Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio Sancti Thomae, parte prima quaest. 13. articulo primo & scripto primo dist. 27. q. I1. art. primo.

CIRCA primum ergo considerandum quod multi dicere voluerunt, relationes aliquas non esse solum in apprehensione intellectus, sed in natura, tamquam res naturae, sed isti diuersificati, quoniam aliqui posuerunt, quod licet relationes sint in rebus, non tamen realiter differunt a fundamento, sed solum per operationem intellectus. vnde realitas talium relationum non est ab intellectu, sed earum distinctio est simul ab intellectu; quod autem relationes aliquae sint res naturae, & non tantum rationis, patet, quia quaedam sunt habitudines inter aliqua duo secundum aliquid realiter conueniens vtrique, sicut patet de omnibus relationibus, quae consequuntur quantitatem, vt magnum, paruum, duplum, & di- midium, & huiusmodi, nam quantitas est in vtroque extremorum, & simile est de relationibus, quae consequuntur actionem, & passionem, vt motum, & mobile, pater, & filius, & similia; quaedam vero sunt inter extrema, quae non sunt originis, sicut sensus, & scientia referuntur ad sensibile, & scibile, quae quidem in quantum res sunt quaedam in natura existentes sunt extra ordinem esse sensibilis, & intelligibilis, primae itaque relationes res naturae, quantum ad vtrumque extremum. Secundariae vero quantum ad alterum tantum. in scientia enim, & sensu est relatio realis, secundum quod ordinantur ad sciendum, vel ad sentiendum res, sed in se res consideratae sunt extra huiusmodi ordinem. vnde in eis non est aliqua relatio realiter ad scientiam, & sensum, sed tantum rationis, inquantum intellectus apprehendit eas, vt terminos relationum scientiae, & sensus.

Est autem vlterius attendendum, quod in relatione, sicut in omnibus accidentibus est duo considerare, scilicet esse suum, quod in subiecto fundatur, & secundum quod ponit aliquid in ipso, prout est accidens, & rationem suam, secun dum quam ad aliud refertur, ex qua in genere determinato collocatur, & ex hac ratione non habet, quod ponat aliquid in eo, de quo dicitur, sicut habent extra ipsam sua ratione omnes formae aliae absolutae, quod in eo, de quo dicuntur, quod ponant, relationum itaque illae, quae habent aliquid in re, super quod esse earum fundatur aliquid realiter in re sunt, sicut aequalitas, quae fundatur super quantitatem, quae non habet fundamentum, in re, de qua dicitur, sicut dextrum, & sinistrum in columna dicuntur relationes rationis tantum, & secundum hoc patet, quod relatio, prout ad alterum est non praedicat aliquid de re, de qua dicitur, sed ponit aliquid extra, sed quantum ad suum esse relationes aliquae ponunt aliquid in re, de qua dicuntur. fundamentum enim est cau sa esse relationis, quod quidem est in aliquibus in re, sicut in aequalitate, & similitudine, & sic apparet, quod aliquae relationes sunt, non quod addant rem fundamento, sed quia dicunt ipsum fundamentum, ponendo aliquid extra pro termino.

Opinio Heruei in primo quolibeto quaest. Io. & in secundo quolibeto quaest. septima.

DIXERVNT vero alij, praedictorum sententiam exponentes, quod relatio non dicit aliquid intrinsice diuersum a fundamento, sed extrinsece importat aliquid, quod non est in ipsa, scilicet terminum. vnde albedo, & similitudo quantum ad id, quod sunt, non sunt di uersae res, similitudo tamen importat rem aliquam, ad quam est, quod non importat albedo, illa namque eadem res, quae facit formaliter sor tem album, prout absolute respicit, facit eundem formaliter Platoni similem, secundum quod est quaedam conformitas Sortis albi ad Platonem album, nec addit aliud similitudo ad albedinem, nisi coexistentiam alicuius existentis in Platone. vnde relatio, & fundamentum idem sunt, nisi quod extrinsece per relationem terminus importatur. Ad cuius euidentiam considerandum, quod relatio importat duo, vnum quidem in recto, quod ponit in subiecto. sicut enim per qualitatem formaliter quales dicuntur, sic per relationem formaliter subiectum refertur; aliud vero importat in obliquo, scilicet terminum, ad quem est. quod enim de sua ratione est terminus in obliquo, patet, quod vnumquodque potest manere saltem in intellectu sine hoc, quod non est de ratione ipsius; constat autem, quod ablato termino non manet relatio, nec in re, nec in intellectu. vnde cum ratio ipsius consistat in se habere ad aliud, manifestum est, quod terminus ad quem est de ratione ipsius relationis ergo quantum ad id, quod dicit in recto, non dicit aliam rem a suo fundamento, sed eandem sub alia tamen ratione, sed quantum ad terminum ad quem dicit in obliquo addit aliam rem suo fundamento. vnde super fundamentum relatio non dicit rem aliquam, nisi terminum ad quem est.

Et si dicatur, quod relatio erit plures res, quia importat diuersa, dicendum, quod non importat illa, tamquam importat partes integrantes suam realitatem, sed est aliqua vna res in se, quamuis sit alterius rei, vt termini.

Et si vltra dicatur, quod non videtur habere vnum conceptum simplicem, dicendum, quod immo quantum ad id, quod importatur in recto.

Si etiam vlterius dicatur, quod duae relationes oppositae non sunt aliquid in re diuersum ab ambobus fundamentis simul acceptis, cum sint diuersae a quolibet per se sumpto, simul etiam acceptae ambae relationes non eodem modo important illas duas realitates, sicut ipsa absoluta simul accepta, nam relationes mutuose important; absoluta vero non. vnde ad verificandum de Platone, quod sit similis Sort i requiritur aliqua realitas, quae non exigitur ad hoc, quod sit albus.

Adhuc si quis vltimo dicat, quod relatio facientis ad factum, & similis ad simile est eadem relatio secundum rem, saltem in agentibus vniuocis, cum vtraque relatio habeat eadem fundamenta, vtpote calorem in igne generante, & genito. dicendum, quod illa realitas, vt est relatio agentis requirit, quod calor productus sit quandoque non ens, vel quod saltem esset non ens sibi ipsi derelictus, sed vt est similitudo, hoc non importat, quia si per impossibile neuter calor esset productus, nec natus esset non ens sibi ipsi relictus, adhuc fundaretur similitudo super vtrumque calorem.

Sed praedicti modi dicendi non videntur pos se stare. aut enim intelligunt sic ponentes, quod relatio non importet in recto aliquam habitudinem, quae concipiatur per modum medij, & interualli cuiusdam inter fundamentum, & terminum, sed quod tantummodo de conceptu relationis sit fundamentum in recto, & terminus in obliquo absque omni media habitudine connectente, vel intelligunt, quod de conceptu relatio- nis sit fundamentum, & terminus in obliquo, & media habitudo in recto vtrumque connectens, sic tamen, quod habitudo illa non sit re differens a fundamento, sed conceptibiliter, nisi tantum ratione termini, quem claudit in obliquo. Et si quidem primum detur, impossibile est illud stare, in intelligibile namque est, quod intellectus concipiat idem seipsum fundare, sed concipit, quod relatio habet fundamentum, & terminum. ergo necessario concipit eam, tamquam aliquod medians inter illa, quod fundatur in vno, & terminatur in alio.

Praeterea: Commentator dicit tertio Physicorum, quod haec est dispositio omnis, quod refertur ad aliquid, quod relatio est vna dispositio existens inter illa duo, sed manifestum est, quod fundamentum, & terminus sunt illa duo. ergo necesse est, quod relatio concipiatur per modum cuiusdam habitudinis, quae sit dispositio vna existens inter illa.

Praeterea: Augustinus dicit 7. de Trinitate, quod omne relatiuum est aliquid excepto relatiuo, & explicat de colorato corpore, sed hoc non essset verum, si relatio non differret vltra fundamentum saltem aliquid conceptibile, & secundum rationem. non enim esset tunc purum fundamentum in recto. ergo necesse est, quod vltra fundamentum, & terminum concipiatur relatio, tamquam medium.

Praeterea: Albedo absolute sumpta secundum istos non est relatio, sed vt ad terminum, vel in habitudine ad terminum appellatur similitudo, seu conformitas, sed manifestum est, quod hic inter albedinem, & terminum intelligitur habitudo importata per aliud. ergo vltra fundamentum, & terminum, relatio est aliqua medians habitudo. vnde hoc habet vocabulum ad aliquid, nam vltra aliquid, quod est terminus ponit ad, quod exprimit habitudinem mediantem.

Praeterea: Impossibile est, quod intellectus concipiat aliqua mutari in suo conceptu de non tali ad tale, nisi addendo aliquid secundum rationem, licet concipiendo duo alba simul existere, nondum concipit vt similia, aliquid addit in conceptu ad illa, vtpote habitudinem, & connexionem mutuam inter ipsa.

Praeterea: Impossibile est, quod aliquid concipi possit ad se, & ad aliud, ex quo eadem conceptibilitas esset illa, quae concipitur, vt ad se; similitudo vero vt ad aliud. ergo similitudo, & albedo non sunt eadem conceptibilitas obiectiua, alioquin idem conciperetur ad se, & non ad se, quod omnino est impossibile.

Praeterea: relatio concipitur, vt entis ad ens secundum quod Commentator dicit 4. Metaphysicae, sed compositio intelligitur, vt aliquid medians inter duo extrema; extrema namque ad intellectum comparantur per intellectum, & per consequens derelinquitur passiua comparatio inter extrema, tamquam aliud secundum rationem ab eis. ergo necesse est, quod vltra fundamentum, & terminum sit relatio aliquid intermedium secundum intellectum.

Praeterea: Si aequalitas diceret quantitatem in recto, & similitudo qualitatem, & non po- tius habitudinem quandam in recto; qualitatem vero, aut quantitatem per modum fundamenti, & in obliquo, sequeretur, quod praedicamenta essent permixta quantum ad id, quod im portant in recto, & per consequens quantum ad conceptum quidditatiuum, & formalem non es sent primo diuersa. quantumcumque enim simi litudovltra qualitatem diceret qualitatem aliam in obliquo, nihilominus non esset, nisi qualitas il lud, quod importaret in recto, sed Commentator dicit 3. Metaph. quod praedicamenta dicunt diuersas formas, & sunt prima intellecta. diuersa ad inuicem in omnibus naturis suis, & per consequens non sunt idem quidditatine, & in recto. ergo impossibile est, quod aequalitas sit quantitas in recto, & similitudo qualitas, & vniuersaliter relatio fundamentum, sed necesse est, quod relatio sit habitudo formaliter, & in recto, fundamentum respiciens in obliquo. est enim habitudo fundamenti ad terminun. Si vero intelligant positores praedicti, quod vltra fundamentum, & terminum relatio debeat concipi per modum cuiusdam habitudinis, & medij connectentis, sic tamen, quod illa nondiffert realiter a fundamento, adhuc potestillud dupliciter intelligi.

Primo quidem, quod talis habitudo non sit in re, nisi per operationem intellectus, ita quod totaliter fabricetur ab intellectu, & secundun hoc dicere habuerunt, quod relatio secundum suum totum formale est ab opere intellectus, quoniam fundamentum non ingreditur quidditatiuam rationem relationis, sicut nec temi nus, nisi tantum oblique, non tamen, quod formaliter fundamentum, aut terminus sint relatio ipsa, & per consequens dicere habuissent, quod totum praedicamentum relationis est eus rationis non existens in rebus, quamuis fundamenta, & termini sint in rebus; hoc autem licet sit verum, vt apparebit inferius, ab istis non intenditur, cum oppositum dicant, scilicet, quodrelationes non sunt entia rationis, sed potius res naturae.

Secundo vero potest intelligi, quod talis habitudo sit vere in re, nihilominus non distincta a re, nisi ex opere intellectus, quod videntur ver ba eorum sonare.

Hoc falsum, & impossibile potest multipliciter declarari. impossibile est enim, intellectum concipere posse, quod res eadem in natura existens possit a seipsa separari, & manifestum es quod duobus albis existentibus concipit intel lectus similitudinem in albedine. vnde respectu alterius; altera vero corrupta, statim concipit habitudinem illam in re manente albedine non manere, quamuis maneat fundamentum illius habitudinis, quod importabatur obliquae. ergo fundamentum ipsum, & habitudo illa non erant eadem res, cum maneat fundamentum, & tran seat habitudo.

Et si dicatur, quod transit quantum ad ta tionem, non tamen quo ad realitatem suam, non videtur. quaerendum est enim de illa ta tione, quae transit, aut eam faceret intellectus per fundamentum, & habetur propositum, qua cum relatio non sit formaliter, & in recto, at huiusmodi habitudo, quae transit, sequitur, quod intellectus fabricat formalem rationem, & quidditatiuam relationis, & per consequens totum id, quod est de essentia ipsius in recto, & prout est praedicamentum; si vero detur, quod rationem illam, quae transit super fundamentum, intellectus non fabricet, sed natura, habetur etiam intentum, scilicet, quod transit aliquid factum a natura circa albedinem, albedine remanente, & per consequens, illud transiens erit realiter aliud ab albedine.

Praeterea: Quandocumque aliqua sunt eadem re differentia ratione, necesse est, quod intellectus circa illa fabricet aliquod, ita quod ambo, vel alterum habeat aliquid de opere intellectus, sicut patet, quod rationale est animal secundum quod huiusmodi sunt ab intellectu, & ratio huius est, quoniam distinctio fundatur super aliqua, quae sunt ratio distinguendi. fundamenta ergo distinctionis secundum rationem vel sunt res positae in natura, & per consequens talis distinctio realis est, vel non sunt res in natura positae, sed quaedam rationes fabricatae ab intellectu, & tunc habetur propositum, scilicet, quod talia, quae secundum rationem distinguuntur necessario habent aliquid factum ab intellectu, sed albedo, & similitudo differunt secundum rationem, & constat quod albedo, secundum quod huiusmodi est in re nihil habens de opere intellectus. ergo relin quitur, quod habitudo est per similitudinem im portata ab intellectu, si intellectus ponit differentiam inter illos.

Et si dicatur, quod verum est, quod habitudo huius importat albedinem, & aliquid additum albedini ab opere intellectus, non valet, quoniam habitudo haec intelligitur per modum cuiusdam rei simplicis nil capiens de albedine in recto, sed causa eius existens in obliquo, & sic non est possibile, quod sit albedo aliquo addito secundum rationem, immo est quoddam simplex aliud ab albedine circa ipsam facium ab intellectu.

Praeterea: Impossibile est idem esse in se, aut seipsum respicere in obliquo, sed habitudo respicit fundamentum in obliquo, & concipitur, vt in fundamento. ergo si talis habitudo, & eius fundamentum sunt in re sine consideratione intellectus, impossibile est, quod sint idem, alioquin in rerum natura idem esset in se, & sui ipsius in obliquo.

Praeterea: Impossibile est, quod in rerum natura sit aliquid vnum, & idem dependens, sed albedo est aliquid ad se, & independens, habitudo vero fundata in ea est aliquid ad terminum, & dependens. ergo si habitudo, & fundamentum quodlibet est in re, impossibile est, quod sint idem. vnde relinquitur, vel quod habitudo non sit res naturae, sed a solo intellectu, vel si sit in natura, erit alia res suo modo.

Opinio Heruei, quolibeto 9. quaest. 3.

PROPTEREA dixerunt alij, quod praedicamentum relationis non potest intelligi aliqua plura, & tamquam aliquid confectumex fundamento, & habitudine, quia tunc relatio esset ens per accidens, sed debet intelligi, quod habitudo caracterizatur, & determinatur per diuersa fundamenta, sic curuitas de⸗ terminatur per nasum. sic ergo relatio dupliciter potest considerari, vno modo, vt est me dium habentium ordinem ad inuicem, & secun dum hoc est vna duorum, & purus modus essendi ad aliud, & quantum est de se non recipit distinctionem, nec habet genera, vel spocies, aut differentias, nec potest, vt sic significari per nomen primae impositionis naturae, vt sic ha bet esse intellectu, non quod sit ab intellectu ali quid operatum, sed est modus in communi acceptus a modis distinctis, sicut vniuersale abstrahitur a particulari, Alio modo potest accunt pi talis habitudo, vt caracterizata per specialia fundamenta, non tamen, quod fundamentum sit de ratione ipsius, nisi in obliquo, eo modo, quo nasus est de ratione simitatis, & secundum hoc relatio habet species, & genera, ac d if ferentias, & constituit distinctum praedicamentum, & potest significari per nomen primae impositionis. quod enim concipitur, vt modus caracterizatus, habet nomen impositionis primae propter caracterizationem, etsi non propter modum. sic ergo secundum istos relatio non addit rem ad fundamentum, sed tantum modum realem, qui caracterizatur per ipsum fundamentum. vnde nec facit compositionem. Sed haec opinio deficit in multis.

Primo quidem in eo, quod ait, relationem prout dicit habitudinem in communi non esse praedicamentum. falsum est enim, quin relatio sic concepta sit conceptus generalissimus totius praedicamenti relationis, sicut, & qualitas in communi concepta, & quantitas, & sic de alijs. manifestum est enim, quod illud, quod praedicatur in quid de omnibus contentis in praedicamento secundum recam lineam pertinet ad praedicamentum, tamquam genus generali ssimum, & conceptus communissimi illius praedicamenti, sed relatio accepta, vt habitudo est huiusmodi. praedicatur enim in quid de omnibus, quae sunt in praedicamento relationis. interroganti enim, quid est paternitas, respondetur, quod habitudo, & similiter interroganti de similitudine, & aequalitate, aut dominio, vel seruitute, de quolibet respondetur, quod est habitudo. ergo habitudo simpliciter sumpta est genus generalissimum constituens praedicamentum relationis.

Secundo vero deficit in eo, quod ait, habitudinem caracterizatam per fundamenta constituere praedicamentum relationis. quoniam aut relatio caracterizatur in speciali profunda mentum ingenerari, aut ingenerali per fundamentum in generali, sed primum non potest dari, quia tunc relationes non haberent genera, cum clauderent in conceptu suo semper determinata fundamenta. ergo necesse est, quod detur secundum, scilicet, quod relatio in generali caracterizetur per fundamentum in generali, & sic descendendo genera relationum per fundamenta minus generalia, donec descen datur ad speciales relationes, caracterizatas per specialia fundamenta.

Tertio vero deficit in eo, quod dicit, habitudinem in communi esse purum modum essendi, non claudentem in obliquo aliquod fundamentum. impossibile est enim intelligi habitudinem, quin intelligatur alicuius habitudo, sed hoc est concipere fundamentum, & terminum. ergo de ratione habitudinis in communi est fundamen tum includere in communi. vnde sicut non potest intelligi similitudo sine quali, sic nec habitudo, siue relatio absque aliquo ente, quod secundum illam habitudinem referatur, & ideo non est magis modus essendi habitudo in generali, quam similitudo in speciali, nec magis claudit similitudo qualitatem, quam habitudo aliquod ens in communi.

Quarto vero deficit, quod dicit, istum modum communem esse Deo, & creaturae. relationes enim, de quibus praedicatur habitudo sic in communi accepta sunt in praedicamento relationis, cum claudatur infra genus generalissimum probatum est enim, quod ille conceptus est genus generalissimum in praedicamento relationis, sed paternitas, & relationes diuinae non continentur in praedicamento, vt saepe dictum est. ergo ille modus habitudinis generalis non est communis Deo, & creaturae.

Quinto vero deficit in eo, quod dicit, habitudinem non habere proprias differentias, & quod contrahatur ad genera, & species subalternas, sed quod per fundamenta fiat contradictio, & distinctio specifica relationum, sicut curuitas contrahil tur ad simitatem per nasum. hoc enim stare non po test: tum quia manente eodem fundamento, & termino relationes specifice distinguuntur, sicut patet de similitudine fundata super colorem ge nerantem, & genitum, nam differt specifice a re latione producentis, & producti, quae fundatur super vtrumque colorem. vnde manet fundamentum vnius rationis, & tamen relationes distinguuntur specifice, & sunt alterius rationis: tum quia Comm. dicit 7. Metaphys. quod nasus non contrahit curuitatem ad esse specificum, immo omnia concaua sunt eiusdem speciei, quia nasus non est differentia per se specifica cauitatis, nec etiam econuerso, & pari ratione si relationes distinguerentur per sola fundamenta, & non seipsis formaliter omnes essent eiusdem spe ciei. caracterizando enim non diuersificat speciem eius, quod determinatur, sicut patet in cur uitate, & simitate: tum quia tota praedicamentalis coordinatio debet esse impermixta, & ideo differentia, & species debent intra praedicamentum reperiri secundum suam propriam rationem: tum quia Comm. dicit 7. Met. quod differentiae diuisiuae debent esse propriae, & essen tiales per se pertinentes ad rationem generis, & ideo alatum, & non alatum non sunt differen tiae bipedis, quia penna non diuidit rationem pedalitatis, & eodem modo in proposito necesse est, quod relatio contrahatur ad species, non per fundamenta, sed per differentias, diuersificantes, & variantes per se habitudinis rationem.

Sexto quoque deficit, quia dicit habitudinem in communi esse, quasi interuallum inter duo extrema; habitudines vero determinatas per fundamenta esse alias secundum fundamenta. licet enim conceptus habitudinis simpliciter abstractus vnus sit, nihilominus indiuiduatur, sicut quilibet conceptus generalis habet indiuidua. potest enim concipi haec substantia, vel illa, sicut, & hic homo, vel ille. sic ergo inter duo extrema in generali intelligitur vna habitudo in numero ex parte vnius extremi, & altera ex parte alterius, tamquam duae habitudines numerales, quae sunt indiuidua habitudinis in communi eo modo, quo intelliguntur in speciali duae similitudines inter duo alba.

Septimo autem deficit in eo, quod dicit, relationem non addere rem ad fundamentum sed solum modum non factum ab intellectu, sed existentem in re. in hoc enim dicto contradictio implicatur. nullus enim intelligit, quod habitudo sit res, sicut lapis, vel lignum, sed sufficit, quod sit aliquid in natura, eo modo, quo habitudo, quomodocumque vocetur. vnde nec aliquis ponentium, quod relatio sic res intellexit, quod sit res grossa, sicut lignum, vel paries, sed sufficit, quod sit non formata ab intellectu, siue dicatur res, siue modus, praesertim cum sint aliquid habitudinis; tales res autem, & aliquid conuertuntur.

Opinio quorumdam.

ET ideo dixerunt alij, quod relatio non est pura habitudo, sed aliquid constitutum ex absoluto, & respectiuo, vt ratione absoluti inhaereat, & ratione respectus sit ad alterum, & secundum hoc relatio differt a fundamento, inquantum importat aliquid absolutum. Sed hic modus impossibilis est: tum quia conceptus talis esset ens per accidens, & clauderet duo genera, vnum scilicet absolutum, & alterum respectiuum: tum quia nullus experitur se addere aliquam rationem absolutam ad albedinem, cum intelligitur similitudo, sed solum habitudinem ad aliam albedinem: tum quia conceptus ille posset resolui in id, quod est de eo absolutum, & quod est respectiuum, & per consequens daretur quartum praedicamentum absolutum, quia talis res absoluta, quam includit relatio super fundamentum, non esset substantia, nec quantitas, nec qualitas, nam ista sunt fundamenta relationum: tum quia nil prohiberet, motum terminari per se ad relationem ratione illius absoluti, quod est contra Philos'anin s. Physic. & multa alia absona, quae

Opinio Henrici quolibeto 5. quaest. 6.

ET ideo dixerunt alij, quod relatio, & funAdamentum non differunt secundum rem, sed tantum secundum intentionem. appellatur enim res, quod est quid ratum, & firmum, habens aliquam entitatem, & aliquam entitatem diuersam a quolibet alio, intentio vero vocatur non illud, quod dicunt logici intentionem primam, & secundam, sed aliquid pertinens ad realitatem, quod natum est concipi absque aliquo alio, quod est ineadem realitate, sicut vnitas, & entitas dicunt realitatem eandem, sed quia potest vnum sine alio concipi, dicuntur intentiones diuersae. ad propo situm ergo similitudo non debet intelligi, tamquam res alia ab albedine, sed quod eadem realitas dicitur albedo, inquantum facit album, similitudo vero, inquantum induit modum aliquid, & respectum ad aliquid extra. sunt ergo vna, & eadem res, sed diiuersae conceptiones, seu intentiones. vnde sunt diuersae quidditates in eadem realitate.

Sed iste modus dicendi stare non potest: tum quia modus aliquid, seu habitudo, quam induit albedo secundum istos habet se ad totam realitatem albedinis, sicut ad subiectum, & desinit esse corrupto termino, adhuc tota realitate albedinis remanente, realitas autem, quae manet, & quae desinit, non est eadem, alioquin de eodem verificaretur esse, & non esse, & separaretur idem a se. vnde necesse est, quod habitudo illa, si sit in re sine opere intellectus sit alia realitas ab illa, quae per albedinem importatur: tum etiam quia talis diuersitas intentionum, vel quidditatum non habet pro fundamento aliquid, vel nihil, et si aliquid, ergo rem, & per consequens plures intentiones sunt plura aliqua, & plures res sine opere intellectus, eo modo, quo frequenter superius est deductum contra po nentes intentiones huiusmodi, seu formalitates, aut quidditates, aut modos, siue aliquid huiusmodi, quod idem est dictu.

Opinio Durandi 1. Sent. dist. 33. q. 1.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod relatio differt realiter a fundamento, non tamen fa cit compositionem cum ipso, & patet primum, quod modus essendi, in quo differt realiter ab eo, cuius est, sicut patet, quod in Sacramento Altaris separatur modus essendi in ab accidentibus, similiter etiam modus essendi per se sepa ratur a natura humana in Christo, & per consequens differt totaliter a natura humana. pari ergo ratione differt a fundamento, cum non im portet, nisi modum essendi ad aliud, sicut etiam patet, quod inesse in alio non facit compositionem cum accidente, & similiter nec esse in se cum substantia, stare etiam, & sedere sunt reales mo di, nec tamen compositionem faciunt cum subiecto, quare nec relationes facient compositionem; cum fundamentis vero istius modi est, quia res analogice dicitur de absoluto, & relato, & ideo non sunt inuicem componibilia, cum per prius, & simpliciter absolutum sit res, relatiuum vero secundum quid, & diminute.

Sed hic modus dicendi videtur repugnantiam implicare, videlicet, quod aliqua realiter distinguantur, & vnum inhaereat alteri, quin compositionem faciat cum eo. omnis enim pluralitas vnitorum, vel est aceruus, vel compositio, sed relatio, & fundamentum non faciunt aceruum. ergo compositionem.

Praeterea: Ex ratione termini patet, quod non est aliud compositio, quam simultanea positio. ergo compositio. vnde non est aliud hoc negare aliquorum, sed si relatio, & fundamentum sunt duae res, simul ponuntur, & est ibi simultanea positio. ergo compositio. vnde non est aliud hoc negare, nisi a termino tollere suum significatum.

Nec motiua valent, quia sedere, & iacere compositionem faciunt cum subiecto, cum sedens sit ens per accidens compositum ex subiecto, & accidente; ex substantia namque, & omnibus praedicamentis fit compositio, sicut patet septimo Metaphysicae. Quod vero additur de per se existerel, dicendum, quod non addit ad substantiam, nisi negationem; modus etiam accidentium, qui est esse in, non est relatio aliqua, nec aliquid aliud ab esse accidentis, notat entitatem diminutam accidentium, quae non sunt entia, sed entis. non enim rectitudo est in linea per quendam modum essendi, scilicet additum respectum, immo non est aliud, quam quaedam dispositio lineae, & quaedam inexistentia, seu qualificatio eius, nec est verum, quod accidentia in Eucharistia separentur ab huiusmodi inexistentia, aut entitate diminuta, cum non sint, nisi purae dispositiones, & inexistentiae quaedam sine disposito, & fundamento, sed de hoc sermo prolixior erit in quarto.

Opinio Scoti 1. sen. dist. 33. q. vnica.

QVOCIRCA dixerunt alij, quod relationes aliquae sunt res verae, & habitudines facientes compositionem sui generis cum fundamento, vtpote illae, quae possunt adesse, & abesse fundamento sine sui corruptione. Haec autem opinio fulciri potest tribus rationibus superius arguendo inductis. Et in hoc primus artic. terminetur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Quid dicendum secundum veritatem.

CIRCA secundum autem considerandum, quod sumendo relationes pro eo, quod dicit formaliter, & inrecto, videlicet pro habitudine, quae inexistit fundamento, & mediat inter fundamentum, & terminum, & quae non est aliud, quam esse ad aliud, & respectus, ipsa quidem, vt sic non habet esse in rebus circumscripta omni apprehensione intellectiua, & sensitiua, sed habet esse in anima obiectiue, ita quod in re bus non sunt, nisi fundamenta, & termini, habitudo vero, & connexio inter illa est ab anima cognitiua, hoc autem poterit ex propositione quadruplici apparere.

Quod relationes, quae sunt modo numeri non habent esse, nisi in anima apprehendente.

PRIMA quidem, quod relationes, quae dicũ- tur modo numeri, vel vnius non sunt in re extra sine opere intellectus: sunt autem modo vnius, identitas, aequalitas, similitudo, modo vero numeri duplum, & subduplum, & vniuersaliter multiplex totum, & pars.

Quod autem identitas non sit habitudo existens in re absque consideratione, sic patet. illud enim non est res in natura, quo posito, ineuitabilis est rerum infinitas. licet enim in entibus rationis possit procedi in infinitum secundum Auicennam quin:o Metaph. actualis tamen rerum infinitas impollibilis est, sed posito, quod identitas sit quaedam res in natura, quasi habitudo existens inter illa, quae sunt eadem, necessario sequitur, quod rerum infinitas est ineuitabilis, quando ponantur infinitae identitates in actu. si enim sortes, & Plato sunt habentes duas identitates, illae cum sint eiusdem speciei habent alias duas, & si primae fuerint res, & illae erunt res, cum aeque sunt duae entitates caedem in specie, sicut & duo homines, similiter etiam illae duae habebunt alias duas, & sic erunt infinitae identitates in actu. ergo impossibile est, quod identitas sit res per modum hahitudinis posita in re extra, & per idem potest probari de similitudine, & aequalitate, cum non sint aliud, quam identitas in quantitate.

Sed forte dicetur, quod standum est in primis duabus identitatibus. non oportet enim, quod illae sint eaedem per identitatem distinctam ab eis, quia relatio refertur seipsa, sed haec euasio nul lius est momenti. illae enim identitates non sunt eaedem, quae nec habent euindem terminum, nec idem fundamentum, sed primae identitates habent sortem, & Platonem pro fundamento, secundariae vero non sunt habitudines inter sortem, & Platonem, immo inter identitatem sortis ad Platonem, & identitatem Platonis ad sortem. vnde manifectum est, quod sunt interuallal inter alia extrema, & habent aliud fundamentum, & terminum diuersum. ergo non potest poni, quod eadem sit habitudo, qua sortes, & Plato sunt idem cum illa, qua duae identitates dicuntur eaedem.

Praeterea: Identitas sortis, & Platonis est speci fica, similiter & identitas identitatum est specifica, sed non est eadem species sortis, & Platonis cum specie, in qua sunt vnum duae identitates, alioquin species humana esset eadem cum specie existente in genere relationis. ergo non est eadem identitas sortis, & Platonis cum identitate duarum identitatum.

Praeterea: Non magis distat quantitas, vel qualitas a substantia, quam distet relatio, sed ita differunt illa tria, quasi vnitas in substantia, quantitate, & qualitate non sint eaedem habitudines, ergo nec vnitas in subitantia erit eadem cum vnitate duarum relationum, & per consequens identitas identitatum non erit eadem cum identitate substantiarum.

Praeterea: Idem non fundat se, sed identitas identitatum fundatur in ipsis identitatibus. ergo non est eadem illis identitatibus.

Et si dicatur, quod est idem realiter, nihilominus differt ratione, quia est habitudo fundata per intellectum super primam identitatem. Non valet quidem, sed consirmat propositum. non minus enim sunt eiusdem speciei duae identitates, quam duo homines, nec minus realiter sunt caedem, propter quod si sufficit inter duas relationes identitas sacta per intellectum, immo nec alia esse potest, ne procedatur in insinitum: sufficiet etiam talis identitas rationis inter duos homines.

Praeterea: Si duae identitates essent seipsis eaedem, sequeretur, quod identitas sortis ad Platonem esset identitas suipsius ad aliam identitatem, sed hoc est impossibile. haec enim identitas non est ad aliam identitatem identitas, immo magis oppositio correlatiua: nam identitates illae sunt relationes cooppositae. ergo dici non potest, quod duae identitates referantur seipsis, quin saltem intellectus fundet alias habitudines inter eas.

Praeterea: Quidditatiua ratio, & entitas formalis relationum consistit in operatione secun dem Commentatorem 4. Metaph. sed alio actu comparat intellectus sortem, & Platonem, dicendo, quod sunt idem, & duas identitates dicendo, quod sunt eaedem. actus enim secundus reflexus super obiecta actus primi: nullus autem dicit, quod actus reflexus, & directus sint idem, quare nec comparatio, quam facit actus rectus inter duos homines eadem erit cum comparatione, quam facit actus reflexus inter duas identitates. ergo identitates identitatis impossibileest, quod sint eaedem cum identitatibus duorum hominum, quin saltem sint aliae habitudines, & con parationes secundum intellectum, & tunc habe tur propositum, scilicet, quod aliqua sunt vere, & realiter eadem in specie, & cum identitateformata per intellectum.

Quod similitudo, & aequalitas non sunt aliquid extra intellectum.

QVOD vero similitudo, & aequalitas non sint in natura absque apprehensione quacumque, sic patet. si enim similitudo esset res existens in albo posito alio coalbo, aut si aequalitas esset res existens in linca, posita alia linea quantitatis eiusdem, sequeretur, quod omnipo tens sine contradictione posset duas albedines conseruare, adnihilando rem aequalitatis: sed manifestum est, quod hoc Deus facere non potest, quia dato, quod realitatem aequalitatis, aut similitudinis Deus deleret, adhuc itellectus con siderans duas albedines, aeque inuenit eas simililes, sicut ante. ergo superfluum est, & impossibile, quod realitas aliqua addatur albedinibus, quae appelletur similitudo, aut quantitatibus, quae dicatur aequalitas.

Sed forte dicetur, quod non omnem rem potest Deus facere sine alia, nec separare ab alia. vnde non potest realitatem similitudinis separa re a quidditatibus positiuis. sicut enim proprium est qualitatis qualificare, sic & assimilare, & hinc est, quod sicut risibilitas non potest separari ab homine, sic nec aequalitas, aut similitudo separari possunt a quantitate, vel qualitate, cum sit proprium quantitatis secundum eam aequale dici, & qualitatis dici secundum eam simile, vel dissimile secundum Philosophum in Praedicamentis. haec enim euasio si daretur, non tollit priorem demonstrationem: manifestum est namque, quod Deus potest insluere ad conseruationem prioris, non influendo ad conserua tionem posterioris, quicquid sit econuerso. si enim non potest, aut hoc est, quia velle non potest iusluere ad prius, non influendo ad posterius, & hoc nihil est dictu, aut hoc est, quia prius dependet a posteriori in esse, & hoc etiam nihil est dictu, quia tunc non esset prius, sed constat, quod duae albedines sunt realitates priores, & fundamentales respectu realitatis similitudinis, si rea litas illi detur. ergo poterit Deus influere ad conseruationem duarum albedinum, non influen do ad conseruationem realitatis superpositae, quae dicitur similitudo, & per consequens delere similitudinem, & duas albedines conseruare.

Praeterea: Realitas potest per diuinam potentiam manuteneri absque quacumque alia, a qua non dependeret, alioquin si non posset, sequeretur, quod realitas illa dependeret iam. vnde & si rectitudinem non posset forte separarea linea, pro eo, quod dependet ab ea, nullus dubitat, quin lineam possit sine rectitudine conser uare; sed manifestum est, quod realitates duarum albedinum a similitudine non dependent. quaelibet enim albedo est aliquid absolutum po tens esse, similitudine destructa. vnde si albedo vna non dependet a realitate similitudinis, & similiter nec alia. quaelibet enim per se sumpta potest esse absque similitudine. ergo nec ambae simul sumptae dependent. non enim plus dependent duo simul iuncta, quam quodlibet per sesumptum. ergo poterit Deus manutenere realitatem duarum albedinum, similitudinem delendo, si tamen sit aliqua res.

Praeterea: Si Deus non posset rem similitudinis adnihilare, albedine remanente, aut hoc est, quia albedo, & similitudo sunt eadem res, & ita propter contradictionem albedo non remaneret, similitudine desinente, aut hoc est, quia albe do de necessitate originat similitudinem, & simi litudo pullulat, ac oritur ab eadem: sed manifestum est, quod impedire non potest. non est enim potentior albedo ad pullulandum, & originandum realitatem similitudinis, quam sit Deus ad corrumpendum. vnde Deo volente adnihilare huiusmodi realitatem, & albedine ex parte alia pullulare satagante, si vincit albedo, erit Deo potentior. vnde patet, quod est pura phantastica imaginatio opinari, quod similitudo, vt res pullulans ex albedine, aut quod albedo originet, & emittat talem realitatem ergo si similitudo sit res, poterit eam Deus delere, albedine remanente.

Et si dicatur, quod albedo non pullulat, nec originat realitatem similitudinis effectiue, sed tantum fundamentaliter, & subiectiue, hoc nihil est dictu: tum quia causalitas subiecti non consistit, nisi in recipere. & ideo originare est alia causalitas, nec alia, nisi effectiua: tum quia realitas similitudinis, si non sit ab albedine effectiue, non apparet suum efficiens, vt inferius apparebit.

Quod vero relationes modo numeri non sint in re sine opere intellectus, sic apparet.

Primo quidem de duplo, & dimidio, triplo, & subtriplo, & sic de aliis. si enim tales relationes ponerentur in rebus, sequeretur, quod essent in actu infinitae relationes; data namque linea ipsa est dupla ad suum dimidium, & tripla ad tertiam sui partem, & quadrupla ad quartam, & sic in infinitum procedendo secundum numeros, & ita erunt actu infinitae relationes in linea, vi- delicet duplicitas, triplicitas, & sic in infinitum, sed infinitas rerum est impossibilis. ergo dici non potest, quod relationes, quae sunt modo nume ri sint in rebus.

Secundo vero idem patet de toto, & parte. si enim relatio partis sit in re, & relatio totius, data vna magnitudine, aut medietas, cui illa pars, quae dicitur relatiue ad totum, aut tertia pars, aut quarta, aut quinta, & sic in infinitum, vnde necesse est, vel quod quaelibet referatur ad totum, vel econuerso, aut quod aliqua, aut quod nulla: sed manifestum est, quod non potest dici, quod nulla, quia tunc tolleretur ratio partis totius, quod omnes concedunt. nec potest dici, quod aliqua determinata, quia non magis vna, quam alia. relinquitur ergo, quod quaelibet fundet relationem partis ad totum: hoc autem esse non potest in re, alioquin erunt infinitae relationes in actu. ergo necesse est, quod hae sint in intellectu consideratae successiuae.

Sed forte dicetur, quod totum ad partem nou refertur relatione existente in re, & similiter duplum ad dimidium sui, sed tantum duplum inter duas lineas, quarum vna non est pars alterius est in re, vna linea dicitur dupla ad aliam duplicitate vere reali, & secundum hoc non oportet, quod ponantur insinitae relationes in, actu, quia non sunt lineae numero infinitae. Haec tamem euasio non procedit. impossibile est enim, relationem esse in re, cuius fundamentum est a sola apprehensione, alioquin maiorem entitatem haberet fundatum, quam suum fundamentum, sed relationes illae non fundantur in quantitatibus continuis absolute, sed inquantum numerantur, & reducuntur ad numeros. non enim linea fundat duplicitatem ad aliam, nisi inquantum altera accipitur, ut quid vnum, reliqua vero, vt duo, tria. constat autem ex vigesimaquarta distinctione, quod numerus non est in re extra, sed in anima tantum, & per consequens reductio, quantum ad certos numeros cum non sit, nisi per auimam. ergo impossibile est, quod duplicitas, & triplicitas, quae fundatur in quantitatibus, inquantum sunt numeratae sint, nisi in anima obiectiue. vnde esse non possunt in natura.

Praeterea: Quando relatio aliqua per prius reperitur alicubi, & per posterius alibi, si non est in re, vbi inuenitur per prius, nec erit in re, vbi per posterius reperitur. realior enim dicitur per prius, sed duplicitas, triplicitas per prius competit numeris. sunt enim relationes fundatae super numeros in ordine ad vnum, vt patet 5. Metaph. exinde vero deriuantur ad magni tudines, prout sunt numeratae. ergo cum nume ris relationes illae non habent esse, nisi per apprehensionem, sicut nec ipsi numeri, multominus erunt in quantitatibus numeratis, nisi per considerationem, & ita non est verum, quod vna linea habeat duplicitatem ad aliam in re extra, sed nec duplicitas sit ab intellectu; nec est etiam verum, quod linea non sit dupla ad suum dimidium, & tripla ad suum tertium, sicut est dupla, vel tripla ad lineam distinctam a se.

Patet ergo ex praedictis, quod totus primus modus relatiuorum modo vnius, & numeri sum ptus est ab apprehensione animae cognitiuae, quod apparet etiam a priori considerando, quod identitas, similitudo, & aequalitas non sunt aliud, quam quaedam vnitates; vnitas vero est indiuisio, quam importat identitas, & non est in natura communi fundata, alioquin non esset relatio, sed identitatio in natura communi quidditatiua, & essentiali, in qua non includitur aliquid relatiuum, & iterum imaginatio, & sensus non iudicarent similitudines corporum, aut dissimi litudines, cum naturam communem non appre hendant, & tamen quod de similitudinibus iudi cent experimur, nec potest dici, quod ista indistin ctio fundetur super duas albedines numeraliter distinctas, prout sunt in re extra, alioquin sequeretur, quod vna necessario esset in duobus subiectis etiam distinctissimis: nam albedo vna potest esse in Aquilone, & altera in Meridie. relinquitur ergo, quod fundetur super apprehensione ambarum. vnde non est aliud similitudo duarum albedinum, quam earum apprehensio indistincta, non quidem apprehensio actus, sed apprehensio obiectiua. haec autem apprehensio indi sttincta incipit ab vna albedine, & terminatur ad alteram, & econuerso. & ideo est habitudo respiciens pro fundamento illam, a qua incipit, & pro termino reliquam, & similiter econuerso. vnde sunt ibi tria concepta, videlicet par ticularis albedo, & distincta apprehensio obiectiua ab alia albedine, & tertium alia albedo; apprehenditur quidem particularis albedo in sua singularitate, & vltra hoc alia singularis albedo, & cum hoc quaedam indistinctio vnius ab altera. haec autem indistinctio non est mere negatio, quia omne indistinctum est in aliquo indi stinctum: illud autem aliquid non potest esse na tura albedinis in communi, alioquin similitudo, quae est relatio, & conceptus specificus essent idem; nec potest poni illud, in quo distinguatur singularis natura earum, quia in illa sunt indistinctiue, quare necessse est, quod illud sit iudicium obiectiuum, vel apprehensio. vnde non est aliud similitudo inter duas albedines, quam iudicium inter eas, sicut per contrarium dissimilitudo est iudicium discrepans, & diuersum. actui enim apprehenso correspondet apprehensio obiectiua, propter quod cum intellectus duas albedines iudicat indistinctas, correspondet obiectiue inter illas iudicium indistinctum. cum vero iudicat eas dissimiles, correspondet quoddam iudicium discrepans, & diuersum, & haec vocatur dissimilitudo, & haec sunt interualla inter qualitates, non quidem in re existentia, sed in anima solum obiectiue, cum non sint, nisi quaedam apprehensiones, seu iudicia indistincta quidem, quantum ad similitudinem, & conformitatem, distincta vero, quoad dissimilitudinem, & difformitatem. Variatur autem haec indistinctio, & iudicium indistinctum secundum diuersas qualitates. alia est enim conformitas alborum, & alia nigrorum, & sic de aliis qualitatibus, quoniam infra iudicium indistinctum, & rationem illius positiui variatur similitudo secundum varias qualitates, similiter etiam iudicium indistinctum duarum quantitatum appellatur aequalitas, & est relatio alia genere dif serens a similitudine ratione illius positiui, quod clauditur iu illo iudicio indistincto. illo enim modo iudicantur duae quantitates indistinctae sn esse quantitatiuo, quod cum altera nec exceditur, nec excedit, & alio modo in qualitatibus, & etiam alio modo in substantiis, in quibus tale iudicium indistinctum obiectale identitas no minatur. sic ergo apparet a priori, quod similitudo, aequalitas, & identitas sunt ab apprehen sione, & non sunt in re extra.

Patet etiam illud idem de duplicitate, & triplicitate, & ralationibus modo numeri dictis. non sunt enim aliud tales relationes, quam multiplic itates, & sub multiplicitates. vnde sunt habitudines numeri ad vnitatem, vel ad aliquid sumptum loco vnius, vt patet 5. Metaphysice: duplum quaedam est habitudo duorum ad vnum, & triplum trium ad vnum, & sic deinceps, non enim decem sunt duplum ad quinque, nisi quia quinarius sumitur sub ratione vnius cuiusdam.

Est ergo considerandum, quod in genere numerorum sunt tria.

Primum quidem vnitas, a qua incipit anima numerare.

Secundum vero actio animae, & processus, quae numeratio, seu complicatio dici potest.

Tertium summa, & clausio, in qua consistit, vtpote in dualitate, vel trinitate. processus itaque animae potest dupliciter considerari, quia vel prout est in fieri, & sic dicitur passiua nume ratio, cui respondet numerare actiue, vel prout est in facto esse, quasi in quiete, ita quod intellectus totum illum processum concipit per modum habitus connectentis dualitatem, vnitatem, aut trinitatem, vel summam aliam, in qua resederit, & per consequens talis processus connectens ex parte summae dicitur multiplicitas; ex parte vero vnitatis submultiplicitas, quia potest ex parte vnitatis procedere intellectus ad numerum, & dicitur tunc multiplicare vnitatates, vel econuerso ex parte summae diuidere vsque ad vnitatem, & sic dicitur opposito modo procedere ad ipsum multiplicare. sic ergo multiplicitas non est numerus. vnde duplicitas non est dualitas, nec triplicitas est trinitas, quia dualitas, & trinitas sunt quaedam summae clausiones distinctorum, nec formaliter referuntur ad vnitatem, ex qua intellectus incepit in considerando processum multiplicitatis, quare illeprocessus consideratus non vt generans summam, sed vt connectens summam cum vnitate multiplicitas appellatur, sicut superius dictum fuit de generare, & paternitate distinctione 27. & secundum hoc apparet, quod multiplicitas, duplicitas, & triplicitas non sunt, nisi ab opere intellectus.

Et per idem patere potest de toto, & partepars enim refertur ad totum, vt submultiplex: & ideo, vt submedia, vel subtripla; totum vero refertur ad partes, vt modo. vnde idem est iudicium de totalitate, & multiplicitate, & submultiplicitate, & parte, propter quod definitur pars, quod est illud quod aliquotiesdu ctum reddit, & integrat cotum.

Quod relatio producentis, & producti, vt paterni tas, & filiatio, & vniuersaliter ens de secundo modo sunt a sola apprehensione, nec sunt exrstentes extra.

SECVNDA vero propositio est, quod paternitas, & filiatio, & vniuersaliter respectus de secundo modo, qui fundantur super producere, & produci non possunt esse res extra animam existentes. illud enim non potest poni res in natura, quod non habet aliquod productiuum immediate, alioquin sequeretur, quod conduceret se aliquid de non esse ad esse per seipsum, quod est contra Augustinum 1. de Trin. & Com mentatorem 12. Metaph. sed si in productione ori retur aliqua res, quae relatio diceretur, necessario talis res de nouo poneretur in producente absque hoc, quod aliquid rem illam produceret. aut enim ipsummet producens causaret rem illam in se, aut hoc faceret ipsum productum, aut actio a producente profluens in productum, aut aliquid extrinsecum ab vtroque, vt Deus, vel caelum, sed non potest dari primum, scilicet, quod ignis producat in se relationem, vel pater paternitatem: tum quia relatio esset per se terminus productionis: tum quia acquireren tur immediate in patre termini, praeacquisito aliquo absoluto: tum quia omne producens age ret in se, & multa alia impossibilia, quae sequuntur.

Nec potest dari secundum. tunc enim terminus imprimeret in patrem paternitatem, & ignis generatus relationem in generante, quo nil absurdius est.

Nec potest dari tertium, quoniam actio est subiectiue in passo, vt dictum fuit, & item non attingit actiue aliquid, quod sit in patre, nec etiam derelictiue, quasi derelinquat paternitatem in eo. hoc enim derelinquere oportet, quod fiat aliquo vere causante realitatem, quae derelinquitur, quam quidem causare non potest actio, sicut patet, nec etiam pater, vt declaratum est. ergo relinquitur, quod solus intellectus faciat habitudinem in producente ad productum, & per consequens, quod non sit res aliqua in natura, cum non inueniatur sibi principium actiuum, a quo suam realitatem accipiat, nisi forte intantum fuerit quis absurdus, vt dicat Deum, vel coelum sollicitari ad imprimendum continue huiusmo di realitates, quoties naturalia agentia agunt adinuicem, & patiuntur.

Praeterea: Nulla res dependet a non re, nec fundatur super eam, sed relationes secundi modi fundantur super egisse, quod transit in praeteritum. vnde paternitas manet generatione transeunte. non ergo dici potest, quod inter sortem, & Plato nem sit aliqua realitas mere, quae dicatur paternitas. hoc autem potest a priori patere, quoniam patuit supra dist. 27. q. 1. art. 3. propositione 1. 2. & 3. quod relationes producentis, & producti, non sunt aliud, quam ipsummet producere, & produci, nisi quod tunc concipiuntur per modum habitus, & quietis, qui quidem modus non competit ipsi producere, vel produci in se, immo magis oppositus, scilicet concipi per mo dum fieri, & positionis causatiuae, quare non induunt modum relationum, nisi ex solo opere in- tellectus. De dominio vero, & seruitute, de quibus dicunt aliqui, quod pertinent ad secundum modum relationis potest etiam apparere, quod non sunt habitudines in re extra. aut enim dominium, & seruitus dicunt habitudinem fundatam super potentiam actiuam, & passiuam, domi nium vero super posse dirigere, & regulare propter praeeminentiam intellectus; seruitus vero super aptum natum regulari, & dirigi propter imbecillitatem intellectus, & econtra dominium semper aptum recipere obsequium, & indigere eo propter corporis imbecillitatem; seruitus vero semper posse laborare, & obsequi propter robur corporis, & vigorem, aut dicunt habitudinem cum hoc exigentem mutuam obligationem ad huiusmodi opera: sed manifestum est, quod non suificit primum ad fundandum dominium, & seruitutem. licet enim intellectu pollentes, & corpore de ficientes apti nati sint naturaliter dominari his, qui e contrario sunt cor pore pollentes, & intellectu deficientes, vt Philosophus dicit 1. Polit. nihilominus vltra hoc requiritur mutua obligatio. non enim omnes, qui tales sunt naturaliter de facto serui, & domini sunt. patet ergo, quod dominium mutuam exigat obligationem. talis autem obligatio, vel est voluntaria, vel violenta, & quomodocumque sit, non est, nisi in sola apprehensione intellectus, qua dominus considerat se obligatum ad aliud prin cipiandum seruo in operibus rationis, & impen dendum sibi hoc, ad recipiendum vero in operibus aliis, & econtrario seruus est obligatus ad impendendum corporalia, & habet recipere re gimem, & directionem, quare respectus dominij, & seruitutis est in sola apprehensione, & non existens in re.

Quod potest etiam declarari a priori, quia respectus dominij non est potentia ad dirigendum, & principiandum, nec obligatio ad huiusmodi actus directionis, & regiminis, sed potius actus illi considerati, vt dominum, & seruum connecten tes, non quidem semper in actu existentes, sed tamen quamuis futuri intelliguntur, vt actus nectentes, & continue incumbentes. non enim solum vt praeteriti actus huiusmodi concipiuntur, quasi relationes, sicut apparet in generare, & generari, immo etiam, vt futuri, sicut patet in generatiuo, & possibili generari. secundum hoc ergo actus obsequij, & regiminis intellecti inter duos homines, vt incumbentes, ex mutuo consensu, aut violentia, & alia necessitate sunt connectentes eos, & si intelligantur non per modum actus, sed habitus, concipitur relatio dominij, & seruitutis, quia non est aliud dominatio, quam directio, & regulatio per modum habitus intellecta, nec est aliud seruitus, quam passiua directio, & regulatio per modum eumdem concepta. cum ergo talis connexio non sit in re; tales enim actus praetereunt, & succedunt, nec continue manent, restat, quod seruitus, & dominium sint in sola apprehensione.

Et si dicatur, quod immo obligatio ad huiusmodi actus ex parte domini est ipsa relatio dominij; ex parte vero serui est relatio seruitutis, dicendum, quod sicut agentia naturalia alligantur ad actus necessitate naturae, sic voluntaria necessitate iustitiae, nec tamen hic, vel ibi huius- modi necessitas, vel obligatio est relatio, sed tantummodo modus, quo actus se habet ad potentiam, siue modus, quo se habet potentia in agendo. vnde sicut incumbit naturalibus agere necessitate naturae, sic domino dirigere necessitate iustitiae, & seruo obedientiae, & ideo non est verum, quod obligatio sit dominium, cum sit modus cuiusdam necessitatis ad actus directionis, & regiminis, qui transeunt in seruum. vnde si obligatio esset relatio dominij, cor relatiuum eius non esset seruus, sed magis actus. non enim obligatur immediate dominus seruo ad exercendum huiusmodi actus in eum.

Quod relationes tertij modi, mensurati videlicet ad mensuram non sunt, nisi in apprehensione.

TERTIA quoque propositio est, quod realatio scientiae ad scibile, & sensus ad sensibile, & sic de omnibus, quae referuntur, vt mensuratum ad mensuram, non sunt in rebus. impos sibile est enim, aliquam rem dependere a non re, alioquin dependeret res a nihilo, quod idem est cum non dependere ab alio, vel a nullo, & ita eadem res esset dependens, & non dependens: sed manifestum est, quod relatio scientiae ad scibile, vel actus intellectus ad intelligibile, aut visio nis ad visibile, & sic de aliis mensuratis dependet a non re, quoniam scibile non oportet, quod sit in actu, scientia manente, nec intelligibile, dum intelligitur, nec sensibile, dum sentitur, im mo scientia potest manere re destructa, & penitus adnihilata, & actus intellectionis transit super res nullo modo existentes, similiter & visio saltem per diuinam potentiam posset manere adnihilato visibili, vt supra in Prologo dictum extitit quaest. 2. ergo impossibile est, quod relatio scientiae ad scibile, intellectionis ad intelligibile, & visionis ad visibile sit aliquid in re existens.

Sed forte dicetur tripliciter. Primo quidem, quod relatio non dependet a termino, & per consequens scientia fundat relationem ad scibile, quamuis sit nihil ipsum scibile.

Secundo vero, quod scibile, etsi sit nihil in sui existentia, est tamen aliquid in suis principiis.

Tertio vero, quod res non immediate terminat respectum scientiae, sed prout est in anima mediante phantasmate, aut in specie intelligibili.

Quarto quoque, quod res est ingenerabilis, & incorruptibilis quoad esse essentiae, & ita terminat respectum scientiae, quamuis sit nihil in esse existentiae.

Quinto autem, quod scientia non refertur actu ad scibile, nisi dum actu sunt, quae sciuntur, & alias non nisi in aptitudine tantum, haec autem nullatenus potentiam infringunt.

Primum siquidem non, quia non magis dependent res in intelligibili, quam in esse, cum intellectus absoluat res in intelligendo, & praescindat a multis dependentiis, quae consequuntur ipsam in essendo. vnde & creaturam, vtpote lapidem potest concipere absque dependentia ad Deum, quamuis lapis in essendo absolui non possit a dependentia tali: sed manifestum est, quod intellectus non potest relationem praescindere, & absoluere a termino in intelligendo, tum latiua sint simul naturali intelligentia, & not vno relatiuorum, noscatur & reliquum, & tela. tio sit habitudo, siue essentia ad alterum. ergoditi non potest, quin relatio exigat terminum in esseado; & per consequens, si terminus &t uiia relatio res, sequitur, quod res exigat mumti hil; exigere autem nihil aequipollet huic, qui est non exigere, & ita relatio erit eigms, a non exigens terminum.

Praeterea: Nulla res esse potest sine eo, qu est de quidditate, & definitione relationis, utem in obliquo. ergo nihil est dictu, quod nu tio possit esse in rerum natura, quin termiu existat in natura, aut in intellectu, quin fit tuminus in conceptu.

Et confirmatur per hoc, quod consuetunes dici, quod ens ad non ens referri non potestr latione reali.

Secundum etiam non euadit. adnihilatis etin omnibus priacipiatis, & principiis terre, i rosae solo intellectu humano, vel angelico temnente, adhuc remaneret in mente angelica, vd humana vera scientia de veritatibus necessariis, quae cognosci possunt de terra, vel rosa, vtpot, quod terra apta nata est ad centrum coufuete & circa ipsum rotundari, & quod rosa est apa nata ex talibus humoribus generari: sed cisat quod tunc vera esset scientia, nec tamen murent scita, nec eorum principia. ergo relais scientiae terminaretur ad id, quod nullo modo existit.

Praeterea: Res etsi sunt in suis principiis, et tamen eorum principia sunt idipsum, quodret, nisi forte materia, & forma coniuncta, qua oo sunt, nisi dum res existunt, sed scientia refertr ad ipsam rem in se, & immediate, scieatia nauque rosae non refertur ad ipsius principia, se ad ipsammet rosam. ergo non potest saatantelitas relationis scientiae ad scitum propterenstentiam principiorum ipsius sciti.

Praeterea: Aut principia ista, quibus manntibus manet scientia re destructa sunt forma, & materia, aut efficiens, & finis: sed corstat, quod non materia, & forma, cum forma corrumpatur destructa re, fed nec finis, aut efficiens: tum quis ma thematica, quae abstrahunt a fine, & efficio te saltem scirentur destructis fine, efficiente, & forma, & materia: tum quia vniuerso compto absque homine, & angelo, non apparet, quia in eorum mentibus scientia remaneret omnim naturalium. ergo nihil est dictu, quod scientia referatur ad res propter principiorum erisutiam actualem.

Tertium etiam non euadit. illud enim, que immedia te scitur, & directe cognoscitue tem nat relationem scientiae; sed manifestum es quod species intelligibilis, aut inphantasimm ex istes non immediate cognosciti, aueitimais sed res ipsa in se. ergo nec relatio scientiaten minatur immediate ad speciem in intellectam stentem, vel phantasmate, sed ad rem ipsam t non existit.

Praeterea: Non solum habitus scientificus m actus intellectus refertur modo mẽfaratia uu iecum, immo & species, cum sit similitulo ipsa mensurata, sed non potest diti, quodtest tur ad rem apparentem in specie altera, quia sic procederetur in infinitum. ergo necesse est, quod referatur ad rem immediate, & in seipsa, de qua constat, quod est omnino nihil, specie remanente.

Quartum etiam non euadit, quoniam, vt infe rius apparebit, destructo esse existentiae omnino sunt nihil, nec remanent in aliqua realitate, ni si forte in esse intellecto, quod non est, nisi in ani mam obiectiue, & de hoc etiam superius visum fuit in q. de esse, & essentia. dist. 8. si ergo determinat relationem scientiae, prout remanet in tali esse, habetur propositum, quod nec ipsa relatio erit in re, sed solum in tali esse.

Quintum inquam non euadit. non est enim ve rior scientia scibili existente, quam ipso adnihilato, sed verior esset, si de nouo inciperet referri ad ipsum, quando de nouo existeret, ita quod prius non referretur realiter, sed tantum secundum rationem. ergo non est verum, quod scientia tunc referatur ad scibile per modum mensurati, quando scibile ad ipsum existit.

Praeterea: Scibile sub illa ratione terminat scientiam, & mensurat ipsam, sub qua ratione peremptum perimit eam, quia Philos. dicit in Praedic. quod scibili destructo, destruitur scientia, & non econuerso: sed manifestum est, quod scibili destructo quoad esse essentiae, scientia non perimitur, tamen Philosophus dicit 7. Metaph. quod ideo de singularibus non est scientia, quia illis abeuntibus, & corruptis non manet, quae ta men est de necessariis, & imposiibilibus aliter se habere, vbi dicit Commentator, quod impossibile est, vt scientia sit rerum, quae possunt esse modo in vna dispositione, & postea in alia. ergo scibile non terminat relationem essentiae sub esse existentiae, immo accidit sibi existere, vel non existere, prout mensurat scientiam. vnde non mensurat eam, nisi prout in esse intellecto habet cum principiis, & paslionibus habitudines necessarias, & connexiones omnino immuta biles, ac impossibiles aliter se habere. patet ergo, quod relatio mensurati ab eo est causatiue, quia terminum istius relationis facit. vnde si na tura relationem scientiae faceret ad scibile, de necessitate poneret terminum in actu, sicut & intellectus, dum considerat huiusmodi habitudinem, statim opponit scibile in ratione terminantis, & potest a priori declarari, quod relatio mensurati non sit, nisi in anima ex hoc, quod mem surata sunt similitudines diminutae, & mensurata sunt quaedam exemplata. sicut ergo similitudo est inter formas aequales, & pares, & mutua indi stinctio, sic inter formam diminutam, & principalem non est aliud relatio mensurati, nisi quaedam indistinctio, seu assimilatio, aut imitatio formae diminutae ad formam exemplarem, non tamen econuerso, quia talis assimilatio non est ex parte exemplaris, propter quod Philosophus dicit quinto Metaphys. quod in talibus non est relatio tantum ex parte alterius extremorum. secundum hoc ergo idem est sentiendum de imi tatione, seu relatione mensurati, quod de similitudine superius dictum fuit. vnde patet, quod consistit in sola apprehensione.

Quod ex ratione relationis in communi patet, quod est in sola apprehensione, & quod haec est intentio Philosophi, & Commentatoris.

QVARTA demum propositio est, quod relationi repugnat in communi ex sua ratione, quod sit res in natura existens. dicitur enim de ea, quod acquiritur, & oritur in fundamento sine sui mutatione, sola mutatione facta in termino. illud ergo non est res, quod acquiritur in subiecto nullo agente ipsum attingente: sed manifestum est, quod albo existente in oriente, si fiat aliud album in occidente, similitudo intel ligitur in esse albo, quod praeteriit in oriente, absque hoc, quod aliquod agens ipsum attingat, praeterquam intellectus, qui ipsum comparat ad album aliud, quod de nouo producitur in occidente. non enim dealbans in occidente actionem suam protendit vsque in oriens, & ibi similitudi nem imprimit, nec coelum, aut aliquid aliud potest imprimere eam, nisi solus intelltcus. ergo poni non potest, quod aliqua talis res fuerit acquisita, & per consequens relationi ex sui natura repugnat habere existentiam in natura.

Nec valet, si dicatur, quod tota realitas similitudinis praeerat in albedine, nihilominus deficiebat terminus, & idcirco producto termino, non consurgit realitas similitudinis, quantum ad id, quod ponit in fundamento, sed ex ea parte, qua terminum exigebat. Non valet quidem: tum quia habitudo non intelligebatur in esseorientali albedini ante productionem albedinis occidentalis. cum ergo tota ratio relationis consistat in esse habitudinem, manifeste apparet, quod nil praeteriit de similitudine, quantum ad id, quod importat in recto, nec folum deficiebat terminus, immo formale importatum in recto: tum quia infinitae realitates similitudinis essent actu in orientali albedine, si realitas similitudinis tota esset in ea, nec exigeretur, nisi terminus. constat enim, quod infinitae albedines possunt fieri successiue, & per consequens infinitae similitudines esse in in orientali albedine. si ergo actu suerint, erunt infinitae.

Nec valet etiam si dicatur, quod non erant ibi realitates similitudinum, sed quod fiunt per accidens termino transmutato. Non valet quidem, quia omne per accidens reducitur ad per fe, ita quod terminus per se, & per accidens alicuius transmutationis deberet esse in codem subiecto, sicut patet, quod in eadem cera est partium localis transmutatio, & figurae inductio per accidens: nunc autem cum in. albedine orientali nulla sit transmutatio, aut acquisitio per se termini alicuius, ad quem per accidens sequatur relatio, immo tota transmutatio est in termino distantiuo. vnde patet, quod immediate acquireretur relatio, si esset realitas aliqua, quod est contra dictum Philoso phi in 5. Physic.

Nec valet etiam, si forte vlterius diceretur, quod generans orientalem albedinem a principio, quantum fuit ex se dedit realitatem similitudinis, sed prohibebatur poni in actu propter inexistentiam termini, qui exigitur in esse rela- tionis. secundum hoc ergo generans albedinem in occidente dicitur agere similitudinem in albedine orientis, tamquam remouens prohibens, videlicet non entitatem termini, sed ipsa erit a generante, quod fundamentum produxit eomodo, quo motus grauis est a generante per se, sed a remouente prohibens est, vt per accidens, vt patet 8. Physic.

Non valet quidem. quamuis enim esset a generante, tamquam a causa remota, & determi nante albedinem, immediate cum albedine orire tur, & sic acquireretur per se, quod est contra mentem Philosophi. relinquitur ergo, quod fiat in albedine per actionem solius intellectus.

Praeterea: Omnis realitas coniungens aliqua duo impeditur per distantiam illorum, vt patet, quod actio, & passio requirunt approximationem, & habent ex distantia impediri, sed relatio est habitudo connectens extrema, secundum quod Simplic. dicit, hypostasim relationis in diuersis existere, cum sit ad alterum habitudo: constat autem, quod haec connexio per nullam distantiam impeditur. vnde quantumcumque duo alba sint distincta, vel propinqua, nulla va riatio fit in albedine, nec erit vigorosior, aut debilior, sicut contingit in actione, & passione. ergo impossibile est, quod relatio sit res aliqua in natura, quae connectat extrema.

Praeterea: Quod non est, nisi in anima, non est res habens existentiam in natura, sed relatio est huiusmodi. dicit enim Philosophus 6. Me taph. quod ens quoddam est, quod cum alio copulatur, & cogitatio diuidit illud, & exponit Commentator, quod intendit praedicamenta, quae communiter habent compositionem. exterminatur enim, quod illa non esset. ergo relatio non habet existentiam in natura.

Nec valet, si dicatur, quod Commentator non loquitur affirmando. ait enim, exterminatur, non valet quidem, quoniam hoc modo loquendi, vtitur frequenter etiam in iis, quae denunciat assertiue. vnde ponitur ibi, exterminatur, pro videtur; est autem aliquod videri probabile, & topicum, & aliquod necessarium, & verum.

Praeterea: Commentator dicit 12. Metaphys. quod relatio inter omnia praedicamenta est esse debilioris, sed secundum eundem 4. Physic. en tium, quaedam sunt completa, in quorum esse nihil facit anima; quaedam vero sunt, quorum actus completur per animam, quia esse eorum completur ex actione animae, in eo, quod est de eis extra animam, & talia sunt entia latentia, quae non essent, nisi in potentia, si anima non esset, & ait, quod de talibus est tempus. ergo relatio, quae habet esse debilissime, necessario erit de istis entibus, quorum actus est ab anima: fun damentum autem, & potentialitas in re extra, vel non erit verum, quod habeat esse debilius inter omnia entia.

Praeterea: Id, quod aduenit alicui seipso quie scente non potest dici habere realitatem, & exi stentiam naturalem in illo, sed Philosophus 5. Physic. sic dicit de relatione, quod aduenit alteri relatiuorum absque hoc, quod transmutetur, & exponit Commentator, quod in relatione non est motus, quoniam id, quod transmuta- tur, ad relationem transmutatur, sed quiescente transmutatione sui correlatiui, & subdit, quod accidit vtrique relatio per accidens, alteri quidem, quia est ens quiescens; reliquo vero, quia mouetur motu diuerso a transmutatione accidente relationi, quoniam sequitur sortem esse in dextro, aut sinistro, columnae propter transmutationem suam in loco, ex quibus patet, quod relatio oritur in altero extremorum simpliciter quiescendo, & a transmutatione alterius ge neris, & a transmutatione relatiua. In altero vero extremorum non acquiritur, tamquam in simpliciter quiescente, quia oportet, ipsum mo ueri aliquo motu per se, ex quo sequitur per accidens relationis. acquisitio ergo relationum non est res in natura existens. sequeretur enim, quod extremum acquireret eam, nec esset totaliter quiescens, quin saltem transmutaretur re aliter in aduentu entitatis relatiuae, & haec est sententia Simplicij super Praedicamenta, cum dicit, quod generatio, & corruptio ipsorum ad aliquid, habet illa, ad quae aliquo modo se habet, quamuis ipsa nil secundum se patiantur, patris quidem transmutatio est filij alteratio, & in omnibus ad aliquid eadem sufficiat ratio, si enim entia sunt, quia ad alterum, quid mirum, si illius alterius alteratio fiat ipsius transmutatio, quod ad ipsum se habet aliquo modo. haec Simplicius, per quod patet, quod relatio non est res existens extra apprehensionem.

Praeterea: Illud, cuius hypostasis est ratio incorporea habens pro differentia substantiali, & proprietate, non quod sit in se, sed in altero, quasi in diuersis existens, tale non potest esse secundum suam hypostasim in rerum natura: tumquia ratio talis incorporea non est in corporibus existens extra: tum quia nulla hypostasis in diuersis, vel attingens distincta potest esse, nisi in intellectu. sed Simplicius vbi supra inquirens de relatione, vtrum sit solum nomen, vel habeat hypostasim, hoc est quidditatiuam rationem determinat, quod sua hypostasis est quaedam ra tio incorporea proprietatem habens, & differentiam essentialem, quod non est aliquid in se, sed aliquid alterum, & quod existit, velut in diuersis, & multa talia sibi attribuit. ergo non ha bet sua hypostasis realem existentiam in natura. vnde quod ibi attribuit hypostasim relationi, non debet referri ad existentiam in natura, sed prout opponitur hypostasis figmentis, quae nihil sunt quidditatiue, sed habent solum vocabulum, & nomen, vt tragelaphus, vel chimera.

Conclusio praedictorum, & ostenditur sufficientia modorum relationis, quos Philosophus posuit in quinto Metaphysicae.

Ex QVo colligitur euidenter, quod relatio vere habet esse in anima obiectiue, & quod hoc competit cuilibet trium numerorum ex sua propria ratione, & omni relationi ex proprietate, & ratione communi: forte tamen instabitur, quod non est sufficienter deductum ia omni modo relatiuorum.

Et primo quidem, quia prius, & posterius non sumuntur modo numeri, vel vnius, & ita non spectant ad primum modum, nec su- per agere, & pati fundantur, vt pertine ant ad secundum, nec dicuntur, sicut mensura ad men sura tum, vt pertineant ad tertium, & sic habitudo prioris, & posterioris videtur esse in entibus, sicut deducit Simplicius; sed dicendum ad hoc, quod prius, & posterius opponuntur simultati; simultas autem est vnitas in tempore, vel in loco, aut aliqua mensura; prius autem, & posterius sunt non vnitas, aut diuersitas secundum talem mensuram, & ideo sunt relationes modo vnius, & diuersi, sicut similitudo, & dissimitudo, aequalitas, & inaequalitas, identitas, & contrarietas, vel oppositio. vnde in omni praedicamento fundantur relationes modo vnius, & diuersi, quod est in qualitate similitudo, & dissimilitudo, est in tempore simultas, & prioritas, & posterioritas, sicut patet. Secundo vero, quia consonantia, & proportio, similiter etiam perfectius, & imperfectius, conueniens, & desiderabile non videntur reduci ad aliquem praedictorum modorum. Sed dicendum, quod consonantia accipitur modo vnius, & dissonantia modo diuersi, & similiter perfectius, & imperfectius sunt quaedam diuersitates; conueniens vero, & appetibile reducitur ad vnitatem, & sic discurri potest per vniuersas relationes, quoniam omnes reducuntur ad aliquem trium modorum a Philosopho positorum in 5. Metaph.

Horum autem sufficientiam visi sunt aliqui assignare dicentes, sicut sunt tres differentiae entis, videlicet vnum, & diuersum, actus, & po tentia, perfectum, & imperfectum, sic sunt tres modi relationum.

primus quidem modus vnius, & diuersi.

Secundus vero modus actus, & potentiae.

Tertius autem modus mensurae, quae sumitur secundum perfectum, & imperfectum, sed hoc nihil est dictu: tum quia necesse, & possibile sunt differentiae entis, sicut perfectum, & imper fectum: tum quia habitudo perfectioris ad minus perfectum non semper est modus mensurae, immo perfectius, & imperfectius sunt rela tiua diuersitatis. vnde perfectius refertur ad imperfectius, & tamen non mensura ad mensuratum; mensuratum quidem non consistit in esse imperfectum, sed in imitari, & exemplari: non est autem idem esse imperfectum, & esse imitatum, & exemplatum, & ideo aliter, quod & primus modus, & tertius sumuntur modo vnius. est enim mensurari, exemplari, assimilari; similitudo autem consistit in quandam vnitate; differt tamen primus a tertio: nam in primo est mutua vnitas ex parte vtriusque extremi. In tertio vero est vnitas ex parte mensurati, quia assimilatur, & mutatur exemplar, non autem ex parte mensurae.

Sufficientia itaque potest sic assignari, quoniam cum relatio in habitudine quadam, & con nexione consistat, duo sunt, quae sunt apta nata distincta connectere, videlicet vnitas talium, & actio, & passio mutua eorum.

Et ideo prima relationis diuisio sumitur penes ista, quod scilicet relationes, quaedam sunt vnitates, quaedam actiones, & passiones per modum habituum intellectae. sic enim habent connectere.

Secunda vero diuisio est relationum, quae sunt formaliter vnitates, seu indistinctiones. quaedam vero sunt ex parte vnius extremi tantum, & sic consurgit vnitas relatiua mensurati ad mensuram, quae non est aliud, quam assimilari, & distingui ad mensuram. quanto enim mensuratum minus assimilatur, & magis discre pat a mensura, tanto minus mensuratur. Quaedam vero relationes sunt vnitates ex parte vtriusque extremi mutuo, & conuersim, & tales reperiuntur in omni praedicamento, quoniam vnum conuertitur cum ente. vnde vnitates substantiarum appellantur identitares, qualitatum vero similitudines, quantitatum aequalitates, vbi, & quando, simultates, positionis, & habitus similitudines quaedam. secundum hoc ergo sunt tres modi relatiuorum.

Primus quidem eorum est, quae sunt vnitates conuersiue, quae non sunt aliud formaliter, quam distinctorum vnitates, vt similitudo, simultas, aequalitas.

Secundus vero earum, quae non sunt aliud, quam actiones, & passiones habitualiter intellectae.

Tertius quoque earum, quae non sunt aliud, quam vnitates quaedam existentes in altero extremorum, & non in altero conuersiue, eo modo, quo scientia assimilatur scito, & imitatur ipsum, & intellectus intelligibile, & sensus sensibile, & quia vnitati, & indistinctioni repugnat distinctio, & multitudo, idcirco in primo modo sunt relationes, quae non sunt aliud, quam diuersitates, & non vnitates, videlicet dissimilitudo, inaequalitas, posterioritas, & prioritas, & tertio etiam modo possunt accipi tales non vnitates, sicut falsae sensationes, seu intellectiones referuntur ad intellecta, seu sensata, tamquam non imitantia, & non mensurata.

Est autem vlterius attendendum, quod diuisiones aliae relationum positae a quibusdam reducuntur ad istos modos; nam relationes aequiparantiae sunt illae de primo modo dictae modo vnius, & diuersi, aequale namque. refertur aequali secundum aequiparantiam, & similiter inaequale inaequali; relationes vero de secundo modo, & tertio dicuntur secundum aequiparan tiam. vnde est altera relatio superpositionis, alia suppositionis, vt patet de paternitate, & filiatione, & de mensurato, ac mensura. consimiliter illa diuisio relationum, qua consuetum est dici, quod relationum, quaedam dicuntur per similia nomina, vt amicus amico, quaedam per dissimilia, vt pater filio, vel quod quaedam sunt communes, & vniformes, vt amicitia duorum amicorum; quaedam vero speciales, & difformes, vt paternitas, quae non est communis patri, & filio. Haec inquam diuisio reducitur ad praedicta, vt patet. similiter etiam illa, quae dicitur relationum, quaedam sunt cooppositae, vt filiatio, & paternitas, quaedam vero disparatae, vt filiatio, et dissimilitudo reducitur ad praedictam, nihilominus illa Philosophi est essentialior, et formalior, quia per differentias intrinsecas diuidentes formaliter habitudinem; habitudinum namque, quaedam sunt vnitates, et distinctiones, veleorum opposita, videlicet diuersitates, & distinctiones, & hoc in vtro que extremorum, & sic consurgit primus modus, vel in altero tantum, & sic habetur tertius; quaedam vero sunt formaliter actiones, & passiones per modum habituum quiescentium intellectae, & sic habetur modus secundus: non pos sunt autem esse plures connexiones inter distincta, quia nullum est reale interuallum, nisi actio, & passio, vt inferius apparebit, nec secundum rationem potest esse aliud interuallum, nisi indi stincta, & vnica apprehensio, vel per oppositum discrepans, & distincta, & ita nil aliud est formaliter habitudo, nisi aliquod istorum; suppositio autem, superposi tio, oppositio, & disparatio, similitudo nominum, aut dissimilitudo sunt proprietates relationum, & non essentiales differen tiae, propter artificialia distinxit relationes Philosophus per tres modos praedictos.

Sed forte dicetur, quod immo praedicta distin ctio est per fundamenta. non est enim similitudo formaliter vnitas qualitatis, sed fundatur super vnitate, & qualitate, & hoc quidem aliqui concesserunt, & tamen verum non est: tum quia vnitas huiusmodi non est indiuidualis, cum duae albedines numeraliter distinguantur, nec specifica, cum illa sit in solo intellectu: non fundatur autem simi litudo super conceptum speciei, immo super nu merales albedines immediate: tum quia Philos. 5. Metaph. definiens simile dicit, quod est vnum in qualitate, & aequale vnum in quantitate, quare per locum a coniungatis similitudo erit vnitas qualitatis, & aequalitas vnitas quantitatis. vnde dicendum, quod ista sunt formaliter quaedam vnitates, & indistinctiones, non quidem absolutae, quia tunc essent solum in altero extremorum, sed potius sunt indistinctiones relatiuae. vn de similitudo est quaedam vnitas huius qualitatis ad illam, quae quidem non est aliud, quam vni tas iudicij, pro eo, quod distincta sunt apta nata iudicari, vt vnum, & ita vt substrata cuidam vnitati iudicij, & indistinctioni, quae per modum interualli ea connectit, & ideo tale iudicium obiectiuum connectens duas albedines appellatur similitudo; connectens vero duas quantitates vocatur aequalitas.

Rursum forte dicetur, quod duplum, & subdu plum sunt in tertio modo relatiuorum, cum se ha beant, vt mensura, & mensurans, & tamen Philosophus ponit in primo modo. Dixerunt ergo aliqui, quod duplum, & subduplum, inquantum sumuntur, sicut & aequale, & inaequale sunt in primo modo relatiuorum secundum propriam rationem, qua duplum a dimidio mensuratur, & sunt etiam in tertio: sed hoc stare non potest: tum quia duplum, & dimidiu sunt species multiplicitatis, et submultiplicatis, de quibus exemplificat Philos. in pri mo modo: tum quia fundantur super multitudinem. vnde sunt relatiua diuersitatis, & per consequens spectant ad primum modum: tum quia in tertio modo relatiuorum est relatio tantum in altero extremorum: duplum autem, & dimidium mutuo referuntur: tum quia duplum, & dimidium sunt formaliter species inaequalitatis numeralis. vnde inaequalitas diuiditur penes ista, & ideo di cendum est, quod relatio tertij modi non est aliud, quam imitatio, & assimilatio exemplati ad exemplar. vnde non quodlibet mensuratum refertur per hunc modum. non enim mensuratum per replicationem, sed per imitationem, eterenplaritatem, vnus numerus non est alterim exiplar, & ideo relatio mensurati in numeris not est in tertio modo, sicut nec etiam colores rese tuntur, vt exemplata ad albedinem, quamuisit ratio cognoscendi, vel posset dici, quod ista sib ratione, qua mensurata non dicuntur duplum, & dimidium, sed aliter referuntur. Et in ecca. art. terminetur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quomodo sex principia se habeant ad relaticam, & quid sunt formaliter opin. quorumdam.

CIRCA tertium quoque considerandum est quod aliqui dicere voluerunt, a serptir cipiis, & a relatione abstrahi pose vum communem conceptum, quem exprimit respectis, vel habitudo in generali; differre vero abiuicem, quod relatio dicit respectum intrinsecemauenientem, quae oritur ex intrinseco termitorum, quia positis ipsis de necessitate consurgit, ficut aequalitas, vel similitudo, sex autem principi dicuntur respectus aduenientes extrinsecus, que non oriuntur ex intrinsecis terminorum, necip sis positis de necessitate consurgunt, sicutpaut de vbi, & iacere, & stare, quae non de necessinu insunt ipsi locato, & loco, immo manente loto, & locato variantur vbitates, & rationes, & iden intelligendum estde habitu, & de quando, &de actione, & paisione.

Sed bie modus dicendi deficit in tribus.

Primo quidem in hoc, quod dicit raticm respectus communem esse septem praedicamentiss absolutis. hoc enim est impossibile, quia cuceptus praedicamentalis claudit communifimam rationem, & irresolubilem in aliampupriorem, alioquin non essent generaliffimentiones, cum posset generalius reperiri, uecesse vt prima intellecta, nec primae differentis entis, cuius oppositum patet ex dictis Commea tatoris, vt dictum est saepe, sed si a septem predicamentis posset abstrahi vna ratio habitudinis, seu respectus, sequaeretur, quodtatiocuius libet non esset communissima, & simplex, & irresolubilis, nec prima differentia entis, seduee prima ratio intellecta. ergo nec essent genesa genera lissima, nec distiucta praedicamenta, sed omnia reducerentur ad vnum generalissimum, scilicet ad genus habitudinis: hoc autem impa gnat Simplicius super praedicamenta: nauista fuit imaginatio Andronici, & Isocratis, sicut dicit ibi Simplicius, quod illi viderentu omnia predicamenta comprehendere, in eoquo diciut iucustuesnce, &e utes uastu utit camenta, quae reperiuntur infra idem praedicamentum, sed oriri ex intrinsecis, & de pecesitate, & contingenter, & ab extrinseco iniaidem genus reperiuntur, vt patet, quod fg ra in animalibus oritur ex principiis intriu cis, & de necessitate: rotundato namque lu mine, vel leone, statim desinent esse, & taufigura inest multis corporibus contiogent similiter nigredo est in coruo inseparabilig & oritur ex principiis eius, & tamen ing q tis aliis contingenter manens eiusdem spiuilo & vniuersaliter qualitates numerorum insepa rabiles sunt, nec propter hoc sunt alterius gene ris a qualitatibus, quae insunt contingenter, nec oriuntur ex principiis. ergo non sufficienter di stinguuntur, tamquam praedicamenta diuersa sex principia a relatione, per hoc, quod sunt respectus, qui non oriuntur ab intrinseco, & de ne cessitate positis terminis relationes non oriuntur.

Praeterea: Differentiae diuersae non debent esse extrinsecae, & accidenteles rationi diuisae. alatum enim non diuidit essentialiter pedale, vt pa tet septimo Metaphysicae. sed oriri de necesitate, vel contingenter sunt rationes accidentales respectui, quia respectus necessarius, & contingens possunt esse eiusdem rationis, nec variantur in ratione habitudinis, & respectus. ergo non essent disserentiae distinguentes septem praedicamenta.

Secundo vero deficit in eo, quod ait, quod sex principia sunt respectus. constat enim, quod he ri, & hodie, hic, & ibi, stare, vel sedere, armari, & cingi, causari, vel causare, seu dare, esse, & recipere non sunt habitudines, vel respectus. non enim esse ibi, vel hic est referri, nec sedere, aut stare: sed manifestum est, quod ad haec spectant 6. principia. ergo sex princia non sunt formaliter habitudo, seu respectus.

Praeterea: Respectus, & aliquid idem sunt; sed manifestum est, quod sex principia non sunt ad aliquid, immo Philosophus in Praedicamentis, & quinto Metaphysicae connumerat ad aliquid cum sex principiis, dicens, quod dicibilium, & complexorum singulum, aut substantiam significat, aut quantitatem, aut qualitatem, aut ad aliquid, aut vbi, aut quando, aut situm esse, aut habere, aut facere, aut pati, & patet etiam ex terminis, quod vbi, & alicubi non est ad aliquid, & idem est de aliis. ergo po ni non potest, quod sex principia sint respectus.

Praeterea: Simplicius dicit, quod recumbere, sedere, & stare non sunt eorum, quasi ad aliquid, sed reducuntur superpositione, sed non plus distat potentia a relatione, quam alia sex principia. ergo nullum sex principiorum est ha bitudo, seu respectus.

Tertio quoque deficit in hoc, quod relatio dicit formam intrinsecus adinuenientem, pro eo, quod oritur ex fundamentis de necessitate. Auctor enim sex principiorum ponit huiusmodistinctionem formarum, dicens, quod quaedam extrinsecus adueniunt, quaedam vero intra subiectum simpliciter considerantur, vt linea, superficies, & corpus, ea vero, quae extrinsecus con tingunt, sunt actus, pati, aut esse alicubi, & definit, quod illa reputantur intrinsecus aduenire, quae solum exigunt illud, in quo existunt, & intra subiectum simpliciter consistunt; extrinsecus vero per oppositum sunt, quae non in solo subiecto considerantur, sed exigunt aliquid extra: sed constat, quod relatio exigit aliquid vltra suum obiectum, nec solum consideratur intra rationem, sicut nec sex principia. ergo relatio est forma extrinsecus adueniens, nec est bona distinctio, quod respectuum, quidam sunt intrin secus aduenientes, quidam extrinsecus, cum om nis respectus adueniat extrinsecus. & propter hoc Porretanus, quia posuit secundum aliquos libellum sex principiorum posuit relationes as sistentes, & affixas extrinsecus, quod vtique in creaturis verum est, etsi non in diuinis: vnde sola praedicamenta absoluta sunt intrinsecus aduenientia, septem vero reliqua sunt formae extrinsecus aduenientes, & hinc est, quod Boetius 1. de Trin. diuidit praedicamenta dicens, quod quaedam signi ficant rem, vtpote tria absoluta, alia vero, quasi circumstantias rei.

Opinio Heruei quol. 1. q. 14.

PROPTERRA dixerunt alij, quod sex principia non sunt formaliter respectus, sed res extrinsecae, vt denominantes.

Ad cuius intellectum considerandum est, quod dupliciter contingit, quod aliquid denominet aliud.

Primo quidem, vt inhaerens formaliter, & hoc vel absolute, & in se, & sic denominat praedicamē- ta absoluta, vel importando aliquid extrinsecum per modum termini, & sic denominat relationem.

Alio modo contingit, vt aliquid denominet aliud, non vt inhaerens, sed vt extrinsecum ab eo, quod denominatur, & sic sex principia dicuntur denominare; quod quidem patet in actione: nam agens denominatur a forma ipsa fluente, quae acquiritur in passo, & quae est aliquid absolutum extrinsecum ab agente: non autem denominatur agens a relatione agentis ad passum, aut pas si ad agens, similiter etiam passum non denominatur a forma fluente, quae existit in ipso, sed magis a causa efficiente. non enim denominatur passum a forma existente in fluxu, vel in per manentia existente in passo, quia si per impossibile subiectum eam haberet sine causa efficien te, non denominaretur secundum eam in ratione passi, quoniam diceretur pati per eam denominatio. ergo quod est secundum fieri, vel terminum, siue secundum pati non fit a forma inhaerente, sed a causa efficiente. secundum hoc ergo actio, a qua denominatur agens est aliquid extrinsecum, sci licet forma fluens, quae existit in passo, & passio semper est aliquid extrinsecum, scilicet causa agens, consimiliter & vbi non est aliud, quam su perficies denominans locatum. vnde locus, & superficies differunt: nam superficies non requirit, nisi subiectum, in quo est, ad hoc, vt denominet; si autem debet denominare, vt locus requirit aliquid aliud, vt locatum, similiter etiam imaginandum est de situ, quia non est aliud, quam partes loci, vt denominantes diuersimode partes locati. secñ dum hoc ergo sex praedicamenta differunt ab aliis realiter, quantum ad naturam denominantem. illud enim, quod denominat per modum extrinsecum, est aliquod trium praedicamentorum, inquantum denominant requirunt aliquid aliud realiter, videlicet denominatū. vnde nil prohibet, formam substantialem isto modo denominare, & per consequens omne accidens, non quidem inhaerens, sed extrinsece adhaerens, sicut vestis, aut locus. talia enim dicuntur accidere, & tamen sunt subsistentiae. sic ergo patet differentia 6. principiorum ad alia praedicamenta, quoniam alia sunt formae per inhaerentiam denominantes. sex vero principia dicunt aliqua absoluta, & subsistentia, vt extrinsecus denominantia.

Et si dicatur, quod secundum hoc habitudinem important, dicendum, quod licet sit habitu do inter denominans, & denominatum, illa tamen pertinet ad praedicamentum relationis, & non ad absolutum, nec vt extrinsece denominans est aliquod 6. principiorum. Sed hic modus dicendi impossibilis est propter multa.

Primo quidem in eo, quod ait, quod subsisten tia, vt extrinsecus denominantia sunt formaliter 6. principia. Dicit enim Auctor 6. principiorum, quod locus, & vbi differuut, quoniam locus est in locante; vbi vero in corpore locato. locus siquidem est in eo, quod capit; vbi autem in eo, quod circumscribitur, & complectitur: sed verum non esset, si vbi, & vniuersaliter sex principia essent ipsa subsistentia, quae denominant. tunc enim vbi vere esset in locante subiectiue. ergo non est verum, quod res subsistentes, prout denominant sint formaliter 6. principia.

Praeterea: Auctor 6. principiorum definit, quod quando est id, quod ex iacentia temporis relinquitur, & similiter vbi, quod est circumscriptio corporis a loci circumscriptione procedens: sed si locus, vt denominans esset, non esset verum, quod ante derelinqueretur ex tempore, aut quod vbi procederet ex loci circumscriptione. non enim idem derelinquitur, aut procedit a se. vnde potius esset quando tem pus, vt ab eo, quando derelinquitur, & quando certatur possibile, & vbi locus, vt ab eo procedat passiua circumscriptio corporis. ergo non verum, quod tempus, vt denominans sit quando, aut locus vbi, & sic de aliis principiis.

Praeterea: Non est dubium, quod iacere, & sedere spectant ad praedicamentum positionis, sed sedere, & iacere non sunt partes loci, vt denomi nantes partes locati, immo inhaerent subiectiue, & formaliter in sedente, & iacente. sunt enim actus huiusmodi, videlicet iacentis, & sedentis, vt patet. ergo non est verum, quod 6. principia sint res extrinsecus denominantes, immo formaliter inhaerent, sicut relatio.

Secundo vero est impossibilis in eo, quod ait, quod substantia, aut alia praedicamenta possunt pertinere ad 6. principia, prout sunt extrinsece denominantia; non est quidem verum, quod vm quam vestimentum sit in praedicamento habitus, sed ipsum vestiri, nec tempus in praedicamento quan do, sed esse in tempore, nec locus in praedicamen to ubi, & sic de aliis: manifestum est enim, quod 6. principia magis sunt aliquid derelictum ab extrinsecis istis, quam sint illa extrinseca, immo nullo modo sunt illa. ergo illud stare non potest.

Tertio quoque est impossibilis in eo, quod ait, 6. principia non differre a tribus primis praedicamentis absolutis, nisi ratione denominati, illa namque, quae differunt in eo, quod important formaliter, & in recto, non solum distinguuntur ratione termini, vel denominati, imo ratione principaliter importati, sed sic est de 7. principijs respectu trium praedicamentorum absolutorum. non enim actio est calor in recto, sed aliquid egre diens a calore, similiter nec quando est tempus, sed aliquid, quod ex tempore relinquitur, & adiacet temporali. Vbi etiam non est locus in recto, sed procedit a loco, tamquam passiua circumscriptio corporis locati, & idem patet de sedere, quod non est in recto partes loci, nec vestiri est vestimentum in recto, sed tantum in obliquo, quia derelinquitur, & procedit a vestimento. ergo non est verum, quod sex principia solum differunt a tribus primis praedicamentis absolutis ratione denominati, immo sine dubio differunt in eo, quod important principaliter in recto.

Quarto vero est impossibilis eo, quod ait, sex ista principia non esse res subsistentes cum habitudinibus, seu respectibus, sed res subsistentes, vt denominantes: talis namque denominatio, aut nihil ponit circa denominatum, nisi vocabulum, aut ponit aliquid secundum rem, vel saltem secundum intellectum, sed non potest dici, quod nihil ponat, nisi solum vocabulum, quia tunc 6. prin cipia non haberent hypostasim, sed essent sola no mina, & per consequens non essent praedicamenta, sicut arguit Simplicius de relatione, & iterum impossibile est, quod derelinquatur circa denominatum aliquod vocabulum secundum, quin etiam derelinquatur aliquid secundum intellectum; quod quidem per illud vocabulum exprima tur, alioquin vocabulum nihil significaret. ergo necesse est, vt vel secundum rem, vel secundum intellectum vltra denominationem a rebus subsistentibus derelinquatur aliquid in denominatis, vtpote a loco in locato, & a vestimento in vestito, & secundum illud est hypostasis, & ratio quiddi tatiua sex principiorum in res extrinsece, vt denominantes.

Quinto etiam impossibilis est in hoc, quod ait, actionem esse formam fluentem, vt denominam tem agens, necesse quidem est, vt vltra formam fluentem intelligatur aliquid aliud praeter solam denominationem, propter quod agens dicatur formaliter agens. illud enim, quod potest suspendi manente denominato, & denominante non est solum denominatio, immo res aliqua inter llla, sed remanente forma fluente, & illo, quod agit, potest Deus suspendere actioném, sicut patet, quod igne calefaciente aquam, potest Deus manutenere ignem, & fluxum caloris in aquam, & tamen suspendere actionem ignis in aquam, quoniam ipsemet calefaciet, & creabit fluxum caloris in aquam. ergo actio non est forma fluens, vt denominans agens imo exigitur inter formam fluentem, & agens aliqua rea litas, quae dicitur actio, quam quidem Deus po test suspendere, vtroque remanente, vt dictum est.

Sexto vero impossibilis est, quia dicit passionem formaliter esse agens, vt extrinsece passum denominans. definit namque passionem Au ctor sex principiorum, dicens, quod est effectus, illatioque actionis, non definit in formam fluen tem, immo praedicamentum passionis, prout est, esse vnum de 6. principiis; sed manifestum est, quod agens non est effectus, illatioque actionis, etiam vt extrinsece passum. ergo agens, vt deno minans passum non est formaliter passio.

Praeterea: Si agens, vt denominans passum, pas sio diceretur, sequeretur, quod calor ignis esset passio aquae. hoc autem patet esse falsum ex terminis; nam passio aquae non est calor ignis, sed ca lor proprius, vt ab igne. argo illud, quod prius.

Praeterea: Dicitur 3. Phys. quod formalis ratio passionis consistit in hoc, quod est huius ab hoc, passi scilicet ab agente, sicut econuerso ratio actionis consistit in hoc, quod est huius, scilicet agentis in passum, sed manifestum est, quod nihil existens in agente habet habitudinem istam, vt sit huius ab hoc, sed potius contrariam, videlicet huius in hoc; illud vero, quod est in passo habet habitudinem illam, calor quippe aquae est ipsius ab igne. ergo non est verum, quod quidditatiua ratio passionis, prout est praedicamentum sit agens, sic denominans passum, immo vere est in passo. Et confirmatur, quia Philosophus, & Commentator loquuntur ita de passione, non prout est motus, vel forma fluens, sed de quidditatiua ratione ipsius, inquantum est praedicamentum, & vnum de principijs.

Opinio aliorum.

ET ideo dixerunt alij, quod sex principia dicunt absoluta cum relatione. quando enim dicit tempuscum relatione ad temporale, & vbi loci cum relatione ad locatum, & habitus ornamentum cum respectu ad ornatum. Sed hic mo dus impossibilior est, quam praecedens: tum quia ex absoluto, & respectiuo, non fit vnum per se, sed per accidens; entia autem per accidens non sunt in praedicamento, vt patet ex 5. & 6. Metaphysicae vbi omisso ente per accidens, diuiditur ens per se in decem praedicamenta: tum quia sex principia non essent aliud, quam quantitas, qualitas, aut substantia, quae sunt praedicamenta absoluta coniuncta cum relatione: tum quia relatiua concretiue sumpta non constituunt praedicamentum aliud relatione, vt pater, vel filius, talia vero absoluta cum respectu essent relatiua concretiue. non ergo consti tuerent diuersum praedicamentum, immo nec essent in praedicamento propter duo significare, sicut nec album, aut alia concreta: tum quia sequerentur eadem inconuenientia, quae sequuntur per praedictam opinionem, quia sex principia non dicunt aliquid inhaerens, sed aliquid extrinsecum, & adhaerens, cuius oppositum probatum est. In hoc autem plus deficit modus hic quam praecedens, quoniam ab extrinsecis abstulit respectum, & posuit denominationem, vt talia denominantia remanerent simplicia, & sic perti nere possent ad sex praedicamenta, quorum ratio debet esse simplex.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo de actione, & passione, & relatione.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur. sub sex propositionibus.

Prima quidem, quod septem praedicamenta, quae non sunt absoluta, non habent aliquid commune, nisi solum ens, & aliquid, quod dicatur deeis formaliter, & in recto, quamuis conueniant in hoc, quod omnia duo exigunt in obliquo. sunt enim interualla duorum, & aliquid inter duo; illud autem aliquid non est determinatum com mune omnibus septem, sed relatio est aliquid inter duo per modum connexionis, & habitudi nis, ac respectus, & ideo appellatur relatio, actio vero est inter duo, non sicut habitudo connectens, sed sicut productio termini causatiua, qua formaliter actio dicitur efficere, & causare, & passio quoque est etiam inter duo, non sicut habitudo connectens, nec productio, secundum quam causat agens, sed est illud, quo productum causari dicitur ab agente; haec autem ex superioribus satis patent, de relatione quidem supra eadem quaestione de actione, & passione distin. 21. quaest. τ. vbi etiam patuit, quod actio, & passio sunt in rebus, & quod realiter inter se distinguuntur.

Huic tamen obuiare videtur, quoniam quicquid sit secundum rationem de distinctione productionis duplicis, actiuae scilicet, & passiuae, nihilominus fecundum rem videtur, quod sit eadem productio. nisi enim tantum sit vna secundum rem, sequitur quod producens bis producet, & productum bis producetur, nam productione actiua producens non solum producit, immo & productum attingit, ita vt vere per hanc productionem producatur productum, quare fi productione altera passiua producatur, necessario duplici productione producetur, & erit bis productum, & eodem modo intelligendum est, quod producens duplici productione produ ceret, acttiua scilicet, & passiua & iste productiones sint idem secundum rem, differentia ratione.

Et confirmatur, quia sufficit vnum interuallum inter producens, & productum, quod quidem sit actio, vt est a producente in productum; passio vero, vt a producto in producens. vnde isa videtur mens Philosophi, & Commentatoris tertio Physic. vbi dicunt, quod eadem est via secun dum rem inter superius, & inferius, licet procedendo a superiori ad inferius appelletur descensus, & econtrario procedendo dicatur ascensus.

Praeterea: Obuiare videtur, quod passio videtur esse inter praedicamenta, quae ab extrinse co eueniunt, sed si passio sit tale interuallum, & existat in passo, non queniet ab extrinseco, immo denominabit illud, in quo est formaliter, & intrinsece, scilicet passum. ergo non videtur, quod sit tale interuallum, alioquin non differret a relatione.

Sed istis non obstantibus dicendum, sicut prius, & est considerandum pro primo, quod impossi. bile est, poni actionem, & passionem esse productionem tantum secundum quidditatiuam, & formalem rationem, quae obijcitur intellectui. quantumcumque enim per productionem acti uam agens producat effectum, nihilominus effe ctum produci ab agente, & agens producere effectum non sunt vnum formaliter sic, quod producere, & produci occurrant intellectui, vt vnum quid, immo producere se tenet ex parte produ centis, tamquam quo attingit effectum; produci vero tamquam quo attingitur ab agente. vnde patet, quod sunt opposita, quantum ad ordinem terminorum. aut ergo vtrumque est in re, quoddam scilicet incipiens ab agente, & transiens in effectum, & quoddam aliud incipiens ab effectu in ordine ad agens, aut alterum istorum tantum est in re, vtpore, quod incipit ab ef fectu, aut neutrum est in re, sed aliquid indifferens, quod intellectus veritatem ponit aliquan do procedendo ab agente in effectum, vt capiat actionem, quandoque vero ab effectu ad agens, vt intelligat passionem, aut nullum interuallum est in re medians inter agens, & effectum, sed so lum agens, & effectus sine omni continuo medio sint in re sed manifestum est, quod non potest dari vltimum propter ea, quae dicta sunt distione 27. quaest. 1. probatum est enim, quod inter agens, & productum est aliqua realitas mere, quam Deus suspendere potest, conseruando vtrumque, immo quae transit vtroque remanente.

Nec etiam potest dari tertium. tale enim inte ruallum indifferens non potest poni in re, quin vel sit ab agente, & tendatur ad effectum, aut econuerso, nam de ratione interualli est, quod ab aliquo incipiat, & ad aliquod terminetur.

Nec etiam potest dari secundum, quia si interuallum, vt est in re inciperet tantum ab agente, non posset intellectus concipere econuer so, quod inciperet ab effectu, quando false intelligeret. vnde conciperet solum agere producen tis, & non agi, seu produci ipsius effectus, si vero interuallum tale inciperet in natura ab effectu, non posset intellectus ipsum conuertere incipiendo ab agente, & non posset intelligere actionem, quod impossibile est. ergo relinquitur, vt detur primum, scilicet, quod vtrumque interuallum sit vere, & realiter in natura; constat autem, quod sunt opposita, quantum ad naturam terminorum, quare necesse est, quod realiter distinguantur.

Nec obuiat, quod inducitur. licet enim actio ne agens producat effectum, nihilominus actione non immediate producitur effectus, nisi qua tenus ex actione statim concipitur passiua productio originari, qua productum concipitur produci. haec est enim natura vtriusque productionis, quod vna dat intelligi aliam. vnde dum agens intellectus producit effectum, ex hoc ipso concipitur effectus produci ab agente, & passio fit effectus, illatioque actionis. quamuis ergo actio agentis attingat effectum, tamen per eam dicitur tantum agens agere, & similiter quamuis productione passiua effectus attingatur ab agem te, nihilominus per eam effectus dicitur produci ab agente, nec agens producit per eam, vt ap paret ex terminis. vnde imaginatio in hoc decipitur, quod agens actione attingit effectum, & ita putatur, quod effectus attingatur actione; non attingitur autem immediate, nisi mediante actione passiua, sicut apparet diligenter consideranti significata terminorum

Pro secundo vero considerandum, quod passio non oritur ex producto, immo intertur ab actione, & est id, quo passiue originatur effectus, & hinc est, quod differt a relatione, nam interuallum, quod est relatio, seu re spectus oritur ex termino, vtpote filiatio. non enim infertur a pa ternitate, nec similitudo ab alia similitudine.

Non procedit ergo motiuum, quia passio licet sit formaliter, & inhaerenter in illo, quod denominat, sicut relatio, nihilominus aduenit ab extrinseco, inquantum non oritur ex subiecto, sed infertur ab actione. vnde sciendum, quod sola actio denominat illud, in quo non est subiectiue, vtpote agens, reliqua vero principia denominant id, in quo sunt subiectiue, vbi namque est in locato, & quando in re temporali, dicuntur tamen extrinsecus aduenientia potius, quam relatio, quia ab extrinseco inferuntur, quando quidem relinquitur, & infertur ex tempore3 vbi vero a loco,; similitudo autem oritur in intellectu immediate ex subiecto, nec intelligitur inferri a termino. ergo si famosa illa respectum distinctio concedatur, scilicet, quod quidam sunt aduenientes intrinsecus, quidam extrinse cus, ita debet intelligi, quod talium entium quorum entitas consistit in hoc, vt sint inter ali qua, quaedam oriuntur ex subiecto, sicut relationes; quaedam vero ab extrinseco inferuntur, sicut actio, & passio, vbi, quando, & cetera principia, Boetius tamen, & Auctor sex principiorum, vt supra dictum est, praedicamenta omnia praeter absoluta dicunt circumstantias esse, & quasi extrinsecus aduenire, potest tamen famosa illa diuisio concedi intelligendo, sicut expositum est. Quid sit vbi secundum suam praedicamentalem rationem.

SECVNDA vero propositio est, quod formalis, ac praedicamentalis ratio vbi non consistit in configurari, nec commensurari, nec am biri, seu circumscribi a corpore locante, non quidem in consignari. licet enim locatum habeat consimilem figuram cum termino locantis, nihilominus nec figura est vbi, nec similitudo su per figuras fundata, quae configuratio dicitur pertinet ad vbi, sed figura ad qualitatem; similitudo vero ad quale, configuratio ad rationem Nec etiam in commensurari, quia & corpus lo catum habet suam mensuram aequalem vltimo locantis, quae quidem aequalitas commensuratio dicitur, nihilominus neutrum spectat ad vbi, cum mensura intrinseca corporis locati sit in genere quantitatis; commensuratio vero eius ad locum sit relatio aequalitatis.

Nec etiam consistit in ambiri, seu contineri, licet Auctor sex principiorum hoc videatur senti re. constat enim, quod sphaera vltima est alicubi, quia sursum. vnde interroganti vbi est sphae ra vltima, respondetur sursum; sursum autem, & deorsum sunt differentiae vbi, & iterum caelum mouetur ad vbi, vt patet 8. Metaphys. vbi dicit Comm. quod declaratum est in scientia naturali, quod caelum habet materiam localem, & 9. Metaph. dicitur quod in calo non est potentia, nisi ad vbi, manifestum est autem, quod vltima sphaera non circumscribitur. nec ambitur, ex quo relinquitur, quod praedicamentalis ratio vbi non consistat in ambitu, seu circumscribi. Non potest autem dici, quod locus, vt denominans sit formaliter vbi, cum locus non sit in locato, sed in locante, vnde restat, vt sit aliquid derelictum a loco in ipsum locatum, quod tamen non sit configuratio, nec commensuratio, nec continentia passiua. quid ergo sit, difficile est inuenire. dicendum nihilominus, quod de ratione loci in sua generalitate sumpti non est ambire, vel continere locatum, sed sufficit, quod sit corporis tangentis, quod patet: tum quiacaelum dicitur locari per centrum, ita quod id, quod est infra centrum dicitur locus caeli, non quidem ambiens, sed quod dat caelo, quod sit alicubi. non enim esset sursum nec vbi, nisi haberet aliquid infra seipsum. nullus enim potest demonstrare caelum hic, vel ibi, nisi in ordine, ad illud, quod continetur infra ipsum, per comparationem quidem ad extra non potest dici, quod caelum sit hic. nam extra caelum nihil est. vnde exi stens in terra, vel aqua, vel in aere potest demon strare caelum, vt ibi existens, videlicet, quod superius: tum quia motus localis est ad locum per se; manifestum est autem, quod motus localis non exigit superficiem ambientis, sed sufficit aliqua immobilis superficies, circa quam tamquam circa quiescens mobile moueatur, vt expresse dicit Commentator 4. Physic. vnde dicit, quod illa, quae mouentur per se indigent aliquo quiescente, circa quod moueantur, vt decla rat Aristotel. in lib. de motu animalium, & hoc quiescens forte est locus per se, dato, quod non fuerit continens rem motam in omnibus partibus, sicut est dispositio in corporibus caelestibus, haec Commentator. Ex quibus patet, quod locus, vt locus prout motus localis exigit locum, non oportet, quod sit ambiens, aut circumscribens, sed sufficit, quod sit continens, seu ambiat continendo eo modo, quo caelum dicitur locus ignis, seu non ambiat, sed potius ambiatur, sicut tota sphaera actiuorum, & passiuorum dicitur locus caeli. vnde si quis imagineturvnam planam imaginem, & hominem incedentem super eam ad nihilato omni alio corpore, non dubium, quod intelligeret praedictum hominem locum mutare, super ipsam magnitudinem, & tamen non ambiretur. His praemissis colligi potest praedicamentalis ratio vbi. est enim aliquid primo derelictum in locato a per se loco; dicitur autem a per se loco, vt excludatur continentia passiua, & configuratio, & commensuratio. haec enim derelinquuntur in locato, non a per se loco secundum suam generalem rationem, sed a loco ambiente, & continente, a loco vero, qui non est aliud, nisi vltimum tangentis, siue illud vltimum ambiatur, siue extendatur non derelinquitur in locato contineri passiue, nec aliquod praedictorum additur a primo derelictum in locato, quia principalitas, aut directio, aut oppositio sunt respe ctus, qui non primo derelinquuntur, immo exigunt aliud, tamquam fundamentum, videlicet situm, siue positionem locati, ideo quippe caelum secundum aliquam sui partem nunc est praesens, aut oppositum in directum vni parti terrae; nunc vero alteri, quia nunc in vno actu, nunc vero in altero. id ergo, quod primo derelinquitur ab vltimo corporis tangentis, quod est locus per se est situs certus, seu positio, & si liceret nomina fingere, patet quod derelinquitur alicubitas, siue esse hic, aut ibi, aut alicubi, corpore namque tangente remoto, corpus remanens non posset alicubi assignari. vnde totum vniuersum non dici esse ibi, vel hic, aut alicubi situatum, quia non habet aliquod tangens extra se. Sed si quis imaginaretur vnam magnitudinem extra, super quam poneretur vniuersum, posset statim as signare ipsum hic, vel ibi, scilicet in principio, vel in medio, vel alicubi secundum partes magnitudinis extrinsece contingentis. sic ergo praedicamentalis ratio vbi in recto non est aliud, quam alicubitas, quae derelinquitur in vno corpore, aliud continente, & extremitate illius alterius corporis. ex hoc enim habent talia corpora, quod sint hic, vel ibi, extra, & intra, sursum, vel deorsum, ante, vel retro, quae sunt differentiae vbi, vt patet per Comm. 3. Physic.

His tamen, quae dicta sunt obuiare videtur, quod Philosophus 4. Physic. definiendo locum dicit, quod est vltimum corporis ambientis, & aucto. 6. princip. dicit, quod vbi est circumscriptio corporis a loci circumscriptione procedens, sed haec vera non essent, nisi formalis ratio vbi consisteret in circumscribi, & contineri. ergo non est verum hoc dictum.

Praeterea: Propria passio quantitatis non debet poni formalis ratio praedicamenti vbi, sed situs, siue positio, secundum quam partes ali cubi assignantur, ponitur a Philosopho in praedicamentis passio permanentium quantitatum. ergo alicubitas non est formalis ratio praedica menti vbi, prout est vnum de sex principijs.

Praeterea: Saepe dictum est, quod formalis ra tio non est quid relatiuum, sed esse hic, vel ibi situatum, aut positum non dicit aliud, quam ori ginem, & habitudinem distantiae vnius corporis ad alterum. ergo talis alicubitas non est for malis ratio vbi.

Praeterea: Motus localis terminatur ad vbi secundum, quod Commentator ait 5. Phys. quod materia translationis est de praedicamento vbi, sed ex tertio caeli, & mundi apparet, & ex quarto, & similiter, quod elementa mouentur ad superficies ambientis, vt ignis ad concauum lunae; terra vero ad concauum aquae. ergo vbi est continentia locati a corpore ambiente. Praeterea: Vbi quarit de esse in loco, sed esse in loco non est aliud, quam contineri. vnde caelum non dicitur esse in aliquo localiter, quia continetur a nullo. ergo vbi non est aliud, quam contineri a loco.

Praeterea: Calum non dicitur secundum se totum moueri localiter, sed tantum secundum partes, sed hoc non ob aliud, nisi quia totum caelum nullo modo continetur; parres vero continentur a toto. ergo ratio vbi consistit in contineri.

Sed his non obstantibus dicendum est id, quod prius. illud enim, quod vere diuiditur per hic, & ibi, illuc, istuc, sursum, & deorsum, & ceteris differentijs vbi importat rationem praedicamentalem ipsius vbi, sed manifestum est, quod continentia passiua non diuiditur per se, & per istas differentias. existente enim vino in dolio, si dicatur, quod hic est vinum, vel hic, non deter minat ipsum dolium. vnde illud intra non demonsrat aliquid pertinens ad corporeitatem dolij, sed ipsum vinum, quod est intra, prout ha bet ibi situm, & hoc apparet, quia exclusa continentia, adhuc remanent eaedem demonstrationes. potest enim quis demonstrare caelum, ideo, quod est ibi sursum, videlicet vbi nullatenus continetur, & dato etiam, quod nihil esset, nisi vinum, & dolium, & homo demonstrans pos set dicere homo ille, quod hic est corporeitas dolij, & hic corporeitas vini. ergo manifestum est quod praedicamentalis ratio vbi non consistit in contineri, cum vniuersaliter omnis alicubitas, seu esse hic, vel ibi, vel alicubi accidat continentiae passiuae, & hoc est, quod nauis remanet in eodem hic, & in eodem loco, & vbi, quan tumcumque aer circumiacens continentiae cir cumferatur a vento, nec tamen propter hoc vbi est dimensiones soparatae, sed est quoddam acci dens derelictum in vno corpore contingente ex alio corpore. Impossibile est enim duo corpora se tangentia, quin vnum sit hic, & aliud ibi, & tamen si tolleretur alterum, reliquum non es set alicubi, & tolleretur esse corpus, sicut patet de vniuerso, quod secundum illam totalitatem non potest alicubi assignari. sic ergo patet, quod alicubitas est quoddam accidens hoc modo derelictum in locato a per se loco, & istae alicubita tes sunt immobiles in toto vniuerso, saltem secundum speciem, & si non secundum numerum, ex quibus etiam prouenit, quod loca vniuersi dicuntur immobilia, quamuis moueantur superficies ambientes, vt patet ex dictis Philosophi in 4. Physic.

Non procedunt ergo instantiae. Prima siquidem non, quia licet de ratione loci simpliciter accepti, prout motus indiget loco, non sit supercies continentis, sed tantum magnitudo quiescens, super quam fiat motus, siue sit continens, siue non, vt Comment. dicit in 4. Physic. tamen de ratione loci Physici conseruantis, & perficien tis locatum in sua dispositione naturali est, quod sit superficies ambiens. concauum enim Lunae conseruat, & perficit formam ignis, & concauum ignis conuexum aeris, & sic deinceps, & propter hoc dicit Philosophus 4. Physic. quod mirabilis est potentia loci, & prima omnibus, sine qua nul la est aliorum. secundum hoc ergo patet, quod Philosophus non tractat de loco simpliciter, sed magis de loco quali, virtuoso, conseruatiuo, & Physico, in tali autem loco non est caelum, quia non indiget conseruatione, & tamen est in loco requisito ad motum, cum caelum moucatur ad vbi, & per idem patet ad dictum Auctoris sex principiorum. differt enim vbi, prout competit cor poribus Physicis generabilibus, & corruptibilibus, & idcirco remanet in perplexo, non potens assignare, quomodo sphera vltima habeat vbi.

Non etiam valet secunda. partes enim continui non sunt alicubi in actu, quia non sunt in actu, & ideo oportet, quod diuidantur, si debeant habere alicubitatem, siue situm in actu. positio ergo, prout species quantitatis non est aliud, quam ipsaemet quantitates continuae, prout sunt in potentia ad hoc, vt partes earum alicubi assignentur, & diuidantur in actu realiter, vel saltem per intellectum. cum ergo sunt actu diuisae efficiuntur subiectum alicubitatis in actu, & ita situs in actu non pertinet ad praedicamentum quantitatis, nisi subiectiue secundum posse situa ri. vnde positio, prout pertinet ad quantitatem non est aliud, quam extensio, & hinc est, quod Simplicius ait cap. de quantitate, quod positio non debet accipi secundum intellectum, vt est species quantitatis, quod necessarium sit alicubi poni ea, quae ponuntur, sed dicitur positio La tine, seu Thesis, Graece, a Thein, quod est curre- re, vel recedere, quia vt aestimo extensionem significat, & ita patet, quod vbi non est in partibus continuis, sed in contiguis, & ideo si totum vniuersum esset continuum, nulla pars haberet actu ubitatem, & per consequens non posset localiter moueri, etiam secundum circulum, & ob hoc necesse est, si caelum debeat moueri, quod terra, aut aliquid aliud sit immobile, vel saltem, quod non moueatur eodem motu. vnde Deus non posset caelum, & terram vno motu in seipsis mouere circulariter, quod nullum vbi variaretur, nec per respectum ad intra, nec per respectum ad extra, & ita mutaretur, quod est contradictio.

Non valet etiam tertia. non est enim verum, quod esse hic, vel ibi rationem exprimant, non esse hic est habere ordinem ad distantiam, aut praesentiam, aut ad aliud, immo haec omnia sunt respectus fundati super hoc. si enim esse hic di ceretur re latiue, corresponderet sibi correlatiuum. Sortes enim est pater filij, & similis Plato ni, non dicimus autem, quod caelum sit hic ad terram, vel terrae. vnde patet, quod esse hic non dicitur relatiue, nihilominus est aliquid praeter subiectum requirens aliud, sicut, & alia sex principia. vnde est quoddam derelictum in corporibus se tangentibus ab vno in aliud.

Non valet etiam quarta, quia Commentator dicit, quod superficies corporis continentis non exigitur necessario, & per se ad motum localem, sed magis propter quietem generabilium, & corruptibilium elementorum, vt in talibus superficiebus continentibus, & concauis quiescant naturaliter, & conseruentur. vnde dicit 4. Physic. quod causa motus corporum Symplicium, scilicet quatuor elementorum, quae mouentur, aliquid continens est propter quietem naturalem. quiescens enim quiescit propter similitudinem continentis, & mouetur propter priuauationem similitudinis inter ipsum, & continens, & ideo causa motus eius, quod mouetur in continente est extra naturam, vult dicere quidem, quod ideo terra existens sursum in aere mouetur, quod superficies aeris continentis est sibi dissimilis, & contraria, ac corruptiua, & ideo tendit ad concauum aquae, vbi saluatur. non ergo motus localis est per se ad contineri passiue, vel circumscribi, immo circumscriptio, & configuratio, ac commensuratio, & principialocati ad locum omnia sunt posteriora, eo, quod primo, & per se exigitur ad motum localem, videlicet situ, & alicubitate. vnde dato, quod non esset superficies concaua orbis lunae, adhuc ignis moueretur sursum, & ad vbi super eminens, & ad situm superiorem, & hinc est, quod superius dicebatur in q. de augmento charitatis ar. a. in dubio, quod mouetur de motu locali, quod motus localis procedit de principio magnitudinis vsque in finem, non quidem de praesentia ad praesentiam, sed ab ipsomet principio, tamquam a termino a quo vsque in finem

Non valet etiam quinta, quia esse in loco Physico, seu in aliquo vase est vtique contineri, sed esse alicubi, quod pertinet ad vbi, non est ab aliquo contineri. vnde caelum dicitur sursumlocaliter, quamuis a nullo contineatur.

Non valet etiam sexta. falsa enim imaginatio est illorum, qui putant, quod partes caeli pri mo moueantur, & mutent locum; totum vero caelum secundario. hoc enim expresse reprobat Commentator 6. Physic. vnde magis est econuerso, quod per prius mouetur totum, & partes per accidens, cum sint in actu. vnde intelligendum est, quod totum caelum est continue in alio totali vbi. eo enim existente in oriente totum caelum habet vnum totale vbi, & statim subito capit aliud totale vbi secundum omnes partes sui, & sunt ibi infinitae vbitates totales perfectae rotunditatis, correspondentes suae totalitati ad aliud vbi perfectae rotunditatis, non quod partes per se trahantur, & moueantur primo, immo totum mouetur de vno vbi in aliud, mutan do locum secundum formam, & numeraliter, quamuis non secundum subiectum

Ex praedictis ergo apparet quid sit vbi secun dum suam rationem praedicamentalem. est enim aliquid derelictum a loco per se in locatum, seu a superficie continentis, & quia derelictum est natura posterius eo, a quo derelinquitur, necesse est, quod motus localis sit per prius ad locum sic dictum super magnitudinem quiescentem quantum ad alicubitatem. vnde per hoc, quod mobile mouetur super magnitudinem acquirunt vbitates situs, sicut superius dictum fuit in q. prima de charitatis augmento, & ideo non oportet, quod formale importatum per vbi sit aliquid in re extra. non enim terminatur mo tus directe ad illud, sed est aliquid apprehensum, & derelictum circa corpus ex hoc, quod mouetur super magnitudinem. vnde Commentator 6. Met. loquitur in plurali dicens, quod praedica menta, quae habent comparari exterminantur, quae non essent, si anima non esset, & ita videtur, quod sola actio, & passio, quae non sunt comparationes sunt aliquid in re extra; vbi autem, quod est quid derelictum eo modo, quo dictum est, non videtur aliquid reale.

Hoc autem potest euidenter concludi, quoniam si alicubitas, vel esse hic, & ibi importaret realitatem aliquam a loco derelictam, illa realitas, vel esset effectiue a loco, vel ab ipso locato, vel ab ipso mouente, quod imprimeret ipsum in locatum, sed non potest poni, quod sit effectiue a loco, quia locus nil agit, vel efficit, & iterum magis est a loco formaliter, & derelictiue, quam effectiue. nam si esset effectiue, posset illam realitatem Deus imprimere, & conseruare sine loco, quod impossibile est, nec potest dici, quod sit ab ipsomet locato, quia nihil agit in se, nec etiam potest dici, quod sit a motore, quia talis realitas derelinquitur formaliter a loco, & est posterior eo, & ita actio motoris per prius terminatur ad locum, & ex consequenti ad talem realitatem, attingendo scilicet locum. vnde mediante loco dat vbitatem; locus autem non est medium effectiuum, sed formale, vt dictum est. ergo relinquitur, quod talis vbitas sit a solo intellectu, qui concipit eam derelinqui in locato a loco, tamquam a quodam extrinseco, & formali.

Praeterea: Si vbi est aliquid reale derelictum a loco in corpore locato, aut illud est derelictum in toto locato corpore, aut in sola superficie ipsius, sed dici non potest, quod in superficie sola, quia tunc superficies haberet vbi, & non totum corpus, quod falsum est, per quod patet, quod passiua circumscriptio, cum sit in sola superficie corporis circumscripti, & procedat a superficie circumscribentis corporis, non habet proprie rationem vbitatis, nec potest dici, quod reale illud derelictum sit in toto locato, cum non attingat locus partes locati reali attingen tia. ergo manifestum est, quod nunc tale derelictum est a sola apprehensione.

Praeterea: Si vbi diceret reale derelictum aliquid a loco, sequeretur, quod caelum reale ali quid reciperet a terra. est enim sursum respectu terre. vnde conuexum centri dat sibi, quod pos sit dici illuc, vel ibi, sed irrationale est, quod cae lum aliquid reale a connexo centri recipiat. er go id, quod prius.

Praeterea: In impressione realitatum, non videtur esse mutuitas, sed in vbitate est quaedam mutuitas. sicut enim caelum dat sphaere actiuorum, quod sit alicubi, sic & econuerso sphaera actiuorum dat caelo, quod sit alicubi, vt pote sur sum. ergo huiusmodi vbitates non possunt esse res in natura.

Et si dicatur, quod omne agens Physicum patiendo agit, & patitur vniformiter, sicut calidum patitur a frigore, & calefacit frigidum, sed quod aliquid calefaciat non reperitur; sic autem est in proposito, quod corpus vbitans aliud vbitatur ab illo.

Quid sit quando, situs, & habitus.

TERTIA vero propositio est, ex qua colligitur, quid sint quando, situs, & habitus. Et est considerandum, quod quando est aliquid, quod intellectus concipit derelinqui ex tempore circa ea, quae sunt in tempore. hoc enim non est aliud, quam aliquando esse, vtpote heri, vel hodie, tale quidem esse est in re ratione temporis, a quo mensuratur, similiter, & habitus non est a veste contineri, vel vestem sibi coaptari, sed est quoddam speciale esse derelictum a talibus, quae circumponuntur corporibus animatis secundum illum finem, ad quem specialiter talibus corporibus apponuntur ad continendum, vel calefaciendum, seu ornandum, seu ad defen dendum. sicut ergo intellectus concipit circa corpus a nimatum tale quid derelinqui, scilicet ornatum esse, armatum esse, aut aliquid tale, & illud est formalis ratio praedicamenti habitus, consimiliter, & in tempore, sic in situ ex hoc, quod corpus est alicubi, adhuc remanet inquisitio, quomodo est ibi, aut quod omnes partes eius ia ceant, & stent in altum, aut quomodo artuentur, ita quod corpus sedeat. Non est ergo positio artuatio partium, vel erectio. non enim sedere est partes artuatas habere, quoniam illud pertinet ad figuram, sed sicut in toto corpore intelligitur derelinqui est hic a corpore locante, sic illud esse hic qualificatur per esse hic taliter, scilicet artualiter, vel erecte, & secundum hoc positio praesupponit ibi, & qualificat ipsum, propter quod motus localis praecedit positionem, sicut autem vbi derelinquitur a locante, sicut qualificatio ipsius vbi, quae respicit partes locati derelinquitur a partibus loci.

Ex his apparet, quod nec quando, nec situs, nec habitus sunt, nisi in anima apprehendente. tempus enim a quo quando derelinquitur non habet esse, nisi in anima secundum suum actuale, vt Philosophus dicit, & Commentator exponit in 4. Physic. sed de hoc videbitur amplius in secundo. praedicamentum ergo quando cum derelinquitur ab aliquo in anima existente circa res temporales non potest esse secundum suum formale, nisi in anima, similiter etiam nec positio, cum sit qualificatio vbitatis, de qua probatum est, quod non habet esse, nisi in anima. Impossibile quidem est, vt habeat positio maiorem re alitatem, quam vbi. vnde quamuis actuatio corporis sedentis, aut partium erectio in corpore stante sint quaedam talia, quia figurae, nihilominus sedere, aut stare, quae non dicunt istas figuras, sed qualificationes vbitatum non possunt esse quid reale, similiter etiam habitus, qui non est aliud, quam ornari, vel armari, & sic de alijs entibus, quae solum debentur corporibus animutis in ordine ad aliquos fines consistentes in apprehensione, non possunt esse aliquid in re extra. quamuis enim arma, & vestes, & corpus, cui applicantur, sint aliquid reale, & figu rae vestium, & armorum, quae ex armato corpore contrahuntur reales sint, nihilomiuus anima tollit ex his quoddam esse derelictum, scilicet ornatum, vel esse tutum in proelio, vel aliquid tale. vnde patet, quod ista non habent esse, nisi in anima

Quod quando, situs, & habitus, & cetera principia sint formae simplices.

QVARTA quoque propositio est, quod sex &principia sunt simplices realitates derelictae ab extrinseco circa aliquid aliud, accipiendo non pro eo, quod existit in rerum natura, sed pro ratione quidditatiua, siue existat in re, siue in sola apprehensione.

Huic tamen obuiare videtur, quod res extrin secus informantes, vtpote arma, vel tempus sic se vielentur habere ad derelictum ab eis, ad armatum scilicet, & temporaneum, sicut formae inhaerentes, vt albedo ad esse album, sed manitestum est, quod concreta formarum inhaerentium dicunt formam cum subiecto. album enim significat constitutiuum ex corpore, & albedine, & similiter calidum, & sic de alijs. ergo armatus videtur importare corpus cum armis, & quando rem cum tempore, & vniuersaliter, omnia sex principia significare videntur coniunctum ex aliquo extrinseco denominante, & alio denomi nato, & non solum formas simplices importare. Sed hoc non obstante dicendu est sicut prius. ait enim Symplicius in sine capituli de qualitate, quod oportet ea, quae in pluribus generibus consistunt recusare in dinumeratione praedicamentorum. quoniam enim non est aliquid vnum, nec simplex, sed in compositum natura constituit, vt vnum ad alterum genus reducatur, alterum vero ad aliud, & multa similia dicit, ex quibus co ligitur, quod numquam coniiituit distin- ctum praedicamentum illud, quod componitur ex rebus reducibilibus ad plura praedicamenta, sed si principia sex importarent constitutum ex duobus, vtpote quando com positionem ex tem pore, & re temporali, & habitus compositionem ex vestimento, & vestito, vel ex armis, & arma to, non significaret vnum simpliciter, sed potius res pertinentes ad diuersa praedicamenta, quoniam tempus est de genere quantitatis; res vero temporalis de alio praedicamento, & similiter vestimentum, & corpus, quod induitur sunt diuersarum specierum infra genus substantiae. ergo nullatenus dici potest, quod ista sex princi pia significent constitutum ex istis, immo solam formam simplicem ab extrinsecis derelictam in locato, vel temporali, & sic de alijs. Praeterea: Non est magis simplex forma vbi, vel situs, quam quando, vel habitus, cum quodlibet constituat per se praedicamentum, sed vbi, & situs sunt formae simplices. non enim dicit vbi constitutum ex locatione, & locato, sed esse hic est vnum simplex derelictum a corpore contingente, vt supra dictum est, similiter sedere, vel iacere non importat aliud secundum formam simplicem, quam modum, per quem totum alicu bi existit. vnde dicit qualificationem vbitatis. ergo nec quando, nec habitus importabunt compositum secundum formam simplicem derelictam a tempore in re temporali ab habitu in re habituata.

Praeterea: Idem ostenditur a priori. impossibile est enim, effectum sensibilem formae separa tae esse aliquid constitutum ex forma, & ex illo, quod denominatur ab ea, quin potius sit aliquid simplex derelictum secundum considerationem ab ea in id, quod denominatur, hoc autem patet. licet enim effectus formae indistinctae, & inhaerentis claudat vtrumque, nam omne rectum non est aliud, quam constitutum ex linea, & rectitudine, & similiter esse album pro eo, quod a rectitudine nihil derelinquitur a linea, sed ipsamet rectitudo est informatio eius, sicut & albedo est albatio, seu informatio corporis albi, nihilominus si rectitudo, & albedo essent quaedam formae separatae, oporteret, vt ab ipsis derelinqueretur esse rectum in linea, & esse album in corpore, ita quod ista derelicta non includerent formaliter, & in recto rectitudinem, & albedinem, sed aliquid causatum ab eis, quod denominaret lineam rectam, & corpus albumvnde tunc temporis non significaret rectitudinem, sed tantum lineam, & aliquid simplex dere lictum a rectitudine circa eam, sed manifestum est, quod extrinseca, a quibus derelinquuntur sex principia non sunt formae inhaerentes. nos enim vestis est actus corporis, cum sit quid subsistens, similiter nec tempus inhaeret temporali, cum sit accidens motus primi. ergo intellectus non concipit quando, tamquam aliquid constitutum ex tempore, & re temporali, & sic nec restiri, siue vestitum esse concipit, vt aggregans vestitum, & id, quod vestitur, sed potius constitutum ex eo, qd' vestitur, & ex induitione, quod ost aliquid derelictum ab indumento. vnde non est magisdifficile concipere aliquid simpliciter derelictum ab indumento, quod appelletur indui⸗ tio, & a tempore, quod appelletur quando, quam intelligere, quod tale simplex non derel inqueretur ab eis, vt potius oriretur a re, in ordine ad indumentum, vel in ordine ad tempus, & tamen hoc facile esset concipere, quia omnis relatio taliter intelligitur, scilicet vt respectus, qui oritur ex subiecto in ordine ad terminum; econ uerso autem oportet hoc accipi, scilicet aliquid ortum, & derelictum in subiecto actiuo extrinseco.

Nec procedit instantia. non enim est simile de albo, recto, & similibus, quoniam talia non sunt, nisi aliquid constitutum ex forma, & subie cto, propter hoc, quod forma non est, nisi prima formatio, & actus subiecti, albedo quidem non est, nisi albatio, sicut nec rectitudo, nisi rectifica tio lineae, & ideo non oportet, quod a rectitudine, & albedine aliquid aliud relinquatur, quo corpus sit formaliter album, aut linea recta; opor tet autem, quod a vestimento saltem secundum considerationem relinquatur, quo corpus sormaliter sit vestitum, est quidem vestitum vestitione; non autem ipso vestimento, quia vestimen tum non est ipsa vestitio, sicut albedo est albatio.

Quod non possunt esse plura praedicamenta non absoluta, nisi septem enumerata.

QVINTA vero propositio, est quod non pos sunt esse praedicamenta, nisi septem, quae sint aliquid consistens inter duo per modum interualli, vbi considerandum, quod entia distncta, non aliter colliguntur, nisi quia vnum agit in alterum; hoc autem potest intelligi fieri realiter, vel secundum intellectum, & si realiter, tunc consurgit actio realis, & similiter passio, si vero secundum rationem aliquid concipitur, vt agens, in aliud, & imprimens in ipsum, non reperiuntur, nisi tria. Primum siquidem tempus, quod mensurando imprimit rei esse heri. vel hodie, & locus, qui imprimit hic esse, vel ibi, & ea, quae secundum rationem animatis corporibus apponuntur, quae imprimunt aliquem secundum rationem intentum, vtpote tutum esse, vel ornatum; locus autem non solum imprimit hic esse, vel ibi toti locato, immo, & partes loci imprimunt partibus locati diuersimode hic esse vel ibi, & idcirco necesse est, quod sint sex talia derelicta, scilicet actio, & passio, quae profluunt secundum rem; quando vero, vbi, situs, & habitus, quae prostuunt secundum rationem, differunt tamen, quoniam actio, & passio non solum derelinquuntur circa terminum, sed sunt derelictiones quaedam circa ipsum.

Est autem vlterius aduertendum, quod de quatuor principijs scilicet vbi, situ, & habitu po test formari triplex conceptus. Primus quidem per modum actionis, & passionis. vnde arma dicuntur armare, & corpus dicitur armari. Secundus vero per modum habitudinum, & relationum. arma enim dicuntur esse arma armato, & econuerso armatus armis armatus. Tertius vero per modum formae simplicis, & formalis effectus derelicti, sicut ab armis derelinquitur ar matio in armato, ex qua armatione resultat esse armatum, & secundum hoc conceptus vlterius spectat ad praedicamentum determinatum.

Primus autem ad actionem, vel passionem secundum modum intelligendi, & secundus ad relationem. apparet ergo, sufficientia septem praedicamentorum. omnia enim realia interualla sunt secundum actionem, & passionem; secundum rationem vero locus, tempus, & ca, quae circa corpora apponuntur, & sibi partes loci conceptibilitate aliqua derelinquunt in locato temporali partibus locati, & corpore tantum ornatus extrinseci apponuutur, & ibi consurgunt sex; relatio vero in omnibus istis reperitur, quoniam ista omnia non intelliguntur per modum connectentium, solummodo sunt habitudines, & respectus, & pertinent ad genus relationis; quando vero sub proprijs rationibus, vtpote vbi esse hic, & quando esse heri, vel post in abstracto, si pateretur modus loquendi hiccitatem, & hesternitatem, tamen si in quam sic concipiuntur constituerent speciale praed icamentum, & secundum hoc patet, quod ista genera nil habent commune exprimens ali quam rationem determinatam in recto, quamuis omnia sint aliquid inter duo, vnum quidem, vt actio. Secundum vero, vt passio. Tertium autem, vt alicubitas. Quartum vt dispositio eius, quod est alicubi. Quintum vt habitatio alicuius separati. Sextum vero vt quando. Septimum, vt habitudo, & econuerso. haec enim omnia concipi possunt per modum habitudinis, ita vt aliquibus visum fuerit, quod omnia essent respectus; hoc autem verum non est secundum suas proprias rationes, vt declaratum est supra, quamuis rationes illae, per modum habituum concipi possunt; non debet autem mirari quis, si in tali materia ratione difficultatis, & maioris expressionis figurantur nomina, quia difficile est praedicamentorum quidditatiuas rationes concipere, & difficilius explicare.

Quod praedicamenta sufficientur ad denarium reducuntur, non obstante, quod plura sint, quae non habent esse extra in rerum natur.

SEXTA demum propositio est, quod nume rus generum generalissimorum sufficienter reducitur ad denarium, qnamuis diuersi diuer simode numerum istum conati fuerint impugnare, vt dicit Simplicius super praedica menta. aliqui enim posuerunt tantum duo, videlilicet entia secundum se, & entia ad aliquid, vt Andronicus, & zenocrates; aliqui vero quatuor, vtpote substantiam, qualitatem, ad aliquid, & aliqualiter se habentia, vt Stoici, & sic de multis alijs.

Sed dicendum, quod numerus Aristotelis non solum famosus est, vt Auicenna sibi imponit, & aliqui moderni Doctores, immo sufiiciens est, & tener ex natura rei; hoc autem potest declarari dupliciter.

Primo quidem ex interrogatis, quia secundum numerum interrogationum, quibus querimus de simplicibus, oportet assignare numeru praedicamentorum, dum tamen rationes illae sint omnino alterius rationis, nec adinuicem reducibiles, sed primo diuersae, quod quidem ap- paret ex hoc, quod denominantur praedicamenta ab interrogatis, vtpote qualitas a quali, quantitas a quanto, cum deberent potius nominari a responsiuis. qualitas enim magis est talitas, quam qualitas, & quantitas magis tantitas, quam quantitas, sed manifestum est, quod non sunt, ni si quatuor interrogationes de aliquo demostra to. Interroganti enim quid est hoc demonstratum, respondetur, quod homo, lapis, interrogan ti qualis est, respondetur albus, vel niger, Interrogantis quantus, respondetur bicubitus, tricu bitus. Interroganti quid agit, respondetur, quod bibit, vel comedit. Interroganti vbi est, quod hic, vel ibi. Interroganti quomodo ibi est, siue quomodo ibi stat, respondetur, quod iacet, vel sedet. Jnterroganti quando venit, respondetur, quod heri, vel hodie. Interroganti quomodo aptatus, vel paratus est, respondetur, quod nudus est, vel vestitus. Interroganti cuius est, respondetur, quod sui ipsius, vel alterius, seruus, vel Dominus, vel Magister. Interroganti quid patitur, respondetur, quod patitur, vel moritur, & claret, quod nondum repertae interrogationes, quae reduci non possunt ad aliquam istarum. ergo nec respondens poterit inuenire, quae infra denarium non contineantur, & hic est modus procedendi Phi losophi in praedicamentis, & 5. Metaph. cum enumerat significationem dictionum simplicium dicendo, quod quaedam significant quid, alia quale, & sic de alijs.

Secundo vero potest idem numerus declarari artificialibus, diuidendo, quod omnis conceptus, vel est absolutus, non indigens aliquo extra se, vel non absolutus. si ergo sit absolutus, vel est praecisus, & quasi hoc aliquid, & sic consurgit pri mum praedicamentum, quod est substantia, si non est praecisus, sed magis, vt huius, & tunc vel est dispositio, & modificatio, & est praedicamentum qualitatis, vel non est actus, & dispositio, & sic est quantitas, & sumitur horum duorum sufficientia, quoniam sicut partes substantiae sunt duae, scilicet actus, & actualitas, vel forma, & materia, sic duo sunt accidentia absoluta, vnum per modum pos sibilis, & illud est quantitas, quae expecat termi nationem, figurationem, rectitudinem, & multas alias terminationes; aliud vero per modum actus, & completi, & illud est qualitas, sicut patet in omnibus speciebus qualitatis. ergo sunt tria praedicamenta absoluta, vnum, quod significat hoc quid, & ens simpliciter, & duo, quae sunt entia secundum quid, & impraecisa, tamquam aliquid huius, quorum vnum est potentiale, & reliquum actuale; eorum vero, quae non sunt aliquid absolutum, si concipiuntur inter duo, quaedam oriuntur ex illo, vbi sunt subiectiue, & sic consurgit genus relationis, nam intellectus rela tiones oriri concipit ex substantijs, quaedam ve ro, quae oriuntur ab eo, vbi sint subiectiue, sed ab extrinseco derelinquuntur in subiecto, & sic consurgunt sex principia; horum autem, quaedam realiter derelinquuntur ab alio in subiecto, vnum quidem primo, & illud est actio; alterum vero mediante eo, illud est passio, quaedam autem solum derelinquuntur secundum modum intelligendi, & horum, quaedam ex natura rei, respicientia omnia naturalia, quaedam vero ex or- dine rationis respicientia tantummodo corpo. ra, vt secundum rationem disposita, vel habitua ta, & hoc vltimo modo consurgit praedicamentum habitus; eorum autem, quae respiciunt om. nia naturalia corpora, numerus sumitur secundum tempus, & locum, quia vltra aliud est, quod sit aptum natum derelinquere aliquid secundum rationem circa omnia corpora, & secundum hoc consurgit vbi, & quando, partes autem loci derelinquunt omne locatum, & qualificationem vbitatis, ex quo consurgit praedicamentum positionis, vel situs; partes vero temporis nullan talem qualificationem inducunt in quando, & ideo non oritur aliquod praedicamentum. sic er go patet sufficientia huius denarij. Praedicamenta quidem sunt primi conceptus, vt resolubiles, & per se noti, & idcirco non potest eorum sufficientia a priori concludi, sed oportet eamper diuisionem, & quasi ex terminis venari, sicut accidit in omnibus per se notis. Et si queratu quomodo esse album, vel quantum praedicames tum non constituunt speciale, sicut esse armatum, dicendum, quod nec esse armatum constituit concretiue sumptum, nisi accipiatur formalederelictum ab armis.

Et si vlterius quaeratur qualiter ab albedine, aut relatione, aut similibus, vtpote a numero, sicut a tempore, & a loco non derelinquatu aliquod praedicamentum speciale, dicendum, quod albedo, & relatio, & formae ceterae sunt prima informationes subiecti, & ideo non derelinquitur ab eis, aut alia formatio distincta ab eis: locus vero, & tempus distinguuntur a locato, & temporali, & ideo non sunt primae formationes temporalium, & locatorum, sed derelinquitur ab eis talis informatio constituens per se praedi camentum; haec autem formatio non derelinquitur in re exterius, sed in anima hanc fomante, & concipiente derelinqui.

Sed forte dicetur, quod praedicamenta debent sesse vere realia, & per consequens non sunt, nisi quinque praedicamenta, scilicet actio, passio, substantia, quantitas, qualitas; reliqua vero sunt fictitia, & entia rationis. dicendum tamen adhoc quod non oportet, omnia praedicamenta habere esse completum extra animam, sed sufficit, quod sint extra in potentia, & eorum actus per animam compleatur, vt Commen. dicit de tem pore 4. Physic. ita enim est de numero, & tempo re secundum eum, vt patet ibidem, & de omuibus praedicamentis, quae consistunt in operatio ne, vt patet 6. Metaphys. vnde, & Simplicius dicit in fine cap. de qualitate, quod si oportet ina communi determinare, quomodo possibile es. ad aliud, & aliud idem praedicamentum refer dicendum, quod secundum diuersitates sigai catorum, vel differentiam conceptuum, vpl di uerso caractere. vnde apparet, quod sufficitad distinctionem praedicamentorum diuersitas x rum fabricatarum ab intellectu, nec oportma sint actu exterius, sed sufficit, quod sint inna tia, & quod intellectus reducat illas adaq sic autem est de relatione, & de quandos thiae tu, & habitu, sicut apparuit, & in hoc tertisi ticulus terminetur.

Responsio ad obiectas.

AD ea ergo, quae superius inducuntur dicendum est.

Ad primum quidem, quod approximatio inquantum dicit respectum propinquitatis nil facit ad actionem, sed substrata propinquitati. tunc enim actio peruenit ab aliquibus, cum transeun do per medium actio potest peruenire ad passum. secundum hoc ergo in his, quae agunt, & patiuntur intellectus, aut sensus formare potest respectum propinquitatis, vnum tamen non est causa alterius, immo accidunt mutuo. vn de quod distans non possit agere in aliud distans, hoc non est ratione relationis distantia propter interminationis spatium, quod necesse est prius alterari, quam attingatur passum; non est autem causata virtus in agente, quod possit totum medium alterare. econuerso ergo approximatio, relatio, vel respectus nil facit ad agere, facit tamen medij breuitas, aut spacium breue, quod virtute agentis alterari potest, vt attingatur passum

Ad secundum dicendum, quod Philosophus secundo de anima videtur innuere, quod sonus non habeat esse reale, sed tantum intentionale, & obiectiuum in potentia auditiua. vnde dicit, Comm. a. de anima, quod Aristo. opinatur, quod tactus accidat rebus tangibilibus, & non opinatur, quod olfacere accidat odori, sed opinatur, quod olfacere est, quasi ipse odor, & audire ipse sonus, & opinatur, quod senfuum, quidam sint in cap. relationis, quidam in cap. actionis, & passionis per se, & accidat eis relatio, & paulo ante di xerat, quod esse odoris non est, nisi secundum quod est olfactus. olfactus enim non inuenitur, nisi in olfaciente. vnde manifestum est, quod omne, quod patitur ab odore est olfaciens, in sequen ti vero Comm. dicit, quod tonitruum non est ip se motus aeris, sed sonus, & intentio, quae non inuenitur, nisi in audiente, & est in cap. auditus, non qualitatis, & similiter talis est odor:

Ex his itaque verbis patet, quod sonus, & odor non sunt qualitates habentes esse reale, & exterumino aeri inhaerentes, sed sunt tantummodo intentiones positae in esse olfacto, vel in esse audito, & idcirco non dicuntur esse de cap. qualitatis realiter, sed magis olfactus, & auditus de c. relationis, quia non habent, nisi esse obiectiuum. secundum hoc ergo delectatio, quae prouenit ex odoribus, vel sonis armonicis, vel luminibus or dinatis non causatur effectiue a sonis, vel odoribus, quamuis sit circa eos obiectiue, nam olfae ctus, & auditus delectantur in illis, sed est hiniusmodi delectatio obiectiue ab illo, quod causat fensus; causat autem auditionem fractioneris, & olfactionem euaporatio formalis, quae habemp verum esse reale extra, & est similede coloribus intentionalibus, qui apparent in collo colũbae, aut in aliquibus pannis sericis, qui quidem delectabiles sunt, & tamen non habent efse reale, vnde non causatur ab eis huiusmodi de lectatio, sed potius a realibus coloribus, quisunt in oodlo, vel im pannis. illi enim imprimunto isionem talem, vel talem, secundum quod iudicantur va rij colores esse in panno, velcolo, fimile est de tonitruo, quod scindit lignum, & turbat vinùm, non quidem ratione soni, sed propter motum & fractionem aeris, vt dicit Commentator. ibidem

Ad tertium dicendum, quod bonum vniuersi dicitur consistere in ordine, non quia ordo rela tio sit bonitas vniuersi, sed ipsae naturae gradualiter distinctae, super quas intellectus fundat respectum ordinis dicuntur facere ad bohum vni uersi, & est simile huic de bono exercitus, ciuitatis, vel domus, quod simili modo consistit in ordine, vt Philosophus dicit 12. Metaph. manife stus est; autem, quod licet ciuitas bene ordinata reputetur bona, & male ordinata dicatur mala, nihilominus ordo ille non est, nisi ex imperio Ducis, nec habet esse, nisi ex opere intellectus, fimiliter, & vniuersum est realiter bonum, sicut & ciuitas, vel domus dicuntur realiter bonae, & tamen vt hic, & ibi est relatio ordit nis extra apprehensionem. vnde sufficit, quod voluntates ciuium, quo ad diuersa opera sint di stincta, & similiter naturae entium. bonitas enim non aliter in ordine consistit.

Et si dicatur, quod circumscripto omni intel lectu non erit vniuersum ordinatum. dicendum immo in potentia propinquissima ad respectum ordinis, nisi ex apprehensione.

Ad quartum dicendum, quod obiecta sensuum, quae sunt actiua, & motiua, & sensationes causantia necessario habent esse reale, obie cta vero, quae non sunt efficientia, sed tantum terminatiua, & habentia esse intentionale, & iudicatum non oportet, quod habeat esse extra, vt frequenter supra ostensum est in experientijs multis. fic ergo armoniae sonorum, distantiae, & propinquitates corporum, vniones, & contactus eorum similes, & dissimiles, & sic de alijs relationibus, quae cadunt sub iudicio sensuum intelligi oportet, quod sunt obiecta causantia sensationes, sed habentia tantum esse intentionale, & iudicatum; absoluta vero, circa, quae iudicantur huiusmodi relationes mouent effectiue, & causant sensationes. Ad quintum dicendum, quod rationem illam facit Simplicius super praedicamenta, sicut & super multas alias, quae hic tanguntur. dicendum ergo, quod reales scientiae inquirunt, circa substantias multas passiones, non existen tes imre, immo quae solum proueniunt ex consideratione intellectus, sicut Commentator dicit de tempore, & de num. 4. Physicorum, & Philosophus ibidem non existente triangulo aequalitas fuorum angulorum ad duos rectos non est relatio existentes realiter in tribus angulis suistum quia vna simplex realitas esset in tribus an gulis distincta: tum quia impossibile est, quod duo recti anguli non sint in actu, & per consequens nec aequalitas adeo inerit in actu: tum quia haec adaequatio non fit, nisi secundum considera tionem intellectus reducentis tres angulos, seu tres superficies angulures ad duas. sic ergo ad hoc, quod sint intime realessufficit, quod earum subiecta, & passiones sint primae intentiones econtrario tribus scientijs rationalibus, & sermocinalibus, quae versantur circa secundas intenriones.

Ad sextum dicendum, quod grammaticus di cit modos intelligendi oriri a modis essendi, non quia habitudines, quas exprimunt modi significandi habeant esse actu in rebus, sed in potentia tantum propinqua, ex qua cogitur intellectus ad formandum tales habitudines circares ipsas.

Ad septimum dicendum, quod ens per se oppositum enti per accidens, & enti in anima, quod consistit in compositione, & diuisione, & appellatur verum, illud inquam ens diuiditur in decem praedicamenta a Philosophus 6. Metaphysic. non intelligit autem Philosophus, quod omnia decem praedicamenta esse habeant in reextra, immo ibidem dicit oppositum, cum dicit quaedam praedicamenta copulantur cum alio, subdit etiam statim, quod cogitatio diuidit inter illa, & exponit Comm. vt saepe dictum est, quod praedi camenta, quae copulantur cum alio non essent, si anima non esset, Boetius quoque cum dicit esse decem genera rerum, accipit rem in sui communitate, prout dicit ens, vel aliquid, & est quid commune ad realitatem existentem extra, & ad realitentem existentem in anima.

Ad octauum dicendum, quod relationes faciunt compositionem cum substantijs, inquantum intellectus apprehendit quoddam constitutum ex ipsis, & suis substantijs, tamquam ex duabus quidditatibus, & hoc sufficit ad dicendum conceptum per accidens, ita vt constitutum non habeat propriam definitionem, sed tantum per modum acerui additi. vnde ad hoc currit intentio Philos. 7. Metaphys. cum dicit ex subiecto, & vbi, & ceteris praedicamentis fieri compositionem.

Ad nonum dicendum, quod entitas imanima est aliqua entitas, quae non competit figmentis, praesertim quia figmenta nullo modo habent esse extra nec actu, nec potentia; relationes vero sunt extra, in potentia, & actus earum completur ab anima. haec est ergo illa debilis entitas, quam re lationibus attribuit Commentator.

Ad decimum dicendum quod secundae inten tiones non sunt in rebus, nec actu, nec in propin qua potentia, sed tantum in remota, mediantibus primis intellectis; habitudines vero sunt in rebus in propinquissima potentia. statim enim inte llectus duobus albis apprehensis assimilat vnum alteri, & ideo Commentator rationabiliter reprehendit illos, qui dixerunt, relationes esse de secundo intellectis.

Ad vndecimum dicendum, quod intellectus decipitur circa ea, quae ipsemet fabricat, quando illa sunt in rebus in potentia sic propinqua, quod statim imperceptibiliter reducit eam in actu. tunc enim sibi videtur iam non talia fabricasse, sed in rebus reperisse in actu, & ita est de numeris, & tempore, & de genere, & differentia. videt enim ista esse in rebus, propterea quod imperceptibiliter, operatur & ideo dicit Auctor. sex principiorum, quod natura occulte operatur in his, propter quod omnis communitas naturalis est. videtur enim intelligi ista operatio naturae, & ob hoc dici occulta, quod videtur omnes communitates in actu facere, & complere; non facit autem, sed in potentia, secundum hoc ergo similitudo videtur generari, & corrumpi in albo generato termino, vel corrupto sine opere intellectus; non sic autem, nec corrumpitur eius actualitas, sed eius potentia propinqua, ita vt po sito termino intellectus cogatur ad reducendum in actum similitudinem, dum scilicet intelligit album, & aliud coalbum.

Ad duodecimum dicendum, quod circumscripto actu intellectus Petrus, & Paulus plus conueniunt secundum propinquam potentiam ad respectum conuenientiae, quam Petrus, & rosa, nihilominus respectus conuenientiae non est in actu, nisi reducatur per intellectum

Ad decimumtertium dicendum, quod ratio illa probat relationem quidditatiue differre a fundamento per hoc, quod corrumpitur ipso manente, & diuersificatur eodem permanente, non probat autem, quod illa quidditatiua realitas sit in actu in rebus sine opere intellectus, immo sufficit, quod per intellectum reducatur ad actum

Ad decimumquartum dicendum, quod accidens separabile est relatio, dato, quod non sit in rebus, nisi in potentia, & reducatur ad actu per intellectum. non posito enim termino intellectus ad actum eam reducere non poterit, etiam manente funda mento, ad hoc quidem, quod intellectus relationem reducat ad actum, necesse est, quod natura posuerit vtrumque torminum, in relationibus tamen tertij modi sufficit, quo d terminus ponatur per intellectum, sicut patet de scientia, & scibili, & idcirco talis relatio inseparabilis est a fundamento. semper enim eo posito intellectus opponit sibi terminum, & format relationem. sic ergo patet, quod relatio quandoque est accidens separabile. quandoque inseparabili a suo fundamento, quia quandoque solo fundamento posito intellectus format terminum, & habitudinem, quandoque non format habitudinem, nisi terminus a natura ponatur, & primum quidem genus relationum inseparabile dicitur a suo fundamento, sicut contingit in modo mensurati ad mensuram, & similiter in relõnibus, quae important aptitudinem, vel potentiam. tales enim non exiguuntur, vt ponatur actualiter termi nus in natura; secundum vero genus relationum dicitur separabile manente fundamento, dum terminus non manet, sicut patet in similitudine, paternitate, filiatione, & similibus. Ad decimumquintum dicendum, quod Simplic. hypostasim vocat non quidem realem existentiam, sed rationem quidditatiuam, quod patet: tum quia diuidit hypostasim contra solum nomen, dicens, quod aliqui dubitant, vtrum hypostasis habi tudo, vel solum nomen, & determinat, quod non est solum nomen, sed habitudo quaedam habens hypostasim

Tum quia dicit hyposasim habitudinis essequandam rationem incorpoream habentem esse in diuersis: tum quia dicit, quod si mentitur iudicium, & vanus est bonus intellectus, nihil vtique erit habitudo, si autem verum dicit, credere oportet intelligentijs nostris, tamquam entia spondentibus, & positioni eorum, quae sunt habitudines & ipsum ad aliquid in propria hypostasi: tum quis de relationibus, quae dicuntur secundum se, vtppue de duplo, simili, & aequali, quae formaliter su relatiua dicit, quod hoc principale habent habit nem, & secundum hāc subfistunt, sed non propter hoc aliquid aliud ab habitudine consideratur, ea ve ro, quae secundum accidens sunt ad aliquid, sicut ho mo, cui accidit esse duplum non subsistunt, nec considerantur secundum solam habitudinem. sic ergo patet, quod intentio Symplicij est loqui contra Stoicos, qui posuerunt solam substantiam habere hypostasim; omnia autem alia esse aliqualiter se habentia, nec importare aliquid quid ditatiue, sed diuersa nomina imponi secundum quod substantialiter, & aliter inter se copulaban tur, sic quod habitudines non essent aliquid inter illa, nec in se, nec in consideratione sequente naturam rei, seu reductione, quod erat in potentia ad actum.

Ad decimumsextum dicendum, quod magis repu gnat relationi esse in actu extra intellectum quam actioni, & passioni: tum quia manente producente, & producto transit actio, & suspendi posset etiam per diuinam potentiam, quod de relationibus non est verum. non en im similitudo potest ad nihilari manentibus duobus albis: tum quia satis patet de realitate actionis, & passionis, a quo sic causatiue, quia ab agente; non apparet autem de realitate similitudinis, quid inducat eam in albo existente in oriente, quando album aliud in occidente generatur: tum quia actionem, & passionem impedit medij seu spacij magnitudo. nec enim calor orien talis potest inducere calorem in occidente. vn de debilitatur, & vigoratur actio, secundum quod spacium breuiatur, vel prolongatur; non est au tem sic de similitudine, cum sit aequalis inter duo alba, siue sint coniuncta, siue per impossibile in finitum spatium fuerit inter illa. vnde patet, quod solus intellectus coniũgit alba sub ratione similium, dato quod distarent in infinitum; hoc autem natura facere non potest.

Et quod additur de vbi, quando, positione, & habitu, dicendum, quod quando dicit quidem hypostasim, seu quidditatiuam rationem existentem in rebus in potentia, sed completur per animam, sicut & actus patris, vt Comin. dicit 4. Physi. habitus vero, cum sit aliquid derelictum in corpore animato secundum rationem, vtpote esse tutum, quod importat armari. non enim significat solam circumdationem armorum, alioquin vnus lapis posset dici armatus, sed exprimit aliquid vltra circumdationem, quod intellectus concipit circa corpus circumdatuni, videlicet tutum esse, similiter etiam vestiri, aut anulari, aut calciari non dicunt circumdationem talium corporum circa corpus aliquod animatum, sed vltra circumdationem aliquid aliud secundum apprehen sionem derelictum, vtpote ordinari, decens esse, aut aliquid aliud; constat autem, quod talia non sunt, nisi in intellectu, & ideo non habent locum habitus, nisi circa homines, & circa corpus alia in ordine ad homines, inquantum mensa dicitur ornata, velequus phaleratus. Praedicamentum vero vbi, cum non sit, nisi aliquid derelictum a loco, impossibile est, quod sit res extra, cum non possit dari sibi efficiens. non enim potest alicui corpori dari, nisi mediante loco, vbi quidem posterius est ipso loco; locus autem nullam realitatem imprimit in locatum, & ideo nec mouens localiter causat vbi, tamquam aliquid reale; posito autem, quod vbi non sit ertra intellectum in actu, necesse est, quod positio, quae est qualificatio vbitatis multo minus sit actualiter in re extra

Et si dicatur, quod iacere, & sedere videntur quaedam realia, & in actu sine consideratione. dicendum, quod si ista accipiantur pro figuris corporum, quae sunt de genere qualitatis, verum est, qui sunt in natura huius figurae. Si vero referamus nos ad es se vbitatum aliter, scilicet iacendo, vel sedendo non est verum, quod sint, nisi ab intellectu. Ad decimumseptimum dicendum, quod circumscripto omni intellectu, verum est, quod ille est pater, & iste est filius, & quod duo alba similia sunt non quidem propter actualem habitudinem, quae existat in rebus, sed propter hoc, quod res sunt in propinqua potentia ad huiusmodi habitudines, & hoc patet dupliciter, primo quidem a simili, nos quidem dicimus, quod rex est rex, vel quod aliquis est Dominus, vel praelatus, etiam dato, quod nullus consideret, nihilominus nullus dicit, quod relatio dominij, vel principatus regalis sit aliquid in re extra in actu, alioquin sequeretur, quod electio alicuius ꝑsonae in regem, vel praelatum, & illius personae relationem realem videri. vnde cum dominium sit quid voluntarium, patet, quod non est ens, nisi in anima, & tamen non magis dicitur quis realiter, quam sit realiter Papa, vel Rex, dicimus etiam, quod aliquis est idem sibi ipsi, dato, quod nullus intellectus consideret, & cum constet, quod idē- titas non est relatio, quae existat in actu in re, sed intellectus format eam diuidendo idem in duo.

Secundo vero idem apparet ratione, propter hoc enim, quod ea, quae sunt in potentia vltimata in rebus dicuntur realiter nominare, quia imperceptibilis est reductio eorum in actu per intellectum, & quia non percipit hoc intellectus, ideo videntur esse in rebus sine opere intellectus, & ipsas denominare, & iterum cum circumscribitur omnis operatio intellectus, & deinde enũciatur, quod adhuc remanet Sortes tempore, nam relinquitur aliquis actus, vtpote ille, qui hic enunciat; ille autem est, qui reducit paternitatem in actu. Est ergo considerandum, illum accipi pro praecisis fundamentis dominij, & secundum hoc verum est, quod Rex est realiter dominus, esto quod nullus intelligat, quod consensus mutui voluntatum in rebus sunt subiectorum quidem ad obsequendum; Regis vero ad dominandum; quando vero sumitur pro relatione domi nij, non est verum, quod sit realiter dominus relatiue. vnde de omnibus istis cum dicitur de ali quo, quod est realiter, vel idem realiter sibi ipsi, intelligitur, quod habet realiter fundamentum paternitatis, & fundamentum identitatis, vt statim intellectus cogatur ad reducendum habitudines istas in actu, non autem intelligitur, quod sit realiter idem sibi ipsi realitate identitatis, quae sit relatio existens in actu in natura sine opere intellectus.

Ad decimumoctauum dicendum, quod opinio Stoicorum fuit, quod relationes, immo nec alia praedicamenta maxime septem non absoluta vltra substantiam non adderent aliquam hypostasim, aut rationem quidditatiuam. vnde dicebant, quod statio, & sessio non habent proprias hypostases, immo non sunt aliud, quam sedeus, vel stans, & quod haec fuerit eorum opinio patet: tum quia Philosophus 7. Metaph. eorum opinionem recitans dicit, quod forte quaeret aliquis vtrum ambulatio, & sessio significet ens, vel non ens, vt Comm. dicit, quod antiqui opinabantur, quod substantia est ens in rei veritate, & dubitarunt, vtrum accidentia sint ens, vel non ens: tum quia Simplicius super praedicamenta in c. dem re latione dicit, quod qui stationem, & sessionem ens esse negat videtur stoicam quandam consuetudinem sequi, nihil aliud, quam substantiam esse putant; dicta autem circa ipsam sine hypostasi existimans, & aliqualiter se habentia ipse vocans, & statim reprobans opinionem subdit, quod si statio est vnum genus entium, erit habens proprias hypostases, & erit statio altera a stante, & sessio altera a sedente, & statim subdit de praedi camento habitus, quod non est aliud, quam medium habentis, & quod habetur, & vlterius subdit, quod ipsum ad aliquid secundum habitudinem solam pensatur. Ex quibus colligitur, quod opinio Stoicorum fuit, quod huiusmodi praedicamenta non importarent aliquas medias entitates inter substantias, ita quod habitus apud eos non erat aliquod inter medium inter vestem, & vestitum, nec stare erat aliud a stante, nec relatio aliud a fundamento. vnde qui opinantur, relationem non differre a fundamento, nisi ratione termini connotati sunt in sententia Stoicorum. negant enim propriam hypostasim relationis, quae in so la habitudine per inodum cuiusdam interualli consistit. sic ergo patet; quod Stoici negauerunt a relationibus, & sex principijs proprias quidditates, & entitates formales dicendo, quod erant sola nomina, siue solae denominationes absque hypostasi, siue fundamentali ratione, quod etiam adhuc Philosophantes aliqui negant, vt apparuit supra in corpore quaestionis art. 3. in opin. 2. illi enim opinionis illius dicere voluerunt, quod sex principia non sunc, nisi sex praedicata absoluta, vt denominantia, & secundum hoc non habent propriam hypostasim, sed solam denominationem. non ergo inciditur in stoicam opin. dicendo, quod quidditates, & rationes for males praedicamentorum illorum sint in actu per intellectum, cum ista sit intentio Arist. 6. Metaphysic. vbi dicit, quod praedicata, quae copulantur cum alio diuidit, & distinguit. incidunt tamen in illam, qui dicunt praedicamenta ista for maliter esse solas denominationes absque hypo stasi quidditatiua, seu fulcimento formalis rationis, a qua denominationes huiusmodi accipiantur.

Ad decimumnonum dicendum, quod distinctio illa famosa relationum, quae dicta est in rebus in propinqua potentia, sic quod intellectus subito, & quasi vnica transmutatione imperceptibiter reducit eas in actu, sicut similitudo, paternitas, & similia, quae circa res concipit intellectus, de necessitate etiam subito, & quasi exterminatur primo aspectu esse in rebus; tales autem relationes appellantur reales, quae dicta vero sunt, quae in rebus non habent fundamentum propinquum, nec sunt in potentia vltima, sicut patet, de sinistro in columna, intellectus non format, uisi ex collatione ad aliquid aliud. vnde non apparet primo aspectu esse in re, immo quilibet statim d iscernit, quod sunt ab opere intellectus, & idi circo appellantur secundum rationem.

Ad vigesimum dicendum, quod creaturae dependent a Deo conseruante, conseruatio auttm non est sola habitudo, aut respectus de genere? relationis, immo est idipsum conseruatio, vel ac cipere esse a Deo continue, secundum aliquos, aut forte aliqua alia operatio, secundum quam crea tura manutenetur, vt in secundo dicetur. depen dentia ergo creaturarum realis est, & arguit, q praedicamentum actionis, & passionis sit quid reale; non autem de praedi camento relationis:

Ad vigesimumprimum dicendum, quod vnioma turae humanae, ad verbum non est habitudo de ge nere relationis, immo quidditatiua vnio, chfilius Dei quidditatiue sit homo, similiter existet tia corporis Christi sacramentalis in eucharistia, non est respectus praesentialitatis, & de his duobus videbitur in tertio, & in quarto.

Quod vero additur de compositione, dicendum, quod inter formam, & materiam non est vnio, sed vnitas. constituunt enim vnum simpliciter, nec sunt inter se realitates praecise, quae vniantur, & congregentur per modum acerui. magis enim sunt vnum, quam rectitudo, & linea, de quibus patet, quod non interuenit relatio mere vniens illa, sed sunt vnum sine tali vnione, & idem intelligendum est de subiecto, & accidente, similiter etiam in compositio quanto manifestum est, quod par tes non vniuntur per relationem mediam, alias es sent infinitae vniones, sicut infinitae partes. vnde partes quanti non sunt vnum vnione, sed continuitate. sic ergo saluatur omnis compositio, absque hoc, quod sit necesse ponere, relationen esse reale quid in natura sine opere intellectus.

Et si dicatur, quod saltem compositio cumuli, aut acerui est quaedam relatio, dicendum, quod immo est forma, vel figura de quarta specie qua litatis. lapides enim constituunt cumulum, quia conueniunt sub aliqua vna figura regulari, vel irregulari, & sub aliqua vna forma, non propter relationem vnionis, alioquin essent multi acerui, sicut sunt multae vniones. vnde non dicitur vnus aceruus, nisi ab vna forma de quarta species qualitatis, sicut lapides, & cementa dicuntur vna domus.

Ad vigesimum secundum dicendum, quodrelatio suscipit magis, & minus, dato, quod non sit in actu, nisi ab anima, & hoc patet de similitudine. si enim vt supra dictum est, similitudo sit quoddam iudicium ind istinctum inter duas albedines conuenit illud iudicium suscipere magis, & minus, nam albedo in eodem gradu existens cum alia habet iudicium indistinctius, quam si fuerit in gradu inferiori, & similiter intelligi oportet de habitu. dicitur enim quis armatior, quanto tutior ex multiplicatione armorum va de illud, quod in sola apprehensione consistit potest suscipere magis, & minus, vt patet.

Ad vigesimumtertium dicendum, quod relatio mutationem facit secundum rationem qui dem, dum posito fundamento, & termino intelectus reducit eam in actu, vt patet de duchm albis, dum apprehenduntur actu similia: secum dum rem vero ratione fundamentorum, qui⸗ non aduenirde nouo, nisi acquisito alicubi aliquoabsoluto, in fundamento scilicet, vel in termino, & ad hoc tendunt auctoritates Ambros. Hilarij, & Augustini.

Ad vigesimumquartum dicendum, quod nulla relatio est terminus motus, vt expresse patet ex quinto Physic. vnde nulla entitas, quae habeat rationem interualli immediate oritur, seu cau satur, nisi actio, quae oritur ab agente, & passio, quae infertur ab actione, eo modo, quo supra expositum fuit; relatio vero quando, vbi, situs, & habitus omnino acquiruntur alio acquisito, nec realiter oriuntur extra in existentia, sed tantum in anima, pro eo, quod sunt posteriora subiectis, in quibus sunt & terminis, ad quos sunt; & idcir co producens subiecta, & terminos producit illa in potentia; intellectus vero reducit ea in actu. Quod ergo de motu caeli, qui est ad vbi, vel de motu ignis, qui est contineri a concauo lunae, vel ad situm superiorem, dicendum, quod motus caeli non est directe ad vbi, sed est circa terram, motus quidem localis non habet termi nos per se, nisi terminos magnitudinis, circa quos fit motus. non enim per motum localem acquiritur respectus praesentiae mobilis ad magnitudinem, super quam sit motus, nisi ex conse quenti: praesentia namque est posterior natura corporibus praesentibus, & ideo praesupponit ea. similiter etiam non mouetur ignis ad conti nentiam, seu circumscriptionem passiuam: nam ista derelinquitur a corpore circumscribente, & ideo motus per prius attingit circumscribens, quam derelinquatur passiua circumscriptio in mobili, & motus caeli per primum attingit con uexum terrae. secundum hoc ergo patet, quod il lae relationes, & vbitates, & situs, & habituationes sunt posteriora motu locali, & per se terminis eius, & per consequens non possunt esse realitates, quia non causat eas motus immediate, vt patuit, sed nec mediantibus corporibus attinctis, quia corpora ista non actiua, nec causant tales causalitates, si ponerentur, posent immediate imprimi, seu causari.

Et dicatur, quod hoc videtur contra sensum, nam coniungens duos lapides videtur direce mouere ad vnionem lapidum, & ita relatio vnionis est per se terminus motus localis, vt videtur, dicendum, quod nullo modo motus terminat ad vnionem, sed terminatur ad ipsummet lapidem, vel ad vltimum magnitudinis, super quem mouetur alius lapis, quod patet: tum quia si tolleretur alius lapis, auferretur etiam vnio, & tamen totus motus alterius lapidis, vsque ad vltimum magnitudinis, super quam fiebat motus, adhuc poterit remanere: tum quia in illo quiescit lapis, tamquam in termino, quod fuit per se terminus motus; non quiescit autem in vnione, quinimmo vnione per ablationem alterius lapidis semota, adhuc remanet lapis alius quiescens. vnde manifestum est, quod vnio, & praesentia, & omnia alia accidunt motui locali. Et si dicatur vlterius, quod non est verum de praesentia mobilis ad partes magnitudinis, quod illa accidat motui locali, immo videtur esse ma teria motus localis, quia praesentia fluente, sunt materialiter ipse motus, dicendum, quod non est verum, immo consequuntur translationem secundum leges, cum praesentia sit posterius quid respectu mobilis, & magnitudinis, & idcirco motus contingere non potest praesentiam vbi, quatenus prius attingit magnitudinem ipsam. non est ergo motus localis praesentiae fluentes, sed est translatio mobilis secundum partes magnitudinis. vnde hoc est speciale in motu locali, quod motus aliqui non sunt sola transmutatio subiecti, sed partes formae acquiruntur, & ideo non sunt solae transmutationes, immo rei productiones; motus vero localis non est, nisi translatio mobilis secundum partes praeexisten tis quantitatis, nec acquiritur a mobili directe per motum localem, nisi partes magnitudinis, immo non est, nisi translatio mobilis, nec repugnat corporibus ingenerabilibus, & incorruptibilibus, quod nullum reale nouum produ cant, sed tantum praeexistens acquirant.

Et si quaeratur, in quo praedicamento sit motus localis materialiter Commentator respondet 3. Physic. quod transmutatio, quae est in vbi numeratur in quantitate, & ideo continuitas, & diuisibilitas motus localis sumitur a magnitudine, & hinc est, quod nominatur motus localis, quia est directe ad locum, vt sit motus rectus, vel circa locum, si sit motus circularis, accipiendo locum non pro superficie ambiente, sed pro super ficie quiescente, circa quod sit mo tus in motu circulari, vel super quam motus in recto.

Si vero quaeratur, in quo praedicamento sit formaliter, & prout est in mobili subiectiue, respondet Cemmentator 5. Physicor. quod motus secundum formam suam, hoc est, secundum quod transmutatio coniuncta cum tempore est in praedicamento passionis. vnde nihil est subiectiue in mobili, nisi talis transmutatio secundum partes magnitudinis.

Ad vigesimumquintum dicendum, quod Philos. definiens relationem per esse ad aliud accipit es se, non quidem pro actuali existentia in re extra, sed pro quidditatiua ratione. Vel dicendum, quod actuale esse relationis, per actionem animae reducitur, & inducitur in rebus, in quibus relatio est in potentia vltimata. vnde cum esse diuidatur per esse in anima, & in re extra, apparet, quod ratio non concludit.

Quod vero additur de relationibus secundum esse, & secundum dici. dicendum, quod absoluta sunt relatiua secundum dici, manus, & caput dicuntur alterius, scilicet animalis, nec tamen esse manum est esse relatiuum. vnde manus est relatiuum secundum dici, pater vero secundum esse, non quia in patre sit relatio existens extra. In manu vero est relatio, sed quia manus impor tat relationem formaliter: nam esse manum non est esse relatiuum, pater vero illam importat, sed de hoc amplius in quaest. seque Ad vigesimumsextum dicendum, quod illae circumstantiae rerum, quae per relationem, & sex principia importantur, praeterquam per actionem, & passionem non reducuntur ad actum, nisi per animam intellectiuam, vel sensitiuam, quia per vtramque apprehensionem ista possunt reduci in actum.

Ad vigesimumseptimum dicendum, quod ex relatione, & rebus absolutis, quae sunt ad ipsam relationem in potentia propinqua, resultat vnum compositum apud apprehensionem, quae reducit relationem in actu: illud autem constitutum componitur ex rebus, quae sunt fundamenta, & ex relationibus ipsis, tamquam ex materia, & forma, & idcirco Philosophus agens de rerum principiis mentionem fecit de relatione.

Ad vigesimumoctauum dicendum, quod licet praedicamenta, de quibus actum est, non habeant esse in anima, non tamen dicuntur aequiuoce praedicamenta cum illis, quae sunt praedicamenta realia, sed per posterius, & analogice, sicut nec dicuntur aequiuoce entia.

Vel dicendum, quod cum praedicamentum sit ordinatio praedicabilium secundum sub, & supra; entia vero, quae sunt in anima aeque praedicentur de se inuicem, sicut ea, quae sunt extra, immo ea, quae sunt extra non habent rationem praedicabilium, nisi prout capiunt esse in anima, non apparet, cur relatio, & cetera principia non participent aeque rationem praedicamenti, & ordinationis praedicabilium, sicut alia entia, quae sunt in actu, & complete in natura.

Ad vltimum dicendum, quod relatio habet propriam certitudinem quidditatiuam, & proprium esse, ac propriam actualitatem, per hoc, quod anima reducit eam de potentia, secundum quam latebat in rebus ad actum, & complemen tum, nec Auicenna plus concludit.