenimus, quod res extra dicuntur verae, per hoc, quod assequuntur id, quod debent habere secundum propriam naturam. vnde dicitur lapis falsus, vel falsum aurum, quod naturam auri, & lapidis non attingit, & per oppositum res, quae attingit speciem auri, dicitur verum aurum, similiter, quia natura orationis, & finis eius consistit in significando, ve ra est oratio, quae significat id, quod debet, & falsa, quae aliter significat, quam debet. intellectus etiam, cuius natura consistit in attingendo res, si attingat rem, sicut debet, dicitur verus; si vero aliter, aut aliud, dicitur falsus. ergo ma nifestum est, vt videtur, quod omnia vera dicun tur secundum vnam aliquam rationem, quae con sistit in eis.

Praeterea: Anselmus in lib. de veritate venatur veritatem in oratione, in actione, in voluntate, in intellectu, in sensu, & essentiis rerum, & in omnibus reperit vnicam rationem veritatis, quae non est aliud, quam rectitudo illius rei, vel esse rem secundum id, quod debet, sed hoc non esset, nisi omnia vera dicerentur secundum par ticipationem vnius rationis, in qua consistat veritas. ergo veritas videtur consistere in vna aliqua ratione.

Ex his patet, quod nulla est distinctio aliquorum, quae supra sunt posita in opinione tertia, quod veritas aliquando sumitur generaliter pro omni rectitudine; aliquando vero specialiter, prout respicit intellectum secundum illam rationem veritatis, secundum quam est in omnib s rebus. sicut enim omnis res vera est, cum attingit illud, quod est sibi debitum secundum propriam naturam, sic intelligere, & esse, & cogno scere verum est, dum id, quod sibi debetur secun dum suam naturam attingit; debetur autem sibi secundum suam naturam, vt attingat obiectum, propter hoc dum non attingit, sicut attin gere debet, sed aliter falsus est intellectus; verus autem, cum attingit, vt debet. apparet ergo, quod non plus variatur ratio veri, dum applicatur ad intellectum, quam ratio trianguli, dum coaptatur ad diuersas materias.

Et si dicatur, quod verum non dicit vnam rationem: tum quia est conuertibilibus cum ente: tum quia de bono dicit Philoso. 1. Ethicor. quod non habet vnam idaeam, aut vnam rationem, pro eo, quod reperitur in decem praedicamentis, & ita videtur idem esse de vero: tum quia veritas non est in oratione, nisi tamquam in signo, nec in intellectu, nisi tamquam in receptiuo, nunc autem sanitas non dicitur secundum vnam rationem de sanitate, quae est in signo, & de sanita te significata, quae est in animali. Dicendum ad hoc, quod verum quantum ad supposita, quibus filiatio applicatur, dicitur multiplex, sicut bonum, quoniam aequatur vni, & significat Deum in decem praedicamenta: secundum rationem ve ro, a qua sumitur, sicut vnum dicitur ab indiuisione. non enim dictio multiplex, iummonicam rationem importat. quod ergo dicitur, quod verum est cum ente conuertibile, & quod bonum dicitur multiplex secundum Philosophum, referri debet ad supposita, cuius veri ratio applicatur. Quod autem additur, orationem esse veram per modum signi, dicendum, quod quia natura eius est esse signum, dum est tale signum, quale esse debet, dicitur verum, propter quod rationem veri participat formaliter in hoc, quod est tale signum, sicut congruit, & esse debet, signum vero sanitatis non participat formaliter sanita tem per hoc, quod eam significat, sicut dicitur, & propter hoc simile non procedit, & ratio huius est, quia verum est de transcendentibus, quorum ratio formaliter competit omni enti. patet ergo pars prima propositionis.

Quod vero ratio illa, in qua consistit veritas, non sit aliqua conformitas secundum istos, apparet ex hoc, quod Hilarius dicit 6. de Trinitate, quod Deus est veritas subsistens, sed manifestum est, quod conformitas, aut aliquis respectus subsistere non potest, vt Comment. dicit 7. Metaph. dicit enim, quod subsistentia non sunt de genere relatiuorum.

Praeterea: Nulla perfectio simpliciter impor tat conformitatem, aut aliquem talem respectum. separat enim Anselm. Monol. 15. qui dicit perfectionum simpliciter habitudines relatiuas, sed veritas est perfectio simpliciter: in omni namque re, melius est esse verum, quam falsum. vnde melius est uerus lapis, quam falsus. ergo veritas in tali conformitate, aut respectu non consistit.

Praeterea: In illo non consistit ratio veritatis, quo inconcepto, nec considerato iudicatur de aliquo, an sit verum, vel non verum, sed de omni re iudicatur, an vera sit, vel falsa, non propter conformitatem ad aliquid aliud, sed ex hoc solo, quod attingit identitate suam propriam naturam; non autem quia attingat formaliter, aut similitudinarie. ergo veritas non consistit in ali quo respectu, aut conformitate.

Ex his patet, quod res non dicuntur verae ex conformitate ad intellectum diuinum, sicut opi nio secunda dicit. penes illum enim intellectum non sumitur necessario ratio veritatis in rebus, quo non considerato, adhuc potest circa res veritas apprehendi: sed manifestum est, quod inconsiderato aliquo ordine ad intellectum diuinum, adhuc iudicari potest de rebus, an sint verae, vel falsae. non enim argentarius dum iudicat, an argentum sit verum, vel falsum, vel de aliquo, aut lapis preciosus, vel uitrum, uel de auro, an sit uerum, uel falsum recurrit ad idaeas, quae sunt in mente diuina. nec enim eas nouit, nec forte eas credit. unde Philosophus in primo. Ethic. loquens contra Platonem, dicit, quod non magis est miles, qui idaeam contemplatus est, nec magis textor, uel faber innuens, quod idaeae non dirigunt actiuitatem in operando, aut in di ctando. ergo ueritas non consistit in hoc, quod res conformantur ad intellectum diuinum.

Praeterea: Mathematicus, & omnis sciens considerat ueritatem in conclusionibus propriis: sed manifestum est, quod ueritatem non indicat tunc ex ordine ad intellectum diuinum, alias omnis sciens esset theologus. ergo illud, quod prius.

Praeterea: Impossibile est non ignorare conformitatem aliquorum consormium, nisi cognoscan tur conformia, quae sunt extrema conformitatis illius: sed constat, quod diuinus intellectus, & idaeae, quae sunt in Deo, a nobis non cognoscuntur. ergo nullus potest iudicare, utrum aliqua res illi intellectui sit conformis, & per consequens nullus sciet aliquam ueritatem ex puris na tura libus.

Ex praedictis etiam patet, quod ueritas non est conforn Itas actus intellectus ad rem extra, sicut opinio tertia dicit. consiat enin, quod ueritas est persectio siuipliciter, & quod attribuitur primo principio in summo, sed hoc non attribuitur sibi ratione alicuius conformitatis, siue respectus, non quidem realis, quia in eo relatio realis non cit, nec etian rationis, quia tunc circumscripto actu intellectus ueritas in ipso non essset. ergo ueritas non consistit formaliter in conformitate intellectus ad rem, nisi sorte illa ueritas, quae respicit intellectum, quonia m intelligere conuenit ad id, quod debetur secundum propiiam naturam, per hoc qi od rei conformatur. unde pss. bile est, quod ratio ueritatis insit intellectui propter consor mitatem, sed quod haec sit ratio ueritatis simpliciter, impossibile est.

Praeterea: Illud, quo non censiderato inuenitur ueritas in multis rebus non inducitur in ratione ueritatis simpliciter, sed inquii es de duobus lapidibus, quis uerior sit, non aspicit ad intellectus consormitatem. ergo in huiuin odi conformitatem non consistit tormaliter ratio ueritatis simpliciter.

Et si dicatur, quod res sunt uerae causaliter per hoc, quod sunt aptae natae non recipere in- tellectum, dicendum, quod non habito respectu ad intellectum res iudicantur verae per hoc, quod assequuntur naturam propriam, & falsae, dum non assequuntur.

Ex eisdem quoque patet, quod veritas non est intentio secunda, conformans videlicet rem, prout est intellecta ad seipsam, vt est extra, sicut opinio quarta dicit. nulla enim intentio secunda est perfectio simpliciter, quia talis non esset, sed manifestum est, quod veritas est perfectio simpliciter. ergo non est intentio secunda.

Praeterea: Non esset Deus veritas subsistens, cum intentiones secundae non subsistant, hoc est expresse contra Hilarium. ergo id, quod prius.

Praeterea: Si veritas formaliter importat secundam intentionem, nec ipsa est in rebus, circumscripto actu intellectus, nec aliqua habitudo ad ipsam, nisi quod est in potentia, sicut vniuersale dicitur in rebus in potentia, sed hoc est falsum, quin in Deo sit veritas praeter omnem actum intellectus. ergo veritas in rebus per esse intellectus non consistit.

Praeterea: Quandocumque aliquid inest alicui formaliter, aliis non attribuitur, nisi per comparationem ad ipsum, sicut patet de sanitate, quae non inest alicui, nisi in comparatione ad sa nitatem animalis, vtpote, quia eam causat, vel significat, vel conseruat: sed manifestum est, quod nullo respectu habito ad rem, prout est intel lecta, iudicatur de aliquo, & sentit verum, vel falsum per hoc, quod assequitur naturam suam, non est sibi, quod debet inesse. ergo veritas secundum suum arbitrium non consistit formaliter in conformitate rei, prout est intellecta ad. seipsam, prout est extra.

Et si dicatur, quod non iudicamus de rebus, vtrum sint verae, vel falsae, nisi per hoc, quod assequuntur naturam specificam, & racionem quidditatiuam; hoc autem non habet esse, nisi in intellectu, dicendum est, quod quidditatiua ratio & si sit in intellectu, & etiam in re extra, abstrahit tamen ab esse in anima, & in re extra, & ab esse vnum, vel multa, & vniuersaliter ab omni, quod est extra suam rationem formalem secun dum Auicennam 5. Metaph. secundae vero inten tiones non abstrahunt ab esse in anima, immo semper concernunt rem, prout est in anima obiectiue, & ita patet, quod iudicans de veritatibus rerum non recurrit ad quidditatem, prout est in anima, sed ad quidditatem simpliciter abstrahentem, si etiam diceret, quod veritas potest esse perfectio simpliciter, sicut & incommu tabilitas, vel necessitas, de qua dictum est supra dist. 8. quod non ponunt aliquid in re Deitatis, sed connotant Deitatem, vt conceptam modo esse, & essentiae cum necessaria connexione, & habitudine vtriusque, & ita patet idem dici de veritate, dicendum, quod non est simile, pro co quod de formali ratione veritatis intellectus oportet eam attribuere alicui, non est cognoscere intellectualiter rem aliquam intellectam, sed tantum modo assequi propriam naturam.

Et iterum veritas attribuitur Deo formaliter, vt dicat. r, quod est circumscripto omni actu consideratiuo veri:s, sicut vnus, & trinus.

Ex eisdem etiam patet, quod veritas non con sistit in respectu actiuae manifestabilitatis, vt opinio prima dicit. non enim iudicatur vnum eorum alio verius ex hoc, quod magis potest se manifestare intellectui, sed ex hoc, quod suam naturam attingit, nec demonstratio, quae concludit illud esse manifestabile intellectui, sed absolute ita esse; Augustinus etiam dicit in lib. de vera religione, quod omnia intantum vera sunt, inquantum sunt; non dicit autem inquantum apta nata sunt manifestare se ipsa. sic ergo patet, quod generalis ratio Deitatis in aliquo respectu, aut conformitate praecise non consistit, sicut prima propositio assumebat.

Quod generalis ratio veritatis consistit in segregatione cuius libet ab omni sibi extraneo positiuo, vel priuatiuo.

SECVNDA vero propositio est, quod veritatis ratio generalis consistit in legregatione cuiuslibet ab omni sibi extraneo positiuo, sicut ratio vnius consistit in quadam indiuisione; hoc autem potest multipliciter declarari. Ratio enim significata per nomen aliquod, maxime po test colligi ex vsu loquentium attribuitur rebus propter segregationem, & depurationem ab omni extraneo positiuo, & priuatiuo. patet enim, quod lapis iudicatur alio verior ex hoc, quod depuratur a contrariis accidentibus, & si sint duo lapides preciosi absque omni contrario accidente, dicetur, quod vnus est alio verior, per hoc quod minus priuatur gradu sibi debito secundum naturam, videmus etiam, quod veritas humanae naturae dicitur natura segregataab omni substantia extranea. vnde radicalis cō plexio, quam puer extraxit ab vtero, dicitur ve ritas humanae naturae, secundum Magistrum, dici etiam consueuit, quod substantia alicuius negotiis, quod est veritas talis facti superfluis computatis, nec est dubium, quod si inueniretur ali qua natura nil habens admixtum, statim diceretur de ea, quod esset verissimum quid tale, vel tale, vt verissimum balsamum, cui nihil miscetur. ergo ratio ueritatis uidetur consistere in quadam puritate, & segregatione, & impermixtione cuiuslibet extranei.

Praeterea: Aequipollentia idem significant, & eadem est eorum ratio, sed ueritas, puritas, sinceritas, & similia uidentur aequipollere. idem enim est dictu de auro aliquo, quod est puriffimum, & sincerissimum, ac si diceretur, quod est aurum uerissimum concipere, & sinceritatem alicuius naturae, non est aliud, quam ueritatem illius concipere secundum communem modum. loquendi, unde & Aug. 8. de Trinit. dicit, quodtres personae non sunt aliquid maius in esse-, quod nec uerius sunt, per hoc innuens, quod ueritas essentiae non est aliud, quam puritas, & sin ceritas eius. cum ergo dicitur excludere dicendo rem finitam, ab ea quidquid est extrancitatisuidetur, quod dicendo rem esse ueram, idemexcludatur.

Et confirmatur, quia homo pictus non dicitur uerus propter priuationem uitae, quae est extranea naturae hominis, & similiter una albedotanto est uerior alia, quanto excluditur imperfe ctio ab ea. unde illa est uerissima, cui nulla imperfectio est admixta.

Praeterea: Illa est generalis ratio veritatis, secundum quam accipiuntur gradus in veritate, sed manifestum est, quod gradus veritatis sumuntur secundum segregationis rationem, & de purationem ab omni extraneo, positione, & pri uatione. res enim, cui in essendo nulla res est annexa, nec aliqua diminutio naturae suae est sibi annexa, nec est possibilis annecti, est vera in sum mo, & talis est natura deitatis. vnde deitas est quid verissimum, propter omnimodam sinceritatem, quia nihil est, nisi Deitas sincera, & pura, segregata ab omni alio; consequenter vero quidditas rerum posita in esse cognito dicitur rei veritas, quoniam accipitur praecise absque omni extraneo.

Et si poneretur humanitas, aut quaeuis alia quidditas sic existere sincere in rebus absque omni accidente, & diminutione sui, illa talis diceretur vera humanitas; consequenter vero res existentes, quanto plus participant de huiusmodi veritate, & quidditate, tanto dicuntur veriores. vnde quia quidditatiua ratio actus cogniti consistit in apprehensione rerum, quanto magis participat actus cognitiuus de actuatione rei, tanto verior est, & quanto minus attingit, tanto est minus verus, & si non attingit, dicitur falsus.

Et ita patet, quod ratio veritatis simpliciter inuenitur in esse increato, propter rationem puritatis, & segregationis ab omni re, & ratione, quae non sit Deitas, in essentiis vero creatis veritas maxime reperitur, prout habet esse concretum, quia tunc quidditas non est, nisi quidditas tantum, & idem est de veritate prop hetica, prout est in intellectu, quia, vt sic concipitur illa veritas tantum absque omni superfluo, aut extraneo, consequenter vero inuenitur veritas in essentiis rerum, prout existunt extra, & ibi reperitur secundum magis, & minus, secundum quod est in plus, minusve de necessitate essentiae, & exclusione rationis extraneae, & hoc non solum reperitur in rebus sensibilibus, immo in intelligibilibus, & in actu intellectus, & in specie & in oratione, & in omnibus, quae participant. veritatem ergo manifeste apparet, quod ratio veritatis consistit in segregatione omnis extraneae rationis.

Sic ergo intelligendum est de veritate, sicut de vnitate, vt dicit Philosophus decimo Metaphysicae. vnitas namque cum consistat in indiuisibili, non potest reperiri subsistens secundum rationem indiuisionis, quia pura priuatio subsistere non potest. inuenitur ergo semper in aliquo substrato, & in quolibet genere reperi tur aliquod summe indiuisum, quod cum mensura est minimum aliorum. vnde & in genere substantiae illud indiuisum est primus motor, siue primum principium, vt patet ibidem; consimiliter ergo segregatio omnis extraneae rationis subsistere non potest, cum sit pura negatio, propter quod reperitur semper in aliquo substrato. illa ergo idem segregatissima ab omni ratione extranea est verissima, & talis est ratio Deitatis, cui nihil extraneum misceri potest, nec positiuum, nec priuatiuum. vnde ipsa est existens, & subsistens, nul- la autem alia res est veritas subsistens, quia non subsistit segregata ab omni extranea ratione naturae; etiam Deus aliquam creaturam sic facere potest, quia necessario semper faceret naturam particularem, & singularem; particularitas vero est ratio, quae accidit quidditati. vnde in solo intellectu potest esse aequinitas, quae sit aequinitas tantum, & humanitas tantum, & sic de omni natura, & ita patet, quod veritas, & sinceritas verorum non est, nisi apud intellectum, & hinc est, quod dicitur intellectus esse verorum, & quod verum est obiectum intellectus. res enim posita in esse formato dicitur veritas, quae est obiectum intellectus, & per cuius participationenem iudicat intellectus de indiuiduis existentibus extra, vtpote de argento, vel auro, vtrum sit verum, vel falsum, & si talis quidditas esset subsistens idaeas, sicut ponebat Plato, tunc illa esset veritas humanae natu rae, aut naturae equi, & sic de aliis, sed quia nullo modo subsistens est, ideo dicimus, quod veritas est apud intellectum obiectiue, & haec est sincera veritas, quam aspicit intellectus, & rationes aeternae, quas intellectus concipit secundum Augustinum, de quo dicetur amplius in tractatu de intellectu diuino.

Et ad hoc attendendo quarta opinio aliqualiter verum dicit, inquantum ponit veritatem in intellectu obiectiue, quamuis deficiat in quatuor,

Primo dicit, quod ueritas est conformitas rei, vt intellecta est ad seipsam, vt habet esse extra intellectum, sed est ipsamet res intellecta, quae segregata, & depurata est ab omni alia re, quae non sit illa, merito veritas appellatur.

Secundo vero, quia dicit, veritatem esse secundam intentionem. clarum est enim, quod immo veritates sunt quidditates rerum, cum sint naturae purae, & sincerae, segregatae ab omni accidentali ratione; nullus autem dicit, quod quidditates sint secundae intentiones, immo humanitas, & animalitas, &alia similia sunt primae intentiones.

Tertio vero deficit, quia dicit, quod res intel lecta est vera propter conformitatem ad rem extra, cum per oppositum res extra dicantur verae ex hoc, quod assequuntur quidditatiuas rationes, quae non habent esse purum, & segregatum, nisi prout habent esse in intellectu.

Quarto vero deficit, quia putat se dare adaequatam rationem, & generalem omnis ueritatis, dicendo, quod veritas est in intellectu obiectiue, haec autem non est ratio generalis, sed si datur participans eam, generalis est ratio veritatis, & est depuratio ab omni accidentali tutmut: aut qoui tenu cougeert oeo- prout existit, & omni creaturae, prout concipitur, & ita res concepta, non dicitur veritas adaequate, quasi sit tota ratio veritatis, sed quia participat rationem segregationis, & puritatis.

Plures definitiones de veritate. CST autem vlterius aduertendum, quod cum La veritate dicatur, & sic quidditas depurata veritas appelletur, rationaliter omnis res dicitur vera ex hoc, quod assequitur suam quidditatem, & suam propriam rationem, secundum hoc dantur decem definitiones de vero, & veritates.

Prima quidem ab Anselmo in libro de verita te, qui ait, quod veritas est rectitudo sola menre perceptibilis. per rectitudinem namque non est intelligendum aliud, quam quidditatiua ratio, quae nec plus, nec minus, nec aliquid extraneum includit: talis autem est perceptibilis sola mente, & ita definitur haec veritas secundum suam generalem rationem, prout attribuitur quidditati, si intelligitur sola mente perceptibi lis, non pro esse obiectali tantum, quod habet res in mente, sed pro esse reali non sensibili. sic enim competit etiam Deitati. est enim quaedam rectitudo perceptibilis sola mente, inquan tum est Deitas praecise, nec est aliquid deuians a Deitate, tamquam extraneum, aut accidentale, & propter hoc est rectitudo. Secunda vero definitio datur ab Augustino

in libro primo Soliloquiorum. dicit enim, quod verum est id, quod est, & similiter haec definitio generalis est, nec importatur aliud, nisi res cum segregatione omnis rationis extraneae. & accidentalis. nil enim aliud est id, quod est, nisi non esse plus, vel minus, aut aliquid extraneum, & hoc quidem competit Deitati subsistenti; essentiis vero creatis, prout sunt in intellectu. vnde posset ex poni, verum est id, quod est, & verum est id, quod quid est hoc sui causa veri natura.

Tertia veri definitio datur ab Auicenna primo Metaphysicae, qui dicit, quod veritas vniuscuiusque rei est proprietas esse sui, quod stabilitum ei est. & similiter haec definitio generalis est, & idem importat, quod duae aliae. esse enim stabilitum, immobile, & sincerum, non est aliud, quam quidditas ipsa.

Quarta vero definitio Magistralis est, & antiqua, quod verum est indiuisio esse, & eius, quod est: haec autem definitio non datur de veritate, sed de vero. si enim quidditas depurata, veritas appellatur, res, quae participant huiusmodi quidditatem dicuntur verae, & quanto magis distinguuntur, & minus discedunt a ratione quidditatiua, tanto magis sunt verae, & hoc denotatur, cum dicitur in diuino esse, id est quidditatis, & eius, quod est, uidelicet suppositi existentis.

Ceterae vero definitiones dantur de particularibus veritatibus; omnes namque creaturae sunt qnaedam similitudines primi principij; actus vero cogniti in speciali sunt similitudines obiectorum existentium extra obiecta, etiam prout habent esse cognitum assimilantur sibiip sis, non habent esse extra. quia ergo omnes creaturae sunt quaedam similitudines Dei, idcirco secundum altiorem considerationem, vltra hoc, quod dicuntur verae, quia assequuntur quidditatiuam rationem, dicuntur etiam esse verae in ordine ad primum principium, pro eo, quod tam ipsae, quam eorum quidditates sunt exemplatae a Deo.

Et secundum hoc datur quinta definitio ab Augustino in libro de vera religione, quod veritas est summa similitudo; de actibus vero cognitis in ordine ad obiecta datur definitio sexta ab Isaia in libro de definitionibus, & a Boetio, quod veritas est adaequatio rei, & intellectus, & eodem modo potest dici rei, & sensus.

De obiectis vero, prout habent esse cognitum patet, quod eorum natura consistit in declaratione obiectorum, quae sunt extra, propter quod dantur quatuor definitiones, quae competunt versum obiectum.

Prima quidem ab Augustino in libro de soliloque verum est, quod ita est.

Secunda vero ab eodem, & in eodem libro, Verum est, quod sic se habet, vt cognitori videtur.

Tertia vero ab Hilario: Verum est manifestatiuum, & declaratiuum esse.

Quarta vero ab Augustino in libro de vera religione: Verum est, quo ostenditur id, quod est.

Quod veritas non est aliud, quam rei quidditas, nec verum aliud, quam assequi propriam quidditatem, siue in Deo, siue in creaturis sensibilibus, seu intelligihilibus, seu in actibus cognitiuis, seu in entibus rationis, & ita veritas est in omnibus participatione, vt opinio quinta dicit; in intellectu vero formaliter, & praecise, praeterquam in Deo.

TERTIA quoque propositio est, quod vel ritas rei nil aliud est, quam eius quidditas, nec esse verum est aliud, quam assequi propriam quidditatem: hoc autem patet, ex praecedentibus. veritas enim dicit rem cum praecisione omnis extraneae rationis: sed quidditas dicit naturam rei praecise cum exclusione omnis extraneae rationis. ergo quidditas cuiuslibet non est veritas naturae illius; verumautem est, quod veritatem attingit. ergo vnaquaeque res existens in rerum natura tanto verior est, quanto magis attingit suam quidditatiuam rationem, siue illa sit res extra sensibilis, & corporalis, siue sit substantia spiritualis, siue sit actus cognitiuus, siue sit ens rationis. omnia enim intantum vera sunt, inquantum suum esse quidditatiuum attingunt, & ita ens, & vnum dicuntur conuerti. Ex his patet, quod vbi sit secundum suam rationem veritas, & vbi sit verum, veritas namque pura secundum esse existentiae non est, nisi in solo Deo, nisi quidditas Deitatis purissime subsistit, vt supra declaratum fuit; nulla autem quidditas est subsistens, nec esse habens, nisi in intellectu obiectiue, propter quod nulla veritas pura, & sincera est, nisi in intellectu obiectiue, excepta prima veritate; verum autem, quod participat veritatem existit in omnibus rebus; omnes namqueparticipant aliquam quidditatem, & per consequens aliquam veritatem, & ita sunt vera, & entes. Sed huic obuiare videtur, quod si quidditas, & veritas idem sunt, quidditas autem, & essentia sunt idem formaliter, sequitur quod verum, & ens erunt idem formaliter,; hoc autem est falsum. non enim sunt idem formaliter, quamuis conuertantur subiectiue. ergo illud stare non potest.

Praeterea: Superius dum ageretur de intuitiua notitia, dictum fuit, quod falsa visio, & intellectio sunt infra speciem visionis, & intellectionis, sed non dubium, quod dicuntur falsae. ergo omnes res dicuntur verae, per hoc, quod assequuntur specificam, & quidditatiuam rationem.

Praeterea: Superius dictum fuit, dum ageretur de vestigio, quod verum est illud, quod intellectui se manifestat, & veritas, qua quis se manifestat, sed hoc non esset, nisi ratio veritatis importaret rationem manifestabilitatis ad intellectum. ergo non est verum, quod dictum est, rationem veritatis non consistere in respectu ad intellectum.

Praeterea: Superius dictum est, cum ageretur de attributis, quod attributa non dicunt rationes necessarias, sed connotat eas: sed manifestum est, quod segregatio ab extranea ratione est quaedam negatio. ergo ratio veritatis non consistit in illa.

Praeterea: Ratio veri, & boni differunt secun dum omnes; sed ratio boni videtur consistere in hoc, quod excluditur omne extraneum positiuum, & priuatiuum. non enim excluditur priuatio extranea, nisi quatenus ponitur omne, quod pertinet ad rei perfectionem; positio vero talium est ratio perfectionis, & boni. ergo ratio veritatis consistit in tali segregatione.

Praeterea: Philosophus expresse dicit, quod verum, & falsum sunt in anima, & bonum, & malum in rebus 6. Metaph. sed hoc non esset, si ratio veri reperiretur in rebus extra. ergo id stare non potest.

Praeterea: Si quidditas rei sit veritas, tunc in intellectu simplici erit magis veritas, quam in intellectu componen te, & diuidente, sed hoc est contra Philosophum sexto, & nono Metaphysicae, & Commentatorem ibid. ergo id poni non potest.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius. est enim intentio Anselmi in libro de veritate cap. 8. cum probat orationem esse veram, dum assequitur id, quod sibi competit secundum suam naturam, & similiter cogitationem veram, quae putat, quod debet, & quae est recta cogitatio, & sic voluntatem esse veram, cum assequitur rectitudinem, quam habere debet, & per oppositum de Diabolo dicitur Ioannis 8. quod in veritate non stetit, & generaliter dicendum cum Anselmo, quod tam in actione, quam in sensibilibus rebus veritas attenditur per hoc, quod assequuntur id, quod debent; hoc autem non est aliud, quam assequi propriam quidditatem, & sic patet, quod rei quidditas est veritas, & assequi eam, est assequi veritatem.

Nec procedunt instantiae. Prima siquidem non, nam quidditas, essentia, & veritas si coinci- dunt in idem, non tamen dicuntur secundumeandem rationem; humanitas namque dicitur essentia absolute, inquantum per eam habet Sortes, & Plato, quod est homo, vel animal, dicitur autem veritas, inquantum praescindit ab om ni alio, quod est homo. vnde veritas humana non est aliud, quam natura hominis segregata, & depurata ab extraneo omni.

Nec etiam valet secunda. visio enim, & intellectio sumi possunt, vel inquantum res sunt, vel inquantum similitudines expressiuae, & secundum hoc veritas potest in eis attendi, vel prout assequuntur expressiui, & similitudinis rationem, secundum quam expresse sunt aedificantes, ita sunt visiones verae, quod assequuntur specificam rationem, non tamen sunt expressiones verae, & propter hoc dicit Anselm. lib. de veritate, quod in oratione, & in omnibus significatiuis accipitur dupliciter veritas, quia & vt sunt, & vt significationes sunt.

Nec etiam tertia valet, quod pari ratione in rebus potest accipi dupliciter veritas. Primo quidem, prout res sunt, & sic in eis sumitur veritas ex assequutione propriae quidditatis.

Secundo vero, vt sui manifestatiuae sunt omnibus potentiis cognitiuis, & dum assequuntur illud manifestare, dicuntur verae, dum autem sophisticae sunt, & occultae per apparentias extraneas, dicuntur falsae, & sophisticae, & sic semper dicuntur verae per hoc, quod assequuntur debitam rationem.

Nec valet etiam quarta; quia sicut vnitas non dicit formaliter indiuisionem, sed substratum indiuisioni dicitur vnum, & idem. vnde oritur, quod indiuisio dicitur vnitas, vt alias dicum fuit, sic quidditas substrata segregationi, & depurationi dicitur vera, & quia ex sua propria ratione oritur, vt possit taliter segregari, pro eo, quod per rationem propriam distinguitur ab omni extraneo, & est perceptibilis idaeae, & absque permixtione, ideo veritas dici potest. vnde non est illa segregatio veritas, sed ratio illa, a qua oritur dicitur veritas propter hoc, quod contra huiusmodi negationem, sicut supra dicebatur de vnitate.

Nec valet etiam quinta. aliud enim est excludere dici, & aliud ab opposita positione. licet enim priuatio excludatur per habitum, nihilo minus aliud est secundum rationem positio habitus, & aliud exclusio priuationis. de ratione ergo boni, & perfecti est, quod includatur omne, quod est debitum; de ratione vero veritatis, quod excludatur omne extrancum, & si priuatio est extranea, exclusio ipsius ad veritatem pertinet; positio vero habitus oppositi pertinet ad rationem bonitatis.

Nec valet etiam sexta, quod verum, & falsum, de quibus Philosophus loquitur ibi exprimunt quoddam genus entium intentionalium, quae habent esse in anima obiectiue. res enim habent duplex esse, vnum extra, quod dicitur reale, & aliud in anima, quod dicitur obiectiuum, & intentionale, & illud appellatur verum, inquantum sunt res depuratae, & praecise sumptae secundum suas proprias rationes. vel dicendum, quod Arist. loquitur de significato entis, quod sumitur verbaliter, dicendo, Sortes est, vel Sortes est homo. tale enim significat ibi verum, & est in anima obiectiue.

Nec valet etiam vltima, quia veritas est obiectiue, & in intellectu simplici, & in intellectu complexo; sed enunciare aliquid esse verum non est, nisi in solo intellectu complexo, & sic intelligit Philos. in 6. & in 9. Metaph. & in his secundus art. finitur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Vbi, quae de veritate dicta sunt, applicantur ad diuina.

CIRCA tertium autem considerandum, quod ratio veritatis singulari modo attribuitur ipsi Deo, & hoc poterit apparere ex triplici propositione.

Prima quidem, quod in Deo est idem veritas, & esse verum, quod est veritas subsistens, & summa, hoc siquidem totum patet, si consideretur, quod idem est Deus, & Deitas, nec est Deus, nec subsistens quidditas, & quod suae naturae sinceritas est in effectu, cum excluditur omnis extraneae rationis non solum in intellectu.

Secunda vero propositio est, quod Deus est pu ra veritas, & mensura omnis alterius veritatis. ex quo enim Deus est tota entitas subsistens, a qua omnis entitas exaratur, & transcribitur, vt declaratum est in quaestione de vnitate Dei, necesse est, vt omnes quidditates, intantum sint verae quidditates, inquantum assequuntur similitudinem totius quidditatiuae entitatis, eminenter subsistentis, quae Deus est, & per consequens, si quidditates rerum sunt veritates naturarum omnium rerum, necesse est, vt ille ordo consideretur videlicet, quod res particulares sint verae, inquantum assequuntur suas proprias quidditates; quidditates vero sunt verae, inquantum consequuntur similitudinem illius rotius quidditatiuae entitatis, quae Deus est, & eminenter subsistit, & sic veridicans, & mensurans omnem veritatem est quidditas diuina, quae est veritas, & ideo dicit Anselmus de veritate, quod sicut tempus est vnum mensurans omnes motus, sic est vna veritas mensurans om nes veritates.

Sed est considerandum, quod res exteriores iudicantur verae per suas quidditates, & ibi sistit intellectus iudicium naturale. ex hoc enim, quod intellectus cognoscit quidditatiuam rationem immutabiliter esse talem, iudicat de indiuiduis mutabilibus, & imparticipantibus huiusmodi quidditatem.

Sed si quaereretur, quare quidditates sunt tales, inuenire non potest ex puris naturalibus, vt Augustinus dicit in libro de vera religione, & ideo, qui videt, veritatem illam omnia mensurantem, posset reddere, propter quid quidditares rerum sunt tales, & ad hoc forte aspexit opi nio secunda, cum ait, res dici veras in ordine ad intellectum diuinum, deficit tamen in duobus.

Primo quidem, quod dimisit immediatas veritates, quae sunt quidditates rerum, & propositiones uamutabiles existentes in intellectu speculatiuo obiectiue, secundum quarum assecu- cutionem iudicantur verae res, quae sunt extra, & quoad esse quidditatiuum, & quoad esse com positum.

Secundo vero, quia dicit hic tria vera in ordine ad intellectum; non sunt autem, immo quidditates dicuntur verae in ordine ad primam quidditatem habentem rationem veritatis men surantis, per hoc, quod est omnis entitas eminenter subsistens. vnde & quidditates creatae dicuntur in se formaliter habere rationem veritatis, inquantum pure, & sincere rei naturam includunt, non tamen sunt purae veritates, quia adhuc earum puritas, & ratio segregationis po test reduci in priorem aliam veritatem, vt dictum est.

Tertia vero propositio est, quod personae diuinae participant penitus eandem veritatem quia eandem quidditatem Deitatis, nec sincerius, nec verius est Deitas in tribus, quam in vna sola, propter quod sunt aeque magnae, sicut Magister concludit.

Et si quaeratur, an sit in eis veritas personalis, dicendum, quod proprietates non ponunt in numerum ad dininam essentiam, propter quod non afferunt entitatem, nec veritatem, nec bonitatem. vnde cum tota essentia sit in qualibet persona, vna non addit distinctam veritatem ad aliam, sic vna veritas diuersimode subsistens, sicut & vna Deitas. & in hoc tertius articulus terminetur.

Responsio ad obiecta.

AD ea ergo, quae superius inducuntur, dicendum est, quod omnia concludunt, inquantum probant, quod veritas sit in rebus participatiue, sed inquantum nituntur probare, quod sincera ratio veritatis in rebus sit, non vere concludunt, quoniam rerum quidditates cum exclusione omnis extraneae rationis solum habent esse obiectiue in intellectu. Et iterum deficiunt, inquantum excludunt actum intellectus, & rem positam in esse cognito a participatione formali ipsius veritatis, & adhuc in hoc, quod rebus rationem veritatis attribuunt propter vim manifestatiuam sui. non enim ex hoc verae sunt tantummodo, immo ex hoc, quod assequuntur suas proprias quidditates, vt dictum est.

Responsio ad secundo obiecta. AD ea vero, quae secundario inducuntur, di A cendum est, quod veritatem concludunt quantum ad hoc, quod probant, veritatem esse in actu intellectus, & in rebus, ex hoc, quod manifestant se intellectui, dicendum est, quod non concludunt, immo omnis res, seu sit intellectio, siue sit res extra vera dicitur, prout assequi tur propriam quidditatem.

Et per idem patet ad tertio obiecta.

Ad quarto obiecta.

AD ea vero, quae quarto inducuntur, dicendum est, quod veritatem concludunt, excepto, quod nituntur formalem rationem veritatis excludere ab omni alio, quod non est verum, vt declaratum est, nec rationes hoc probant.

Responsio ad quinto obiecta.

AD ea vero, quae quinto inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod veritatem concludunt, inquantum rei quidditas exi stit obiectiue in intellectu, quae quidem rei veritas, & sinceritas appellatur, sed in hoc, quod probant, veritatem esse secundam intentionem, & dicere respectum conformitatis, & similia, & in hoc, quod probare nituntur, hanc esse rationem generalem omnis veritatis, non procedunt, vt patet ex his, quae dicta sunt in corpore quaestionis.