Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

CIRCA primum ergo. considerandum est, quod isti termini speculatiuum, & practicum possunt quadrupliciter combinari in ordine ad aliquem habitum.

Primo quidem, vt sit pure speculatiuus. Secundo vero, vt sit pure practicus. Tertio, vt sit simul speculatiuus, & practicus. Quarto quoque, vt nec sit speculatiuus, nec practicus, & secundum hoc diuersificantur Doctores in ista quaestione.

Opinio Henrici in Summa, art. S. q. 3.

VOLVERVNT enim aliqui dicere, quod iste habitus esset pure speculatiuus, & hi fuerunt trifurcati. nam aliqui ipsum dixerunt speculatiuum, quia finis est mera speculatio, pro quorum opinione sunt rationes tres in arguondo primo loco inductae. Haec autem positio stare non potest, quia illa speculatio, quae finis ponitur, vel est speculatio viae, ita quod speculatio secundum istum habitum sit finis, & hoc est euidenter contra auctoritates Sanctorum, qui dicunt istum habitum ordinari ad Charitatem, ad Fidem, & Spem, & alias virtutes: vel est speculatio patriae, & hoc non faceret habitum istum speculatiuum, tum quia omnis scientia ad felicitatem, & beatitudinem finaliter or- dinatur, sicut dicit Auicen primo Methaphysicae, & nihilominus certum est, quod non omnis scientia est speculatiua, tum quia non omnis speculatio facit habitum speculatiuum, sed illa tantum, quae elicitur illo habitu mediante, alioquin Moralis, quae disponit intellectum ad speculationem, secundum Commentatorem, qui ait, quod non est remotum, quod virtutos morales faciunt ad scientiam, & maxime castitas esset speculatiua. constat autem, quod speculatio patriae non elicitur isto habitu mediate. ergo habitus istenon est pure speculatiuus.

opinio quorundam, quod habitus si speculatiuus, esto quod dilectio su finis.

PROPTER quod alij dicentes ipsum purespeculatiuum concesserunt dilectionem, finem istius, sequendo auctoritates Sanctorum Sed quia dilectio est actus voluntatis respectu vltimi finis, qui non est operabilis, ideo dixerunt, quod non obstante hoc, erit pure speculatiuus, sed hoc motiuum non est sufficiens, tum quia Deus est operabilis a nobis, inquantum attingibilis per operationem intellectus, & voluntatis: tum quia circa huiusmodi operationes possibile est errare. quare indigent habitu dirigente, qui quidem practicus erit.

Opinio aliorum, quod est speculatiuus, quia habet actum voluntatis pro fine.

PROPTER quod alij concedentes ipsum speculatiuum, & quod dilectio sit finis eius, dicunt, quod nullus habitus est practicus, qui extenditur ad dirigendum actum voluntatis, sed qui extenditur ad extrinsecum opus. quod quidem stare non potest, tum quia prudentia rectam faciens electionem, & dirigens actum voluntatis est practica, vt patet sexto Ethicor. non quia exterius operetur, sed quia facit rectam electionem voluntatis: tum quia Aristoteles vbi dicit expresse, quod mens, quae mouet per motum finis, & cuius gratia voluntatem, est practica. ergo si iste habitus moueat ad dilectionem charitatiuam, & ipsam dirigat non erit speculatiuus. Nec valet, si instetur, quod omnis habitus & actus speculatiuus causat dilectionem in voluntate, pro eo quod talis dilectio non est intenta, nec finis habitus: Theologia vero ex intento ordinatur ad dilectionem.

Opinio Varronis in primo Sent. quaest. prima, quod sit practicus.

VOLVERVNT ergo dicere alij, quod finis huiusmodi habitus est scire operari, vel cognitio veri, vt confesse, hoc est concorditer, & consonanter se habens appetitui recto tendenti in bonum supernaturale Diuinum modo supernaturali. sicut enim prudentia se habet ad omnes virtutes morales, nec actus eius sunt ipsae virtutes, nec nuda speculatio, sed vera speculatio, & cognitio confesse se habens appetitui recto est actus, & finis prudentiae secundum Philosophum: sic Theologia quasi prudentia supernaturalis aspicit omnes virtutes Theologicas, & morales infusas per modum cuiusdam regulae di rigentis, & ideo finis eius non potest esse pura speculatio, sed nec ipsae virtutes, sed ipsa veri speculatio confesse se habens appetitiui recto in esso supernaturali per has virtutes constituto. sicut ergo prudentia naturalis est practica, sic habitus iste practicus est, cum sit quaedam supernaturalis prudentia, vt est dictum. Sed haec opinio falso innititur fundamento, vt videtur, scilicet, quod scire operati sit finis habitus practici, & non operatio ipsa. expresse enim dicit Philosophus oppositum primo Ethic. quod finis moralis scientiae non est cognitio, sed actus. certum est autem, quod loquitur de cognitione, quam elicit moralis scientia, quae non est alia, quam scire operari, & in secundo dicit, quod non vt sciamus quid est virtus, scrutamur, sed vt boni efficiamur, quia nullum vtique esset proficuum eius: & secundo Metaphysicae dicit, quod speculatiuae finis est veritas, practicae vero opus. & potest ratione declarari, quando enim aliquis habitus est principium duarum operationum, quarum vna est potentior altera, potentiorem habet pro fine, sed habitus practicus est principium tam actus intellectus, qui est scire operari, quam operationis exterioris, vnius quidem elicitiue, alterius vero directiue, & exterior operatio est potior, sicut secundo Ethic. dicit Philosophus, ergo illa erit principaliter finis habis tus practici. Nec obstat quod dicitur sexto Ethicor. verum confesse se habens appetitui recto es se bonum practici, intellectus est quidem bomuni fermuu e seeuu fuaee, utimatum, im-

Opinio Henrici Anglici in Summa sua, quaest. 3. art. B.

PROPTER quod alij concedunt ipsum practicum, pro eo quod virtutes sunt fines, sed vt operibus coniunctae, & pro hac est prima ratio inter illas, quae adducuntur secundo loco, sed haec opinio non videtur probabilis, tumquia charitas, & actus dilectionis est in se perfectissimus, & videtur per se intendi a Diuina scriptura; non propter opera, immo magis opera propter dilectionem: amans enim, omnia quae operatur ordinat ad amorem, & operatur propter dilectionem, & ita dilectio vt per se sumpta, & pure habet rationem vltimi finis: tum quia credere, esto, quod nulli alteri operi coniungatur, est finis istius habitus secundum illud Augustini, quod "huic scientiae tribuendum est id, quo fides saluberrima gignitur, defenditur, roboratur", non est igitur iste habitus practicus, quia or dinatur ad charitatem, & fidem prout in opera exteriora prorumpunt, immo magis vt per se sumpta fides, & charitas intenduntur.

Opinio Scoti, quod est practicus, quia prima praxis est actus voluntatis. in prologo primi sent. q. 4 & 5.

ET ideo alij concedentes, quod dilectio per L se, & absolute sumpta, sit finis, nihilominus dicunt istum habitum practicum, quia prima praxis, & operatio, ad quam dirigendam cognitio se extendens, dicitur practica, haec inquam operatio est actus voluntatis, actus vero exteriores aliarum potentiarum secundario sunt praxes, a quibus intellectus, aut habitus practici nominantur: haec autem opinio, etsi vera sit, quoad hoc quod dicit, ex operatione voluntatis, intellectum fieri practicum, quia extenditur ad eam, non tamen verum est, quod operatio voluntatis, sit tantummodo prima praxis, immo potest esse etiam operatio intellectus; alioquin Logica non esset practica, cuius oppositum inferius ostendetur, nec Theologia prout ordinatur ad nutriendum credere, & gignendum, vnde vniuersaliter omnis habitus practicus est, qui ordinatur ad aliquam operationem, vel actum, quem ipse non elicit: sed alius habitus, siue sit actus intellectus, siue potentiae cuiuscunque.

Opinio Gofredi quolib. 9. q. 1.

VOLVERVNT autem aliqui alij dicere, quod iste habitus sit & practicus, & speculatiuus simul, & isti sunt trifurcati. Nam aliqui ponunt eum esse duos habitus, vnum moralem & practicum, vt vbi Theologia tractat de virtutibus, vitijs, & praeceptis, & alium speculatiuum, vt vbi tractat de Trinitate, & emanationibus personarum, & similibus. haec autem opinio fulciri potest duabus rationibus quarto loco superius inductis; quibus non obstantibus nullatenus stare potest: tum quia fides & habitus adhaesiuus respectu omnium, quae in Biblia continentur, siue moralia sint, & praecepta, siue speculabilia, & Diuina, vnus habitus est; ergo & Theologia declaratiuus habitus omnium, quae in Biblia continentur, & omnium, quae creduntur vnus habitus erit: tum quia inconueniens est, vt videtur, quod ex vno studio Theologico simul duo habitus acquirantur: tum quia non est rationale, quod scriptura Diuina ita moralem materiam cum speculabilibus permisceret etiam infra idem capitulum, immo etiam infra tres lineas aliquando, si intenderet duos distinctos habitus generare.

Opinio S. Thomae, parte prima q. 1. art. 4.

ET ideo alij concedentes, quod est speculatiuus, & practicus, dicere voluerunt, quod est secundum quid practicus: & simpliciter speculatiuus, vt remaneat vnus habitus. & pro ista opinione sunt rationes duae tertio loco superius inductae. Quibus non obstantibus minime stare potest. impossibile est namque duas differentias diuisiuas in vna specie conuenire sic, quod vna insit secundum quid, & alia simpliciter, vt patet: quod rationale, & irrationale, quae sunt animalis differentiae diuisiuae, nunquam concurrunt in vno aliquo animali, quod sit simul rationale secundum quid, & irrationale simpliciter, vel e contrario. Sed practicum, & speculatiuum sunt diuisiuae scientiae, vt patet sexto Metaphyf. ergo nullus habitus vnus est secundum quid practicus, & simpliciter speculatiuus. ergo huiusmodi habitus non est vnus, cuius oppositum isti dicum. vnde non apparet, quin ista duo dicta adinui- cem contradicant, scilicet, quod sit vnus habitus, & quod sit simpliciter speculatiuus, & secundum quid practicus.

Praeterea: Quando aliquae differentiae extremae concurrunt in medio, tunc non potest dici, quod insi aliqua simpliciter, vt quia cō gregatiuum, & disgregatiuum insint rubeo, idcirco non potest dici rubeum disgregatiuum simpliciter, ne sit album: nec congregatiuum simpliciter, ne sit nigrum: licet forte magis congregatiuum sit, quia ad nigredinem magis vergit. Sed practicum & speculatiuum insunt isti habitui. ergo non potest dici simpliciter speculatiuus, licet for san magis speculatiuus, quam practicus; vndequia media, & mixta non sunt aliquod extremorum in actu, sequitur, quod si habitus iste est medius, & mixtus ex speculatiuo, & practico, quod non sit speculatiuus, nec practicus formaliter, cu ius oppositum isti dicunt: vnde contradictio est quod sit formaliter speculatiuus, & quod sit miutus, ex speculatiuo, & practico, vt videtur.

Praeterea: Quandocumque aliquis habitus agit de actibus humanis, prout ordinantur ad spe culationem, & speculabilia, debet dici simpliciter speculatiuus, & nullo modo practicus, quod patet ex opposito: nam moralis scientia tractat de partibus animae, & de obiecto voluntatis, & de multis alijs, quae speculabilia sunt; sed quia omnia in ordine ad mores, idcirco totaliter dicitur practicus, & nullatenus speculatiuus: sed secundum istos positores ille habitus tractat de actibus humanis in ordine ad cognitionem tantum. ergo totaliter est speculatiuus, nullo modo practicus, cuius oppositum isti dicunt.

Opinio aliorum, quod sit simpliciter practicus, & secundum quid speculatiuus.

PROPTER quod alij oppositum dixerunt, quod videlicet principaliter est practicus, & secundum quid speculatiuus. haec tamen opinio est impossibilis ex eisdem, & iterum de omni scientia quantumcumque practica, poterit idem dici. omnis enim practica scientia speculatur, scit, & considerat, vt patet 2. Met. & ad hoc liber Ethicorum multa speculabilia conside rat, vt patet in fine primi. & tamen est simpliciter practicus, & nullo modo speculatiuus.

Opinio Aegydij in primo Sentent. in prooemio. dicentis, quod affectiua est, & Ioannis Parisiensis dicentis, quod amatiua, & aliorum dicentium, quod contemplatiua.

VOLVERVNT ergo alij dicere, quod hic habitus de quo loquimur non est practicus, nec est speculatiuus, & isti trifurcantur, quia dixerunt: hij quidem quod est affectiuus, quia afficit voluntatem, hij vero, quod est amatiuus, quia ordinatur ad amorem, & charitatem: hij vero quod est contemplatiuus, quia contemplatio dicit actum intellectus cum complacentia voluntatis. Sed istae tres positiones deficiunt in vno, quia ponunt aliquem habitum intellectualem non includi sub hijs duabus differentijs pra- cticum & speculatiuum, cuius oppositum dicit Philosophus.

Praeterea: Primo, & nono Ethic. tractat de amicitia, & tamen Aristoteles nunquam dixit habitum ex illorum duorum librorum studio generatum affectiuum fore, vel contemplatiuum, vel amatiuum, sed tantummodo practicum. ergo & iste habitus practicus remanebit, esto, quod ordinetur ad affectionem, & charitatem.

Praeterea: Prudentia est habitus practicus, sed prudentia, & actus eius ordinantur ad rectitudinem affectionis primo & per se. rectificando onim affectionem, rectificantur, & opera. ergo habitus ordinatus ad affectionem, practicus dici potest. & haec sufficiant de opinionibus Doctorum.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Vnde sumitur practicum, & quomodo practicum, & speculatiuum se habeant ad scientiam, & ponitur definitio praxis contra Scotum in prologo 1. Sent. q. 4 & 5.

CIRCA secundum vero considerandum est, quod visum fuit aliquibus: habitum dici pra cticum ab aliqua praxi, & operatione. quae autem essset illa: vtrum exterior, & inferiorum potentiarum; vel interior, & ipsius voluntatis, vel interior, & ipsiusmet intellectus, dubium extitit. Dixerunt tamen isti, quod operatio, quae habet rationem primae praxis, est operatio voluntatis. vnde definiunt praxim, quod est operatio alterius potentiae ab intellectu naturaliter posterior intellectione, nata conformiter elici rationi rectae, adhoc vt sit recta: hae autem conditiones possunt multipliciter declarari.

Prima quidem, quod sit operatio alterius potentiae ab intellectu. Aristoteles enim non posuit alium modum operationum, nisi manentium intra intellectum, & euntium extra intellectum. Intellectus autem qui dirigit operationes, quae sunt extra ipsum, videtur extendi extra seipsum, & ita esse practicus; quia intellectus sua extensione fit practicus, secundum Philosophum. ergo operatio a qua habitus est practicus, est extra intellectum.

Praeterea: Certum est, quod voluntas finis, & dilectio est in voluntate, sed respectu talis operationis: dum tamen circa eam contingat recte agere, & errare, poni potest habitus diligens, qui sit practicus. ergo operatio, a qua habitus dicitur practicus, sufficit, quod sit intellectum, & per consequens omnis operatio voluntatis est praxis, a qua habitus intellectuales practici dici possunt.

Praeterea: Illa operatio est practica, a qua omnes aliae practicae dicuntur: sed ab actu volun tatis omnes exteriores operationes dicuntur pra cticae, & per eam conformantur intellectui, & rectae rationi, quia subsunt videlicet imperio voluntatis. ergo actus voluntatis, maxime praxis erit: non ergo operationes intellectus dicuntur praxes, nec solae operationes exteriores, immo operatio voluntatis. bene ergo dicitur in ista definitione praxis, quod est operatio alte- rius potentia ab intellectu. Secunda vero conditio est, quod sit naturaliter posterior intellectione. hoc quidem apparet, quoniam operationem priorem naturaliter intellectione, intellectus regulare non potest. Sed habitus practicus dicitur esse practicus ab operatione, quam regulat. ergo illa operatio debet esse naturaliter posterior intellectione.

Praeterea: Actus potentiae vegetatiuae nullo modo sunt practici, quia non subsunt directioni intellectus, pro eo quod sunt priores operatione intellectiua. ergo requiritur, quod operatio, quae est praxis intellectione, sit prior. Tertia vero conditio ex hoc patet: dicit enim Philosophus, quod recta electio sequitur rationem rectam. hoc autem non solum verum est de electione stri cte sumpta, quae est respectu eorum, quae ad finem sunt, immo veritatem habet de omni electione; sed operatio, quae est praxis est actus voluntatis: elicitus quidem sicut volitio, imperatus autem sicut actus aliarum potentiarum. er go rectitudo omnis praxis est ex conformitate ad intellectum.

Praeterea: Augustinus dicit, quod intellectus intelligit sibi, & alijs: sed hoc non esset verum, nisi operationes aliarum potentiarum essent aptae natae ab intellectu dirigi, qui intelligit ipsas. ergo operationes aptae natae dirigi ab intellectu, & sibi conformari dicendae sunt praxes, quia intellectus, qui alijs potentijs intelligit, practicus appellatur.

Hic ponitur Conclusio, quam infert Scotus ex praedictis, scilicet quod volitio est prima praxis, & aliqua alia.

POSSVNT autem inferri aliqua ex praedictis. primum quidem, quod prima praxis est actus voluntatis: quod patet, quia actus imperati non sunt apti nati intellectui conformari, nisi ratione volitionis: sed primum conformabile est prima praxis. ergo volitio habebit rationem praxis primae.

Secundum vero, quod volitio habet rationem praxis circumscripto omni actu imperato, vel operatione exteriori, quod patet: tum quia cum aliquid est primo tale, coniunctum cum aliquo posteriore, si separetur ab illo, adhuc remanet tale; sed actus voluntatis elicitus est prima praxis, si coniungatur illi aliquis actus alterius potentiae: ergo dato, quod non sit actus alterius potentiae aliquis sibi coniunctus, adhuc erit praxis: tum quia appetitus intellectiuus habet rationem principij, & motiui, sicut & sensitiuus secundum Philosophum, & Commentatorem: sed actus appetitus sensitiui, & motio eius a ratione est praxis, ergo & motus voluntatis, esto quod non sit aliquis habitus in appetitu sensitiuo, nisi forte oppositus, rationem praxis habebit.

Tertium vero, quod infertur hoc est, quod ratio habitus practici in duplici relatione aptitudinali consistit, videlicet in ratione prioritatis, & naturalis conformitatis: & hoc patet ex definitione praxis superius assignata. de prioritate quidem ex secunda conditione praxis, quae debet naturaliter esse posterior intellectione, de conformitate vero, quia debet nata esse elici conformiter intellectui recto. Sunt autem aptitudinales huius relationes, quia non est de ratione habitus, vel actus practici, quod actualiter extendatur ad conformandum sibi aliquam operationem: quia non necessario habitum, vel actum practicum, praxis, & operatio concomitatur.

Quartum vero est, quod speculatiuum, & practicum non sunt differentiae essentiales scientiae, seu notitiae in communi: nullus enim respectus est formalis differentia absoluti. ratio autem pra ctici consistit in duplici respectu aptitudinali, & ratio speculatiui in priuatione vtriusque. ergo non possunt esse differentiae essentialiter diuidentes scientiam, quae est aliquid absolutum. sunt ergo propriae passiones sicut par, & impar nume ri, & rectitudo, ac curuitas lineae. Ita quod diuisio scientiae per speculatiuam, & practicam, est quasi diuisio generis per passiones proprias specierum.

Quintum vero infertur, quod ratio practici non sumitur a fine, sed ab obiecto: quod patet, quia quod operatio possit intellectui conformari, est ex natura obiecti, quod quidem contingens est, & operabile ab homine. Et iterum, quod operatio sit posterior, oritur & ex intellectu, qui est prima potentia naturaliter, & ex obiecto dirigibili per intellectum: habet autem obiectum, vnde haec oriantur, siue proponantur vt finis, siue non. ergo ratio practici, & istius respectus duplicis non oritur ex fine. Et confirmatur, tum quia aptitudinales isti respectus non compe tunt vni scientiae, & non alteri, nisi ratione absoluti; illud autem absolutum non habet istam aptitudinem ex fine, sed ex forma, quae quidem non dependet ab intellectu totaliter, non habet autem hanc aptitudinem ex intellectu, habet er go ex obiecto: tum quia finis non causat, nec mouet, nisi dum amatur, vt patet 12. Met. habitus autem est practicus, dato quod nil intendatur actualiter, vt ametur.

Sextum vero est principale, quod Theologia est proprijssime practica. illa enim cognitio est practica, quae est aptitudinaliter conformis volitioni rectae, & naturaliter prior ipsa: cum volitio sit praxis, vt superius dicebatur, sed Theologia est necessaria intellectui creato, vt sit conformis actui voluntatis causatae, quae est Dei dilectio, atque ipsam rectificans, & est etiam naturaliter prior ea: quod quidem manifestum est in Theologia, quae est de necessarijs. nam ex consideratione Dei trini, & vni, & aliarum veritatum apparet, quis debet esse finis nostrae voluntatis, & qualiter est ferendum in ipsum, & quibus vijs, & operationibus: ita quod ex hac cognitione sumuntur principia rectitudinis in omni nostra volitione. de Theologia quoque, quae est de contingentibus idem patet: ergo Theologia erit peni tus practica.

Quod operatio respectu cuius habitus dicitur practicus potest esse in intellectu contra Scotum, & probatur quod Logica sit practica.

QVAMVIS autem in praemissis multa sint bene dicta, illud tamem, quod dicitur praxim, a qua dicitur habitus practicus, es se operationem alterius potentiae ab intellectu, quasi nullius operationis intra intellectum manentis, possit poni habitus practicus directiuus, veritatem non continet, vt videtur: immo Logica est habitus practicus, & Rhetorica, & vltra omnes intellectuales habitus, qui dirigunt actus alios mediante alio habitu a se ipsis elicitos in t intellectu. Quod quidem potest multipliciter declarari. ille enim habitus, qui habet rationem actiuae potentiae, & virtutis, vtique est habitus pra cticus, & actiuus. Sed Philosophus dicit, Rhetoricam esse virtutem quandam, & Commentator vocat eam potentiam, & facultatem quandam, & idem est dicendum de Logica, cum Rhetorica sit assequutiua Dialecticae, vt patet I. Rhetor. ergo Rhetorica, & Logica & similes sunt habitus practici, vt videtur.

Praeterea: Ille habitus, qui non caret respectu conformitatis, nec prioritatis, nec actiuitatis, nec directiui, non videtur esse speculatiuus: immo si habet hos respectus, habet aliquid vltra ra tionem speculationis, & idcirco est practicus: sed Logica est huiusmodi: habet enim respectum regulantis in ordine ad actus intellectus aliarum scientiarum, & dirigit alias scientias, & est prior eis, cum sit vanum quaerere simul modum sciendi, & scientiam, vt dicitur 2. Metaphys.ergo logica & similes sunt practicae, & non speculatiuae.

Praeterea: Nullus habitus cuius finis non est actus proprius, sed actus alterius habitus potest poni speculatiuus. talis enim non est gratia sui, quae ponitur vna conditio speculatiui habitus in 1. Metaphys. Sed Logica, & similes non habent pro fine actum proprium mediantibus ipsis elicitum, sed actum aliarum scientiarum mediantibus ipsis directum: vnde non sunt gratia sui, sed propter introductionem, vt patet in eodem: ergo non erunt speculatiuae, sed magis actiuae. Praeterea: Ille habitus, qui extenditur extra actum suum, est vtique practicus, cum ratio practi ci in extensione consistat, iuxta illud Philosophi: Jntellectus extensione fit practicus: sed Logica, & alij habitus similes extra se extenduntur. ergo erit habitus practicus.

Praeterea: Nullus artifex diuiditur in docentem, & vtentem, nisi sit practicus: vtendo quippe illo dicitur practicare, vt patet de Medicina, sed Logica diuiditur in docentem, & vtentem. ergo Logica erit practica.

Praeterea: Nullus speculatiuus habitus operatur suum obiectum. Astrologia enim non facit coelos, nec Physica herbas, vel lapides: actiua vero agit & operatur circa ipsum. vnde dicitur 6. Metaph. quod actiua est respectu operabilium, quorum principium est in nobis: sed logicus per habitum Logicae facit orationes veri expressiuas; vt propositiones, & syllogismos: Rhetoricus etiam facit sermones persuasiuos: haec autem sunt subiecta in eis. subiectum enim Logicae non est mo- dus sciendi, nec intentio secunda: vt aliqui dicere voluerunt, sed oratio veri, & conceptuum expressiua; cuius species sunt tres, scilicet dictio, conceptus simplicis expressiua, quae est subiectum in libro Praedicament. secundum Boetium in com mento, & propositio, siue enunciatio complexorum conceptuum expressiua, quae est subiectum in libro Periermenias. & syllogismus discursiuorum conceptuum expressiuus: qui quidem, vt sumptus simpliciter, & in genere, est subiectum in libro Prior. vt demonstratiuus autem in lib. Posterior. vt dialecticus vero, & tentatiuus in lib. Topicorum. & vt sophisticus in libro Elenchor. con stat autem, quod non solum ista speculatur Logi ca, immo & operatur. ergo est habitus practicus non speculatiuus. Ex praedictis potest colligi regula generalis, quod omnis habitus est vere, & pure practicus, qui non solum habet pro fine actum quem elicit, immo & actum quem dirigit, vbicumque, & in quacumque potentia sit actus ille directus.

Quod respectus actiuitatis est illud, quo formaliter habitus induit practici rationem, & non respectus actiuitatis, & conformitatis contra Scotum.

Illud autem, quod dicitur habitum practicum consistere in duplici respectu aptitudinali, non videtur sufficienter dici. verius enim diceretur, quod consistit in respectu actiuitatis. id namque formaliter induit habitus practici rationem, quod induit rationem actiui. nam Philos. vocat scien tiam practicam actiuam, & in 6. diuidit scientiam in spe culatiuam, & actiuam: vocans actiuam, practicam, vnde & in graeco praxis, & actio idem significant, sed certum est, quod habitus formaliter fit actiuus per actiuitatem. ergo fiet per idem practicus.

Praeterea: Philos. 6. Ethic. dicit, quod mens practica mouet. & in 3. de ani. dicit, quod intellectus vniuersalium non mouet, & ideo non est practicus, ex quo colligitur, quod ratio practici habet consistere in mouendo, & per consequens in agendo.

Praeterea: 2. Phys. dicitur, quod quaedam fiunt ab arte, & quaedam a natura, & quaedam a casu, & ponitur eadem distinctio 7. Metaph. & additur, quod domus, quae est in anima, causat domum in materia. & 2. Phys. quod si ars nauifactiua esset in lignis, eodem modo faceret nauem, sicut nunc cum est in anima. Ex quibus colligitur, quod habitus practicus est causatiuus, & actiuus, quia videtur, quod in hoc consistat ratio practici, cum Aristoteles mentionem non faciat de alio respectu.

Praeterea: Illa est formalis ratio habitus practi ci, qua dempta demitur esse practicum omni alia remanente: sed dempta actiuitate, & remanente respe ctu conformitatis ad operationem, & prioritatis, nihilominus habitus non est practicus, vt si quis haberet perfecte scientiam naturalem, cognosce ret de rosa omnes transmutationes, & modos quibus generatur, ita quod posset dirigere respectu productionis rosae quemcumque, qui posset illam ope rari, haberet & respectum prioritatis: quia nondum esset rosa generanda producta, & tamen certum est quod non haberet physicam practicam, pro eo quod rosam practicare, & agere non posset, quamuis vtique sciret, & scientiam priorem, ac conformem haberet. ergo sola ratio actiuitatis dat habitui quod sit practicus, & non respectus prioritatis, & conformitatis.

Praeterea: Si Idaeae, quae sunt obiectiue in mente artificis essent realiter subsistentes; sicut posuit Plato, haberent respectum prioritatis, & confor mitatis ad res fiendas, quoniam artifex faceret quidquid faceret aspiciendo Idaeas: sed tales non essent practicae, cum nil operarentur, sed artifex faceret totum. ergo respectus conformitatis non dat habitui, quod sit practicus, sed respectus actiuitatis.

Praeterea: Certum est, quod moralis scientia existens in mente Angeli est eiusdem speciei cum morali existente in mente nostra, cum sint de eodem obiecto, & in potentia eiusdem rationis, ipsa vero vt existens in mente Angeli non est practica. quantumcunque enim sciat Angelus quid est castitas, sicut & omnes virtutes morales, non tamen scientia de castitate est practica in eo, quemadmodum nec scientia generationis rosae est practica in nobis. Moralis vero in nostro intellectu est practica, sed iste duae morales in nullo differunt, nisi in actiuitate: scientia namque de castitate, quae est in nobis, habet rationem actiui, qui possumus acquirere castitatem: in Angelo non habet, & tamen alios duos respectus habet prioritatem scilicet, & conformi tatem. ergo actiuitas dat habitui, vt practicus dici possit. Et confirmatur, quia si habenti scientiam de generatione rosae, Deus communicaret potentiam exequendi, scientia illa statim indueret practici rationem. Non obstat autem si aliquis voluerit respondere, quod actiuitas habitus non est nisi per modum dirigentis, & per modum conformantis, & exemplantis: propter quod idem est dictu actiuitas habitus, & eius conformabilitas, vt videtur, hoc siquidem non est verum, licet enim ratio conformitatis sit praeuia ad rationem actiuitatis, non tamem est ipsa formaliter, tum quia possunt separari, vt dictum est: tum quia conformitas est causa quod dirigat, & agat: tum quia respectus variantur ex fundamento, & termino: non est autem idem modus aspiciendi aliquid per modum conformis, & per modum actiui, & idcirco haec euasio non procedit. Nec eetiam obuiaret si diceretur, quod respectus prio ritatis naturalis non est nisi ad productum, & ita videtur esse actiuitas, hoc siquidem non valeret. licet enim prioritas praeexigatur ad actiuitatem, nihilominus respectus prioris ad posterius non est idem quod habitudo actiui ad actum, & productum. Ex praedictis colligitur, quod practicus habitus non dicitur a praxi denominatione extrinseca, sicut domus dicitur humanum opus extrinseca denominatione: sed dicitur practicus a practicando, actiuus ab agendo, operatiuus ab operando.

Quod ratio practici non sumitur praecise ab obiecto, scilicet ab obiecto relato ad habentem habitum contra Scotum.

ILLVD vero quod dicitur rationem speculatiui, & practici non sumi a fine, sed ab obiecto habi tus, vtique verum est, & bene dictum, non tamen suffi ciens est, vt videtur. non enim obiectum sufficit. si enim sufficerent illi habitus, qui sunt eiusdem speciei, & de eodem obiecto, essent pariter practici, vel pariter speculatiui. Sed probatum est, quod scientia de virtutibus, quae est in mente Angeli, & illa, quae est in mente nostra eiusdem speciei sunt, & tamen vna est practica, reliqua vero mere speculatiua, vt etiam dictum fuit. ergo obiectum non sufficit ad distinctionem practici, & speculatiui.

Praeterea: Illud quo manente eodem, habitus speculatiuus potest fieri practicus, non dat totaliter rationem speculatiui, vel practici: sed obiecto eodem manente, habitus speculatiuus potest fieri practicus, vt habens scientiam de generatione rosae, certum est, quod habet eam speculatiuam, sicut tota Physica speculatiua est in nobis. nihilominus si Deus communicaret homini poten tiam factiuam respectu rosae, sicut forte Angeli boni, & mali possunt rosam facere, applicando actiua passiuis, non dubium quod talis scientia practica fieret, & actiua. ergo relinquitur, quod obiectum non sufficit ad conferendum habitui speculatiuam, vel practicam rationem, & confirmatur, quia medicina est quaedam physica, & tamen est practica pro eo quod est actiua. adhuc etiam confirmatur quia si Alchimia induceret veras formas, tunc physica scientia, quae est de generatione auri, & argenti, & aliorum metallorum esset practica. illa nãque esset vera Alchimia per quam sciret homo vere inducere illas formas. Apparet ergo, quod practica ratio, vel speculatiua non competit habitui, & obiecto soli, sed ex obiecto relato ad talem scientem, qui habeat posse agere, & fabricare obiectum. & ideo Philos. definit scientiam practicam, quod est illa, quae respicit res, quarum principium est in agente intellectu, aut ars, aut aliqua virtus, & subdit quod principium in artificialibus, est voluntas. artificiatum enim, & voluntarium sunt idem: importatur autem ista relatio ad agens, per hoc nomen operabile, & ideo bene dicitur, quod scientia practica est illa, quae habet pro obiecto rem operabilem a se, speculatiua vero, cuius oppositum obiectum non est operabile, sed speculabile tantũ: nihilominus operabilitas, & speculabilitas non sunt rationes obiectiuales, sed adaa es coatsitignuet stut aul outatie sgete: Quod speculatiuum, & practicum sint essentiales differentiae scientiae diuisiuae contra Scotum.

ILLVD autem, quod dicitur speculatiuum, l & practicum non esse essentiales differentias scientiae in communi, videtur esse contra Philoso phum, qui diuidit scientiam tãquam per primas differentias per has duas. & quod sit sua intentio, quod haec diuisio sit per differentias essentiales, videtur posse probari. impossibile est enim species aliquas contentas sub differentia, esse essentialiter species generis, nisi illud genus per illam differentiam essentialiter diuidatur. nam si animal diuidatur per coloratum, & non coloratum, album & nigrum, quae continentur sub colorato, non sunt species animalis, quia coloratum non fuit differentia essentialis animalis. Species vero contentae sub irrationali, sunt per se species animali, quia irrationale est differentia essentialiter diuisiua animalis. Sed Physica, Mathematica, & Diuina continentur sub speculatiua, quia speculatiuae sunt tres secundum Philos. ibidem, & ipsae sunt essentiales species scientiae in communi. ergo cum ipse diuidat scientiam in speculatiuam, & practicam. speculatiuam autem in tres, quae sunt essentiales species scientiae in communi, videtur intellexisse, quod speculatiuum, & practi cum sint differentiae essentiales.

Praeterea: Illud quod inest habitui ex obiecto, videtur esse sibi essentiale; sed habitus trahit rationes huiusmodi ex obiecto, vt supra dictum est: ergo id quod prius.

Praeterea: Plus differunt sub scientia in communi Moralis, & Naturalis; quam Naturalis, & Metaphysica, quia Naturalem, & Metaphysicam Aristoteles ponit sub speculatiua, quam tamen diuisit contra practicam, sub qua collocatur Mo ralis, sed haec non starent nisi speculatiuum, & practicum essent essentiales differentiae scientiae, vt videtur. ergo id, quod supra. Est ergo sciendum, quod scientia potest considerari, vel quoad suum absolutum, & sic speculatiuum, & practicum non sunt differentiae essentiales scientiae. & si sic intel lexit Doctor ille subtilis, vtique verum dixit. Nam idem habitus absolute sumptus, & eiusdem speciei inesse absoluto, potest variari secundum speculatiuum, & practicum, vt superius dicebatur. vel potest considerari scientia inquantum est intellectualis virtus vna de quinque positis a Philo sopho in 6. Ethic. & quia virtus includit respectum conuenientiae, & debiti, ac congruentiae in ordine ad naturam in qua est. illud enim, quod est virtus in vna natura, est vitium in alia, sicut quod est sanitas in vno animali, est aegritudo in alio: & quod est pulchritudo, & formositas in vno, est in alio deformitas, quod vtique non esset, si virtus esset pure formaliter absolutum, & non includeret respectum debiti, & consonantiae ad naturam: quia, inquantum sic est, necesse est, quod scientia inquantum intellectualis virtus est dicat respectum congruentiae ad scientem. secundum ergo diuer sam congruentiam ad scientem, potest scientia essentialiter diuidi, vt est virtus, & quia alio modo se habet intellectus respectu eius, quod est sci bile tantum, & alio modo respectu eius, qnod est sic speculabile, quod potest operari etiam ab eodem, & fieri. ibi enim intellectus est quasi reslexus ad seipsum: hic autem quasi extensus ad opus. ibi non capit principia, nec aliquid, quod sciat operari obiectum. hic autem omnia principia, & dedu ctiones in opus ordinat, sicut Philosophus dicit, quod cauendum est in scientijs practicis, vt non quae extra opera, operibus plura fiant: idcirco es sentialiter diuidi potest scientia in practicam, & speculatiuam, quoniam modus tradendi, & principia sumendi, & totus modus sciendi est alius omnino quando obiectum est operabile ab eo, qui tenetur quando solum est speculabile. Esto etiam, quod illud obiectum secundum rem esset idem. Ex praedictis ergo colligitur quid est speculatiuum, & practicum, & qualiter se habent ad scientiam, & quomodo sumuntur ex obiecto ad scientem relato: quod autem Philosoph. 2. Me- taphys. & in pluribus alijs locis innuere videtur speculatiuum, & practicum distingui penes fines: intelligendum est ostensiue, & ex consequenti; ex hoc enim, quod obiectum est operabile, habitus induit practici rationem, ex hoc autem, quod ip sam induit ordinatur finaliter ad operationem, & actionem eliciendam circa obiectum: cum ratio actiui, & ratio practici sint penitus eaedem rationes: & haec sufficiant de secundo articulo.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quod Theologia est habitus pure practicus.

NVNC tertio dicendum est, quod videtur sub tribus propositionibus.

Prima siquidem, quod Theologia est habitus practicus mere, & hoc potest declarari etiam a priori, & a posteriori, a priori quidem, quoniam ex obiecto in ordine ad scientem. Ille namque habitus est pure practicus, qui est de obiecto attingibili a sciente excellentioribus operationibus, & per nobiliores actus, quam sit actus illius habitus. hoc etenim patet, tum quia tale obiectum comparatur ad scientem, non vt speculabi le tantum, sed vt operabile; hoc est operationibus attingibile: tum quia medicina, & omnes scientiae practicae, ex hoc practicae sunt, quia obiectum earum est ab homine operabile, & nobiliori modo attingibile, quam per solum scire: melius est enim homini habere sanitatem, & esse sanum, quam sci re sanitatem, & esse aegrotum; & melius est habere virtutes, quam scire, quid est virtus secundum Philosophum. Sed habitus Theologicus habet pro obiecto Deum, quod est a nobis attingibile excellentioribus operationibus, & per nobiliores actus, quam sit intelligere credita intellectione ex puris naturalibus habita in hac via. nobilius enim attingitur Deus si sibi adhaereatur per fidem, & in eum assurgatur per spem, & diligatur per charitatem, & si eius obediatur consilijs, & praeceptis, quam si hoc modo nubilose credibilia exponantur. ergo iste habitus erit practicus pure. Et confirmatur, quia quando obicetum est operabile, habitus transiens super ipsum, maxime negociatur circa opera, & docet operationibus ipsum attingi, vt Philosophus docet; & hinc est, quod Theologus maxime negociatur, qualiter istis actibus, qui sunt credere, sperare, diligere, & obsequi, Deus attingatur. A posteriori vero declarari potest, quoniam ex fine. ille namque habitus, qui non solum habet pro fine actum, quem eligit, immo & actum quem dirigit, est pure practicus vbicumque, & in quacumque potentia sit ille actus. sed habitus Theologicus non habet pro fine actum quem elicit, immo actum quem dirigit, qui est credere, secundum Augustinum. per istum namque habitum fides de fenditur, & redditur stabilis contra incredulos, roboratur, & redditur delectabilis quantum ad pios, gignitur, & redditur capax quantum ad dubios: iste autem actus credendi elicitur ab habitu fidei, & non ab isto habitu. ergo pure practicus erit.

Est autem considerandum, quod quamuis iste habitus extendatur ad dirigendum quatuor actus, videlicet, credere, sperare, diligere, & virtuose viuere secundum omnem virtutem, vt Au- gust. deducit, nihilominus credere immediatius dirigitur per istum habitum, cum sit habitus cre dibilium declaratiuus: finalius tamen, & magis vltimate ordinatur ad diligere, sicut & fides ordinatur ad charitatem.

Quod Theologia est subiectiue in intellecta speculatiuo.

SECVNDA vero propositio ista est, quod habitus Theologicus non est subiectiue in parte animae consiliatiua, quae 6. Ethic. ponitur practicus intellectus, fed est in intellectu speculatiuo, & parte animae contemplatiua, in qua ponuntur sapientia, & scientia, secundum Philos. ibidem. hoc au tem sic patet: nullus enim habitus procedens ex vni uersalibus, & acquisitus, per rationem est subiectiue in intellectu practico, cuius obiectum sunt sin gularia, & modus experimentalis. illi namque habitus, qui in intellectu practico subiectiue acquiruntur, sunt experimentales, & circa particularia, vt Medici experimentatiui absque arte, de quibus loquitur Philos. habent habitum per experientiam absque ratione: sed iste habitus non est experimen tatiuus, nec circa singularia, sed est cum ratione, & ex vniuersalibus. ergo non est in intellectu pra ctico subiectiue. Ad cuius euidentiam considerandum est, quod intellectus practicus, & ratio particularis sunt idem. intellectus autem speculatiuus, & ratio vniuersalium contemplatiua similiter idem, est autem sic, quod respectu cuiuscumque obiecti operabilis negotiatur particularis ratio, & ratio vniuersalis, & secundum haec duo habitus sunt acquisibiles circa quodcumque operabile, vnus quidem per experientiam, & assuetudinem actuum in ratione particulari, alius vero per deductionem vniuersalium, in ratione vniuersali siue in intellectu speculatiuo: omne namque operabile his duobus modis est attingibile per intellectum, & hinc est, quod omnis scientia, quae est de operabili diuiditur in practicam, & speculati uam, siue Theoricam sicut Medicina. Appellatur autem practica illa, quae est experimentalis, & in intellectu practico subiectiue. Theorica vero illa, quae est ratiocinatiua, & ex vniuersalibus, & est in intellectu contemplatiuo. Et quia operationes sunt circa singularia, ideo experti absque ratione, qui habent primum habitum, melius operantur scientibus, & habitum secundum habentibus vt patet 1. Metaph. vnde medici habentes secun dum habitum, qui est theoricus non bene operan tur, donec per experientiam acquisiuerint sibi pri mum. ad propositum igitur applicando patet, quod iste habitus Theologicus de quo loquimur est subiectiue in intellectu contemplatiuo, cum sit ex vniuersalibus secundum rationem procedens, & non est in intellectu practico, seu in ratione particulari, cum non sit experimentalis. Nec obuiat si quaeratur, quomodo habitus practicus estt subie ctiue in intellectu contemplatiuo: practicum nanque, & actiuum circa habitum, notant rationem actiuitatis: nunc autem, & ex vniuersalibus homo ad operandum dirigitur, & ex particularibus: & idcirco habitus ex experimentalibus generatus, qui est in ratione particulari dicitur practicus, & habitus ex vniuersalibus generatus, qui est in intellectu contemplatiuo. habitum ergo primo modo practicum impossibile est poni in intellectu speculatiuo, sed secundo modo sumptum poni necesse est, cum vniuersalium consideratio pertineat ad ipsum.

Quod iste habitus nobilior est quocumque speculatiuo, & quam esset si poneretur speculatiuus.

TERTIA quoque propositio est, quod non l obstante quod practicus ponatur, nobilior est, quocumque habitu speculatiuo humanitus adinuento. Ille siquidem habitus, qui habet obiectum nobilissimum, & nobilissimum actum elicitum, & nobilissimum actum directum, quem pro fine intendit, ille est nobilissimus, hoc satis patet ex primo de anima. sed iste habitus habet obiectum nobilissimum, puta Deum, & habet nobilissimum acum elicitum puta declarationem credibilium, & defensionem, ac tuitionem eorum, habet etiam nobilissimum actum directum a se, quem pro fine intendit. dirigit namque fidem, spem, & diligere, & omne viuere virtuosum, quo attingitur Deus. ergo est nobilissimus habitus. Est autem addendum ad istam propositionem, quod est nobilior, quam si speculatiuus poneretur. licet enim scientia speculatiua sit nobilior, pro eo quod est gratia sui quam scientia practica, quae ordina tur ad operationes ignobiliores, quam speculari: tamen si operationes fuerint digniores quam ipsum speculari, habitus practicus nobilior erit. Sed constat, quod Deum diligere, in Deum credere, & sperare, nobilius est, quam credibilia declarare. ergo nobilior erit Theologicus habitus si non sistat in solo declarare tamquam speculati uus: sed extenditur tamquam practicus dirigendo ad huiusmodi actus. Ex quibus potest patere, quod Moralis Philosophia est nobilior, quam Geometria: licet enim Geometria speculatiua sit, & certiori modo procedat, nihilominus moralis est de meliori subiecto, puta de homine, & de actibus humanis, & iterum certitudo electionis, ad quam Moralis ordinatur, cum in moribus non pen setur actus, sed electio, vt dicitur in tertio Ethic. haec quidem rectitudo, & electio ipsius, est nobilior quocumque speculari, quia est actus altioris potentiae, vtpote voluntatis. Consimiliter ergo Theo logicus habitus est practicus in intellectu contem platiuo existens nobilior quocumque speculatiuo habitu acquisito, & quam si esset speculatiuus.

Solutio ad obiecta primo.

AD ea vero, quae in oppositum primitus induAcuntur, dicendum est, ad primum quidem, quod iste habitus sapientia est, & in intellectu spe culatiuo, & tamen est practicus. non quidem experimentalis, qualis est prudentia, & illi qui ponun tur in intellectu practico, & in ratione particulari, sed qualis est Logica, & Moralis, & omnis vniuersalis habitus, qui dirigit in agenda, quos poni necesse est in parte animae contemplatiua, vt patet 6. Ethic.

Ad secundum dicendum, quod iste habitus non obstante hoc quod sit practicus est nobilior quocunque acquisito, vt patuit in corpore quaest.

Ad tertium dicendum, quod illud speculari ad quod iste habitus ordinatur, non est ab isto habitu elicitus, sed directus, & idcirco est practicus.

Ad obiecta secundo.

AD ea vero, quae secundo inducuntur, dicenA dumest, quod veritatem quidem concludunt, nihilominus media non procedunt. Ad prituumenimdicendum, quod scire operari, non est finishabitus practici, immo ipsum operari: & qud inducitur de prudentia, dicendum est, quod finis cius est operati, non quidem exrerior, sed lectio voluntas, quam rectamfācit virteaed quae est nobilior, quam sit scire. Quod autem additur, quod finis habitus debet esse operatio elicita per illum, & in eadem potentia cum illo, verita n non habet finis enim est causa extrinseca ad causatum.

Ad fecundum dicendum, quod virtutes per Euiunctionem operum, non habent, quod spt fines esed credere, sperare a. diligere per fesumpma sufficiunt, vt sint fines.

Ad obiecta tertio.

AD ea, quae tertio inducuntur, dicendum, ad primum quidem, quod iste habitus, eti se extendat,d ea, quae considerant sueculatiue, & practice scientiae humanitus adinūuntae, nihilominus non bebet nisi rationem practici, cum finis eius non sit horum consideratio, sed fidei nutritio, atque defensio fienda per ista.

Ad secundum dicendum, quod iste habitus considerationem ordinat de moribus, & de credihilibus, non ad considerare pro fide, sed ad tutameniùm fidei, vt dictum es prius.

Ad obiecta quarto.

AD na vero, quae quarto loco inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod licet tractet de speculabilibus, & agibilibus perperfecte, non tamen finis est sola consideratio, sed id, quod dictum est prius.

Ad secundum dicendum, quod iste habitus non est proprie scientia, quae est habitus conclusionis adhaesiuus, sed est sapientia, prout sapientia est intellectus nobilissimorum: quo non obstante, adhuc est practicus, vt dictum est in corpore quaestionis.

Ad obiecta quinto.

AD ea vero, quae quinto loco inducuntur, A dicendum est ad primum quidem, quod il le habitus, cuius finis est amare, vtique est practicus, immo, & ille, cuius finis est speculari, dum tamen non sit abipso elicitus, sed directus. Et per idem patet ad secundum, nisi quod ibi assumitur vnum falsum, scilicet quod charitas non sit nobilior, quamuis vtilior intellectione: sed de hoc alias erit sermo.

Ad abiecta in oppositum.

AD ea vero, quae in oppositum inducuntur, dicem dum est: ad primum quidem, quod iste habitus non est gratia sui, sed gratia actus fidei, & virtutis. Ad secundum dicendum, quod falsum est, quando aliquis habitus intellectualis naturaliter acquisitus, puta moralis ordinetur addilectionem: virtutes enim non sunt nisi amores secundum Aug. & electiones habituales secundum Philoso. Moralis autem scientia ad electiones vnius ordinatur iuxta illud Philos. Scrutamur, ut boni efficiamur.