Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio Auicennae, S. Thomae prima parte Summae quaest. 3. art. 4. Aegydij primo Sent. dis. 8. quaest. 2. & in 2. Sent. dist. 3. quaest. I. & plurium aliorum.

CIRCA primum ergo considerandum, quod Auicenna, & aliqui sequentes eum dicere voluerunt, quod esse addit ad essentiam aliquid absolutum: hoc autem potest intelligi dupliciter.

Primo quidem, quod addat rem aliquam praecisam, & factibilem sine essentia, sicut albedo additur superficiei, vel lux aeri, & sic non intellexit aliquod, quod esse rem addat ad essentiam.

Secundo vero potest intelligi, quod addat rem non factibilem sine essentia, sed quasi rem modalem eo modo, quo se habet rectitudo ad lineam, & sic intellexerunt, quod cum concipitur Sortes positus in actu, necessario concipiuntur duo, videlicet Sortes, & positio eius in actu, ita quod po sitio Sortis in actu, est esse Sortis, vnde differunt realiter Sortes, & eius positio actualis in effectu. Sortes enim est in potentia vt ponatur, & non pona tur, & potest intelligi non positus in effectu, & secundum istos esse est illud, quo Sortes ponitur in effectu, aut non est, sicut nec positio est posita, sed illud, quo esse ponitur in actu. haec autem positio, potest fulciri rationibus decem primo loco superius arguendo inductis.

Opinio Henrici in sua summa q. 3. art. at.

FVERVNT autem alii, qui dixerunt, quod l esse non est res absoluta addita essentiae, sed est respectus ad agens, sic quod ille respectus non differt realiter, nec ratione sola, sed intentione, quasi media differentia inter realem, & rationis. Imaginati sunt autem, quod aliud est esse essentiae, aliud esse existentiae, omne quidem conceptibile siue sit possibile, siue sit fictitium, potest dici res dicta a reor reris, quod idem est, quod opinor, opinaris, vnde hoc modo chimera est res, quia est opinabilis, vt Philos. dicit 2. Perierm. talis autem res. quae opinabilis est, induit rationem essentiae, & accipit, quod sit essentia per hoc, quod habet Idaeam in Deo. ex hoc enim est factibilis, & possibilis, & ex hoc differt a figmentis, & secundum hoc esse essentiae addit respectum ad exemplar, nihilominus ille respectus realiter non difffert ab essentia, sed solum ratione, immo secundum istos est de conceptu essentiae talis respectus, adhuc talis res per hoc, quod ponitur in effectu ab agente, sortitur esse existentie, non addens ad essentiam, nisi respectus ad agens, qui quidem respectus non est res, sed intentio sola. haec opinio fulciri potest septem sioiius, secundo loco superius arguendo

Opinio Varronis in I. Sent. q. 45.

FVERVNT quoque alij, qui dixerunt, quod L esse, & essentia differunt ratione, sicut verum, & bonum, & potest fulciri ista opinio quatuor rationibus superius 3. loco arguendo inductis.

Opinio Goffredi, & Alexandri.

CVERVNT demum alij, qui dixerunt, quod differunt essentia, & esse, sicut nomen, & verbum, & sicut abstractum, & concretum quorum quidem opinio videtur inniti rationibus quatuor superius quarto loco arguendo inductis.

Ponuntur hic tres regulae, quibus oportet dirigi in praesenti quaesito, & declaratur, quomodo incompetentes sunt praedictae opiniones,

SVNT autem attendendae hic tres regulae. Prima siquidem, quod esse & essentia differunt aequisice, & omni modo signandi circunscripto. est enim intentio quaesiti praesentis, si quis conci pit Sorte m, aut hominem, aut quamlibet naturam non attendendo, vtrum sit posita extra in rerum natura, demum vero concipit eam, vt positam in rerum natura; est itaque intentio, quod est adi tum in secundo conceptu.

Ad primum quid scilicet addit conceptus Sor tis positi, aut rosae positae extra in actu ad conceptum simplicem Sortis, vel rosae. ex hac autem regula patet, quod non competenter opinio 4. respondet: non est enim hic cura de hac voce, siue concreta sit, siue verbalis esse cura quid addit positio actualis rosae in rerum natura ad ipsam rosam. non potest enim negari & est quin concipi possit rosa sine tali positione.

Secunda vero regula est, quod esse ad essentiam non addit illud, quod est indifferens ad esse, & non esse, illud namque in quo consistit formalis ratio hominis, non est indifferens ad hominem, & non hominem, vnde non addit homo ad animal, illud, quod habet indifferentiam aequalem cum anima li. constat autem, quod essentia indifferens est ad esse, & non esse, propter quod esse determinans essentiam, non addit illud, quod habet parem indifferentiam, ex hac autem regula patet in competentia trium opinionum.

Primae quidem, quae dicit, quod addit rem absolutam. secundae, quae dicit addi respectum. & tertiae, quae dicit addi aliquam rationem. omnis enim res, & omnis respect us, & omnis ratio con cipi potest, absque hoc, quod se determinet intel lectus ad positionem eorum in rerum natura: potest quidem concipi positio rosae in effectu, & ignorari, an illa positio modo sit, aut non sit, & disputari potest de actualitate, & existentia rosae, absque hoc, quod sciatur, an actualiter pro isto nunc, extra intellectum in rerum natura sit, similiter etiam concipi potest respectus ad agens, sine hoc, quod consideretur de illo respectu, vtrum extra positus sit, eodem modo potest & de omni conceptibili ratione.

Tertia quoque regula ista est, quod esse non addit ad esssentiam illud, quo posito necessarium est, vt procedatur in infinitum. status enim est in rebus, & in omnibus praedicatis, vt patet 1. Poster. & ex illa regula cadunt etiam opiniones tres praedictae, quoniam siue addatur res absoluta, siue respectus, siue ratio, de quolibet dici potest, quod est, quod patet, quia essentia, & esse, sunt aequalis ambitus cum ente. habent enim se sicut abstractum, & concretum, & verbum, vnde, sicut currens, cursus, & currere. constat autem, quod ens praedicatur de omni re respectu, & ratione. ergo & esse, & essentia potest de illis praedicari; vnde omnis res, & respectus. & ratio quaedam essentia est, & quoddam esse, sicut & quoddam ens ideo vt si sit ens reale, erit essentia realis, & habebit esse reale; si vero sit respectus, erit essen- tia respectiua, & habebit esse respectiuum, si vero ens rationis habebit esse, & essentiam propor tionalem, videlicet secundum rationem; ergo, qui ponit respectum, vel rationem addi per esse ad essentiam, necessario ponit, quod illud additum rursus habet essentiam, & esse, cum sit ens; & ita oportet in infinitum procedere, vel in prin cipio stare, sic quod in nulla re esse addat respecum vel rationem. & in hoc Articulus primus finitur.

ARTJCVLVS SECVNDVS. Vbi ponitur quod videtur negatiue sub quatuor propositionibus.

CIRCA secundum ergo considerandum, quod impossibile est, esse addere ad essentiam rem aliquam absolutam: & iterum est impossibile, quod addat respectum: & adhuc imposfibile, quod addat rationem: & adhuc impossibile, quod addat modum significandi verbalem vel nominis concreti, & sunt per ordinem hae propositiones declarandae.

Quod esse non addat ad essentiam rem absolutam.

PRIMA quidem propositio, quod esse, & esA sentia non sunt duae realitates. nulla enim res est alia ab ea, qua formaliter est extra nihil. si enim detur oppositum, quod sit alia ab ea, qua est extra nihil, sequitur, quod, inquantum alia non est extra nihil, & inquantum alia est extra nihil, non enim est alia inquantum nihil, immo si alia est extra nil; nec tamen extra nihil inquantum alia, alioquin non per illam erit extra nihil: sed constat, quod essentia est extra nihil per essentiam actualis existentiae. nil aliud enim capimus hic per actualem existentiam, nisi poni in rerum natura, quod est poni extra nihil: omnis autem essentia ponitur extra nihil per positionem extra nihil formaliter. positio ergo extra nihil est actualis existentia, & per consequens essentia po nitur extra nihil per actualem existentiam. ergo necesse est, quod positio extra nihil, siue existentia actualis non sit alia res ab illa, qua ponitur extra nihil, & existit per eam.

Nec valet, si dicatur, quod essentia est quidem alia res, quae formaliter est extra nihil, per esse autem subiectiue, ipsa est extra nihil, nec oportet propter hoc, quod sit vna res, non valet inquam, quia esse, quod perficit essentiam, tamquam subiectum, & ponit eam extra nihil: subiectiue quidem ex parte illius, formale autem ex parte sui. illud inquam esse, aut perficit nihil tamquam subiectum proprium, & trahit nihil extra, aut perficit rem, quae non erat nihil, immo secundum hoc, quod perficeretur seipsa est extra nihil: sed primum dari non potest, alioquin nihil esset subiectum esse, & nihil transferetur ad esse, quod est impossibile: si autem detur secundum, tunc habetur propositum, quod illud substratum est res posita extra nihil seipso, & per consequens in lapide, res lapidis, non per esse additum, sed seipsa erit extra nihil.

Praeterea: Nulla res est alia ab ea, qua ponitur extra in rerum natura. si enim sunt duae res, illa res, quae ponitur in rerum natura, prout subiicitur, vel est res posita in rerum natura seipsa, aut per aliam, cui subiicitur, aut illa imprimit aliam realitatem illi, cui subiicitur a sua realitate, aut communicat sibi eandem, non potest dici, quod aliam sibi imprimat, quia tunc se habe ret per modum agentis, & non per modum formae; & iterum illa realitas impressa suscipienti, respiceret suscipiens, tamquam subiectum, & quaereretur, vtrum subiectum, & realitas impressa, essent eadem res, & si sic standum fuit in primo, si vero non, proceditur in infinitum. non potest ergo poni, quod imprimat aliam realitatem. relinquitur ergo, quod communicet sibi suam propriam realitatem, & suam propriam positionem, in rerum natura; & per consequens non est ibi, nisi vnum positum in rerum natura, cum subiectum seipso non sit positum, sed per illud, nec per illud, cui subiicitur aliquid sit positum, nisi illud, quod est id ipsum cum eo. propositio ergo per se nota est, quod nulla res est ab ea alia, qua ponitur extra in rerum natura, sed lapis est extra in rerum natura per suum esse. ergo lapis non est alia res a suo esse.

Praeterea: Nulla perfectio ponit suum susceptiuum in rerum natura: nulla namque perfectio dat susceptibili, quod possit subiici, aut perfici, sed supponendo, quod possit subijci, perfici, & recipere perfectionem, perficit illud in actu: de ratione autem eius, quod potest subiici, perfici, & deferre, est, quod sit extra nihil, positum in rerum natura. nihil enim non potest subiici, nec perfici, nec deferre, & similiter non positum extra in rerum natura, non potest aliquid deferre, aut sustentare rem, aut perfici per eam, sed constat, quod esse ponit essentiam extra nihil, & in rerum natura. ergo est impossibile, quod respiciat ipsam, vt suum perfectibile reale.

Nec valet, si dicatur, quod per istam rationem materia non differt a forma realiter, pro eo, quod materia ponitur extra nihil per formam, alias esset res praecisa, & actualis, cuius oppositum declaratum est in tractatu de Physicis principijs: siquidem hoc non valet. non est enim verum, quin materia sit extra nihil de se ipsa, & quin sit posita extra in rerum natura seipsa, quod patet, quoniam eius entitas est, quod est purum perfectibile, & purum actuale, & purum terminabile, carens omni perfectione, & termino, & actu, nec tamen propter hoc est nihil, cum nihil nec sit perfectibile, nec terminabile, nec actuale vnde materia non est actu, sed actuabilis per actum, nec est perfecta, sed perfectibilis per perfectionem, nec terminata, sed terminabilis per formam, quae est perfectio, & actus. sicut ergo per formam non ponitur extra nihil, cum per formam non sit purum perfectibile, immo actu perficiatur; est tamen extra nihil, per hoc, quod est purum perfectibile, & per hoc aliquid in rerum natura, & hoc est, quod dicit Commentator 3. coeli, & mundi, vbi dicit, quod subiectum decem praedicamentorum est omnino in potentia, & caret actu omnino, & loquitur de prima mate ria, & sequitur suum esse. ergo esse non est, nisi inquantum est pars eius, quod est in actu. si enim inueniretur per se, & simpliciter, & non secundum quod est pars alicuius, non esset ens in po- tentia, sed in actu, & si separaretur, esset ens per se. differentia enim inter nihil, & esse in potentia est, quia nihil non est in actu ens, nec est in alio in actu, ens autem in potentia est in alio, non distinctum ab eo. hoc Commentator. Ex quo pa tet, quod materia illud minimum entitatis, quod habet, non habet a forma; habet tamen ab ea quod sit in actu simpliciter, & omnino, quia non est, nisi ipsa potentia, quantum est ex se, nec tamen propter hoc est nihil, immo seipsa est extra nihil, & in rerum natura pars rei per se, & actualis, propter quod ratio concludit, quod lapis est in rerum natura lapis, positus, & existens penitus extra nihil, non per aliquid additum, & per con sequens superfluit ponere aliud esse.

Nec valet etiam si dicatur, quod eodem modo essentia est quoddam potentiale, & ita non potest poni per se in rerum natura, sicut nec ma teria, hoc quidem non valet. sufficit enim, quod tota realitas lapidis cum sua materia, & sua for ma actuali sit posita extra nihil in rerum natura seipsa: tunc enim erit actualis quidditatiue, inquantum materia est actuata per formam lapidis, & erit actualis, quia omnino extra nihil, & posita in rerum natura extra, & sic erit penitus actualis, & in nullo potentialis,

Nec apparet, quod habeat amplius expectare, ex quo est seipso positus in rerum natura.

Praeterea: Nulla res differt realiter a sua realitate. si enim differt, iam est alia realitas, & per consequens, non sua, sed esse est realitas essentiae: non esse enim est nullitas essentiae, sicut patet, quod non esse nullitas lapidis. lapis enim dum non est nihil, est ipsum esse. ergo aliquid, aut ali quam realitaté esse est ipsum esse: ergo esse lapidis est sua realitas; & sic de omni esse, & de omni essentia. ergo impossibile est, quod esse sit alia res ab essentia.

Et si dicatur, quod res sumitur dupliciter, vno modo pro re essentiali, & sic non est verum, quod esse lapidis sit sua realitas, vel pro realitate actuali, & sic est verum; vnde in lapide actualiter existente sunt duae realitates, vna quidem essentialis, puta lapiditas, & alia accidentalis, puta actualitas. Siquidem hoc non valet, quoniam realitas essentialis lapidis, aut habet, quod sit realitas ex ipso esse, aut habet seipsa, & sine esse, si habet sine esse, quod sit realitas extra nihil, & in rerum natura. ergo res sine esse potest esse extra nihil, & in rerum natura, quod est con tradictio: si vero habet, quod sit realitas non a se, sed per esse, aut esse imprimit illam realitatem, & ita erit efficiens, & imprimens, quod est impossibile, aut non imprimens, quod est impos sibile, aut non imprimit suam realitatem, sed eodem communicat, & tunc haberetur propositum, quod esse est realitas essentiae, indifferens ab ea

Praeterea: Nulla res differt a sua actualitate, loquendo de actualitate, qua est actu extra nihil, non de actualitate, quae est terminus, perfectio, & complementum, qualem actualitatem impor tat forma respectu materiae. non enim ponit eam extra nihil, vt supra dictum est, sed ponit eam in esse terminato, & perfecto, quoniam ante erat perfectibile purum, ac purum distinguibile; sed constat, quod esse est actualitas essentiae non se- cundo modo, videlicet, tamquam certus modus, & complementum, sed tamquam ponens extra nihil, & in rerum natura. essentia enim dum actu non est, nihil est. est ergo impossibile, quod esse, cum sit talis actualitas, differat ab essentia

Et confirmatur, quoniam quaelibet essentia est actualitas quaedam, lapiditas enim est quaedam actualitas, vnde non oportet, dum ponitur in esse, quod addatur sibi aliqua actualitas.

Praeterea: Affirmatio rei nihil addit ad rem affirmatam, sicut nulla negatio tollit aliquid, nisi rem, quam negat. patet enim, quod non homo negat totum hominem, & affirmatio hominis nil aliud ponit, sed idem affirmat. si enim po neret aliud, iam non esset affirmatio praecedentis, sed appositio accedentis, sed positio lapidis in rerum natura, non est aliud, quam affirmatso realitatis lapidis, quod patet ex hoc, quod non ponere lapidem in rerum natura, est negare a lapi de realitatem; vnde nihil est dictu lapidem esse-, quam lapidem realitatem habere. ergo poni lapidem in rerum natura, non est alicuius nouae rei additio, sed eiusdem rei affirmatio.

Et si dicatur vlterius, quod affirmatio rei, est aliud a re, pari ratione diceretur, quod negatio rei est aliud a non re.

Et si dicatur vlterius, quod affirmatio, & negatio, non respiciunt rem per modum substrati, non valet. affirmatio enim non respicit remper modum substrati, sed est ipsamet res. homo enim, & non homo opponuntur, sicut affirmatio, & negatio, & res, & non res opponuntur eodem modo.

Praeterea: Illa sunt penitus affirmatio cadem, quibus opponitur penitus eadem negatio, sednil directe opponitur realitati esse, & realitati essen tiae. priuatio enim esse lapidis, est lapidem simpliciter nil esse, & nullam realitatem habere, nec essentialem, nec aliam. ergo manifeste apparet, quod nulla realitas erat in lapide, nisi efse; & per consequens realiter idem sunt in eo & sentia, & esse.

Et si dicatur, quod duplex est nihil, vnum quod opponitur realitati essentiae, & aliud, quod opponitur realitati esse, si sic dicatur distinguen ti de nihilo, de nihilo medietatem, eligat quicumque vult. constat enim, quod in nihilum distinctio non cadit.

Praeterea: Conceptus entis applicatus ad lapidem, non addit sibi aliquam rem, vt supra probatum est, & patet, quod si adderetur lapis, esset nihil, quia existens extra conceptum entis, sed conceptus entis, & conceptus esse, vnum & idem sunt, nisi quod ens concipitur per modum stantis, & quiescentis. esse vero per modum cuiusdam fieri, & egressus. ergo esse additum lapidi, & applicatum sibi penitus nullam rem addit.

Quod esse non addit rem ad essentiam.

SECVNDA vero propositio est, quod esse ad essentiam non addit respectum ad agens. illud enim non addit esse, sine quo potest concipi omnis res esse, sed omnis res potest concipi esse absque respectu ad agens. non enim concipiens caelum esse de necessitate, concipit ipsum esse- productum, alioquin esset per se notum, quod culum esset creatum, vnde patet, quod existtentiae rerum possunt concipi absolute, & sine omni respectu ad quodcumque producens. ergo de ratione esse, non esrespectus, nec esse importat formaliter respectum.

Praeterea: Omnis respectus praesupponit suum fundamentum esse, alioquin relatio erit prior in esse suo fundamento, quod est impossibile, sed ese non praesupponit essentiam esse, alioquin idem praesupponeret se, quod est impossibile. ergo esse non dicit respectum in essentia.

Praeterea: Illud, quod habet maximum esse, non est formaliter eo, quod habet minimum esse, sed relatio habet minimum entitatis, secundum Commentat. ergo per respectum, non habet lapis esse, alioquin ille respectus non haberet minimum esse, immo aequale omnibus rebus, quae sunt formaliter per respectum.

Praeterea: Nullus respectus est nobilius quid, & principalius suo fundamento, sed si essentia habeat esse formaliter per respectum, respectus erit quid actualius, & nobilius omni essentia, quod enim est causa alteri, vt sit in actu, est dignius hoc nomine actus, & vnum, vt Commentator dicit octauo Metaph. ergo impossibile est, quod esse sit respectus.

Praeterea: Si esse sit respectus, omnes res habent esse respectiuum, & sunt in rerum natura per vnum respectum, & similiter extra nihil per alium respectum, sed hoc est impossibile: nam ex hoc sequeretur, quod solus respectus esset extra nihil, & soli respectus essent in rerum natura. ergo essentia non dicit respectum.

Praeterea: Omne accidens absolutum praesupponit esse sui subiecti, & in illo fundatur, sed respectus non est fundamentum accidentium absolutorum. ergo esse non potest poni respectus.

Praeterea: Illud non est esse, quod sequitur esse, sed respectus sequitur esse: esse enim simul est cum productione causatiua, quia causatio terminatur ad esse, vnde est simul cum ea, tamquam terminus eius: respectus autem est posterior productione, secundum Philosophum 5. Metaph. relatio namque producti ad producens fundatur super egisse. ergo esse non erit respectus, quamuis producti respectus concomitetur ipsum esse Praeterea: Commentator ait, quod relatio non

sit elementum omnium rerum, deducendo ad illud inconueniens, quod cantingeret omnia esse relatiua, eodem autem modo potest argui, si ponatur, quod esse omnium sit respectus. Praeterea: Creatio, quae terminatur ad esse, aut terminatur ad purum respectum, aut ad compo situm ex essentia. & respectu, quod repugnat respectui, aut ad aliquod substratum respectui, quod nominet esse, non potest dici, quod terminetur ad purum respectum, nec ad compositum ex essentia, & respectu, quod repugnat respect ui, & huius compositio terminare productionem. ergo necesse est, quod osse non sit re spectus. Praeterea: Aut ille respectus erit res, aut intentio, aut ratio; res esse non potest propter rationes inductas in prima propositione: ratio autem non potest esse, nec intentio, quia secundum sic ponentes totum aliud, quod est in rebus, fuit ab aeteruo, & sic sequeretur per creationem, quod nulla res fuisset acquisita, sed purae intentiones, & rationes, vnde creatio non induxisset aliquam rem de nouo, quod est erroneum dicere. ergo esse non potest dicere solum respectum.

Praeterea: Ponentes esse rerum, sibiipsis contradicunt. ponunt enim, quod essentia, & esse sunt penitus eadem res; sed differunt sola intentione, & cum hoc dicunt, quod essentia rerumfuit ab aeterno, esse vero rerum non fuit ab aeterno, siquidem haec est expressa contradictio. res enim aeterna, & non aeterna, non est eadem res, sicut Commentator dicit, & sine eo patet, quod est expressa contradictio. res enim aeterna est, non aeterna vero, non est ab aeterno. si ergo est eadem res, idem erit prius se, & multa alia absona hoc concesso, sequuntur, sed secundum sic ponentes res essentiae est ab aeterno, res autem importata per esse non est ab aeterno, alias creatio non induceret nouam rem, sed solas rationes, vt dictum ost. ergo res essentiae, & res esse, non est eadem. cuius oppositum isti dicunt, ponentes, quod respe ctus importatus per esse, non sit res, sed intentlo. Quod esse et essentia non differunt sicus duae rationes TERTIA quoque propositio est, quod esse, J& essentia non se habent sicut verum, & bonum, ita quod importet diuersas rationes conce pribiles. esse enim non addit aliquam positionem super essentiam, conceptus namque entis applicatus ad lapidem non addit ad conceptum lapidis aliquam rationem, vt declaratum prius fuit: sed conceptus importatus per esse, est ipsemet conceptus entis, nisi quod concipitur hic modo fieri, & egressus: ens autem modo stantis, & quiescentis. ergo non addit esse ad essentiam aliquam rationem.

Praeterea: Ita se habet esse ad essentiam, sicut se habet conceptus alicuius rei significatus verbaliter ad conceptum eiusdem rei fignificatum nominaliter, & econuerso, esse enim, & ens, & essentia se habent, sicut cursus, & currere, & currens, & sicut flos, forens, & florere, sed eadem ra tio, & intentio clauditur in conceptu importato per verbum, nec illi duo conceptus aliquo modo differunt ratione, sed tantum in modo concipiendi eandem rem, & rationem, & hoc est, quod Comment. dicit, ait enim, quod propter samositatem istius diuisionis, scilicet, qua omnes intentiones diuiduntur in habitus quiescentes, & modales; omnes tamen in hoc conueniunt, quod pofuerunt nominationum principia, nomen, & ver bum, & posuerunt nomen cuilibet formae quiescenti, & verbum cuilibet formae modali, & posuerunt partes indeclinabiles ad collationem inter illa duo. haec Commentator. Vnde patet, quod omnis ratio potest concipi modo quiescen tis; & talis conceptus exprimitur per nomen, & modo fieri, & egressus, & talis exprimitur per verbum. ergo esse, & essentia non differunt, penes rationem, aut intentionem additam.

Nec valet si dicatur, quod habet veritatem de esse essentiae, non tamen de esse existentiae: non va let inquam, quia hic loquitur de essse, quod praedi catur in illa propositione, rosa est. constat enim, quod attribuit rosae, & enunciat de ea conceptum entis in actu; vnde sensus est, quod rosa est extra nihil, & quod conceptus entis actualiter competit sibi, & per consequens ly, est, praedicat sibi conceptum entis, & importat ipsum per modum verbi, & sic procedit ratio, quod non addit intentionem, aut rationem aliquam, sed dicit con ceptum entis alio modo.

Praeterea: Affirmatio rei non addit aliquam rationem ad rem. sicut enim negatio rei tollit to tam rem, & nil aliud, ita affirmatio ponit rem, & nil aliud, sed dicendo sic, lapis est, ly, est, nil aliud ponit, nisi quod affirmat lapideitatem; & dicendo, lapis non est, nil aliud tollit, ly, non est, nisi realitatem lapidis. ergo est, non addit conce ptum, aut aliam rationem ad illud, de quo praedicatur, sed tantum ipsum affirmat.

Praeterea: Illae duae aequipollent lapis est, & lapis est ens nunc, & in actu, sed ens non addit rationem ad lapidem, nec econuerso, sed est eadem ratio implicita, & explicita quidem per lapidem, & implicita in ente, ergo dicendo, lapis est, non additur aliqua ratio, quae praedicatur de lapide.

Praeterea: Quandocumque aliquid diuiditur per duas differentias, si vna totaliter destruit di uisum, reliqua nil addit ad diuisum, nec secundum xem, nec secundum rationem, sed tantum affirmat ipsum; verbi gratia: homo diuiditur per verum, & pictum, pictum autem totaliter tollit hominem. sequitur enim est homo pictus, ergo non est homo, & ideo verum nihil addit ad hominem. homo enim verus non est, nisi homo, nec secundum rem, nec secundum rationem: sed constat, quod ens diuiditur per ens in actu, & existens, & per ens in potentia, & vltima differentiarum, puta potentia totaliter destruit ens: sequitur enim lapis in potentia: ergo non lapis. ergo altera differentia, puta existentia, & actualitas, & esse nihil adderet ad ens, nec secundum rem, nec secundum rationem.

Et confirmatur, quia si lapis concipiatur, vt non positus in esse, statim concipitur, vt nil, ita quod destruitur tota realitas lapidis. ergo quan do concipietur, vt positus in effectu, nil adderet, nec secundum rem, nec secundum rationem, vnde quia non positio lapidis est pura negatio lapi dis, sequitur quod positio lapidis est pura affirmatio eius, & pura veritas, & per consequens non addit rem, nec rationem.

Quod esse, et essentia non differunt grāmaticaliter.

QVARTA quoque propositio est, quod esse & essentia non differunt per modos significandi. illa namque differentia, quae manet inter intellectum exclusa omni voce, & modo significandi, non resultat ex modo significandi, sed sine omni voce est differentia inter conceptum rosae, & conceptum, quo pono eam extra in actu in rerum natura. ergo haec differentia non sumitur penes modos significandi.

Praeterea: Illa differentia, quae supponit modos significandi, non sumitur penes eos, sed differentia modorum significandi verbi, & nominis, quae attenditur penes hoc verbum esse, & hoc nomen, essentia praesupponunt diuersitatem illam, quam habent esse, & essentia in conceptu, & in modo concipiendi. ergo non sumitur haec differentia, penes modos significandi grammati ca- les, quamuis sit verum, quod hoc iuuat illam, vt declarabitur statim. & hic sit finis Articuli secundi.

ARTJCVLVS TERTIVS.

Vbi affirmatiue dicitur, quomodo se habens esse, & essentia, iuxta id, quod videtur.

CIRCA tertium autem considerare oportet quod negatiue satis apparet; quomodo vero se habeant essentia, & esse, affirmatiue, difficile est videre, nihilominus dicendum est, quod videtur, iuxta intentionem Philosophi, & Commentatoris. & hoc sub tribus propositionibus.

Quod esse addit ad essentiam conceptum affirmationis secundum Philosophum, & Commeniatorem.

PRIMA quidem, quod accipiendo per essentiam illud, quod potest intelligi esse, & nos esse, & illud, de quo praedicatur est secundo adia cens, siue significetur conerete, vt ens, lapis, & flos, siue abstracte, vt essentia, lapiditas, & bumanitas: de omnibus namque istis praedit est, dicendos ens est, vel essentia est, & lapisest, vel lapiditas est, quamuis enim proprie prudicetur de concreto: quia essentia non est, sed magis quo ens est, large tamen accipiendo essentiam pro omoieo, de quo potest. enunciari est seuido adiacens, per esse vero intelligendo significati seiusdem praedicati secundo adiacentiss diem dum est, quod esse significat affirmationem eiusdem rei sub. certo tumpore, sicut sub cent iratione, & quod significet affirmationem paoctuilud enim, quod significat verum, significatafirmationem, sicut falsum negationem, sedestsecundo adiacens, significat verum, vt Commim expresse dicit 5. Metaphys. exponens illud Aristo telis cum dicimus aliquid est, demonstramus suam veritatem, & cum dicimus, quod non est,demon stramus, quod est falsum, dicit ibi Commentator, quod in quaestione simplici, ficut dicimus, vtrum Sortes sit, aut non sit, vltra hocmomen ens, non significat hic non verum, & subdit om mentator, quod ideo expositores in secundossso pic. diuersificantur in quaesito simplici, videlicet cum dicitur, vtrum aliquid est, diuersantur inquam, vtrum collocetur in quaestionibus adoi dentis, aut in quaesttionibus generis, & qui intellexerunt de ente illud, quod commune decem praedicamentis dixerunt, quod collocatur in quaestionibus generis, & qui intelle xerunt de onteui id, quod intelligitur de vero, dixerunt, quodxollocatur in quaestionibus accidentis, aadhuouos, Metaph. dicit, quod in hoc deceptus fuit Anicenna, dicens, quod fuit deceptus, quia ignorauit differentiam, inter hoc nomen, Ens, quod significat genus, & quod significat verum. quod enim significat verum est accidens, quod autem significat genus, significat vnumquod decem praedicamentorum. Haec Commentator. Ex quibus patet, quod dicendo, lapis est, rosu est, & sic de similibus, non significat non verum, ly, est, quod secundario adiacens praedicatur. orgo um significat, nisi affirmationem, & compositionem, siue veritatem illius, de quo praedicatur; vnde sensus est, lapis est, quod in illo nunc affirmatur lapiditas, & excluditur falsitas lapidis, vel potentialitas, vel esse in intellectu, & sic de omni conditione lapideitatem distrahente. omnem enim excludimus, dicendo, Lapis est.

Praeterea: Philosophus dicit primo Perierm. quod, est, significat quandam compositionem quam sine compositis non est intelligere, sed quando est secundo adiacens, non potest compo sitionem significare, nisi eiusdem rei cum eadem re: tertio namque adiacens significat compositionem eorumdem cum homine. quando vero est secundo adiacens, significat compositionem secundi cum primo, siue eiusdem cum eodem: nam cum dicitur, Lapis est, non significat, quod sit aliquid aliud secundum, quod ipsemet sit. ergo patet, quod significat affirmationem eiusdem rei de se.

Est autem hic attendendum, quod affirmatio, vt superius dicebatur, siue positio alicuius rei, non addit aliquam rationem ad rem, sed excludit ab illa re omnem modum diminutum destruentem ipsam rem. cum enim dicitur, lapis in potentia, vel lapis secundum quid, vel lapis positus, vel lapis in intellectu, & omnia illa, dicunt lapidem directe, & omnia excluduntur, eum dicitur, lapis est. secundum hoc ergo, esse significat veritatem rei excludentem omnem, falsitatem, & diminutionem. Verum autem additum rei, non adiicit sibi rem nouam, autrationem. cum enim dicitur, homo verus, veritas hominis nil addit ad hominem, sed ponit ipsum pure cum exclusione omnis diminutionis, vt sic conceptus veri, sit conceptus rei principaliter, & directe, & indirecte, aut dicat omnem exclusionem omnis diminutionis, & secun dum hoc differt homo, & homo verus, conceptibiliter, non quia dicat duas res, aut rationes conceptas, sed quia dicunt omnem conceptum, sed verum connotat exclusionem omnis diminutionis. sicut ergo patet, cum dicitur, lapis est, quod ly, est, significat affirmationem eiusdem rei, siue veritatem, & positionem, in quo secundum Commentatorem, fuit deceptus Auicenna, qui credebat, quod significaret rem additam rei, de qua predicabat, hoc autem non est verum. non enim significat rem additam, immo nec intentionem, sed eandem rem iudicat, & affirmat.

Vlterius est attendendum, quod esse illo modo sumptum est idem, quod actualitas: actus namque aliquando accipitur pro forma, & termino, & tunc opponitur materiae, & possibili, ac determinabili, & hoc modo sumitur quinto Metaphy sicae, tertia diuisio entis, quandoque vero sumitur pro exclusione omnis diminutionis a re, vt cum dicimus, rosam in actu excludimus esse in intellectu, & esse secundum quid: vnde patet, quod significat idem, quod veritas rei, & per consequens idem, quod esse, propter quod consuetum est dici, quod esse est actualitas entis.

Quod essentia significat totum conceptum entis per modum actus, & operationis immanentis, & per consequens sub certa duratione.

SECVNDA vero propositio est, quod ens, & es se, siue lapis, & esse eius, & sic de aliis differunt quidem conceptibiliter, vnde habent duos conce ptus, non quidem differentes per aliud, & aliud conceptibile, sed per alium modum concipiendi. definitio enim, & definitum dicunt duos conceptus: non tamen sic duos, quod aliud, & aliud concipiatur, sed omnino idem, nunc quidem coniunctim, & obscure, nunc diuisim, & clare, sic in proposito duo sunt modi concipiendi omnem rem, & omnem intentionem, vt supra dicebatur secundum Commentatorem, vnus quidem per modum quiescentis, & per se stantis, ac subiectiue, alius vero per modum fluxus cuiusdam, & egredientis, & actus, siue operationis immanentis, & primus est quidem rei, quasi quiete, nec vtentis sua realitate, sed ocian tis ab vsu suae realitatis.

Secundus vero est rei sub vsu propriae realitatis.

Primus quidem concipitur per modum potentiae, & carentis complemento.

Secundus vero habet rationem actus, & com plementi, sicut dicit Philosophus nono Metaphysicae, quod natura actus dicitur de operatione, quod exponit Commentator commento 16. dicens, quod signum est, quod actus sit complementum, & perfectio operantis, & ideo nomen actus dicitur de operatione: alia autem operatio est, quaudo vnumquodque entium vtitur sua propria actione. concipiens ergo lucem, concipit rem modo stantis, & substantiae ociantis ab vsu suae realitatis; concipiens vero lucem, apprehendit idem per modum vsus illius, & operationis intransitiuae. non enim apprehendit quod illa operatio transeat in aliud, sicut illuminare, vel calefacere, conceptus inquam entis formari potest in mente per modum cuiusdam stantis, & sicut importatur per ens, & essentiam, & per modum cuiusdam actus immanentis, seu actionis, vt totus ille conceptus sit, quasi quaedam actio intransitiua, sed immanens & importatur per esse, fuisse, fore, & per totum decursum huius verbi, sum, es, fui, secundum diuersas rationes morum, & personarum, & temporum.

Potest autem totus ille conceptus actionis im manentis referri ad totum conceptum per modum stantis, & secundum hoc intellectus concipit habitudinem cuiusdam egressus conceptus fluentis a conceptu stantis; vnde concipitur, quod esse fluat ab ente, tamquam operatio ab operante, & cum sit operatio intransitu, necessario apprehenditur, quod idem fluat a se concepto per modum stantis, potest quoque totus illeconceptus referri ad entia in speciali, & tunc videtur fluere ab illo ente. cum enim refertur ad lapidem huiusmodi conceptus, videtur concipienti, quod aliquid a lapide fluat, puta esse ipsius, potest autem terminus referri ad speciales conceptus, qui apprehenduntur, maxi- me actionis immanentis, cuiusmodi est lucere, calere, florere, & sic habet conceptus ille communis, sicut conceptus entis ad omnia ista apprehensa per modum quietis, & quia conceptus entis dicit essentiam, rem, & omnem rationem, & rem implicite, & nullam expli cite, necesse est, quod dicat omnem rationem, & rem implicite, & nullam explicite, nec differat a conceptu entis, nisi per modum concipiendi substantiae, & operationis, quietis, & fluxus. sic ergo cum esse applicatur ad florere, coincidit in idem re, & ratione, sicut & ens coincidebat cum flore, & ideo idem est dictu, flos, & flos floret.

Quod ergo esse lapidis non aliter differat a la pide, nisi quod est conceptus communissimus entis apprehensus per modum actionis, & sibi applicatus, manifeste apparet ex his, quae dicuntur de esse; consueuit namque dici, quod esse fluit ab essentia, & quod esse est actus primus, & quod esse est effectus formalis, & quod viuere viuentibus est esse, & quod creatio terminatur ad esse, & quod omne accidens supponit esse, & quod esse actualitas est entis, sed constat, quod haec omnia competunt conceptui confusissimo, omnem rem, & omnem rationem implicite continenti; si tamen apprehendatur per modum operationis immanentis. Ille namque conceptus, cum sit per modum operationis, intelligitur, vt a quo; & per consequens influens, & cum includat omnem rem, vt influxu: includitur enim florere, & lucere, & sic de alijs rebus, quibus vocabulum non est impositum, necesse est, vt concipiatur quasi fluens ab omni re, vnde cum dicimus, Sortes est, concipimus Sortem, quasi in quodam influxu; vnde intelligimus totum illud, quod est per modum actus, & operationis fluentis a con ceptu Sortis quieto, vnde bene dicitur, quod esse fluit ab essentia; bene etiam dicitur, quod est actus primus, quia concipitur per modum actionis, & operationis primae, bene etiam dicitur, quod est effectus formalis. omne enim effici, est esse effectus.

Quod autem sic fluit, vt non sit alia res, dicitur effectus formalis ad differentiam effectus efficientis, qui est alia res, vnde etiam dicitur, quod viuere est esse viuentium, quia non est aliud, quam res importata per viuentem, quae tamen tota apprehenditur per modum cuiusdam actionis, & operationis, & fluxus, beneetiam dicitur, quod creatio terminatur ad esse, quia cum creatio significet actionem, & sluxum, non intelligitur terminari ad rem, in esse quieto, sed ad rem positam in quodam fluxu; bene etiam dicitur, quod accidens praesupponit esse subiecti: nam accidens praesupponit subiectum per modum cuiusdam vrgentis, & sustentantis: tale autem sustentare videtur, quasi quoddam exercitium, & quoddam operari, & ita necesse est concipi subiectum sub quodam fluxu, & operari intransitiue. Hoc autem erat propter hoc, quod accidens praesupponit, bene etiam dicitur, quod esse est actualitas, vel actus entis. ens enim concipitur per modum quiescentis, & ociantis ab operatione: prima autem aperatio, quam concipit intellectus circa rem ociantem est, quod incipiat exire, non quidem ad producendum aliam rem, sed exire in propriam entitatem, sicut lux in lucere, quod nil aliud est, quam vigere, & vti sua realitate, & quodammodo actuari. sicut ergo cum ea, quae dicuntur de esse, attribuantur tali conceptui, necesse est, quod ille conceptus importetur per esse. Quod autem conceptus essentiae sit pet se stan tis, & ociantis, & quasi quiescentis, & absttracti ab extraneo fluxu, patet ex his, quae dicuntur de essentia; consueuit namque dici, quod essentia abstrahit, & est indifferens ad esse, & non esse, & quod potest intelligi non existens in rerum natura, & quod sibi accidit esse in rerum natura, & quod est formaliter in rerum natura per esse, & quod definitio importat essentiam, & non esse, & quod scientiae, & propositiones necessariae non sunt de existentijs rerum, & quod productiones non terminantur ad essentias, & similia multa; sed haec omnia competunt rei conceptae modo quiescentis ab omni effluxu: bene namque dicitur, quod talis abstrahit ab esse, & non esse, inquantum non concipitur per modum vtentis sua realitate, nec tamen quod impossibilis sit sibi effluxus, & propria realitas, quia enim non est sibi talis effluxus impossibilis, abstrahit a non esse, & quia non actu effluit, abstrahit ab esse, & potest intelligi sub non esse. res enim, quae non vtitur sua realitate, remanet nihil, & non ens: bene etiam d icitur, quod est indifferens ad esse, & non esse, inquantum potest intelligi, vt ab ea effluit; bene etiam dicitur, quod potest intelligi, vt non existens in rerum natura; res namque, quae intelligitur in fluxu de necessitate concipitur, vt mensurata duratione. fluit enim nunc, vel tunc, aut conceptus attingit rem, vt est extra: res namquesunt prout in intellectu non sunt mobiles, nec subiectae tempori, vel durationi, propter quod conceptus rei, vt fluentis, est conceptus rei extra intellectum; vnde dicit Commentator nono Metaphysicae, quod res non dicuntur esse actu, nisi quando mouentur. videntur enim intellectui, quod illud, quod est in actu sit mobile, & quod motus sit actus, & quod illa, quae non monentur non dicantur esse actu, vt intellectualia, & voluntaria, & subdit, quod entia, quae non sunt extra animam, non dicuntur esse simpliciter, eo modo, quo dicuntur entia, res mobiles: quia entia in primo aspectu sunt illa, quae mouentur in actu. Haec Commentator. Vnde patet, quod res extra animam dicuntur, quae consistunt in actione, & fluxu, & motu; vnde non est aliud rem concipi extra animam, & in rerum natura, nisi concipi eam modo fluxus, & operationis cuiusdam, & ita essentia dicitur posse concipi non existens extra, cum concipiatur per modum quiescentis a fluxu. bene etiam dicitur, quod tali quiescenti conceptui accidit poni in rerum natura, quoniam sibi accidit concipi, per modum fluxus, & propriae durationis; res namque concepta per modum vtentis, seu effluentis in propriam realitatem, necesse est, vt concipiatur extra intellectum; bene etiam dicitur, quod est formaliter in rerum natura per esse, propter eandem causam; bene etiam dicitur, quod definitio importat essentiam, quae importat rem, vt con- ceptam modo quiescentis, bene etiam dicitur, quod scientiae sunt de essentiis, & propositiones necessariae, quia conceptus quiescentis semper potest formari de re, siue sit extra intellectum, sue in intellectu: sciantio autem, & propositiones necessariae, sunt de his, quae semper sunt, & de xternis. non ergo scientiae sunt de existentiis, quia semper concipi possunt res, vt vigentes, & fluentes in actionem primam, & primum operari non enim potest iste conceptus vere formari, nisi quando sunt, quia per esse in intellectu talis conceptus non formatur, & bene dicitur, quod productiones non terminantur ad essentias, pro eo, quod ille conceptus quiescentis potest formari de rebus, dum sunt nihil: conceptus autem operantis non potest, & ita necesse est, quod productio terminetur ad rem conceptam modo esse, & nou modo essentiae. ergo res, vt concepta modo quiescentis, habet conceptum essentiae, vt videtur.

Quod autem conceptus esse referatur ad con ceptum essentiae, sicut conceptus rei mouentis, & fluentis ad conceptum rei quiescentis, patet ex iis, quae consueta sunt dici de vno in comparatione ad aliud, consueuit namque dici, quod esse praedicatum de re affirmat ipsam, & veridicat, vt superius dicebatur, & quod esse aliquando est copula, & praedicatur tertio adiacens, aliquando non secundo, & quod esse intelligitur in omni alio verbo, quod de re enunciatur, vt dicendo, Sortes currit, intelligitur Sortes est currens, & quod alia verba non praedicantur tertio adiacen tia, sed tantummodo est, vel existit, & quod no mina significant essentias, verba vero, & partici pia, quae praedicantur de nominibus, significant esse existere, sed haec nomina competunt conceptui rei fluentis in ordine ad eandem rem conce ptam modo quiescentis.

Bene enim dicitur, quod esse affirmat rem, quoniam denotat rem, vt egredientem, & efluen tem in primam operationem: talis autem egressus significat rem in potissimo esse: res namque sunt, dum in operari sunt in complemento, & perfectione, quia perfectio vniuscuiusque rei consistit in prima operatione, vt Philosophus dicit in primo Ethic. Cum ergo dicitur, lux lucet, vel lux est, significatur lux habere veritatem lucis, & non esse lux diminuta, immo in suo potissimo sta tu, nec est differentia inter lucem, & esse, nisi im pliciti, & expliciti: nam esse nihil dicit explicitum; vnde notat efluxum rei omnis indeterminate in sua realitate, propter quod ibi res non habent vocem significantem proprium effluxum, attribuitur eis esse ad denotandum illum, sicut patet, quod non inuenitur a rosa rosere, sicut a flore florere, nec ab homine homo, sicut a luce lucere, & ideo vtimur in talibus huiusmodi vocabulo es se. bene enim dicitur, quod praedicatur secundo & tertio adiacens: nam illud tertium, cui adiacet non est, nisi determinatio esse. illud enim, quod ap ponitur praedicato determinat ipsum; vnde cum dicitur Sortes est homo albus, albus determinat hominem: contingit autem fluxum importatum per esse determinari dupliciter.

Primo quidem per fluxum principalis subiecti, vt cum dicitur, Sortes est, tunc enim esse determi nat per Sortem, & designat proprium fluxum rea- litatis Sortis, & sic dicitur praedicari a adiacens, Secundo non determinari per influxum alicuius existentis in subiecto, vt cum dicitur. Sortes est albus. denoratur enim, quod albedo fluit effluxu formaliter super Sortem, & sic praedicatur tertio adiacens, siue sint adiacentia tertio aceidentalia, vt albus, & iustus, siue essentialia, cum dicitur, homo est animal, vnde est, & esse significant effluxum subiecti in propriam realitatem, siue ef fluxum praedicati super subiectum 3. alia autemverba, vel significant tantum effluxum subiecti, vt florere, albere, & similia verba idem significē- tia cum subiecto, vel effluxum alicuius super subis ctum, vt currere, legere, dicendo enim, Sortes currit, non denotatur effluxus Sortis in proprium realitatem, sed magis effluxum cursus formali⸗ ter super Sortem, propter quod nullum verbum potest tertio adiaceus praedicari, rbi est, vel existit simul, & secundario, sed tantum tertio, vt cum dicitur, Sortes currit, vel secundario, vt flos floret, cuius ratio est, quia est, & existit, nullum fluxum determinatum importat, & ex hoc determi nari possunt por fluxum subiecti, & praedicati, non sic autem de alijs verbis, vnde etiam dicitur, quod est, seu existit intelliguntur in omni verbo, sicut commune in speciali, & implicitum in explicito: important enim confuse effluxum omnium rerum. bene ergo etiam dicitur, quod verba, & participia significant istum conceptum operationis, & fluxus, quoniam significant per modum fieri, & cum tempore, & nota sunt eorum, quae de alio di cuntur, vt dicit Philosophus 1. Perier. nomen autem significat conceptum quiescentis, & propter hoc omnia verba, quando dicuntur secundum se, nec enunciant de altero, efficiuntur nomi na, vt Philosophus dicit ibidem. vnde si dicatur, esse rosae non est, vel existere rosae est. ibi enim exi stere, & esse sunt nomina, & exprimunt conceptum quiescentem, & conceptum essentiae; esse vero, quod affirmatur, vel negatur, significat con ceptum fluentem, qui differt a conceptu essentiae, vnde non est verum, quod aliqui negant istam esse, rosae est, dicendum est, quod immo vera, & propria est, pro eo, quod tunc temporis esset est no men, & importat essentiam; valde enim faciliter transit intellectus a conceptu fluentis in con ceptum quiescentis circa candem rem. relinqui tur ergo, quod isti duo conceptus habent habitudinem essentiae, & esse.

Completa etiam differentia constituitur inter conceptum essentiae, & esse.

TERTIA propositio constituitur ex praemissis. est enim completa differentia inter conceptum essentiae, & entis, quod sunt duo con ceptus eiusdem rei, & sub eadem ratione, modi tamen concipiendi differunt in duobus, vel tribus.

Primo quidem, quia conceptus essentiae est quiescentis, & ociantis ab omni operari: conceptus autem esse, est conceptus rei per modum operationis, & fluxus, quod illa res sit quaedam operatio.

Secundo vero, quia conceptus essentiae abstra hit ab omni tempore, & duratione, nec diuersatur, secundum tempora, cum ipsum non includat: conceptus autem esse est semper cum aliquo tempore, vel praesenti, vt mens dicit, quod res est, vel praeterito, vel futuro, vt cum dicit, quod fuit, vel erit.

Tertio quoque, quia conceptus essentiae non ve ridicat rem, excludendo ab ea omnem modum diminutum, propter quod essentia est in potentia, & in intellectu, conceptus autem esse, veridicat ipsam rem, excludendo ab ea potentialitatem, & omnem diminutionem. sic ergo dicendo, Rosa est, vel, Homo est, ly est, affirmat realitatem rosae, & illud, quod rosa dicebat diminute, vel saltem non cum repugnantia, ly, est, affirmat, & veridicat, propter quod dicit Comment. quod ens significat hoc verum: item non addit rem, aut respectum, aut rationem, aut aliquid aliud ad rosam, nisi tantum conceptum einsdem rosae, & eiusdem realitatis rosae, per modum operationis, & effluxus, vt sit sensus, quod rosa, nunc efluit, & egreditur in suam realitatem, cum dicitur, Rosa est.

Hic tamen sunt tria dubia. Primum quidem, cum intellectus sequatur rem, & res rosae sit quie scens, quomodo intellectus eam concipiat per modum effluentis.

Secundum vero, cum esse fluens differat ab illo, a quo fluit, quomodo concipi potest, quod realitas rosae fluat a realitate rosae, dicendo, quod rosa est.

Tertium quoque, quare intellectus non potest formare de Antichristo illos duos conceptus, es se videlicet, & essentia, dicendo, Antichristus est, cum tamen possit formare conceptum fluentis a realitate Antichristi.

Haec siquidem dubia bene declarata explicabunt propositum. Vnde dicendum quo ad primum, quod intellectus multos conceptus format similitudinarios, manuductus ex asimilationibus repertis in rebus, sicut dicit Comment. quod intellectus multa intelligit, & multos conceptus format secundum assimilationem, & propositionem, & quia ex rebus, quaedam sunt permanentes, quaedam mobiles, & in fluxu, intellectus assuefactus, de omni re format conceptum fluentem, & quiescentem, & hanc rationem assignat idem Commentator, dicens, quod omnes intentiones diuiduntur in habitus quiescentes, & mobiles, quia vero rerum veritas maxime perpenditur ex actionibus, & motibus, propter hoc primo aspectu res conceptae in operari concipiuntur, vt perfectae existentes res, non vt ociosae, quasi non entes. sic ergo intellectus assuefactus de omni re, format hos duos conceptus, nec propter hoc falsus est.

In secundo vero dubitato dicendum est, quod eadem realitas, vt concepta sub fluxu, & per mo dum operationis, potest intelligl sluere ab eadem realitate concepta per modum stantis, & propter hoc sunt diuersi conceptus, vnde florere significat florem per modum operationis. concipiens ergo hanc rem, vt operationem, potest apprehendere, quod profluat ab eadem re, concepta per modum stantis, vnde quasi intelligit conceptum fluere a conceptu, siue rem, vt sic conceptam fluere in rem, vt sic conceptam, vtpote florere, fluere in florem.

Et per hoc patere potest, quomodo effectus formalis differt formaliter a forma, non quidem realiter, sed conceptibiliter tantum. si enim realiter differret, esset effectus efficientis. Per hoc etiam potest patere, quare essentia significatur per modum actus, & actionis, & effectus. Est autem intelligendum, quod cum dicitun, Flos est, &, Flos floret xtrobique concipit intelle ctus florere, fluere in esse sad determinatum esse exprimitur per florero.

In tertio quoque dubitato dicendum est. quid de omni re intellecta potest mens formare sopceptum qui escentem, concoptum antem fiueuté non potest attribuere rei, quamdiu est diminutis nunc autem res:, vt concepta tantum habet tssesse diminutum: vt autem posita extra, haber esse completum, & verum, propter quod non potestemcipi, quod flos fluat in florere, nisi res ponatur extra, immo rem poni extra, nil aliud importat, quam rem conceptam per modum quiescentis, fluentis, & exeuntis in esse, hoc est inxonceptum operationis.

Est enim considerandum, quod existerp estidi, quod extra se stare. quasi enim res concepta ociose, & per modum quiescentis intra se stat, yt pa tet de conceptu floris: cum vero concipitur, et fluens in esse, siue in conceptu operationis, tunc dicitur exire extra se, & per consequens existere, & esse extra in rerum natura. de re ergo, quae non est extra, non potest conceptus essentiae predicari, quamuis possit formari. denotaretur enim, quod illa res flueret in illum conceptum. patet ergo, quod rosa non existente, potest conti pi esse rosae, quia rosa per modum operationis: etiam potest concipi esse rosae, quia rosa permodum habitus quiescentis, non tamen potest concipi vere, quod rosa sit, quia per hoc denotaretur, quod rosa flueret extra se in illud operari, & quod flueret ab ea actu sua real itas, quod non est verum. & in hoc tertius Articulus terminatur

ARTJCVLVS QVARTVS. Quomodo se habeant essentia, & esse in Deo.

opinio S. Thomae prima parte quaestione tertia art. quarto.

CIRCA quartum autem considerandum quod aliqui dicere voluerunt, quod solus Deus dicitur vere esse, quia est totum osse subfistens. in omni enim creatura est esse determinatum, & limitatum per essentiam, in qua recipitur, & idcirco in omni creato, nomen imponitur rei a sua quidditate determinata, vt patet, quod homo dicitur ab humanitate, quiavero in Deo esse, non recipitur in essentia, sed est purum esse, nomen entis sibi proprie competit, quod imponitur ab actu essendi.

Sed haec opinio stare non potest: tum quia con ceptus esse, subsistere non potest, sicut conceptus entis, cum sit omnia implicite, & nil explicite, vt supra dictum fuit; tum quia nec in creatura esse recipitur in essentia, cum sint penitus eadem secundum rem, & secundum rationem: tum quia nec esse determinatur per essentiam, nisi secundum rationem tantum.

Opinio quorundam aliorum.

ET ideo dixerunt alij, quod essentia est quaedam naturalis proprietas Dei, quia est ne- cesse esse, cui non admiscetur potentia ad non es se, sicut admiscetur in creaturis, & intelligunt, quod Deus non dicit totam entitatem, sed quan dam quidditatem, & naturam determinatam, quae importatur per Deitatem.

Sed hic modus dicendi deficit in duobus. primo quidem, quia imaginantur Deitatem non es se totam entitatem eminenter, cuius oppositum supra probatum est. Secundo vero, quod imaginantur esse, vt quandam proprietatem Diuinae essentiae, quod esse non potest etiam in creaturis, cum omnis proprietas sit aliud secundum rem, aut saltem alia ratio a suo subiecto.

Quid dicendum circa hoc.

ET ideo dicendum, quod videtur sub tribus propositionibus.

Prima quidem, quod esse differat ab essentia conceptibiliter in Deo. quaecumque enim res po test concipi per modum habitus quiescentis, & ociantis ab operatione, & iterum per modum operationis, & effectus fluentis, talis inquam res concipi potest modo essentiae, & modo esse, &per consequens differt in ea conceptus essentiae, & es se, hoc patet ex praedictis, sed res Diuinitatis cō cipitur per modum habitus, & quietis, vt cum dicitur, Deus, & per modum operationis, & actus, cum dicitur Deus actualissimus est. sic ergo potest concipi per modum essentiae, & per modum esse.

Praeterea: Si aliquis istorum conceptuum sibi repugnaret, maxime repugnaret sibi conceptus essentiae. quoniam ille videtur importare imper. fectionem, videlicet rationem habitus, & ocij, sed ille sibi non repugnat, quod patet ex hoc, quod nominaliter Deus significatur: non posset autem nisi conciperetur vt habitus modo quietis, & patet etiam, quia essentia non dicit rationem imperfectam, cum esse, & essentia sint eadem res, & eadem ratio penitus; dicit autem modum concipiendi rem, aut rationem illam imperfectam, ita vt imperfectio non sit in Deo, nec secundum rem, nec secundum rationem, sed in mo do concipiendi nostro: non repugnat autem Deo, quod a nobis imperfecte concipiatur, immo summe competit sibi. ergo conceptus essentiae non repugnat sibi.

Praeterea: Quidquid continetur sub conceptu. entis, continetur sub conceptu esse. & per consequens potest formari de eo conceptus essentie, & conceptus existentiae actualis, & esse. dictum est enim supra, quod ens, & esse, important conceptum confusissimum: ens quidem per modum stan tis, esse vero per modum fluentis, sed constat, quod Deus continetur sub ente, vt supra dictum fuit. ergo continetur sub esse; & per consequens competit sibi conceptus essentiae, & esse.

Secunda vero propositio est, quod conceptus esse non est accidentalis conceptui essentiae in Deo; sed est in creaturis accidentalis. sicut enim de ratione accidentis realis est adesse, & abesse praeter subiecti corruptionem, vt Porphyrius dicit, sic de accidentali conceptu, hoc est, quod possit adesse, & abesse praeter conceptus corruptionem, sed modo sic est, quod quandoque Deus concipi- tur modo habitus. semper enim potest concipi per modum effluentis in esse, & in actum primum, qui est effluere in actum realitatis. numquam enim Deo repugnat ille secundus conceptus, immo semper competit, & immutabiliter, ac de necessitate. ergo conceptui essentiae non accidit conceptus esse, per oppositum autem in creatura non semper potest attribui conceptus per modum fluxus conceptui quiescenti: non enim potest quan diu res habere esse tantum in anima, nec vmquam potest, donec actio producentis transierit super creaturam, & quamdiu creaturae non sunt nihil, & ita patet, quod conceptui essentiae adest, & abest, & accidit conceptus esse in creatura, non au tem in Deo.

Praeterea: Conceptus esse includit durationem praesentem, praeteritam, vel futuram; haec autem duratio accidens est in creatura, in Deo vero nul lo modo est accidens. ergo conceptus esse non est accidentalis in Deo.

Tertia quoque propositio est, quod isti duo conceptus compositionem non faciunt, nec in Deo, nec in creatura. conceptus namque disparati, qui non differunt, penes aliquod conceptibile, sed penes modos concipiendi, nullo modo adinuicem componuntur, sicut patet, quod conceptus definientis, & definiti compositionem non faciunt, nec conceptus clarus, & obscurus, cuius ratio est, quia vbi est compositio, oportet, quod ratio addatur rationi, si sit secundum rationem composi tio illa, vel quod res addatur rei, si sit realis com positio, sed conceptus esse, & essentiae sunt disparati de eodem conceptibili; idem namque penitus conceptus per modum habitus dicitur essen tia, per modum autem actionis, & actus dicitur esse, vt saepe dictum est. ergo essentia, & esse compositionem non faciunt, nec in Deo, nec in creatura

Praeterea: Vbicumque est compositio conceptuum alter praedicatur de altero per modum informantis, vt patet, quod animal qualificatur per rationale, & genus per diferentiam, sed constat, quod esse fluit ab essentia conceptibiliter, nec conceptus fluens informat quiescentem, sed egreditur ab eo, vt supra dictum est. ergo illud, quod prius.

Ex praedictis itaque patet, ad quaestionem, dum dubitatur, an in omni alio citra Deum differat esse ab essentia, dicendum namque, quod in omni alio differt conceptibiliter conceptu separabili, possibili adesse, & abesse, & affirmari, & negari, & per consequens conceptu accidentali, ita vt sit verum, quod esse accidit essentiae in omni crea to, nec praedicatur de eo per se, immo per accidens, & contingenter. In Deo autem sic differt conceptibiliter, quod praedicatur per se, nec est conceptus separabilis, aut accidentalis, nec tamen propter hoc in creatura differt realiter essentia, aut ratione ab esse, sed per modum conci piendi, patet etiam, quomodo nomen entis, & es se antonomastice, & quasi simpliciter competit Deo. est enim tota entitas subsistens, & totum esse subsistens eminenter, sicut supra dictum est in quaestione de vnitate Dei: omne autem aliud ens est quaedam portio entitatis, & quaedam por tio esse, propter quod solus Deus est proprie ens & esse; alia vero diminute sicut ponitur exemplum de toto conceptu caloris simpliciter, qui si subsisteret in rerum natura, omnis alius calor particularis diceretur quidam calor, & quoddam calere, ille appellaretur simpliciter calor, & totum calere. consimiliter ergo Deus est proprieens, & simpliciter, & est ipsum esse totale, propter quod dicit Moysi seruo suo: Ego sum, qui sum, & qui est misit me ad vos. & hic est finis quaest.

Responsio ad obiecta primo.

AD ea vero, quae superius primitus inducun tur, dicendum est. Ad primum quidem, quod sancti, & Philosophi verum dicunt, quod in omni creato, esse accidit essentiae. est enim conceptus accidentalis, nec propter hoc intelle xerunt, quod esse sit alia res ab essentia: nam acciden talitas saluari potest ex sola differentia cō ceptuum: forte tamen Auicenna istius opinionis fuit, & deceptus fuit, sicut Commentator dicit decimo Metaphysicae, pro eo, quod non aduertit, quod esse, quod est accidens, significat verum, siue affirmationem, & ideo non po test esse, nisi conceptus accidentalis, cum affirmatio rei, aut veritas non addat aliquid reale ad ipsam; forte etiam Boetius fuit istius intentionis, vel potest dici, quod illud, quod est, est diuersum ab esse, & accipit formam essendi secundum modum intelligendi. non enim essentiae creaturae potest attribui conceptus importatus per esse, nisi quatenus est producta, non intelligit autem diuersitatem, aut acceptionem realem.

Ad secundum dicendum, quod esse fluit ab es sentia conceptibiliter, non realiter, sicut dictum est in corpore quaestionis.

Ad tertium dicendum, quod non est verum, quin aliqua sint idem realiter, & tamen oppositum vnius praedicetur de altero, dum tamen con ceptibiliter distinguantur, conceptu quidem pos sibili adesse, & abesse. sic autem est de re concepta per modum fluxus, & actus, & operationis, quod est concipere rem, vt extra existentem in rerum natura, ille quidem conceptus non semper concomitaretur rem conceptam modo quiescentis, res quidem, quae nil sunt, concipi possunt mo do quiescentis, vt patet de luce ad calorem, cum autem nihil sunt, non potest cis attribui conceptus actus, & operationis, puta lucere, & calere lux nempe non lucet, cum nihil est, & tamen per modum lucis conceptibilis est.

Et si dicatur, quod aliquid videtur esse additum ex parte rei per existentiam; ex quo autem non poterat formari conceptus rei per modum actionis, & fluxus, postea vero potest: dicendum quidem, quod vtique nihil est additum ex parte rei, quinimmo tota eius realitas facta est, quae quidem realitas posita in rerum natura, vna, & eadem est, de qua possunt duo conceptus formari, vnus quidem per modum habitus, & quasi ociantis, alius vero per modum actus, & operationis fluentis: istorum autem conceptuum primus remanet, tota re destructa, & adnihilata simpliciter, secundus vero non manet, nisi quin quilibet dicat totam rem, sed quia secundus dicit eam modo perfecto, & vltimato, cui repugnat omnis diminutio, & quia re adnihilata non est, nisi diminute, puta in intellectu, necesse est, vt sibi repugnet attributio conceptus fluentis.

Ad quartum dicendum, quod essentia non participat esse realiter, sed conceptibiliter tantum, inquantum conceptus esse, non semper con comitatur eam in rebus causabilibus, & quae pos sunt adnihilari: illis namque adnihilatis, etsi remaneat conceptus essentiae formalis in mente, attribui tamen non potest conceptus operationis, & esse: propter quod talia dicuntur participare esse, quia habent aliunde suam realitatem, qua habita, attribui potest eis praedictus conceptus; essentiam autem non dicuntur participare, quia concipi possunt per modum quiescentis essentiae, etiam dum sunt nihil; vnde non habent ab alio, quod concipiantur per modum essentiae, habent tamen ab alio, quo circa ipsa concipiatur fluxus, & esse.

Ad quintum dicendum, quod propositio haec, Rosa est, vel fuit, vel erit, est in materia contingenti, nec propter hoc differunt realiter, sed sufficit distinctio conceptus possibilis adesse, & abesse.

Ad sextum dicendum, quod creatura non dicitur purum esse, pro eo quod est in potentia ad non esse, inquantum conceptus habitus, & quietis separari potest ab esse, videlicet a conceptu entis fluentis, & quod additur, quod adnihilari non poterit, dicendum, quod ista difficultas non est de conceptu importato per esse, sed de realitate, super quam fundatur vtique conceptus: dif ficile namque est videre, quomodo illa realitas possit redire in nihil, vel fieri de nihilo, sed de hoc est sermo in secundo: quod autem non sit difficultas quoad esse, immo quoad essentiam, patet, quod tamen essentia res sit, & res alia secundum sic ponentes, aequalis difficultas est, quomodo illa redeat in nihil, cum omni rei nihil contradictorie opponatur. Vnum autem contradictorium in aliud conuerti non potest, sicut nec contrarium, vnde nec albedo vertitur in nigredinem.

Ad septimum dicendum, quod formae abstractae non adaequabunt Diuinam simplicitatem, da to, quod in eis non differant realiter essentia, & esse; tum quia in eis non est compositio ex aliquo possibili in genere intelligibilium, vt Commentator dicit in tertio de anima: tum quia eis possunt componi actus, & operationes, quae sunt in eis ad communia saltem, quantum ad ea, quae intelliguntur extra se, vt superius dictum fuit: tum quia simplicitas in eis diminuitur a Diuina simplicitate, propter hoc, quod esse earum est diminutum.

Ad octauum dicendum, quod esse est indifferens ad esse, & non esse, siue vt sit, & non sit, non quidem per modum substrati, & realiter, sed per modum operantis secundum rationem. omne namque principium operationis, potest concipi, vt operans, & vt non operans: nunc autem res concepta per modum stantis est principium actionis primae, quae importatur per verba neutra, & intransitiua, vt per florem, florere, lucem, lucere. potest ergo concipi flos, vt actu operans, & in flo rere fluens, & sic intelligitur esse, vel vt non operans, nec in florere fluens, & sic intelligitur sub non esse, & eo modo intelligendum est generaliter de omni essentia, & esse, quia secundum Anselmum, quemadmodum sese habent adinuicem lux, & lucere, & lucens, sic sunt ad se inui- cem essentia, & esse, & ens. non propter hoc er go oportet essentiam, & esse realiter distingui, cum operatio non sit secundum rem, sed iuxta modum intelligendi, & ideo sufficit inter operantem, & operationem, esse differentiam secundum diuersum modum intelligendi eandem rem. Quod vero additur essentiam diuidi per actum, & potentiam, dicendum similiter, quod est diuisio, qua operans diuiditur in operari actu, & posse operari; vnde non est diuisio subiecti in accidentia perficientia ipsum.

Et si dicatur, quod essentia perficitur per esse, & videtur actuari, & subiici ipsi esse secundum nostrum modum intelligendi, dicendum est, quod si accipiatur esse per modum perficientis, & actuantis, sicut operatio actuat, & perficit, sic verum est, quod esse perficit essentiam. Si vero intelligatur perficere, sicut forma quiescens perficit substratum, iam non concipitur, vt essentia, cum conceptus esse sit per modum actionis primae, & cuiusdam operari, vnde patet, quod cum dicitur, lux lucet, vel rosa est, ly, lucet, & ly est, non respiciunt lucem, & rosam, per modum substrati, sed magis per modum principij, a quo profluunt.

Et si quaeratur vlterius de huiusmodi operatione, quae importatur per esse, vtrum intelligitur, vt inhaerens, aut per se stans: dicendum, quod, vt per se stans, & ideo dicit Grammaticus, quod sum, & fui, est verbum substantiuum.

Ad nonum dicendum, quod creatio terminatur secundum veritatem ad realitatem creaturae, de qua intelle ctus format conceptum essentiae, & esse. cum ergo illam realitatem comparat intellectus ad creationem in ratione termini, concipit illam, vt actu existentem, quoniam concipit eam, vt est in actione prima, pro eo, quod realitas concepta, vt non operans non oportet, quod sit producta. realitate namque existente, nihil vt supra dictum est potest concipi, vt non operans: sed impossibile est, quod con cipiatur, vt operans, & sit nihil propter quod actio prima profluens a re, dicitur tollere nihil ab ea, & affirmare suam realitatem. haec est ergo causa, quare intellectus concipit creationem terminari ad esse, quia terminari ad rem, prout est res affirmata in sua realitate. Et si quaeratur, quare intellectus non potest af firmare rem sub conceptu ociantis ab actione prima, dicendum, quod hoc est, quia acttio arguit rem, vnde res carentes actione, videntur esse nihil, propter quod concipiendo lucem absque lucere, quae est prima actio eius, intelligitur, vt non ens, & vt nihil.

Ad decimum dicendum, quod creatura non est purum esse, pro eo, quod est in potentia ad esse, & non esse, non realiter, sed secundum nostrum modum intelligendi, secundum quem esse accidit creaturae, & item solus Deus dicitur purum esse, subsistens, quia est tota entitas, & to tum esse eminenter existens.

Ad obiecta secundo. D ea vero, quae secundario inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod essentia, etsi habeat exemplar in Deo, non tamen propter hoc est esse, quod habet respectum ad exemplar: esse namque non est formaliter essentia per respectum, quod patet ex multis. Primo quidem, quia definitio indicat essentiam, & quid est esse rei; definientes autem esse, nullam mentionem faciunt de respectu ad exem plar Diuinum.

Secundo vero, quia cum sit ignotum exemplar Diuinum, nullus posset cognoscere pro statu viae, quae res habent essentiam, & quae non, cum scire non posset, quae habet respectum ad exemplar, & quae non habet.

Tertio quoque, quia cognoscere oportet de definitione explicante essentiam, an sit impossibilis, & includens repugnantiam in suis paatibus, sicut est de chimera, vel non includat, sicut est de rosa, hoc siquidem scire prius oportet, antequam cognoscatur, vtrum habeat exemplar in Deo. non habent enim res impossibiles idaeam in Deo.

Quarto autem patet idem de artibus, sicut Philosophus dicit primo Eth. contra idaeas. nulla enim est ars considerans essentias, aspicit ad exemplar; vnde dicendum, quod ex hoc intellectus cognoscit aliqua esse fictitia, & non habere essentiam, quod in ratione eorum definitiua reperit contradictoria implicari, & per oppositum, cum resoluit aliquam rem in sermone distinctam, cuius partes compossibiles, nec contradictionem implicantes, rem illam dicit possibilem, & per con sequens concipit eam modo essentiae, quia per mo dum ociantis ab esse, potentis tamen profluere in esse: quod autem additur de existentiae esse, quod respectum dicat ad agens, dicendum, quod non est verum formaliter, propter rationes indu ctas in corpore quaestionis.

Ad secundum dicendum, quod non est verum, quin per creationem acquiratur alius respectus, immo esset erroneum ita tenere. sequeretur enim, quod res vere non essent creatae, sed essent ab aeterno.

Ad tertium dicendum, quod esse in effectu, & esse existentiae funt idem, ille autem effectus non importat ad efficiens, sed ad cau sam formalem; vnde esse propter hoc dicitur effectus, quia dicit rem per modum actionis primae, & operationis.

Ad quartum dicendum, quod nomen actus transumitur ab actu, qui est operatio prima, vnde esse importat actionem, & potentiam, definitio dicit quandam operationem, non tamen operatum ab efficiente. sed fluxum ab essentia, eo modo, quo dictum est saepe.

Ad quintum dicendum, quod existere dicitur, quasi extra se sistere, non quidem extra causam efficientem, sed sicut effectus formalis extra cau sam formalem. res enim concepta modo formae, & quietis, quasi est in otio, & intra se; exit autem in ocium, & profuit extra se, dum procedit in esse, tamquam in primam actionem.

Et est aduertendum, quod aliqui dicere volue runt, quod existere, & esse differunt, quod esse competat rei secundum rationem essentialem; existere vero secundum rationem accidentalem; vnde distinguunt duplex esse, esse videlicet essen tiae, & esse existentiae, quod quidem stare non potest, quia esse sumptum per modum actus, & ope rationis semper denotat idipsum, quod existere. Cum enim dicitur, Sortes est, vel, Rosa est, denotatur, quod existit: existentia vero nominali- ter sumpta, & per modum habitus, idem est, quod essentia; vnde rosa est quaedam existentia. sicut enim rosa est existentia, quia seipsa formaliter est, sic existentia est, quia seipsa formaliter existit. Et si quaeratur, vtrum esse existentiae, & esse essentiae differant. dicitur, quod differunt sicut es sentia, & esse. esse enim existentiae, non est aliud, quam aliquid esse essentiae.

Ad sextum dicendum, quod poni in rerum natura dicit respectum ad ponentem, non quidem effectiue, sed formaliter. res enim seipsam ponit extra se, dum concipitur, vt profluens in esse; vnde ponit extra se intellectum, & extra ociari, & in vsu suae realitatis, qui quidem vsus est esse rei, vnde vsus lucis, est lucere, iuxta illud Philosophi 9. Metaph. quod complementum, & operatio consistit in vsu cuiullibet rei, vt dicit Com mentator: quod actus cuiuslibet rei, est vsus suae realitatis, sicut viuere vsus vitae. quia ergo omnis realitas opponitur nihilitati, vsus proprius cuiuslibet realitatis est poni extra nihil in rerum natura. quaelibet ergo res inquantum concipitur per modum operationis, & vsus propriae rea litatis, concipitur, vt extra existens, & seipsam extra se nihil ponens.

Ad septimum dicendum, quod in translatione essentiae de non esse, in esse acquiritur quidem non aliquod esse absolutum, nec respectus, nec aliqua ratio, sed res, quae concipitur, vt ocians a suarealitate, postmodum concipitur, vt operans, & vtens ea.

Et si dicatur, quod huiusmodi translatio fit, circumscripto actu intellectus, & secundum rem, quia per creationem, dicendum, quod in creatione non est translatio alicuius de potentia ad actum, cum tota res simpliciter acquiratur, nec sit aliud, quod sit in potentia scilicet ad eandem rem. tale enim esset materia. est ergo ibi potentia, & actus scilicet duo modi concipiendi candem rem, vt dictum est saepe.

Ad obiectta tertio.

AD ea vero, quae tertio inducuntur, dicenA dum est. Ad primum quidem, quod non est simile de vno ad esse, quoniam vnum non importat negationem, sed connotat eam, vt dictum est supra, esse vero est vsus, & exercitium entitatis, vnde dicit eandem rem per modum exercitij, & actionis, & vsus.

Ad secundum dicendum, quod res possunt con siderari, & verae, & bonae, & entes, absque respectu ad Deum, quamuis non habeant ista, nisi a Deo, nec tamen est simile de vero, & bono: nam aliter se habent ad essentiam, quam esse.

Ad tertium dicendum, quod quaestio, si est, non ponit in numerum nec secundum rem, nec secun dum conceptum aliam rationem concipientem, sed secundum duos conceptus de eadem re, diffe rentes solo modo concipiendi.

Ad quartum dicendum, quod procedit ex insufficienti. relinquit enim tertium modum differentiae, qui nec est realis, nec rationis, sed alterius modi concipiendi eandem rem, & rationem. Et si dicatur, quod conceptus, & ratio idem sunt, & ita si est alius conceptus, erit alia ratio, dicendum, quod ratio appellatur illud, quod est conceptibile: nunc autem in conceptu aliquid includitur vltra illud, quod est conceptibile, quia modus concipiendi, propter quod possunt esse diuersi conceptus absque diuersitate diuersae rationis.

Ad obiecta quarto.

AD ea vero, quae quarto inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod esse, & essentia non differunt, sicut abstractum, & con cretum, sed sicut actio, & forma quieta.

Ad secundum dicendum, quod vtique verbum, & nomen exprimunt differentiam essentiae, & esse, non tamen ipsam constituunt, sed ipse conceptus, & ideo male dictum est, quod differant pe nes modos generales, sed dici debet, quod disferunt penes modos concipiendi: nam essentia concipitur, vt res ocians, & forma quieta; esse vero, vt operatio, & vsus, nomen autem exprimit primum, & verbum secundum. & per illud patet ad tertium, & quartum.