Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS. Vbi probatur, quod Spiritus sanctus procedat ab vtroque. & primo per auctoritates.

CIRCA primum ergo considerandum, quod incunctanter tenendum est, quod spiritus sanctus procedit a filio, & a patre. illud enim de processione spiritus sancti tenendum est, quod ex au ctoritatibus Euangelij colligitur euidenter, sed quod spiritus sanctus procedat a filio, colligitur ex habitudine geniti, vel ex habitudine pronominis possessiui nobis expressa in Euangelijs, & doctrina Aposoli Pauli: nam in Euangelio filius dicit de spiritu sancto, quod de meo accipiet, similiter frequenter legitur in Apostolis de spiri tu sancto, quod sit spiritus Christi, & filij: constat autem, quod spiritus non potest accipere de eo- quod est filij, nisi procedendo a filio, quia eius accipere est procedere, nec potest esse filij positiue, spiritus autem formaliter; vnde relinquitur, quod sit filij originaliter. ergo secundum doctrinam fidei, hoc est inconcusse tenendum.

Et si dicatur, quod spiritus ideo dicitur accipere ab eo, quod est filij, quia accipit a patre, vt sit sensus, de meo accipiet, idest de meo patre, non valet. Saluator enim ibi rationem assignat, quare spiritus sanctus ipsum clarificabit, & dicit, quod accipiet de suo, quod non esset, nisi acciperet vere esse ab eo.

Et confirmatur, quia non diceret, se posse mit tere spiritum, nisi spiritus esset ab eo. Si etiam diceretur vlterius, quod spiritus dicitur esse filij, non originatiue, sed sub alia habitudine, quasi potens ipsum mittere, vel alio modo, non valeret: tum quia spiritus importat habitudinem ad il lud, cuius est spiritus, & a quo exsufflatur, & aspi ratur: tum quia ille fuit error Macedonis, qui di xit, spiritum esse nuntium filij, & quasi seruum eius.

Praeterea: Omnis opinio circa fidem nouella, & contradicens antiquae fidei, est omnino erronea, & refellenda, sed quod Spiritus sanctus procedat a solo patre nouellum est: quod autem proce dat ab vtroque est antiquissimum, nec est, sicut imaginantur aliqui, quod haec opinio noua sit, & prima antiqua, quod potest euidentissime probari, & demonstrari, quia Augustinus 15. de Tri nitate, & in multis alijs locis, dicit spiritum san ctum procedere ab vtroque, nec facit mentionem de opposita opinione Graecorum. constat autem, quod fecisset, sicut de omnibus aliis erro ribus: nec enim vllam haeresim sui temporis intactam reliquit; vnde patet, quod tempore vnitatis Ecclesiae Latinae cum Graeca, & quamdiu Jmperatores fuerunt in Constantinopolim, nullus Graecus negauit pertinaciter, spiritum sanctum procedere a filio, sed incepit ista rebellio per omnes Doctores, cum tranilatum fuerit Imperium Graecorum ad Germanos sub Magnifico Carolomano. ex tunc enim indignati sunt Graeci, & in varias haereses prolapsi sunt. ergo quod procedat a filio, est inconcusse tenendum.

Praeterea: Illud est pro fide tenendum, in cuius fide mortui sunt sancti viri in Ecclesia canonizati, sed in hoc, quod spiritus sanctus procedat a filio, mortui sunt sancti canonizati, vt patet de Augustino. Athanasio, Didimo, Chrysostomo, & Cyrillo, vt patet in auctoritatibus, quas Magister allegat cap. vlt. praesentis dist. er- go id, quod prius

Et si dicatur, quod Damascenus dicit oppositum. ait enim quod ex filio spiritum non dicimus, dicendum, quod immo expresse ibidem subdit oppositum. ait enim, quod sicut ex sole est radius, & splendor, sic a patre est filius, & spiritus sanctus: & subdit, quod per radium nobis splendor traditur, ex quo patet, quod est sua intentio, quod sicut radius, & splendor sunt a sole, nihilominus splendor mediante radio, sic filius, & spiritus sanctus sunt a patre, nihilominus spiritus sanctus mediante filiio, alias simitudo sua esset nulla. quod ergo negat spiritum non esse ex filio, eodem modo negat, sicut splendorem non esse ex radio, sed ex sole: constat autem, quod ex alio splendor non dici- tur non esse ex radio, sed ex sole, nisi quia principaliter est ex sole, nec est ex radio, nisi virtute sibi communicata a sole; non tamen est verum, quin originetur ex radio. consimiliter ergo non intendit negare, quin spiritus sanctus originetur a filio, immo concedit, cum ait, spiritum filij nominamus, sicut diuinus dicit Apostolus, & per filium manifestatum nobis, & traditum esse confitemur. insuflauit enim, & dixit Aposolis, scilicet, Accipite spiritum sanctum. & subdit, Sicut ex sole quidem est radius, & splendor, sic ipse est fons radij, & splendoris, per radium non nobis splendor traditur. sic ergo patet, quod Damascenus concedit exitum spiritus sancti a filio, sed non exitum principalem, sicut & Augustinus dicit 15. de Trin. c. 17. quod de patre spiritus sanctus principaliter procedit.

Praeterea: Illud est inconcusse tenendum, cuius oppositum est haereticum: sed Magister expresse dicit in principio huius dist. quod dicendum est, spiritum sanctum esse a patre, & filio, quod multi haeretici negarunt. ergo hoc est inconcusse tenendum.

Et si dicatur, quod secundum hoc Graeci erunt haeretici: dicendum, quod apud Graecos ab, & a, & ex, sunt propositiones principalitatem originis importantes, & non solam originem simplicem: genitiuus autem importat habitudinem originis simplicis, propter quod secundum proprietatem sui sermonis, concedunt spiritum esse filij, sed non esse ex filio, aut a filio, sicut etiam nos concedimus filium esse in patre, & apud patrem: patrem vero in filio, sed forte non apud filium, quia apud quandam principalitatem importat; vnde & Ioannes testatur verbum fuisse apud Deum, nec dicit, Deum fuisse apud verbum. secundum hoc videtur esse sola discrepantia in verbis, propter quod non sunt censendi haeretici, nisi negarent expresse, postquam fuisset eis expositus sensus iste.

Est autem considerandum, quod licet causa scismatis Graecorum assignetur ab aliquibus su perbia, & contemptus, pro eo, quod non fuerunt vocati ad concilium, vbi hoc extitit declaratum, vt dicunt; magis tamen videtur, quod causa fuit mutatio imperij; nam Graeci retinuerunt sibi Imperatorem, nec voluerunt obedire ei, quem Romana Ecclesia instituit de Germanis: propterea diuisi sunt ab obedientia Ecclesiae, & in diuersos errores collapsi sunt, imponentes Latinis errorem de conficiendo in azimo, & de processione spiritus sancti, vt occasionem sibi sumerent. & velamen inobedientiae suae.

Qua ratione possit hoc conuinci, quod Spiritus sanctus procedat ab vtroque.

NVNC restat inquirere, an hoc concludi possit necessaria ratione: adducuntur autem ad hoc rationes decem suppositae ad oppositum arguendo, & vt appareat quanta sit efficacia earundem, discurrendum est per eas.

Prima quidem deficit euidenter: non enim est verum, quod ex hoc filius sit imago patris, quia producit spiritum sanctum. esto enim per im possibile, quod spiritus sanctus Deum produceret, & filius non produceret, adhuc esset imago filius, & spiritus non imago, vnde filius imago dicitur per modum emanationis sibi proprium, quia emanat, vt Deus positus in esse conspicuo, & conformato.

Et confirmatur, quia dicit August. 6. de Trin. quod filius, sic verbum dicitur, quomodo imago, vnde eo imago, quo verbum: non spirat autem eo, quo verbum, cum alia sit notio verbi a caeteris attributis, scilicet naturae, etiam in actu spirationis, sed in proprio modo emanationis, qui est per modum similitudinis, ac rei positae in esse formato, cui competit esse verbum.

Secunda etiam deficit in duobus. primo, quia posse spirare, nec cadit sub omnipotentia, nec est potentia aliqua productiua, alioquin spiritus sanctus non esset filio, & patri aequipotens, nec spi ritus sanctus esset de numero possibilium, sed de numero necessariorum. secundo vero de ficit, quia ab aduersariis diceretur, quod in illo signo, in quo pater producit filium, producit etiam spiritum sanctum, & vtrumque omnipotentem, propter quod filio non communicat productionem spiritus sancti.

Tertia etiam non procedit. dicetur enim, quod sufficiens est personarum germanitas pro eo, quod procedunt ab eodem principio, sicut & duorum procedentium ab eodem patre, vel dicetur, quod non exigitur attingentia, vel germanitas, inter personas, cum sufficienter identitentur ratione naturae, & sit in eis summa dilectio, ac idem velle, & idem nolle: quod autem additur de figura triangulari, non apparet necessitas, quod ponatur in Deo talis figura, nec quod sit Geometriae materia, vel subiectum.

Quarta etiam non concludit. assumit enim falsum, quod sit ordo essentialis inter personas. non est enim aliquis ordo, nisi originis.

Et si dicatur, quod secundum illum, oportet, spiritum sanctum originari a filio, vel econuerso, petetur principium. in hoc enim consistit inquisitio praesens.

Quinta etiam non apparet multum efficax, quia dicetur pari ratione, quod pater communicat spiritui sancto, quod generet filium, ita, vt pater solus spiret spiritum sanctum; pater autem, & spiritus sanctus simul generent filium. non enim repugnat spiritui sanctto generare ratione Deita tis, quia tunc patri non competeret, nec quod productus est, quia productum generare potest, sicut videmus in creaturis, nec ratione spirationis, quia nullam habitudinem habet ad generationem. Et si dicatur, quod immo, quia spiratio estid genito, petitur illud, quod quaeritur, & ratio inefficax manet.

Sexta quoque non arguit, quia deficit in duobus. Primo quidem, quia supponit spirare esse aliquid elicitum, & potentiam spiratiuam com municari filio, hoc autem non est verum, sed communicatur sibi spirationis actus absque om nipotentia productiua. Secundo vero, quia imaginatur, quod in aliquo priori pater producat filium, in quo non producat spiritum sanctum, hoc autem impossibile est. in illo enim signo, in quo pater est, habet quidquid numquam habebit, alias ex productione filij aliquid sibi acquiretur. aut ergo producto filio non spirat pater, nec habet spirationem, aut habet eam in primo signo, quo est pater, alioquin sequeretur, quod accederet ad eum spiratio, & aliquid proueniret in ipsum, filio producto, cuius oppositum, etiam di cunt positores istius rationis; vnde cum spirare sit quaedam res inelicita, non est imaginandum, quod potentia spiratiua sit in a liquo prio ri in patre ante actum spirationis: tum quia talis potentia ibi non est, sed actus solus: tum quia esto, quod esset, nullo modo est imaginandum aliquod signum, in quo potentia actum praecede ret, sed esset ibi ordo originis, qui est ex alio, tamquam ex principio productiuo.

Septima quoque non est efficax vsquequaque: non est enim verum, quod pater, & filius personaliter distinguantur a spiritu sancto per spirare: tum quia non constituitur in esse personali per ipsum, sed paternitate, & filiatione: tum quia sequeretur, quod pater, & filius essent vna persona, si personaliter distinguerentur per spirare solum a spiritu sancto; sed de hoc in sequentibus articulis prolixior erit sermo.

Octaua etiam deficit: quia diceretur a Graecis, quod spiritus generare non potest, non quia producatur a genito, sed quia ambo, scilicet filius, & spiritus sanctus sunt simul & eodem ordineprocedentes a patre, propter quod nec spiritui communicatur, quod generet, nec filio, quod spiret.

Nona etiam non concludit: tum quia falsum supponit, videlicet, quod productiones sint eli citae in diuinis: tum quia non est verum, quin pater immediate generet filium, & spiret spiritum sanctum, ita quod inter generare, & spirare, prout sunt in patre, nullus est ordo originis. non enim spirare originatur a generare aliquo modo in patre, vnde euidenter ratio illa duceret in errorem. concluderetur enim, quod spiritus sanctus non emanaret immediate a patre, sed filio mediante.

Vltima etiam non obsistit: diceretur enim, quod filio pro tanto opponitur spiratio, quia generatio, & spiratio sunt simultaneae producttiones, ita quod vna aliam non supponit, propter quod repugnat spirato, quod generet, & genito, quod spiret.

Ratio efficax secundum Sanctos, & veritatem.

PROPTEREA dicendum est, quod non est alia ratio, quae videatur concludere, spiritum sanctum emanare a filio, nisi quia in nobis, & ex natura verbi, & spiritus, verbum videtur habere causalitatem aliquam super ipsum, in ratione quidem termini, cum formatur verbum de re aliqua, & spiritus emittitur versus illam, sicut patet, quod impossibile est animum amantis impelli, etiam vi amoris ad aliquid, nisi illud habeat esse conceptum, & formatum, & ita res posita in esse conspicuo, & modo verbi est illud, ad quod procedit animus vi amoris: talis autem animus, sic impulsus, spiritus appellatur, vt supra dictum est, & ita sequitur, quod spiritus aliquo modo dependet a verbo, tamquam a termino etiam verbi. verbum, & spiritus sunt respectu rei realiter differentes, & confirmatur hoc ex dico Philosophi 3. Ethicorum, qui ait, quod bonum, vt conceptum mouet. & 6. qui dicit, quod mens practica mouet, cuius. gratia, & vt finis, & ex dicto Commentatoris, qui ait duodecimo Metaphysicae, quod balneum, quod est in anima, mouet appetitum; habet autem verbum super spiritum causalitatem etiam productiuam, quando verbum non formatur de alio, sed de seipso, & spiritus non est impulsus ad alium, sed ad seipsum. cum enim anima seipsam ponit ante se in esse conspicuo per intellectionem, & mouetur, ac inclinatur ad se per amorem, qua quidem inclinatione ponitur extra se in esse lato, & egresso, quod esse, dicitur spiritus, vt superius extitit declaratum, non dubium, quod emanatio spiritus praesupponit animam positam in esse conspicuo, & formato. non enim seipsam diligeret, nisi prius ante se constitueret se, immo motus animi est versus seipsam ante se constitutam. nec dubium etiam, quin ipsa ante se constituta sit illa, quae diligit, & illa, quae vi amoris impellitur, & procedit, immo omnia, quae vera sunt de seipsa, vt est conspiciens, vera sunt de ipsa, vt est conspicua, excepto constituere, & constitui: in solo hoc enim disttinguuntur, vt dicebatur superius secundum Augustinum. haec ergo est habitudo verbi, & spiritus ex propriis rationibus, & quidditatiuis eorum; vnde potest sic ratio formari, omnem habitudinem habent verbum, & spiritus in diuinis, quae competit verbo, & spiritui secundum eorum formales rationes. ex quo enim verae rationes verbi, & spiritus sunt in Deo, necessario retinent omnia concomitātia suas proprias rationes, ita vt talis sit habitudo secundum rem inter verbum, & spiritum in diuinis, qualis est secundum rationem inter ea in nobis, nisi habent esse diminutum: sed verbum, & spiritus habent duplicem habitudinem ex rationibus suis, generaliter quidem verbum habet habi tudinem termini, & causalitatem respectu spiritus, inquantum spiritus est impulsus, versus rem positam in esse conspicuo, & formato, spiritualiter autem habet habitudinem productiuam, quando verbum formatum est ab aliquo de seipso: tunc enim omnia sunt vnum praeter formare, & formari. anima enim posita in esse conspicuo, ipsa est eadem cum ponente, & est in eis vnum diligere, & vnum impelli per vim amoris, atque vnum impellere, & breuiter cuncta sunt eadem, praeterquam constituere, sen formare, & formatum, siue conspicuum esse, & per consequens verbum habet de necessitate spiritum impellere, sicut & ipsummet formans, & eodem impulsu. ergo verbum in diuinis habet habitudinem duplicem respectu spiritus sancti, primam siquidem terminatiuam, quia impellitur spiritus, seu procedit in eum, & versus eum, & hoc exprimitur per habitudinem quiescentis, cum dicitur, quod spiritus a patre procedit, & in filio permanet, & quiescit, secundam vero productiuam, inquantum sibi competit quidquid patri, excepto generare, & generari, & hoc exprimitur, cum pater, & filius dicuntur vnum spirator, & vnum principium spiritus sancti; hanc autem rationem innuit Augustinus 15. de Trinitate, cum dicit, quod pater genuit verbum aequale sibi per omnia. non enim seipsum integre, perfecteque dixisset, si aliquid minus, aut amplius esset in eius verbo, quam in ipso. & paulo possit dicit, quod pater quidquid vnigenito verbo dedit, gignendo dedit. sic enim genuit eum, vt etiam de illo donum commune procederet, & spiritus sanctus amborum esset spiritus.

Huic tamen rationi obuiare videtur, quod secundum Commentatorem duodecimo Metaphysicae res extra est finis desiderij; res autem in anima mouet modo efficientis, sed verbum est res in anima & concepta. ergo mentis deside rium, & emissio spiritus non videtur esse versus rem, vt conceptam, & per consequens, nec verbum.

Praeterea: Versus illud procedit spiritus, quod habet rationem amati, sed non solum verbum habet rationem amati, sed tota Trinitas. ergo spiritus non procedit tantummodo in verbum.

Praeterea: Hieronymus dicit super Psalmum 17. quod spiritus sanctus est dilectio, quam habet pater in filium, & filius in patrem, sed hoc non esset, si spiritus non procederet a filio versus patrem, sicut a patre erga filium. ergo id, quod prius.

Praeterea: Sicut res posita in esse conspicuo est eadem cum ponente, non differens, nisi penes formare, & formari, sic posita in esse dato, & impulso per vim amoris eadem est cum pellente, & spirante, sed identitas rei formatae, & formantis dat formare rei, vt spiret. ergo identitas rei impulsae, & pellentis per vim amoris dabit sibi, vt formet, & ponat in esse conspicuo, & concepto, ex quo omnia sunt eadem praeter impellere, & impelli, & secundum hoc aeque spiritus generabit, sicut verbum spirabit, si ratio praedicta procedit.

Sed his non obstantibus dicendum est, sicut prius. res enim extra non desideratur, nisi propter esse, quod habet in anima, quia voluntas ferri non potest, nisi in cognitum, & per consequens, nisi in illud, quod est mente formatum: est tamen considerandum, quod res extra, & res in anima, eaedem res sunt, quamuis differant in modo essendi, vt saepe dictum est, vnde attingens rem, quae est, & existit in anima, attingit rem, quae existit extra. res ergo desiderata est illa, quae est extra, & prout est extra, desideratur tamen propter esse, quod habet intra, referendo illud, propter, ad causalitatem immediati directi, & termini, non ad causalitatem finis, & vltimi.

Prima ergo instantia non procedit. non enim intelligit Commentator, quin res existens in ani ma moucat desiderium modo finis, inquantum dirigit in finem, & exhibet finem praesentem, sed intelligit, quod sub illo esse, non habet rationem finis. sicut enim ignis, aut agens aliud non agit in combustibile, aut passum aliud, nisi fuerit praesens, ita quod praesentialitas exigitur ex parte agentis ad hoc, quod agat in tale passum, nec tamen praesentialitas est ratio agendi, sed forma ignis, sic res extra non mouet in ratione finis, nec desiderium inclinatur ad eam, nec impellitur animus, siue spiritus erga ipsam, nisi fuerit praesens animae, quam praesentialitatem ha bet per hoc, quia est in anima in esse cognito, & prospecto.

Secunda etiam non procedit. tota enim Trinitas vere dilecta, & amata, & erga eam est impulsus animi, vt ita liceat loqui, seu spiritus diuini, nihilominus necesse est, quod prius ponatur in quodam esse formato, propter quod erga verbum est processio spiritus, tamquam erga praeexigitum, & quasi directiuum. Et per idem patet, quod ter tia non procedit. licet enim spiritus sit a filio in patrem, & a patre in filium, tamen differunt. est enim a patre in filium, tamquam in rem praesentem in esse obiectali: a filio vero in patrem, tamquam in rem, cuius esse non est esse conspicuum, & obiectale.

Quarta etiam non procedit. constat enim, quod impulsus animi, & latio per amorem praeexigit formationem rei, & positionem in esse prospecto, propter quod animae, vt positae in esse lato, aut impulso per vim amoris, non potest competere verbi formatio, cum praeexigat formatum ipsum, animae positae in esse formato competit, vt ipsa sit vi amoris procedens, vnde emittere spiritum aeque sibi competit, sicut congruit sibi ipsi, vt formans est. Sic igitur omnia competunt animae positae in esse formato, quae competunt ponenti, praeter ponere, & poni, formare, & formari: animae vero impulsae per amorem, omnia competunt, quae impellenti, praeter impellere, & verbum formare, & ita ratio efficaciter concludebat, in quo finitur Articulus primus.

ARTJCVLVS SECVNDVS. An Spiritus sanctus distingueretur a Filio, si non procederet ab ipso. opinio quorundam.

CIRCA secundum autem considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, quod nulla est inquisitio, an spiritus sanctus personaliter distingueretur a filio, si ab eo non emanaret, pro eo, quod supponunt impossibile, quo dato, multa impossibilia sequuntur. hoc enim non est difficile, vt dicit Philosophus 1. Physic. illud enim non est disputabile, nec cadit sub inquisitione, ad quod necesse est impossibilia sequi, quia respondens secundum artem dialecticam nil debet dicere repugnans, vt dicitur 1. Topic.

Sed hic modus dicendi stare non potest. illa enim quaestio dubitabilis est, & disputabilis, quae formatur de propositione hypothetica, cuius cathegorica aequi pollens est dubitabilis, & sub inquisitione cadens. haec enim quaestio rationalis est, an asinus volaret, si haberet alas, quia cathegorica dubitabilis est, vtrum omne habens alas possit volare. non enim omne tale potest, sicut patet de Strutione. similiter posset quaeri, vtrum nomo distingueretur ab equo, si non esset animal, quod aequipollet huic inquisitioni, an di stinguatur ab equo per animalitatem, aut per rationale, vnde August. 5. de Trin. cap. 6. dicit, quod si pater filium non genuisset, nil prohiberet eum dici ingenitum. similiter Riccardus 3. de lrin. dicit, quod si sola persona in Deitate esset, nihilominus plenitudinem sapientiae posside ret. hae autem hypotheticae ideo rationales sunt & verae, quia aequipollentes cathegoricae verae sunt, videlicet, quod pater non dicitur ingenitus, quia genuit, nec habet plenitudinem sapientiae vna persona propter aliam, sed huic hypotheticae quaerenti, an spiritus sanctus distingueretur personaliter a filio, si non profueret ab eo, haec cathegorica aequipolleret, quae quaerit, vtrum de facto, nunc distinguitur filius a spiritu sancto per spirare, aut distinguitur per filiationem, si enim per solum spirare, si non procederet, non distin gueretur. si vero per solam filiationem, si non procederet, adhuc distingueretur: haec autem est rationalis inquisitio, an filius personaliter di stinguatur per filiationem, aut per spirationem actiuam a spiritu sancto. ergo & ista hypothetica inquisitio rationalis est, & bona.

Praeterea: Omnis inquisitio de formalibus distinctis vtilis est bona, sub quacumque forma ponatur. bene enim inquiritur, an distingueretur homo ab equo per rationale, vel per risibile, siue quaestio proponatur cathegorice, siue conditionaliter, si homo non esset risibilis, vtrum distingueretur ab equo, sed constat, quod ista quaestio, an distingueretur spiritus sanctus, si non procederet, est de formali distinctiuo filij, & spiritus sancti, an illud sit actiua spiratio, vel filiatio. ergo quaestio erit rati onalis, & bona.

Praeterea: Omnis suppositio impossibilis relin quens formalem rationem subiecti. relinquit etiam, vt possit formari quaestio de subiecto, sicut patet, quod si ponatur, quod homo non sit risibilis, adhuc remanet homo, & posset quaeri, vtrum esset animal, vel substantia: si autem poneretur, quod homo non esset rationalis, & quaereretur, vtrum cum hoc esset substantia, quaestio esset nulla, quia homo totaliter tolleretur, sed haec suppositio non tollit, quin spiritus sanctus esset spiritus sanctus, cum perfecte, & complete, & secundum totam suam rationem procedat a patre, esto quod non procederet a filio. ergo de spiritu sancto hac suppositione facta, adhuc remanet rationalis quaestio.

Nec motiuum supra positum cogit. lex enim disputationis hoc exigit, vt non dicatur repugnans ei, quod a principio sumptum est, siue illud possibile fuerit, siue impossibile: non autem exigit, quin imposibilia possint sequi eodem genere impossibilitatis, in quo primum fuit assumptum

Opinio S. Thomae. parte 1. q. 36. art. 2. & Goffr. quol. 3. & plurium aliorum.

ROPTEREA quod dixerunt alij supponentes, quod quaestio rationalis est, sicut patet, quod nullo modo spiritus sanctus distingueretur personaliter, si non procederet a filio, quod potest multipliciter declarari. omnis enim distinctio in diuinis est per relationes oppositas. ait enim Anselmus de processione spiritus sancti, quod omnia vnum sunt in diuinis, vbi non obuiat aliqua relationis oppositio; vnde dicit, q distinctionem facit in Deo oppositio relatiua quod etiam patet ex hoc, quod relatio transit in substantiam, nisi dum ad oppositum comparatur, vnde tantummodo distinguit a suo suppo. sito, sed si spiritus sanctus a filio non procedat, non erit inter eos oppositio relatiua. ergo personaliter non distinguentur.

Praeterea: Sicut se habet spirare ad generare, sic spirari ad generari: sed spirare, & generare- currunt in eadem persona patris. ergo spirari, & generari concurrerent in eadem persona, nisi illa, quae spiratur, procederet a genita.

Praeterea: Si filius, & spiritus sanctus distingue rentur, supposita non emanatione vnius ab altero, aut hoc erit, quia modi emanationum vtriusque a patre, sunt alterius rationis ex se formaliter, aut quia alterius sunt propter formales ter minos, aut propter formalia principia, aut propter subiecta, nullum illorum dari potest. non enim possunt seipsis distingui formaliter, cum productiones non possint imaginari, vt habentes distinctionem, nisi ratione terminorum, vt illuminatio, & calefactio, aut ratione materiae, & subiecti, vt generatio muli ex semine, & putrefactio ne, aut ratione principij, vt creatio hominis a Deo, & productio eiusdem ab agente naturali. non distinguuntur ergo generatio filij, & spiratio spiritus sancti seipsis formaliter, sed nec ex parte terminorum, cum formalis terminus sit essentia, nec ex parte subiectorum, cum ibi non sit materia; nec ex parte principiorum, cum pater sit principium. ergo nullo modo distinguetur spiritus sanctus a filio, si ab eo non procedit.

Praeterea: In diuinis non potest esse realis distinctio, nisi secundum diuersos modos habendi eandem essentiam. dicit enim Anselmus de processione spiritus sancti, cap. 2. quod sola causa pluralitatis in Deo est, quia duobus modis est Deus de Deo, sed non essent duo modi habendi diuinam essentiam in spiritu sancto, & filio, nisi vnus acciperet eam ab alio, nec etiam esset respectu eius Deus de Deo. ergo non distingueretur, nisi procederet.

Praeterea: Illa non distinguuntur realiter, quorum distincta principia realem distinctionem non habent, sed generari, & spirari non distinguerentur realiter, nisi generari staret cum spirare, sicut nec generare, & spirare differrent, nisi spirare staret cum generari. ergo si filius non spiraret, generari, & spirari non differrent; & per consequens nec genitus, nec spiratus.

Praeterea: Augustinus dicit 6. de Trin. quod filius a patre non distinguitur, nisi secundum esse relatiuum: sed si a filio spiritus non procederet, non referretur ad ipsum. ergo illud, quod prius.

Praeterea: Relationes disparatae non distinguunt supposita, alioquin generare, & spirare distinguerent patrem, & ratio huius est, quia relatio est habitudo, & interuallum inter correlatiua tantum, propter quod nil aliud differre facit, nisi correlatiua, sed generari, & spirari sunt tantummodo proprietates disparatae. ergo supposi ta spiritus sancti, & filij non distinguuntur.

Nec valet, si dicatur, quod generare, & spirare sunt compossibiles in eodem supposito, quia ab eodem possunt plura produci, sicut patet, quod homo generat filium per naturam, & archam per artem, & tamen est vnus homo: hoc siquidem non valet, quia per hoc probatur, quod productiones, seu relationes disparatae non sunt sufficientia distinctiua suppositorum, quia vbicumque essent, ibi distinguerent, alias esset contradictio, sicut quod albedo esset in aliquo, & illud non esset album, vnde archa, & filius non distinguerentur secundum supposita, nisi quod vnum est lignum, & aliud est homo, quod si faber per artem suam fabrilem posset filium suum generare, filius natura genitus, & per artem non distinguerentur suppositaliter, & in natura humana.

Et si dicatur vlterius, quod relationes disparatae non sufficiunt ad distinguendum personas, nisi quatenus personales sunt, & personas constituentes. vnumquodque enim distinguitur eo, quo constituitur, persona autem filij filiatione constituitur, & persona spiritus sancti spiratione passiua, & per consequens spiratione, & filiatione distinguentur. Siquidem hoc non valet, quia pari ratione poni posset, quod spirare, & generare constituerent duas personas producentes, & quod per eas sufficienter distinguerentur illae duae personae, & secundum hoc esset quaternitas personarum. essent enim duae improductae, vna spirans, reliqua generans, & duae productae vna spirata, & reliqua generata.

Praeterea: Vbi persona producens constituitur productione actiua, sicut & producta productione passiua, ibi aeque sunt compossibiles duae productiones passiuae in eadem persona, sicut duae productiones actiuae, & econuerso, sed in diuinis actiuae productiones constituunt personas, sicut & passiuae. pater enim constituitur per generare, sicut filius per generari. ergo si in persona patris sunt compossibiles generare, & spirare, & in vna persona essent compossibiles genera ri, & spirari, nisi emanatio vnius ab altero impediret.

Praeterea: In filio potest esse quidquid filio non repugnat, sed si Spiritus sanctus non procederet ab eo, spirare sibi non repugnaret. non enim repugnaret sibi ratione filiationis, quia filiatio, & spiratio non sunt opposita, & breuiter nil repugnat, aut opponitur filiationi, nisi paternitas sola. ergo si filius non spiraret, sibi competere posset spirari passiue, & per consequensnon distingueretur personaliter a spiritu sancto.

Praeterea: Distinctio disparatarum relationum supponit vel distinctionem fundamentorum, vt patet de similitudine, & aequalitate in eodem Sor te, vel distinctionem suppositorum, vt patet de duplici paternitate in duobus hominibus: sed ge neratio, & spiratio passiue sumptae, non possunt disparate distingui penes fundamenta, cum fundamentum sit diuina essentia. distinguentur ergo penes supposita, & per consequens non possunt distinguere personas, sed o portet, quod aliunde distinguantur, vtpote, quia vna procedit ab alia.

Opinio Henrici quolibeto 5. q. 9. & Scoti 1. Sentent. dist. II. quaest. 2.

DIXERVNT vero alij, quod filius distinguitur personaliter a spiritu sancto. Primo quidem, & sufficienter per filiationem. Secundo ve ro, & concomitanter per actiuam spirationem, & per consequens dato, quod spiritus non emanaret ab eo, adhuc sufficienter distingueretur, cum remaneret primum, & formale, & sufficiens principium distinctiuum. quod ergo filiatio personaliter distinguat filium a spiritu sancto, potest multipliciter declarari. vnaquaeque enim persona sufficienter distinguitur suo constitutiuo, quia ens, & vnum conuertuntur, sed filiatio est sufficiens constitutiuum principium personalitatis ipsius filij, quod apparet ex tribus.

Primo quidem, quia spiratio passiua sufficien ter personam spiritus sancti; & per consequens filiatio sufficienter constitueret personam filij. non enim minoris sufficientiae est passiua generatio, quam spiratio.

Secundo vero, quia persona filij, quia simplex est, propter hoc habet simplex constitutiuum. illud ergo, vel erit actiua spiratio, quod esse non potest, cum sit aduentitia proprietas, & non personalis secundum omnes. erit ergo illud constitutiuum passiua generatio, vel filiatio ipsa.

Tertio quoque, quia filius producitur a patre, vt persona distincta: inquantum autem a patre producitur non aspicit spiritum sanctum, & ita filiatione constituetur. relinquitur ergo, quod per ipsam sufficienter personaliter dist inguitur ab ipso spiritu sancto.

Praeterea: Productiones incompossibiles in eodem supposito sufficienter distinguunt supposita, etiam omni alio circumscripto, alias si non distinguunt, concurrunt in eodem supposito, cuius oppositum accipiebatur in subiecto propositionis. sumebatur enim, quod essent incompossibiles in eodem supposito: sed generari, & spirari sunt incompossibiles in eodem supposito. impossibile est enim idem suppositum bis produ ci, aut duplici perfectione perfecta, & completa, ita quod quaelibet producat totum. tunc enim altera superslueret, cum altera faceret totum. ergo generari, & spirari sufficienter distinguunt modo suppositali, & personaliter spiritum sanctum, & filium, esto etiam, quod vnus ab alio non procedat, & per oppositum patet, quomodo generare, & spirare non distinguunt patrem, quia idem suppositum, & potest duo producere, & duplici productione producere, sicut ad secundum patet.

Praeterea: Dato, quod spiritus sanctus non emanaret a filio, adhuc distingueretur personaliter a patre, & similiter filius distingueretur personaliter a patre. aut ergo esset vna persona producta a patre, aut duae personae, sed non potest poni, quod vna, quia tunc duae productiones reales terminarentur ad eundem realem terminum, quod est impossibile. ergo de necessitate essent duae, & distinctae personae.

Praeterea: Dato per impossibile, quod spiritus sanctus non procederet a patre, sed a solo filio; adhuc distingueretur a patre per solam spirationem passiuam ex parte sua, & paternitate ex par te patris, sed non minoris sufficientiae est filiatio in filio, quam paternitas in patre. ergo dato, quod filius non produceret spiritum sanctum, adhuc filiatio personaliter distingueretur ab eo.

Praeterea: Manente causa, manet effectus, sed causa, quare spiritus sanctus non est filius, est, quia procedit, non quomodo natus, sed quomodo datus. Augustinus dicit 5. de Trin. & similiter Anselmus de processione spiritus sancti. c. 2. quod filius non est spiritus sanctus, vt interim alia causa detur, cum nondum constet, quod spiritus sanctus de illo sit, & procedat, ideo inquam non est spiritus filius, quia filius nascendo habet esse de patre: spiritus sanctus vero non nascendo, sed procedendo. ergo cum isti modi emanationum adhuc manarent per modum natiuitatis, & doni, euidenter patet, quod nondum spiritus sanctus esset filius, & per consequens personaliter distinguerentur.

Concludunt igitur isti, quod filiatione, & spiratione passiua spiritus sanctus, & filius personaliter distinguuntur sufficienter, & primo, quamuis concomitanter, & secundario distinguantur spiratione actiua, & passiua, sicut homo distinguitur a leone per rationale primo, & principaliter, licet per risibile distingui possit concomitanter. & in hoc finitur Articulus secundus.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Vbi dicitur iuxta illud, quod videtur.

CIRCA tertium autem considerandum, quod veritas huius quaesiti ex quatuor propositionibus poterit apparere.

Quod persona Filij non distinguitur a persona Spiritus sancti per spirare personaliter.

PRIMA quidem, quod persona filij non distinguitur personaliter a persona spiritus sancti per spirare praecise: illo namque persona filij distinguitur personaliter, a quo habet, quod sit persona. eadem enim est differentia constitu tiua speciei, & condiuisiua ab alia specie infra illud genus, vt Porphyrius dicit, & est notum per se, quod omnis res in tali esse constituit, in quali esse distinguit, vnde si albedo distinguit qualitatiue album a nigro, dat essse qualitatiuum & si distingueret substantialiter, daret esse substantiale. quod ergo distinguit personaliter, dat esse personam. sed constat, quod filius non est praecise persona per spirationem actiuam. tunc enim filiatio esset extra personalitatem filij, & ita non esset proprietas personalis, quod est con tra concessum ab omnibus. ergo spirare praecise sumptum non distinguit personam filij a persona spiritus sancti.

Praeterea: Quandocumque aliquod vnum, & simplex distinguit personaliter ab aliquo, quaecumque distinguit ab illo, vt vnam personam di stinguit. si enim est vnum simplex distinguens personaliter, cuicumque dat esse distinctum, dat quod sit vnum simplex personaliter distinctum: vnum autem simplex personaliter distinctum, necessario est vna simplex persona, alioquin si duae, non erit vnum distinctum personaliter, immo plures personae personaliter distinctae, sed spirare praecise sumptum est vnum simplex distinctiuum. Si ergo personaliter distinguit filium a spiritu sancto, & similiter patrem, sequitur, quod pater, & filius sunt vna simplex persona distincta per spirare a spiritu sancto; hoc autem est erroneum. tunc enim ex patre, & filio confllaretur vna persona, & rediret error Sabellij confunden tis, & commassantis personas. ergo impossibile est poni, quod praecise spirare sumptum distinguat personam filij a persona spiritus sancti in esse personali.

Praeterea: Effectus formalis numeratur ad nu merationem formae, vnde quia Deitas est vna in tribus personis, tres personae sunt unus Deus, & quia spirare est idem in patre, & filio, pater, & & filius sunt vnus spirator: sed constat, quod pater, & filius non sunt vna persona respectu spiritus sancti, fic quod distinguantur ab eo, tamquam vna persona ab alia. vna persona ergo non distinguitur praecisae per spirare a persona spiritus sancti, immo cum hoc non per spirare distin guere aliquid facit ex parte personae patris paternitas, & filiatio ex parte filij.

Praeterea: Impossibile est vnam simplicem personam duobus personaliter distingui, sicut vnum simplex quale impossibile est duobus qualibus distingui. si enim sunt duae qualitates constituunt duo qualia, & similiter si duo personalitates, vel duo personalia duas personas: stante ergo personalitate simplici, necesse est, vt non sint duo personaliter distinguentia; sed persona filij est simplicissima. ergo alia personalitate non distingue tur a patre, & alia a spiritu sancto, sed eadem personalitate; & per consequens toto eo, quod pertinet ad personalitatem filij, distinguetur a spiritu sancto. nou ergo per spirare praecise.

Et si dicatur, quod immo Sortes distinguitur a lapide per rationale, & animal, dicendum, quod inquantum prima substantia, quia vt sic non est, nisi vna prima substantia, impossibile est, quod distinguatur per rationale, & animal; vnde verum est, quod realiter distinguitur per vtrumque, non tamen sicut prima substantia, & similiter in proposito per spirare, & generari filius distinguitur realiter, sed personaliter nullo modo per alium praecise.

Si etiam vlterius dicatur, quod secundum hoc filius distinguetur a patre per spirare, & generare, dicendum, quod per generare distinguitur realiter, non personaliter; per spirare vero nec realiter, nec personaliter; per propriam vero perseitatem, & singularitatem, quae resultat ex spirare, & generari, atque essentia, quae omnia vnum sunt vnitate indistinctionis, distinguitur personaliter a patre, & per eandem distinguitur a spiritu sancto, & secundum hoc est eadem personalitas, & secundum eundem modum in filio, prout distinguitur a patre, & a spiritu sancto. Quod persona Filij non distinguitur personaliter a Spiritu sancto per solam filiationem contra secundam opinionem.

SECVNDA vero propositio est, quod nec filiatio sufficienter distinguit filium a spiritu sancto in personalitate. illud enim non praecise distinguit, quod non praecise constituit, sed filiatio non praecise constituit filij personalitatem, quia secundum hoc spiratio actiua esset aduenti tia, & extra personalitatem filij, & suam perseitatem, ac personalem discretionem, quod esse non potest, quia tunc esset accidens sibi adueniens, tamquam aliquid extrinsecum, & sine quo remaneret persona. ergo impossibile est poni, quod sola filiatione personaliter distinguatur: hoc autem multipliciter patebit in propos. sequenti.

Quod intra personalitatem filij est spiratio intrinsece actiua, & filiatio.

TERTIA quoque propositio est, quod tam essentia, quam actiua generatio, & similiter spiratio actiua ad personalitatem patris intrinsece concurrunt; generari vero, & spirare, atque essentia ad personalitatem filij, spirari autem, & diuina essentia tantum ad personalitem spiritus sancti: quandocumque enim aliqua sic se habent, quod neutrum illorum habet propriam vnitatem, sed fundant penitus vnitatem eandem, de necessitate personalitatem eandem fundant: ex quo enim perseitas tertij modi, seu per se vnitas est idem, quod personalitas, si sit in natura intellectuali, vt declaratum est supra, si sint aliqua non habentia vnitatem per se, quot concurrunt ad fundandam vnitatem, tot pertinent intrinsece ad eandem personalitatem, sed in filio, nec essentia habet vnitatem per se, nec generari, nec etiam spirare, nec spirari in spiritu sancto, sed sundant eandem vnitatem, & vniuntur per omnimodam indistinctionem. Si enim aliquod istorum haberet propriam vnitatem, & perseitatem tertij modi, ita vt caderet inter ea minima distinctio, necessario ponerent in numerum, & facerent aliquem modum compositionis in persona filij, nec esset adeo simplex filius, sicut essentia, & tolleretur praedicatio istorum depersona, nec etiam filius esset generari, aut spira re, aut essentia, quia de nullo composito ex distinctis praedicatur aliquod componentium, pro eo, quod talia habent rationem partis, & non totius, ex quo non dicit quodlibet omnia alia sed mutuo distinguuntur, vt habentia propriam vnitatem. cum ergo haec omnia sint absona circa personam filij, relinquitur, quod nullum istorum habeat propriam vnitatem; sed quod sundent eandem penitus, & resultet ex eis vna perseitas, & personalitas; & per consequens, quod concurrant intrinsece ad constitutionem vnius personae, ita vt vnum sine alijs non sufficiat, nec duo sine tertio.

Praeterea: Illa dicuntur intrinsece pertinere ad aliquid, quorum collectio habet constituere illud: sed expresse dicit Anselmus de processione spiritus sancti, quod tribus personis in diuinis commune est ad duas relationes: pater enim ad filium, & spiritum sanctum, & filius ad patrem & spiritum sanctum, qui est de patre, & spiritus de illo, spiritus ad patrem, & filium, quia est de vtroque spiritus. possidet ergo vnusquisque suas proprietates, quarum collectio in alio non est eadem, ad similitudinem hominum diuersorum; per hoc enim hominum diuersae sunt personae, quia vnaquaeque proprietatum collectio non est in alio eadem. Hoc Anselm. vnde patet, quod collectio passiuae generationis, qua filius refertur ad patrem, & actiuae spirationis, qua refertur ad spiritum constituit filij personalitatem, & distinguit. relinquitur ergo, secundum eum, quod omnia pertineant intrinsece ad filij personalitatem, & eodem modo de proprietatibus aliarum personarum respectu earundem.

Praeterea: Si personalitas filij intrinsece non includeret, nisi essentiam, & generationem passiuam, tunc actiua spiratio assisteret personae, & non constitueret eam hoc autem est erroneum; redit enim error dicentium, proprietates assistere personis. ergo spirare pertinet intrinsece, & per modum constituentis ad personalitatem filij, & similiter ad hypostasim patris.

Praeterea: Augustinus dicit primo de doctrina Christiana, quod res, quibus fruendum est, sunt pater, filius, & spiritus sanctus, & frequenter dicit, quod sola Trinitate fruendum est, tamquam incommutabili bono, & ita nulla re fruendum est, quae sit extra personalitatem trium suppositorum diuinorum, sed ipso spirare fruendum est. in personis enim adorari debet proprietas secundum auctoritatem Ecclesiae: solum autem illud adorandum est, quod bonos nos facit, & quo fruendum est. ergo spirare de necesitate includitur intra filij, & patris personalitates.

Praeterea: Si non includatur intra personalita tem patris, & filij spiratio actiua, tunc filius est vnus singularis per se, & discretus sine ipso spirare; hoc autem est impossibile: tum quia de illa re sic per se, & discreta non praedicabitur res importata per spirare. nullum enim adueniens alicui distincto praedicabitur de illo, nisi denominatine: tum quia illud tale importatum per spirare vera res est, cum sit productio realis, per quam realiter producitur spiritus sanctus. erit ergo res, qua vtendum est, quod esse non potest, cum non vtendum Deo, aut aliquo existente in eo, aut erit res, qua fruen dum est, & sic in filio erit propria personalitas, qua fruendum est, & aliquid existens extra eam quo etiam fruendum est, & secundum hoc erunt in eo duae rationes fruibilitatis, & duo, quibus fruendum est: in spiritu autem sancto tantummodo vnum, quod absurdum est. relinquitur ergo, quod sic ingrediatur personalitatem filij, quod nec possit Deitas, & filiatio praescindi ab ipsa spiratione actiua, nec econuerso, & per con sequens nec constituunt eandem per se vnitatem, & personalitatem.

praeterea: Sicut se habet essentia ad personalitatem filij, sic se habet spiratio actiua. communi ca tur enim spiratio actiua simul, & eodem ordine cum essentia. non enim imaginandum, quod prius communicetur essentia, & vniatur filiationi, & deinde, quod superueniat spiratio actiua, immo eodem ordine, quo omnes perfectiones simpliciter communicantur cum essentia, duobus scili cet filio, & spiritui sanctto, eodem ordine cum essentia communicatur filio spiratio actiua. communicatur enim sibi quidquid est in patre, ad quod non habet oppositionem: non habet autem oppositionem ad actiuam spirationem, sicut nec habet ad essentiam, propter quod simul sibi communicantur, & ordine eodem, sed constat, quod essentia communicatur sibi, non tamquam aduentitium personalitatis suae, immo quasi intraneum, ex quo cum proprietate personae constituitur. ergo sic erit de spiratione. Concludendum est ergo ex praedictis, quod sic se habet generare ad Deitatem, quod non potest praescindi ab eo, nec econuerso, sic se habet vtrumque ad spirare, quod non potest praescindi ab eo, nec cconuerso, propter quod constituunt quandam per se vnitatem, quae est personalitas patris, & similiter Deitas, & spirare, & generari.

Et si dicatur, quod secundum hoc plures proprietates constituent personalitatem patris, & filij, quam spiritus sancti, dicendum, quod sic non est inconueniens, quod sint plures proprietates in eo, quam in spiritu sancto, sic non est inconueniens, quod sint plures constituentes eorum personalitates, maius quidem inconueniens esset, si non constituerent, sed assisterent extrinsece aduentitiae, & accidentales. si etiam vlterius diceretur, quod Doctores dicunt, spirationem actiuam non esse proprietatem personalem, dicendum, quod non sequitur ex hoc, quin ingre diatur intrinsece constitutionem personae, sicut & essentia, de qua nullus dicit, quod sit conditio personalis; appellatur quidem personalis proprietas, quod est proprium vni personae: hoc autem non competit spirationi actiuae, cum sit communis patri, & filio, & ex hoc est, quod non dicatur proprietas personalis.

Si diceretur etiam, quod filiatio constituit mo do formali filij personalitatem, dicendum est, quod personalitas non est participatio alicuius formae eo modo, quo effectus formalis est forma participata. non est enim aliud album, quam albedo communicata subiecto. non sic autem de personalitate, sed est aliquid resultans, sicut gros so modo exemplificari potest in forma domus, quae resultat ex pluribus, fundamento videlicet, pariete, ac tecto. iuxta ergo istam similitudinem ratio personalitatis, quae non est aliud, quam perseitas tertij modi, aut se vnitas dicitur resultare ex esse, generatione passiua, & spiratione actiua in filio, pro eo, quod nullam habet vnitatem per se, sed constituunt eandem vnitatem, seu perseitatem, & per consequens personalitatem, dicitur tamen filiatio formalis, non quod sit forma, sed quia quodammodo principalis eo modo, quo tectum in domo, sed de hoc magis inferius apparebit, dum de constitutionibus personarum agetur.

Quod si Spiritus sancttus non procederet a Filio, adhuc remaneret, vnde realiter distingueretur, non tamen personaliter, ex quo soluuntur motiua suppositarum positionum.

QVARTA denique propositio est, quod si spi ritus sanctus non emanaret a filio, non distin gueretur filius personaliter ab eo, non quia concurreret filius, & spiritus sanctus in e andem personam, vt imaginatur prima opinio, immo spiritus sanctus remaneret perfecta persona, sed quia filius desineret esse persona, contra illud, quod imaginatur opinio secunda: adhuc tamen in filio remanet aliquid realiter distinctum a spi ritu sancto, videlicet generari, quod incompossibile est cum spirari, in quo secunda opinio verum dicit, & prima opinio deficit, vt patebit.

Prima ergo potest faciliter ex praecedentibus concludi. quandocumque enim aufertur ab aliquo illud, quod est de intraneitate suae perseitatis, & personalitatis, aufertur necessario personalitas, & personalis distinctio eiusdem ab alio quocumque, sed si spiritus sanctus a filio non procedit, statim aufertur a filio spirare, quod erat de perseitate, & personalitate filij, & per con sequens generari, & essentia, quae remanent carent vnitate, nec fundant, aut constituunt per- seitatem aliquam, seu personalitatem: a spiritu ve ro sancto non aufertur spirari, cum perfecte spiretur a patre. non enim vnam partem spirat filius, & aliam pater, sed complete, & perfecte est ab ipso patre, & per consequens tota personalitas spiritus sancti remanet integra, cum nil auferatur. ergo si spiritus a filio non procedat, filius desinet esse persona, spiritu sancto remanente persona, & sic non distingueretur filius perso naliter a spiritu sancto, quod non erit ex parte spi ritus, sed ex parte filij, qui desinet esse persona.

Nec motiua opinionis secundae oppositum eius concludunt. primum siquidem non; assumit enim, quod sola filiatio constituit filij personalitatem, & quod spirare sit aduentitium, & extra personalitatem, quod omnino est impossibile, vt probatum est supra, quod autem additur, quod passiua generatio constituit spiritum sanctum, dicendum, quod non est ex imperfectione passiuae generationis, quod ex ipsa, & essentia non resultet praecise filij personalitas, sed est ex contradictione ipsius verbi, de cuius ratione est etiam in verbo nostro, quod sibi communicentur omnia, praeterquam dicere, & formare. sicut ergo communicatur essentia eadem, sic & spiritum emittere, & caetera omnia, quare sicut essentia ad personalitatem concurrit, sic concurreret & spi rare: non sic autem de spiritu, cui non communicatur verbum formare, nam illud verbum formatum praeexigit, & productum, quod etiam adiungitur, personam filij, cum sit simplex debere consti tui aliquo simplici constitutiuo, dicendum, quod hoc procedit ex imaginatione, quae vera non est, qua aliqui imaginantur, quod proprietas det for maliter esse personae, sicut albedo dat esse album; non est autem sic, quod personalitas est quaedam per se vnitas ex essentia, & proprietate resultans, & pari ratione potest consurgere ex essentia, & pluribus proprietatibus. Quod vero additur, filium ese personam perfectam, prout a patre producitur, dicendum, quod verum est, sed vt sic essentia, & spirare sibi communicantur; vnde sua personalitas ex illis consurgit, non ex filiatione sola.

Non concludit etiam motiuum secundum: quamuis enim generari, & spirari sint incompos sibiles in eodem supposito: non tamen propter hoc constituunt sufficienter supposita, alioquin sine essentia constituerent, quod non est verum. spirari ergo, & essentia constituunt spiritus sancti personalitatem, generari autem, licet sit incompossibile cum spirari, nihilominus non constituit cum essentia personalitatem filij, nisi adsit spiratio actiua. probat ergo haec ratio, quod generari, & spirari non essent in eodem supposito, dato etiam, quod spiritus non procederet a filio; sed non probat, quod suppositum filij remaneret.

Non valet etiam tertium: quia spiritus sanctus esset vtique persona distincta a patre, sed filius non esset distincta persona, nec a spiritu, nec a patre, pro eo, quod demeretur ab eo perseitas, quae consurgebat ex essentia, spirare, & generari, & remaneret essentia cum generari illato a gene rare paterno, vt supra extitit declaratum.

Non valet etiam quartum: quia pater non remaneret persona, si spiritus sanctus ab eo non procederet, pro eo, quod demeretur spi- rare, quod concurrit intrinsece ad eius personalitatem; vnde idem iudicium est de patre, quod est de filio. a quocumque enim auferatur actiua spiratio, ille non remanebit persona.

Non valet etiam quintum. verum est enim quod spiritus sanctus adhuc remaneret persona, & procederet, quomodo datus, nec in eo esset passiua generatio, vt procederet, quomodo natus; sed passiua generatio esset totaliter extra personalitatem ipsius, non tamen propter hoc remaneret integra filij persona.

Quod si obiiciatur, quod hoc est imposibile, tum quia spirare praescindi non potest ab essentia, & generari, tum quia essentia, & generari, non possunt manere sine spiratione, nisi haberent per se vnitatem, & propriam distinctionem, dicendum, quod vtique hoc est in summo impossibile, & ideo impossibile est, quin spiritus sanctus procedat a filio, sed ex quo illud ponitur possibile, disputatiue ponatur, & illud ad videndum quid sequitur de distinctione harum duarum personarum, filij videlicet, & spiritus sancti; vnde vere sequitur illud, quod conclusum est contra vtramque opinionum. Nec enim filius erit persona, nec distinguetur personaliter, vt voluerunt secundo opinantes, nec erit vnum suppositum filius, & spiritus sanctus, vt primi positores posuerunt, & dixerunt.

Secundum vero, videlicet, quod adhuc in filio remaneret aliqua res distincta a spiritu sancto, & incompossibili personalitati ipsius, manifeste sequitur ex praedictis; duae namque passiuae productiones, per quas perfecte capit esse productum; impossibile est, quod attingant idem productum; cum enim altera totum faceret, altera nihil faceret, & iterum vna dempta, totus effectus remaneret, quod est contra rationem omnis causalitatis, quia dempta causa, demitur effectus, & iterum altera superflueret, vnde ex terminis appareret, quod est repugnantia duarum productionum, quarum quaelibet totum complete producat respectu eiusdem producti; sed generari, & spirari sunt duae productiones passiuae, quae etiam essent distinctae, dato, quod spiritus sanctus non procederet a filio, sicut expresse dicit Anselmus de processione spiritus sancti, ait enim, quod licet non constet adhuc, quod spiritus procedat a filio, & loquitur pro principio libri, antequam illud probauerit contra Graecos, licet inquit illud non constet; constat tamen, quod distinguitur filius, & spiritus sanctus, quia ille est ex Deo nascendo, & iste procedendo. ergo passiua generatio nondum esset in persona spiritus sancti, immo distingueretur ab ea, & essent incompossibiles sibi, dato, quod spiritus non emanaret a filio.

Praeterea: Constat, quod generari, & spirari sunt incompossibilia in eodem supposito, quam incom possibilitatem facit spirare, quod est a genito secundum sic ponentes. spirare ergo secundum eos dat ip si generari incompossibilita tem cum spirari passiuo; aut ergo hoc sibidat effectiue, aut formaliter, aut in alio genere causae, non potest poni, quod hoc det sibi formaliter, quia tunc spirare, & generari essent idem, formaliter, quod dici non potest, cum generari sit, quasi passio, & spirare sit actio, & iterum, quia spirare est vere in patre, cui repugnat generari. relinquitur ergo, quod in alio genere causae contrahat generari a spirare incompossibilitatem cum spiratione passiua; in quocumque autem genere sit, seipso habebit incompossibilitatem formaliter, quamuis actiue, vel aliter a spirare; sed constat, quod illud, quod inest alicui formaliter, & debetur sibi ex sua ratione, remanet quocumque alio dempto, seu per possibile, seu per impossibile. ergo dempto spirare, adhuc remanebit incompossibilitas generationis passiuae cum spirari passiuo.

Et confirmatur, quia licet caelum habeat, quod sit paruum a Deo effectiue; a seipso vero formaliter, si poneretur per impossibile, quod non conseruaretur a Deo, sed remaneret caelum per se, adhuc paruum esset.

Praeterea: Quandocumque aliquid non est causa secundum rem alicuius, sed est causa tantummodo, vt illud innotescat, illo dempto per impossibile, potest aliud remanere, alioquin si non maneret, esset causa illius secundum rem, & non solum secundum innotescentiae rationem, sed spirare non est causa secundum rem, quare generatio, & spiratio passiue sumptae sunt incom possibiles inuicem, quod patet, quia quidquid competit rei alicui in Diuinis, competit sibi for maliter ex se. passiuae autem generationi, & pas siuae spirationi competit incompossibilitas mutua, & ita necesse est, quod oriatur ex propriis eorum rationibus: & item si spirare esset causa huiusmodi incompossibilitatis, aut hoc esset, quia spirare, & generari sunt idem in filio, aut, quia sunt simul in eo, aut quia generari est praeuium a spirare, non potest poni primum, nec secundum, nec tertium, quia eodem modo idem est spirare cum essentia in persona filij, & simul esse cum essentia, & spirare supponit essentiam in filio, & tamen non dat essentiae incommunica bilitatem respectu spiritus sancti, nec quod essen tia, & spiratio passiua incompossibiles sint. ergo nec generationi passsiuae dabit, quod incompossi bilis sit spirationi, nisi ipsae hoc habeant formaliter ex seipsis. relinquitur ergo, quod spiraresit causa solum, vt innotescat incompossibilitas ista, vnde non dicuntur spirari, & generari distin gui per spirare realiter, sed tantum innote scenter, quare dempto spirare, adhuc passiua generatio spiritus sancti repugnabit.

Praeterea: Quidquid est causa causae, est causa effectus: sed secundum sic ponentes causa incom possibilitatis passiuae generationis, & passiuae spi rationis est, quia ista illam praeexigit in supposito producente: causa vero, quare ista praeexigit, & illa praeexigatur, est ex formalibus suis rationibus. ergo istae rationes sunt causa prima incompossibilitatis. dempta ergo causa secunda, adhuc remanebit prima, vnde dato, quod spirari non sit a genito, adhuc suis formalibus rationibus generatio, & spiratio passiue sumptae incompossibiles erunt.

Nec motiua primae opinionis oppositum con cludunt. Primum siquidem non, quia Anselmus expresse dicit, quod processio, & natiuitas distinguuntur, esto, quod a filio spiritus non procedat, alias ridiculose dixisset, quod spiritus sanctus, & filius distinguantur, quia ille est a Deo proceden do, & iste nascendo, antequam constet, quod spi ritus a filio procedat. dicendum ergo, quod spirari, & generari sunt relationes, & productiones, non quidem oppositae relatiue, nec solummodo disparatae, vt similitudo, & qualitas, seu spirare, & generare, sed sunt productiones incompossibiles suis formalibus, sicut probatum est supra, eodem modo, quo duae formae substantiales specifice, & vltimate sunt incompossibiles in eadem parte materiae, & possunt vocari oppositae, quia sunt incompossibiles. sic ergo dictum Anselmi debet intelligi, quod omnis distin ctio in diuinis fit per relationes oppositas, hoc est incompossibiles: quod autem additur, quod non distinguunt, nisi a coopposito, si intelligatur de coopposito relatiue, falsum est: si vero de coopposito, hoc est de illo, cui incompossibiles sunt, verum est, & secundum hoc spirari, & generari coopposita sunt.

Quod autem additur, quod relatio non est ens, nisi dum ad oppositum comparatur, dicendum, quod licet non sit, nisi comparatio ad oppositum, comparatio tamen potest ad aliud, quam ad op positum comparari. possumus enim facere comparationes, & facimus tota die inter relationes, inquirendo, quomodo sint alterius rationis, speciei, & quomodo se habent in praedicamento relationis; dicimus quidem, quod quaedam conue niunt in genere generalissimo, quaedam vero in subalterno, & quod quaedam differunt sic, quaedam alio modo.

Non valet etiam secundum motiuum. spirare enim, & generare actiue sumpta nullam incō- possibilitatem habent, sicut probatum est, & generari, & spirari omnibus aliis circumscriptis ex suis propriis rationibus incompossibilia sunt

Non valet quoque tertium: quia licet emanationum diuersitas ex subiectis, vel terminis, vel productiuis principiis innotescat, nihilominus formaliter distinguuntur seipsis.

Non valet etiam quartum: nam modi habendi diuinam essentiam diuersi sunt in spiritu sancto, & silio ex se formaliter, inquantum vnus est Deus, positus in esse conspicuo, & formato, quod est ratio verbi; alius vero est Deus positus in esse lato, & flato, vt supra dictum est, quod pertinet ad rationem spiritus, dato autem, quod spiri tus non poneretur in tali esse a filio, sed a solo pa tre, adhuc suus modus essendi proprius per modum flatus, alius esset a modo verbi.

Non valet etiam quintum. falsum enim est quando generari, & spirari distinguerentur suis formalibus, circumscripto spirare, quamuis hoc innotescat ex hoc, quod spirare simul stat cum generari, & quod dicitur de generare, & spirare actiue sumptis in patre, dicendum, quod sunt idem identitate indistinctionis, quamuis non identitate repetitionis eiusdem rei sub alia ratione: quodlibet enim est res, & ideo potest generare esse incompossibile cum generari, cui ta men compossibile est spirare, vnde patet, quod maior repugnantia est inter productiones passiuas, quam actiuas.

Non valet etiam sextum, quia licet omnis distinctio sit in diuinis secundum esse relatiuum, non tamen omnis est inter suum relatiuum, & correlatiuum, sed inter relatiuum, & aliud relatiuum incompossibile.

Non valet etiam septimum: quod generare, & spirare suis formalibus rationibus non sunt incompossibilia, sicut probatum est de spirari, & generari, & quod additur de relationibus disparatis, dicendum, quod huiusmodi relationes non sufficienter distinguunt supposita ex sola ratione disparationis, sed si cum hoc, quod sunt disparatae habent formalem repugnantiam, & incomposibilitatem, qualia sunt generari, & spirari, nec est verum, quin filius genitus per ar tem, & generatus per naturam essent omnino alia supposita, fiars, & natura haberent productiones alterius rationis; sed quia ars assimilatiua est, sicut natura, eadem productio posset esse modo naturae, & artis, sicut filius in diuinis emanat, vt ars, & modo naturae, quia, vt filius, & vt verbum: de spiritu autem, & verbo non est sic, quia vnus emanat per modum flatus, & alius per modum conceptus, qui modi emanationum sunt omnino diuersi, & incompossibiles in eodem.

Quod autem vlterius additur, quod productiones actiuae constituunt personas improductas; dicendum, quod non est verum, productiones actiuas, aut passiuas constituere personas, nisi vna cum essentia fundent eandem vnitatem, ille habent constituere vnam personam: est autem sic de generare, & spirare, vt saepe dictum est.

Et si quaeratur, quare generare, & spirare non sunt productiones, quarum quaelibet cum essentia possit fundare propriam vnitatem, sicut spirari passiue sumptum potest, dicendum, quod hoc est ex conditióne amoris, & intellectionis, prout actiua sunt. formare enim verbum, & emittere spiritum eidem subsistenti competunt; propter quod formare, & spirare concurrunt ad eandem personalitatem, & perseitatem: si autem debet concurrere, necesse est, vt neutrum per se habeat vnitatem, sed ambo simul cum tertio, scilicet essentia fundent eandem vnitatem, atque perseitatem.

Non valet quoque octauum propter eandem rationem, quia generari, & spirari, suis formalibus rationibus incompossibilia sunt, non sic autem de generatione, & spiratione sumptis actiue. Et per idem patet ad nonum.

Non valet denique vltimum: non est enim verum, quin disparatae relationes possint habere seipsis formalem repugnantiam, vt declaratum est, & amplius declarabitur distinctione 13. cum quaeretur, quomodo differunt generatio, & spiratio in diuinis.

Ex praemissis itaque patet, quanta necesitate spiritus sanctus procedat a filio, quia si non procederet, filius non esset persona, nec distingueretur personaliter, in quo deficiebat opinio se nud: toumtein autriet lous feititeus funec esset in eo passiua generatio, vt imaginabatur prima opinio, quae quantum ad hoc, magis deficit, quam secunda. Et in hoc Art. tertius ter minetur.

Responsio ad obiecta.

AD ea vero, quae superius inducuntur, dicen dum est. Ad primum quidem, quod filius in Euangeliis, spiritum dicit procedere a patre, ne si diceret de seipso, iactanter dicere videretur, & quaerere gloriam propriam, contra illud, quod dicit Ioan. S. Ego gloriam meam non quaero. vnde & omnia in gloriam patris referret, dicit de spiritu, quod a patre procedit, sicut & alibi ait: Mea doctrina non est mea. ex verbis tamen ipsius, quibus se dicit mittere spiritum, & de suo accipere, & a semetipso non loqui, sed quae audiet ab eo, & ex similibus, satis innuit pie intelligenti spiritum procedere a seipso. Ad secundum dicendum, sicut Anselmus respondet de processione spiritus sancti capit: 20. quod necesse fuit propter quosdam minus intelligentes, qui non aduertebant ex his, quae vniuersa credit Ecclesia sequi spiritumsanctum de filio procedere, necesse inquam fuit, vt hoc Ecclesia explicaret, nec fuit necessarium congregari Concilium, vbi Graeci, & Latini conuenire deberent, nimis etiam difficile fuisset congregare Episcopos ad consulendum de hac re, nec oportebat, vnde quia necessitas cogebat, & ra⸗ tio nulla prohibebat, & vera fides hoc admitte bat, fideliter asseruit Latinitas, quod credendum, & confitendum esse cognoscebat.

Ad tertium dicendum, quod non omnia sunt explicite tradita ab Apostolis, alias non oportuisset eorum doctrinam explicare, & exponere, nec sancti Doctores deberent conari ad explicationem eorum, quae in dictis Apostolicis continentur, & quod dicitur de verbis Andreae, dicendum, quod spiritus procedit a patre, & requiescit in filio propter habitudinem termini, quam habet verbum respectu spiritus, cum semper emittatur, & animus per vim amoris impel latur ad rem positam in esse formato.

Ad quartum dicendum, quod Damescenus nullo modo negat, quin spiritus sit a filio, alioquin non diceret filium esse fontem radij, & splendoris, assimilando spiritum sanctum splendori, vt visum est in corpore quaestionis. intelligit ergo, quod non est a filio principaliter, immo filius a patre accipit, quod sit spiritus sanctus ab eo.

Vel dicendum, quod per processum spiritus, intelligitur, quasi impulsus animi per vim amoris ad amatum, positum in esse formato. hic ergo processus habet patrem pro termino a quo, & verbum pro termino ad quem. est enim a patre in verbum; econuerso autem non est, quia non est a verbo in patrem, inquantum pater non importat amatum positum in esse formato. habendo ergo aspectum ad istam proprietatem, Damascenus negat, quod spiritus non est a filio, sed est filij, quod autem vere, & realiter capiat esse a filio, & egrediatur ab eo, nullo modo negat, immo expresse concedit, cum spiritum assimilet splendori, & filium radio, & patrem soli: secundum hoc enim erit spiritus a filio, sicut splendor a radio, & filius a patre, sicut radius a sole.

Ad quintum dicendum, quod Dionysius dicit, patrem esse fontem totius Deitatis; quia principium est amborum: filius autem, & spiritus sanctus sunt, sicut lumina, & flores, lumen autem vnum potest deriuari ab alio, & flos suboriri in flore, propter quod spiritus potest a filio emanare.

Ad sextum dicendum, quod non assumit verum, quin spiritus in nobis procedat a verbo, vbi mens format verbum de seipsa. mens enim formans, & formata habent omnia communia, praeter formare, & formari. habent ergo communi vi amoris impellere seipsum, & per consequens spiritum, & flatum emittere, Et quod additur de Augustino, dicendum, quod ipse nono de Trinitate in fine, dicit, quod voluntas inquirendi praecedit notitiam perfectam, & ita verbum perfectum; sed tamen notitia de inquisitione fienda, & verbum ipsius de inquisitione praecedit appetitum inquirendi, ex quo colligitur, quod verbum simpliciter praecedit spiritum, qui emanat ab ipso appetitu, ita vt si appetitus perfectus sit, praecedit ipsum verbum perfectum, & si imperfectus, praeuenitur a verbo imperfecto.

Ad septimum dicendum, quod spiritus sanctus non communicat cum patre in generatione filij, quia spiritus per necessitatem, emanatio- nem verbi, & in nobis, & in Deo praeexigit ex sua ratione formali, cum non possit amari, nisi cognitum, nec animus vi amoris impelli, nisi ad illud, quod est positum in esse formato, & dicto.

Ad octauum dicendum, quod spiritus sanctus est vnum simplex productum, & tamen est a plu ribus, nec est inconueniens idem esse a pluribus, dum tamen productio sit omnimode vna.

Et quod additur, quod tunc dependeret totaliter a pluribus, dicendum, quod non dependeret a pluribus, vt plures, vnde pater, & filius non sunt in spirando plures, cum sint vnum prin cipium, & vnus spirator propter vnitatem productionis.

Ad vltimum dicendum, quod Spiritus sanctus refertur vnica relatione ad patrem, & filium, qui quidem non sunt plures spiratores, sed vnus spirator, sicut nec plures Dij: vnde stant ista simul, quod pater, & filius sunt plures personae, & tamen vnus spirator, sicut & vnus Deus. non habent ergo pater, & filius rationem plurium terminorum, inquantum ad eos spiritus sanctus refertur, sicut nec tres personae, inquantum crea turae referuntur ad eas.