Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS. An vocabulum Notionis sumatur proprie in diuinis.

Opinio quorumdam.

CIRCA primum ergo considerandum, quod omnes Doctores moderni concordant in hoc, quod ponendae sunt notiones, seu proprieta tes in abstracto notificantes personas, sed aliqui ex antiquis dixerunt, eas non esse ponendas propter simplicitatem diuinae personae, & sic vbi inuenirentur abstracta nomina, dicebant ea exponi debere pro concretis. sicut enim consueuimus dicere, Rogo benignitatem tuam, id est te benignum, ita cum dicitur in diuinis paternitas, intelligitur Deus pater. personae enim simplicitas non patitur, vt abstrahatur paternitas a patre.

Sed iste modus dicendi stare non potest, quia vocabula non dicuntur esse in diuinis personis, nec ibi adorari: proprietates autem vere sunt in personis, & ibi adorantur, secundum quod cantat Ecclesia, quod in personis adoretur proprietas. ergo proprietates vere sunt in diuinis, & notiones in abstracto.

Praeterea: Illa ponenda sunt in diuinis, ad quae nos compellit catholicae veritatis confessio, sed ad abstractas proprietates per intellectum a personis necessitamur ex confessione catholicae veritatis. interroganti enim, quo conueniunt pater, & filius, & quo distinguuntur, non posset responderi idonee, nisi diceretur, quod Deitate conueniunt, distinguuntur paternitate, & filiatione, quia si diceretur, quod se totis con ueniunt, & distinguuntur, ita quod omni eo, quod in eis est distinguuntur, erroneum esset, quia non distinguuntur in essentia, nec in omni eo conueniunt, quod est in eis, quia non in paternitate, & filiatione, rursum interroganti, quomodo pater respicit filium, non potest dici, quod omni eo, quod est in patre, alioquin spiraret ip sum, nec quod pater spiritum respiciat omni eo, quod est in se, alioquin generaret ipsum, vnde spiratione respicit spiritum, & paterni- tate, seu generare filium. ergo necesse est, quod a personis fiat abstractio proprietatum.

Opinio S. Thom. par. 1. q.22 rt. 2.

PROPTEREA dixerunt alij, quod nominibus concretis, & abstractis vtuntur in diuinis propter assuefactionem intellectus, quia in rebus sensibilibus, a quibus cognitionem accipimus, & in quibus ad significandum simplices formas nominibus abstractis vtimur: ad significan dum veeo res subsistentes vtimur nominibus cō cretis, & ideo intellectus noster non potest pertingere ad ipsam simplicitatem diuinam, si secundum quod in se est considerata apprehendat ipsam, & nominet secundum suum modum. vnde diuina ratione simplicitatis per nomina abstra cta significamus, ratione vero subsistentiae, & cō plementi per nomina concretiua: oportet autem non solum nomina essentialia in concreto, & in abstracto significare, vt cum dicimus Deitatem, vel Deum, vel sapientiam, & sapientem, sed etiam personalia, vt dicamus paternitatem.

Sed nec iste modus dicendi sufficere videtur, in eo, quod ponit abstractionem huiusmodi non fieri, nisi propter assuefactionem intellectus circa sensibilia, & non propter conditionem diuinam, prout consideratur in seipsa. vbicumque enim abstractum, & concretum solum differunt similitudinarie propter assuefactionem intellectus circa sensibilia, ibi quicquid reale competit abstracto, competit & concreto, & econuerso, quia solum differunt in modo significandi, & similitu dinarie. vnde quia Deus, & Deitas sic se habent, ideo sicut Trinitas est vnus Deus, sic est vna Deitas, & sicut Deus creat, ita & Deitas, sed non se habet sic de paternitate, & patre. verum est enim, quod paternitas se tota realiter differt a filio, & tamen pater non distinguitur se toto a filio, quia non per essentiam, quae est aliquid eius. ergo paternitas, & pater non videntur ab intellectu nostro apprehendi abstractiue, & concretiue propter solam asssuefactionem in rebus sensibilibus, immo quia ita exigit natura rei. vnde intellectus apprehendens diuina, sicut in se consideranda sunt, dato, quod non esset in ereaturis assuefactus haberet facere huiusmodi abstractionem.

Et si dicatur, quod Commentator duodecimo Metaphysicae hoc dicit expresse, quod intellectus secundum assimilationem ad propositionem cathegoricam in rebus compositis, in quibus est dispositio, & dispositum apprehendit diuina inter abstractum, & concretum in primo principio, vt inter vitam, & viuum, dicendum, quod loquitur habens imaginem, quod in diuinis non sit, nisi vnum suppositum absolutum. si enim imaginaretur ibi tria supposita conuenientia in quadam re summa indistincta ab eis, & differentia quibusdam realitatibus ab illa summa re indistincta, necessario diceret consequenter, quod constitutum debebat signignificare concretiue, & constituentia abstractiue.

Opinio quorumdam aliorum.

ET ideo dixerunt alij, quod huiusmodi abstractio debet fieri propter formalem distinctionem, quae est inter paternitatem, & essentiam. pater enim dicit vtrumque, quasi constitutum, & totum; paternitas vero exprimit aliquid eius distinctum formaliter ab essentia, & ita intelligendum est de ceteris proprietatibus personarum.

Sed hicamodus dicendi manifeste impugnat simplicitatem personarum. erunt enim composita saltem formaliter, & ex natura rei, nec tol litur formalis compositio per hoc, quod transeunt in identitatem realem, vt supra dictum fuit dist. 1. dum ageretur de essentia, & proprietate, an seorsum vna sine alia concipi possit. vnde ratio Praepositiui de diuina simplicitate procedit efficaciter contra sic opinantes.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo hunc dicere, quod videtur sub duplici propositione.

Prima quidem, quod abstractio paternitatis a patre potest intelligi fieri, vel quia per intelle ctum capiatur praecise aliquid, quod est in patre quod nominetur paternitas, & aliquid relinquatur, quod nominetur Deitas, ita quod intellectus personam possit resoluere in quid, & ad aliquid, & sic impossibile est, quod paternitas abstrahatur, vel potest intelligi, quod in pa tre sit esse, paternitas, & spiratio, & quodlibet sit res, sed sit penitus indistincta, & omnino indi stinguibilia per intellectum quemcumque, nihi lominus intellectus possit aspectum suum quan doque quidem primo figere super rem importatam per paternitatem, licet consequenter feratur super rem essentiae, & spirationis, & conclusiue, & indistinguibiliter; quandoque vero super essentiam, & coinclusiue super paternitatem, & essentiam; quandoque vero super totum primitus, & directe, & secundum hoc erunt quatuor conceptus de eodem Indistin cto, & vltimum quidem exprimetur concretiue per nomen patris, primum vero abstractiue per nomen paternitatis, & similiter secundum, & tertium per nomina spirationis, & deitatis, & hoc modo non solum ex assuefactione intellectus in sensibilibus, immo ex ipsa natura rei habent ipsae personae, quod possit fieri abstractio & quod vtamur in eis abstractis nominibus, & concretis, nec ista pluralitas conceptuum ponit in persona aliquam compositionem, etiam secundum intellectum, vt ex superioribus patet.

Secunda vero propositio est, quod huiusmodi proprietates sic abstractiue conceptae dictae sunt notiones, quia per eas notificatur distinctio personarum. non enim intellectus concipit, quod personae distinguantur secundum omnes illos modos concipiendi, de quibus dictum est, sed figendo aspectuum suum primum super rem paternitatis, dicit, quod per eam distinguitur pater a filio, quamuis aspiciendo illam rem, essentiam capiat conclusiue, intelligit tamen quod non omnino eo sit haec distinctio, quod necessario coincludit, sed illo tantum, super quod prius intuitum suum figit. sic ergo proprie dictae sunt notiones, secundum quod Damasc. ait lib. 1. quod in proprietatibus differentiam hyposta seos recognoscimus, vocabulum autem no tionis Aug. primus inuenit. vnde dicit 5. de Tri. quod alia notio est, qua intelligitur genitor, & alia, qua genitus. & in hoc art. 1. finitur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

An nomen Principij, assumatur proprie ad explicanda diuina. opin. S. Thomae par. 1. q. 32.art. 1.

CIRCA secundum vero considerandum est, quod aliqui dixerunt, nomen Causae non recipi in diuinis secundum Latinos Doctores, sed solum nomen Principij, quamuis vtroque nomine Graeci indifferenter vtantur. considerauerunt enim Latini, quod principium communius est, quam causa, sicut causa, quam elementum. terminus enim motus, & prima pars rei dicitur principium, & non causa: quanto autem ali quod nomen est communius, tanto conuenientius assumitur ad diuina, quia nomina quanto sunt magis specialia, tanto magis determinant modum proprium conuenientem creaturae. vnde hoc nomen tantum videtur importare diuer sitatem substantiae, & dependentiam alicuius ab altero, quod non importat nomen principij, propter quod principium recipitur in diuinis, & non causa.

Sed iste modus dicendi sufficere non videtur. nomen enim, quod ratione maioris communita. tis conuenientius assumitur ad diuina, habet hoc inquantum illa communitas locum habet in Deo, quod si illa communis ratio non plus competit Deo, quam specialis, nec nomem illam exprimens est conuenientius, quam quod rationem exprimit specialem. sermo enim rei, non res sermoni debet esse subiectus; sed ratio principij, prout locum habet in Deo, importat ori, ginem alicuius ab illo, nec dicit initium motus, aut primam partem generationis, sed veram originem: non ponitur autem 5. Meta. aliquis modus initij pertinens ad originem, nisi tantum ille, qui sumitur pro causa agente. ergo ratione communita tis amplioris non dicit principium, quod assimi latur ad diuina.

Praeterea: Hilarius Doctor Latinus est, & tamen ipse attribuit patri nomen Actoris respectu. filij 4. de Trin. actor enim videtur causalita tem efficientiae importare. ergo & alij Latini aliquando vsi sunt nominibus pertinentibus ad causalitatem. vnde & August. 7. de Trin. loquens de patre, dicit, quod illud est causa illi, vt sit, quod est causa illi, vt sapiens sit. Damasce. vero, & ceteri Graeci expresse vtuntur nomine causae. vnde dicit libro primo Damascenus, quod secundum causam, & causabile, quia pater est ciusde, &stus sert

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur. vnde considerandum, quod principium, & causa se habent, sicut concauum, & simum. sicut enim concauitas ad simitatem non contrahitur per differentiam formalem, sed solum per mate riam, sic considerata ratione originis, quam im portat principium, prout de vna persona dicitur in ordine ad alteram contrahitur ad causalitatem ratione materiae, vt intelligatur causalitas origo talium, quorum vnum differt ab alio in natura. origo enim in distinctis per essentiam est causalitas: origo vero simpliciter est principium. secundum hoc ergo considerata formali ratione causalitatis non repugnaret nomen causae patri in ordine ad filium, sed considerata deter minatione, & characterizatione huius formalitatis per talem materiam, videlicet per diuersitatem essentiae causalitas repugnat diuinis, ac si diceretur,, quod non repugnet tibiae simitas ratione sui formalis, sed ratione determinationis, quam contrahit ex materia. sic ergo nomen principij magis idonee ad diuina assumitur, quia formalitatem, quam importat causalitas, & origo exprimit simpliciter absque determinatione ad materiam talem, in qua principium, & & principiatum essentialiter distinguuntur, non quia sit commune ad principium motus, vel par tem primo generatam, & idem intelligendum est de producente, & producto respectu efficientis, & effecti, & de productione respectu efficientiae, efficientia namque non est aliud, quam productio, nisi quod contrahitur ad illa, in quibus est, nec diuersitas inter producens, & productum, & in hoc finitur art. 2.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quot modis dicitur principium in Deo, & an sumatur principium vniuoce ad omnes illos modos. opin. Dunin. I. sent. dist. 29. 4. 1.

CIRCA tertium quoque considerandum est, quod principium tripliciter accipitur in Deo.

Primo quidem pro notione generationis, secundum quam pater est principium filij.

Secundo vero pro notione spirationis, secundum quam pater, & filius sunt principium spiri tus sancti.

Tertio quoque pro actu creationis, secundum quem tota Trinitas est principium creaturae. Dixerunt ergo aliqui, quod nomen principij non di citur, cum dicimus, quod Deus est principium crea turarum, & cum dicitur, quod vna persona est prin cipium alterius. Principium enim de sua absolu ta ratione videtur importare potentiam, quod patet ex definitione potentiae posita 5. Met. dicitur enim, quod potentia est principium transmutam di alterum, vel transmutandi ab altero, sed manife stum est, quod potentia generandi, vel spirandi, quae est in diuinis respectu diuinorum, & potentia creandi, quae est in Deo respectu creaturarum, non dicuntur vniuoce potentia, alioquin sicut causandi potentia, sic spirandi, vel generandi potentia haberet sub omnipotentia contineri, quod superius ostensum est impossibile. ergo no men principij vniuoce dicitur.

Dixerunt autem vlterius, quod si quaeratur, de quo dicitur per prius principium, distinguen dum est, vel quia ratio principij sumitur pro eo, quod est ratio productiua, & secundum principium, & potentia per prius dicitur de potentia creatiua, cuius ratio est, quia de formali ratione potentiae est, quod sit principium producendi aliud, secundum quod aliud. ita enim dicit definitio potentiae, hoc autem maxime competit po tentiae creatiuae, per quam producitur aliud sim pliciter in esse, per potentiam vero spirandi, vel generandi non producitur aliud simpliciter, sed alius personaliter, & distinctum secundum quid. vnde patet, quod ratio potentia, & principium per prius dicitur de potentia causatiua, vel potest sumi principium, & potentia pro actuali ha bitudine, seu relatione producentis ad productum, & sic principium per prius dicitur in diuinis respectu diuinorum, quam respectu creaturarum, cuius ratio est, quod dictum est pluries de vno secundum rem; de alio autem secundum rationem, per prius dicitur de illo, cui competit secundum rem: non autem de vna persona⸗ dicitur secundum rem principium alterius, quia relatio personae est ad personam realem, sed per comparationem ad creaturam dicitur Deus principium solum secundum rationem, quia relatio Dei ad creaturam realis non est, quare nomen principij relatum ad habitudinem actualem prodicentis ad productum per prius dicitur in diuinis respectu personarum, quam respectu crea turarum.

Quod si quaeratur ab istis, quomodo nomen principii. quod videtur perfectionem sonare per prius competat in ordine ad creaturam secundum acceptiorem aliquam, cum omnis perfectio deriuetur a Den in creaturis, & non econso. dicunt, quod verius, & per prius Deus dicitur principium creaturarum, quam vna creatura respectu alterius, sed ex hoc non debet concludi, quod vna persona sit verius principium alterius personae, quam Deus creaturae, quia principium sonat defectum, qui nullo modo est in diuinis. ponit enim diuersitatem simpliciter inter principium, & principiatum.

Et iterum si quaeratur, cum principium primo modo acceptum conueniat vni personae respectu alterius ab aeterno; respectu vero creaturae conuenit Deo ex tempore, quomodo aeternum non erit prius temporali. dicunt ad hoc, quod secus est de priori, & posteriori secundum dura tionem, & secundum participationem eius, quod importatur per nomen. nihil enim prohibet, quod est posterius duratione esse prius participatione nominis, sicut sortes, qui fuit heri perfe ctius dicitur ens, quam motus coeli, qui fuit a Pris aicendi multipliciter deficit.

Primo quidem in eo, quod ait, principium, & potentiam idem esse. hoc enim verum non est: quamuis enim omnis potentia sit principium, non tamen econuerso omne principium est potentia. actiones enim sunt quaedam principiationes, nec tamen sunt potentiae, & agentia dicuntur actu principia per actiones actuales, & non per potem tiam productiuam secundum definitionem actionis. est enim illud, quod peragere dicimur in actu. vnde si esset aliquod agens, in quo nulla esset potentia, sed purum agere, non minus dicere- tur principium, quam si haberet potentiam productiuam, committitur fallacia consequentis, dum infertur, quod principium sit potentia conuertibili ter ex hoc, quod per modum transmutandi alte rum definitur, sic si probaretur, quod ratio animalis est eadem cum ratione hominis, pro eo, quod homo definitur per animal.

Secundo vero deficit in eo, quod ait, esse deratione potentiae, quod per eam producatur ali quid simpliciter. licet enim hoc sit de rationepotentiae transmutatiuae, quam Philosophus definit in 5. Metaph. non tamen est de ratione om nis potentiae productiuae. sufficit enim, quod producatur alia res quomodocumque.

Tertio vero, quod imaginatur potentias ellcitiuas respectu generationis, & spirationis in Deo, cum ostensum sit saepe, quod sunt realitates a se omnino inelicitae, aut non capientes, quod sint res aliunde.

Quarto vero deficit in hoc, quod ait, habitu dinem actualem producentis ad productum dici secundum rationem inter Deum, & creaturam, cum creatio actio sit vera res, non quidem existens in Deo, sed in creatura, sicut declarabi tur in secundo.

Quinto etiam deficit, quia vel loquitur depotentia quantum ad absolutum, & sic etiameadem est potentia creandi, spirandi, & generan ci, videlicet essentia diuina secundum sic ponen tes secundum hoc principium, & potentia non dicetur per prius de potentia creatiua, quam ge neratiua, vel spiratiua, aut loquitur de potentia, quantum ad ordinem, & respectum, secundum quem essentia diuina connotat creaturas, & ap pellatur potentia creatiua, & connotat generare, & spirare, vt appelletur potentia generatiua, vel spiratiua, & si secundum ordinem istum comparatio fiat, non videtur per prius dici depotentia creatiua, cum ordo ille ad creaturas sit penitus secundum rationem, sicut & ordo po tentiae generatiuae ad ipsum generare, si talis po tentia poneretur. vnde non apparet, quod debeat fieri comparatio inter potentiam illam, & illam, cum non sint realiter potentiae, sed solum secundum rationem. esto etiam, quod concederetur productiua potentia respectu actuum notionalium, qui sunt generare, & spirare.

Sexto etiam deficit, quia principium secundum quod loquitur hic de eo non sumitur pro poten tia, quae est ratio agendi, nec pro actu, sed pro habitudine, & relatione, secundum quam pater dicitur principium filij per paternitatem, vel pa ter, & filius spiritus sancti per relationem connectentem spirare. vnde non est ad propositum. loqui de actione, & potentia productiua.

Opinio quorumdam aliorum.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod a princi pio, secundum quod Trinitas dicitur prin cipium creaturarum, & a principio secundum quod vna persona dicitur alterius principium, vtpote pater filij, vel pater, & filius spiritus sancti potest abstrahi aliquis conceptus communis dictus vniuoce de illis, quod potest multipliciter determinari. illa enim, quae non variant conceptum minus communem, non variāt magis communem, sicut patet, quod ea, quae sunt vnus triangulus, sunt vna figura, non tamen econuerso, cum Isoceles, & Isopheios dicantur vna figura, non tamen vnus triangulus secundum Philosophum 5. Metaph. sed causare in alia natura, & in propria natura non variat conceptum causae efficientis, quia causa aequiuoca, quae producit in aliena natura, & vniuoca, quae producit in propria specie, & natura pertinent ad vnum genus causae efficientis dictum vniuoce de ipsis. ergo cum conceptus causae sit minus communis, quam conceptus principij, cum omnis causa sit principium, & non econuerso, sequitur, quod principians in propria, sicut persona principiat personam, erunt principium vniuoce, ita quod ratio principij communis abstrahi poterit ab eis.

Praeterea: Secundum aequiuoca non est com paratio, secundum quod Philosophus dicit 7. Physic. sed August. dicit 5. de Trin. c. 16. quod pa ter, & filius sunt vnum principium spiritus sancti, sicut tota trinitas est vnum principium creaturae. er go ron principij videtur hic, & ibi vniuoce dici.

Praeterea: Si principium non diceretur vninoce hic & ibi, hoc esset quia per prius conueniret principio notionali, quam essentiali, sed hoc non impedit. licet enim per prius pater sit prin cipium filij, quam creaturae: tum quia haec prin cipiatio videtur esse causa illius: tum quia est necesse esse simpliciter, & alia est contingens, nihilominus hoc non impedit vniuocationem, quantum ad logicum conceptum, nam sol est causa floris, & tamen conceptus substantiae abstrahitur a flore, & sole, & similiter a propositione necessaria, & contingente abstrahitur vnus com munis conceptus propositionis, quia & a recontingente, & necessaria poterit abstrahi vna communis ratio, similiter, & enũciatio dicitur vniuoce de affirmatiua, & negatiua, & tamen negatio est posterior affirmatione, vt patet secundo perier. & 4. Metaph. ergo a principio essentiali, quod Deo competit respectu creaturarum, & a principio notionali, quod cōuenit vni personae in ordine ad alteram abstrahi poterit ratio vniuoca principij, & communis, non obstan te, quod vna sit prior altera, sicut causa ipsius, nec obstante, quod vna sit necessaria, & altera contingens.

Praeterea: Omnes concedunt, quod principium sit communius, quam causa non solum secundum vocem, immo secundum aliquem absolutiorem conceptum, sed Deus principium creaturae per modum causae; vna vero persona respectu alterius, non per modum causae. ergo videtur, quod hoc principium, & illud conueniant in ratione principij, quod abstrahit a causa

Opinio Scoti 1.Sent. dist. 29. q. 1.

DIxERVNT vero alij, quod a principio di uino notionaliter, & essentialiter non potest abstrahi vnus conceptus vniuocus, cuius ra tio est, quia impossibile est, quod sit vnus conce ptus communis ei, quod dicitur realiter tale, & ei, quod est secundum rationem tale. relationi namque reali, & rationis non est aliquod vniuo cum, & commune, cum realis relatio sit simpliciter relatio, relatio vero secundum rationem secundi quid relatio, ab eo autem, quod est secundum quid tale, & eo, quod est simpliciter tale nihil commune vniuocum abstrahi potest, sed principium sumptum notionaliter importat relationem realem personae ad personam; sumptum vero essentialiter dicit relationem rationis Dei ad creaturam. ergo ratio principij vniuoca, & communis non potest ab ipsis abstrahi, potest tamen a principio, quod dicitur de patre in ordine ad filium, & ab illo, quod dicitur de patre, & filio in ordine ad spiritum sanctum talis conceptus abstrahi, sicut a paternitate, & filiatione.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo quod motiuum opin. istius non innititur vero fundamento, & si sit vera conclusio.

RESTAT ergo nunc dicere, quod uidetur, sub duplici propositione.

Prima quidem, quod praecedens opinio falso innittitur fundamento, quicquid sit de conclusione. non est enim verum, quod non possit aliquid commune vniuocum abstrahi a relatione reali, & rationis, immo necesse fuit hoc concedere istis, si voluerunt dicere conuenienter. hoc enim fuit principium eorum, quod conceptus certus, & dubius non potest esse vnus conceptus, sed de multis relationibus certi sumus, quod sunt relationes, & tamen ignoramus, an sint rea les, vel relationis, similiter de similitudine, & aequalitate in diuinis, de quibus isti disputauerunt, an sint reales, vel rationis, & tamen supponebat, quod essent relationes. ergo conceptus relationis communis esse potest relationi reali, & rationis, vel istorum demonstratio, quam dicunt in materijs alijs de necessitate concludere, in il lis materijs non concludit.

Praeterea: Si relationi reali, & rationis nihil esset vniuocum commune, sequeretur, quod relationes rationis non essent in praedicamento, sed hoc est impossibile, cum reperiatur in eis superius, & inferius. ergo species constituerent vndecimum praedicamentum. esset enim vna coordinatio praedicamentalis realium relationum, & altera rationis respectuum. ergo claudi possunt relatio realis, & rationis sub vno vniuoco conceptu.

Praeterea: Intellectus concipiens relationem per modum cuiusdam habitudinis specialis non variat suum conceptum quidditatiuum, siueintelligat illum conceptum poni in re, siue intelligat illum nullo modo poni possibile. vnde concipiens dexteritatem nullo modo variat ra tionem illius, dum intelligit illam in re existere, & dum intelligit non existere, sed ipsam fore, & ratio huius est, quia non variatur quidditatiua ratio propter principium productiuum, & ideo dexteritas est eadem quidditatiue, quomo documque formetur, siue a natura, siue ab intel lectu, sed manifestum est, quod hoc non est, nisi relatio realis, & rationis possent habere vnum conceptum quidditatiuum communem. ergo id, quod prius.

Sed forte dicetur, quod hoc repugnat ei, quod supradictum fuit de verbo nostro, & diuino. dicebatur enim, quod ratio verbilnon dicitur vniuoce de ipsis, quia verbum diuinum reale est, nostrum vero diminutum, & rationis. dicendum tamen ad hoc, quod non est praecisa ratio, quia illud reale, & illud rationis, quia illud exemplar, & istud exemplatum, & diminutum. vnde a rosa particulari, quae numquam fuit, nec erit ab imaginatione in ratione a phantasmate fabrieata abstrahi potest ratio rosae communis, licet illa realis sit, & ista tantummodo rationis, a rosa tamen, & eius specie existente in anima non potest abstrahi vna communis rosae ratio, quia illa dicitur rosa exemplariter, & simpliciter, istta vero similitudinarie, & diminute, & sic intelligendum est de verbo nostro defectibili, & exem plato respectu verbi diuini, quod est eminens, & exemplar.

Quod a principio reperto in creaturis, & principio essentialiter dicto, & sumpto notionaliter non potest abstrabi vnus communis conceptus contra opinionem secundam.

SECVNDA vero propositio est, quod non potest abstrahi ratio principij a spiratione, & generatione, & creatione, & principio sumpto in creaturis. impossibile est enim abaliquo conceptu sub conceptu praedicamentali, vt abstrahi possit aliquis communis conceptus inferior illi praedicamentali conceptui, quin claudatur talis conceptus abstractus sub praedicamentali, alioquin eadem species contineretur sub conceptibus disparatis, quorum vnus subal ternatim non ponetur sub alio contra regulam Philosophi positam in praedicamentis, sed prin cipium, quod reperitur in creaturisnominat re lationem de praedicamento relationis conclusam sub conceptu generalissimo relationis. ergo si ab ipso, & principio, quod dicitur in diuinis abstrahitur vnus communis conceptus principalis, necessario ille claudetur sub conceptu generalissimo praedicamenti relationis, & per consequens aliquis conceptus de praedicamento relationis abstrahetur a principio, quod dicetur in diuinis, & ita principium notionaliter dictum erit in praedicamento; hoc autem erit impossibile, & contra August. 5. de Trin. vbi dicit, quod nec relatio, nec aliud genus locum habet in Deo. vnde nec Deus, nec aliquid, quod sit in ipso est in praedicamento. ergo non potest a principio notionali, & alijs principijs abstrahi vnus communis conceptus.

Praeterea: Si principium dicitur vniuoce de Deo respectu creaturae, & de patre respectu filij, sequeretur, quod creatura, & filius dicantur vniuoce praedicamenta. si enim vnum correlatiuorum dicitur multipliciter, & reliquum, sed manifestum est, quod a principiatione passiua, qua creatura principiata dicitur, & ab illa, qua principiatus dicitur filius non potest abstrahi vnus communis conceptus expressus per praedi camentum. iste enim conceptus esset in praedicamento relationis conclusus sub conceptu generalissimo praedicamenti relationis, & sub alio inferiori eo, videlicet sub conceptu principati. ergo talis abstractio non potest poni.

Praeterea: Si quod magis videtur in esse non inest, nec id, quod minus, sed magis videtur, quod principium notionale, & essentiale dicerentur relatio vniuoce, quam quod dicantur vniuoce principium, cum relatio se habeat in plus, quam principium, & tamen non dicuntur vniuoce relatio, alioquin praedicamenta dicerentur vniuo ce, & sic filiatio diuina, & relatio creaturae ad Deum essent vniuocae, & per consequens essent ambo in praedicamento relationis. ergo id, quod prius.

Praeterea: Ab his non potest conceptus abstrahi, de quorum conceptibilitate per omnimodam indistinctionem est diuina essentia, & econuerso; talis namque conceptus communis, vel includeret in speciali diuinam essentiam, & tunc non esset communis, quia diuina essentia in spe ciali intelligi non potest, quin intelligantur in speciali illa, quae sunt de conceptibilitate diuinae essentiae per indistinctionem, & econuerso, aut includeret diuinam essentiam, non quidem in speciali, sed sub conceptu aliquo generali abstracto ab ea, & hoc poni non potest, quia decla ratum est supra, quod a diuina essentia non potest abstrahi aliqua ratio communis, alioquin ipsa esset composita secundum rationem ex illo communi, & de aliquo contrahente, aut nullo modo includeret diuinam essentiam, & per consequens non includeret illa, nec in generali, nec in speciali, de quorum conceptibilitate est diuina es sentia, sed manifestum est ex praedictis, quod proprietates diuinae sunt de conceptibilitate essen tiae, & econuerso, a paternitate, & spiratione non potest communis conceptus, abstrahi, qui expri mitur per principium, consimiliter nec a principio notionali, quod non est aliud, quam spiratio, & generatio potest communis conceptus abstrahi, qui claudat creationem, secundum quam Tri nitas est principium creaturae. vnde paternitas, & spiratio sunt subsistentes in diuinis secundum suam totam quidditatem, nec possunt concipi, nisi sub proprijs rationibus, quoniam si aliqua ra tio communis abstraheretur ab eis, aut conciperetur praecise sine Deitate, & tunc non esset communis ad istas proprietates, cum nullus conceptus praecisus habeat pro inferiori rationem indistinguibilem, & impraecisam, aut illa ratio non conciperetur sine Deitate, & tunc cum Deitas concipi non possit sine huiusmodi proprietatibus in speciali, sequeretur, quod illa ratio es set in speciali quaelibet proprietatum, & per consequens non esset communis; haec autem ratio a priori procedit causam assignans, quare impossibilis talis abstractio.

Nec valent motiua secundae opinionis. Primum siquidem non, quia causare infra speciem, vel extra speciem, aut causare intra naturam eandem numero, & extra naturamnumeraliter eandem non est idem. vnde oritur, quod ratio principij, vel causalitatis dicatur aequinoce in diuinis respectu personarum, & respectu creatu rarum, quamuis aliqui voluerunt hoc dicere, sed illud. vnde oritur est indistinguibilitas prin cipij notionaliter sumpti a diuina essentia, nam spirare, & generare, siue paternitas, & spiratio, quae dicuntur principium, notionaliter intelligi non possunt sine diuina essentia, nec econuer so, & ideo repugnat eis, vt communis ratio abstrahatur, sicut & diuinae essentiae. vnde si reperiretur principiatio intra eandem naturam nu meralem, quae posset concipi sine illa natura, non esset inconueniens, quod communis ratio habe retur ad principiationem, intra eandem naturam, & extra. talis enim ratio abstraheret a qualibet natura in speciali, & clauderet naturam in generali. vnde conciperetur principiatio in natura, non curando, vtrum esset eadem, vel diuersa.

Nec valet etiam secundum: tum quia secundum analoga fieri potest cobperatio, vt Philoso phus dicit 1. Ethic. quod quae secundum analogiam dicuntur sunt secundum proportionem, & ponit exemplum, quod sicut in corpore est vi sus, ita in anima est intellectus: tum quia non comparat Augustinus principium notionale, & essentiale in ratione principij, sed in ratione vnius, dicens, quod sicut Trinitas est vnum prin cipium creaturae, sic pater, & filius vnum principium spiritus sancti: non autem vnius, quantum ad connotatam negationem communis est illis, sicut, & Deo, & creaturae, vt supra declaratum fuit.

Et si dicatur, quod comparantur secundum prius, & posterius, quia principium respectu filij videtur dici per prius, quam respectu creaturarum, dicendum, quod talis comparatio cadit proprijssime inter exemplum, & exemplatum, a quibus tamen non potest communis conce- ptus abstrahi -->

Et si dicatur vlterius, in quo dicuntur se habere per prius, & posterius, vtrum in sola voce, aut in aliqua ratione communi tertia, aut in proprijs rationibus, sed dicendum, quod in sua propria rationc exemplatum est posterius exenplante, nec oportet dare rationem tertiam, in qua vnum exemplet, & aliud exempletur, immo si talis daretur communis, iam non se haberet alterum, vt exemplar, cum exequarentur in ratione illa communi.

Non valet etiam tertium. verum est enim, quod ratio principij per prius dicitur de paternitate diuina, & similiter per prius de spiratione, quam de principiatione, qua tota trinitas principiat creaturam, & est ratio huiusmodi, quoniam quaelibet istarum est tota vna ra tio subsistens, paternitas scilicet, & spiratio; non autem principium respectu creaturae istius, vel illius, & iterum quia sicut omnis paternitas in caelo, & in terra demonstratur, & exemplatur a paternitate diuina, sic & omne principium demonstratur, & exemplatur ab illa, qua pater principiat filium, & pater, & filius spiritum sanctum.

Et cum additur, quod per prius, & posterius non impediunt abstractionem rationis commu nis, dicendum, quod per prius, & posterius possunt attendi, vel secundum nobilitatem, & talia non impediunt abstractionem rationis commu nis. species enim sub genere dicuntur secundum prius, & posterius, vt patet. 3. Metaphys. semper enim duarum differentiarum diuidentium ge- nus, vna est nobilior altera, vel possunt attendi non penes nobilitatem quamcumque, sed penes exemplar, & exemplatum principale, & diminutum, & tunc impeditur abstractio, sicut patet, quod in homine vero, & picto non potest abstrahi vna ratio humanitatis communis, nec a colore, qui est in corpore, & a colore, qui est in mente, videlicet a specie coloris abstrahitur vna ratio communis.

Et si dicant, quod exemplar, & exemplatum possunt in ratione aliqua conuenire, dicendum, quod non est inconueniens, quod conueniant in quacumque alia ratione, sed non in illa, inqua vnum est exemplar, & reliquum exemplatum.

Non valet etiam quartum. principium enim est absolutius, quam causa, quia causalitas dicit ra tionem principij determinatam per naturam, sicut simitas cauitatem determinatam per nasum; non autem sic, quod ratio principij sit vniuersalis, & quod contrahatur per differentiam specificam ad rationem causalitatis. ratio ergo principij reperitur in Deo, & creatura, sed in Deo eminenter, & exemplariter, in creatura di minute, & propter hoc non potest abstrahi ratio vna communis per principium importata. Sed forte dicetur, quod his, quae dicta sunt contrariatur experientia: tum quia quilibet concipit patrem sic esse principium filij, quod filius est ab eo; Deum vero sic esse principium creatu rae, quod creatura est ab eo, & per consequens, habitudo ab concipitur, vt communis Deo, & creaturae: tum quia intellectus non concipit productiones diuinas sub proprijs rbtionibus, nec etiam proprietates, alioquin conciperet diuinam essentiam sub propria ratione, cum saepe dictum sit, quod non potest propria ratio paternitatis: aut proprietatis alterius apprehendi, quin conci piatur essentia. aut ergo viator nihil apprehen dit de diuinis proprietatibus, aut eas apprehen dit sub conceptu communi habito ex proprietatibus similibus receptis in creatura, cum ergo dici non possit, quod viator nihil concipiat circa eas, nec dici possit quod apprehendat earum proprias rationes, consequens est, vt eas intelligat sub conceptu communi, & confuso conce ptu abstracto a creaturis.

Sed dicendum ad haec, quod noto conceptu exemplato, & exemplari suo, intellectus potest proportionaliter ascendere ab aliquo exemplato ad suam exemplar ignotum, sub conceptu cu iusdam entis sic le habentis ad suum exemplatum, sicut prius exemplar notum se habet ad exemplatum, & hoc patet ex his, quae supra dicta sunt de conceptu analogico proportionali, dist. 22. sic ergo intellectus apprehendens, quod vna creatura emanat ab alia, & quod vna est princi pium alterius potest concipere rationem principij, & principiati, quem recipit in cteaturis ha bere quoddam ens pro exemplari in Deo, & illud vocat principiationem, qua pater filium originat, vel pater, & filius spiritum sanctum. non ergo rationem illam principij, quam assumit ex creaturis Deo anttribuit, sed quoddam ens proportionale eminens, & exemplans huiusmodi principiationem, & hoc patet ad vtrumque du bium, quia nec experientia docet, quod Deo attribuamus rationem aliquam a creaturis assumptam, sed quoddam ens proportionale, & eminens, nec est verum, quod ignoremus diuina, cum formetur de ipsis talis proportionalis conceptus, & in hoc tertius articulus terminetur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

An principium sit specialis notio, & de numero notionum opin. communis.

CIRCA quartum vero considerandum est, quod principium sumptum pro paternitate est specialis notio, & proprietas, sumptum ve ro pro communi spiratione appellatur notio spe cialis contra paternitatem distincta, pro eo, quod spiratio non habet nomen proprium, relationem significans. magis enim videtur spiratio oliginem, quam habitudinem importare, & propterea nomen commune principij appropriatur relationi fundatae super spirare, secundum quod Magister dicit in littera, quod pater, & filius ea dem notione, vel relatione dicuntur principium spiritus sancti. secundum hoc ergo concluserunt Docores numerum notionum sub quinario, dicentes, quod quia personae multiplicantur secundum originem, idcirco notio, quae est ratio ipsa cognoscendi diuinam personam ad ori ginem pertinet. innotescit ergo persona patris, & quia filius est ab eo, & quia ipse est a nullo, & ita cognoscitur sub notione paternitatis, spirationis, & innascibilitatis; filius vero innotescit, & quia spiritus est ab eo, & ipse a patre, & ita consurgit notio, videlicet communis spiratio, & filiatio; spiritus autem sanctus innotescit, inquantum a patre, & filio, & sic consurgit quinta notio, quae appellatur processio, vel passiua spi ratio,non innotescit autem per hoc, quod nulla persona diuina ab eo procedit. hoc enim ad di gnitatem non pertinet, sicut est dignitas in patre, quod a nullo procedit. sic ergo sunt quinque innotescentiae, seu notiones personarum, quarum quatuor sunt relationes, scilicet paternitas, filiatio, processio, & communis spiratio; vna vero negatio relationis, scilicet innascibilitas; tres vero sunt proprietates, nam communis spi ratio non constituit determinatam personam. conuenit enim duabus.

Opinio quorumdam aliorum.

DIXERVNT tamen alij, quod oportet ponere sextam notionem, quae non reducitur ad aliquam aliorum, & tamen pertinet ad dignitatem personae, videlicet inspiratorem. dignitatis est enim in omni persona non produci ea productione, qua producit. ideo enim ingenitum in patre ad dignitatem pertinet, quia negat omnem processionem, fed inspirabilitas in filio negat ab eo productum esse per spirationem, secundum quam ipse producit. ergo ista negatio ad dignitatem filij pertinet, & per consequens inspirabilitas est notio distincta.

Praeterea: Srnegetur sexta notio, hoc non erit, nisi quia non fuit assuetum, quod non poneban- tur, sed haec ratio prohibere non debet: tum quia a principio non ponebantur, nisi tres. Saluator enim Matt. vltimo non expressit, nisi paternita tem, filiationem, spirationem: tum quia tempore Ambrosij innascibilitas non ponebatur notio, sicut patet in lib. 3. de spiritu tancto, vbi dicit, quod in diuinis scripturis ingenitum numquam inuenitur: tum quia spiratio communis tempore Magistri nondum erat inuenta, vt expresse patet, dist. praesenti. ergo non est irrationale, si ponatur notio sexta, praesertim, quia senarius numerus conuenit perfectioni, secundum quod August. dicit super Genes. lib. 4. Posset ergo secundum istos notionum sufficientia assignari, nam cum productiones sint quatuor, duae acti uae, & duae passiuae, erunt quatuor notiones affir matiuae, scilicicet paternitas, filiatio, spiratio, & processio; hae autem productiones omnes possunt negari, sed negationes productionum passiuarum non sunt notiones, quia ad dignitatem non pertinent: negationes vero actiuarum productionum sunt notiones, scilicet innascibilitas, & secundum hoc erunt sex, quatuor affirmatiuae, & duae negatiuae, per quas sufficienter innotescunt personae.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur. sub duplici propositione.

Prima quidem inspirabilitas nulla debet notio poni: tum quia in assignatione personarum rationaliter fit enumeratio, dicendo, quod sunt tres, scilicet ingenitus, genitus, & spiratus. vnde non sufficienter innotescit persona per inspirabile, sicut per innascibile, vel ingenitum tum quia nominati sunt pater, & filius vnus inspirabilis, sicut ynus spirator, quia spiratio actio vna est in ambobus, negatio vero spirationis passiuae non est vna, immo pater habet suam propriam negationem, & filius similiter. cuili bet enim repugnat spirari, non solum per spirationem actiuam, in qua conueniunt, immo per proprias rationes. impossibile est enim, filium esse spiratum, alioquin produceretur bis, & duplici productione alterius rationis, scilicet generatione, & spiratione. vnde filio competit, quod sit inspirabilis per filiationem, & generationem actiuam: tum quia inspirabilitas continetur sub innascibilitate, quae priuat omnem originem, & ita non videtur notio specialis: tum quia pari ratione ingenerans, & in filiatio in spiritu sancto deberent poni notio: tum quia inspirabilitas non negat omnem relationem suppositionis simpliciter, sed tantum particulariter, sicut ingenitum, seu improducibile: tum quia notio filiationis sufficienter ostendit, quod filius non est spiratiuus, quia repugnat genito, quod spiretur, & ideo non oportet, quod ponatur vltra filiationem notio specialis, per quam hoc innotescat, sicut inpatre oportet, quod addatur paternitati innascibilitas, quia scito, quod sit pater, nondum habetur, quod sit ingenitus, cum pater aliquis genitus es se possit. vnde non repugnat patri, vt pater, quod genitus sit, cum multi geniti generent, repugnas tamen filio, quod spiretur, aut producatur, nisi per solam generationem

Secunda vero propositio est, quod licet non sit magis necessitas, aut ratio demonstratiue concludens quinarium notionum. possent enim assignari oco, quatuor affirmatiuae secundum numerum productionum, duarum actiuarum, & duarum passiuarum; quatuor vero negatiuae, quae priuarent huiusmodi productiones, vel pos sent etiam poni nouem, in patre quidem innasci bilitas, paternitas, & spiratio, in filio vero ingenerans, inspirabilis, filius, & spirator, in spiritu sancto autem ingenerans, ingenitus, inspirans, & spiratus, nihilominus congruentius est, vt assignentur quinque. necessitauit enim ad quatuor affirmatiuas; vna vero negatiua sufficit, scilicet ingenitum, quia negat omnem originem simpliciter, & notificat primitatem personae. vn de, & ad dignitatem simpliciter pertinere vide tur, & per eam solam potest enumerari trinarius personarum additis duabus alijs. dicimus enim, quod in diuinis sunt tres, scilicet innascibilis, genitus, & procedens. & in hoc articulus quartus finitur.

Responsio ad obiecta.

AD ea ergo, quae superius primitus inducuntur dicendum est.

Ad primum quidem, quod principium, prout competit toti trinitati respectu creaturarum non est notio, sed prout competit personae in ordine ad personam

Ad secundum dicendum, quod ratio principij eminens, & existens locum habet in Deo; non autem causalitas, quae rationem principij importat, vt determinatam ad principiationem, quae fit in diuersitate naturae. Et cum additur, quod nomen principij sumptum est a prioritate, dicendum, quod sumitur a prioritate, non durationis, aut mensurae, sed a prioritate originis, quae non respicit aliquam mensuram, aut aliquod signum, in quo principium praecedat principiatum, sed sufficit, quod vnum sit ab alio. Quod vero additur de ratione finis. dicendum, quod vna persona non dicitur finis alterius, quia ratio finis consistit in quadam praeeminentia dignitatis, & non solum in primitate originis, sicut principium.

Ad tertium dicendum, quod principium non est notio, prout dicit relationem Dei ad creaturas, nec etiam prout est quid commune secundum vocem ad paternitatem, & spirationem, & creationem, sed tantum prout accipitur, vt exprimens distincte paternitatem, vel spirationem actiuam, quamuis ex quadam appropriatione spiratio appelletur principium. Et per hoc patet ad quartum.

Ad quintum dicendum, quod actiua spiratio, & paternitas non distinguuntur re, & ratione, quasi duo praecisibilia, sed quaelibet est res, & ratio fundantes indistinctionem omnimodam, & vnitatem, nihilominus intellectus primo potest figi super vnum, coincludendo aliud, & deinde su per reliquum, coincludendo alterum, & secundum hoc potest fieri distincta nominatio, quod sufficit ad distinctionem diuinae notionis.

Ad sextum dicendum, quod vocabulum notionis introductum est ab Augustino propter rationem assignatam in corpore quaestionis.

Ad vltimum dicendum, quod praedicamentum non debet poni distincta notio, nec aliquid aliud, nisi quinque sufficientia, quarum patuit ex praedictis.