Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opin. S. Th. 1. par. q. 14ar. 13. & lib. 1. contra gen. c. 66.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dixerunt, quod aeternitas tota simul exi stens sic, ambit totum tempus, vt omnia, quae in tempore sunt, sint ab aeterno Deo praesentia: non solum ea ratione, quia habet apud se rationes omnium rerum, sed quia omnia, prout sunt in sua praesentialitate, attinguntur ab aeternitate: & est exemplum ad hoc de centro. quia extra circumferentiam existens directe, oppositionem ha bet, quamuis puncta circumferentiae secundum situm non coexistant simul. ordo enim situs in continuitate circumferentiam facit; similiter etiam quiequid in quacumque parte temporis est, coexistit aeterno, quasi praesens eidem; etsi respectu alterius partis temporis sit praeteritum, vel futurum. aeterno autem non potest aliquid praesentialiter coexistere, nisi toti; quia successionis durationem non habet. & ideo si vmquam aeterno futura erunt praesentia, & coexistentia, iam actu coexistunt.

Est etiam aliud exemplum ad hoc de baculo in flumine existente, cui coexistunt successiue par tes fluentes ipsius fluuij; & tamen baculus semper immobilis est: a simili etiam, nunc aeternitatis, cum sit simplex, & semper manens, totus inactu est attingens, quamlibet partem temporis, & quamuis partes sibi mutuo in tempore succe dant, non tamen per respectum ad aeternitatem succedunt, sed sunt semper sibi praesentes.

Haec autem opinio fulciri potest rationibus octo, superius arguendo primo loco inductis. & videtur fuisse expressa intentio sanctorum; nam Aug. de vera religio. dicit, quod nil praeterijt in aeterno, nilque futurum est: & 15. de Trin. dicit, quod ea, quae dicuntur de Deo praeterita, non praetereunt, nec ea, quae dicuntur futura, quasi desint, expectantur, vt veniant: & 5. de Trin. dicit, quod apud Deum nec praeterita transierunt, & futura iam fa cta sunt. similiter Ansel. de casu diaboli dicit, q Dei praescientia non dicitur proprie praescientia cui enim semper omnia sunt praesentia, non futurorum praescientiam, sed praesentium scientiam. Ricc. etiam 2. de Trin. dicit, quod sicut eorum, quae non sunt, nil Deo futurum, sic eorum omnium, quae iam praesentialiter sunt, nil ei transitorium est. similiter etiam Isido. de summo bono lib. r. ait quod in Deo nec praeteritum, nec futurum aliquid creditur; sed omnia praeseutia in eo dicuntur; quia aeternitate sua cuncta complectitur, alioquin mutabilis Deus credendus est: sic enim successiones temporum ascriberentur. Boet. quoque 5. de consol. videtur istud sentire per totum.

Opinio Durandi praedictam opin. exponentis.

DIXERVNT vero alij, quod res esse praesentes aeternaliter Deo, potest intelligi vel secundum intuitum, quasi diuinus intuitus videat res, quae futurae sunt, in suo esse determinato, & in sua praesentialitate; & sic intellexerunt positores primae opinionis secundum istos, quod res sunt praesentes aeternaliter ipsi Deo, vel potest praesentialitas accipi secundum esse reale, & sic non est verum, nec primi positores intellexerunt. Sed hic modus exponendi est omnino ad oppositum intellectum; constat enim, quod positores praedicti reddunt causam, quare Deus certam scientiam potest habere de futuro contingenti, ex hoc quod non sunt Deo futura, sed in sua actualitate praesentia; quia futurum, dum praesens est, potest subesse certae cognitioni, & sensitiuae, non autem prout futurum. sed constat, quod haec esset petitio principij manifesta. sed praesentialitas refertur ad esse cognitum; probare namque, quod futurum cer titudinaliter cognoscatur, quia praesens est secundum esse cognitum, est dicere, quod ideo co gnoscitur, quia est cognitum. ergo hoc non intellexerunt, quod isti eis imponunt.

Praeterea: Exemplum illorum extitit de centro per respectum ad quemlibet punctum circumferentiae, cui dixerunt simile esse de nunc aeternitatis, per respectum ad quamlibet partem temporis. vnde aeternum dixerunt coexistere praesentialiter toti tempori: quia de nouo non potest coexi stere, cum non habeat successionis durationem; sed nunc aeternitatis, non aspicit ad tempora, nec coexistit tantum secundum esse cognitum, immo attin git secundum esse reale. ergo praesentialitatem temporum, & eorum existentiam ad aeternum non intellexerunt secundum esse cognitum.

Opinio aliorum.

DIXERVNT autem alij, quod licet nunc aeternitatis sit infinitum formaliter, & ita excedat nunc temporis: non tamen ratione istius infinitatis potest coexistere non coexistentibus, sicut immensitas excedit formaliter omnem differentiam loci; nec tamen propter hoc sequitur, quod sit praesens nisi loco existenti in actu. vnde potest di ci, quod Deus habet virtutem coexistendi, ratione suae aeternitatis, cum omnibus, quae fiunt, & quae fieri possunt in tempore successiue. & ex hoc aeternitas excedit nunc temporis, non propter actualem attingentiam vltra ipsum, sed propter virtualem, quae attingere poterit, quando res suturae ponentur in actu.

Quod autem res actualiter, & in sua realitate non attingatut ab aeternitate, quando in se non sunt, sed futurae sunt, apparet ex multis. Pri mo quidem, quia per immensitatem, quamuis sit infinita, non coexistit Deus, locis non existenribus. quare nec propter aeternitatem, licet sit infinita, coexistit, nisi partibus temporis existentibus. Secundo vero, quia relationem realem coexistentiae, debet intelligere sine existen tia extremorum; extremum autem alterum, scilicet creatura futura, omnino nihil est in se, alias creari non posset. quare respectum realem coexistentiae, vel praesentialitatis ad Deum non poterit fundare. Tertio quoque, quia si res secundum esse existentiae hoc modo sunt aeternitati praesentes, sequitur, quod non esse creaturae non praecessit duratione esse ipsius, & per consequens creari non posset; quia iam existens in actu respectu suae causae, videlicet virtutis creatiuae; creari non potest. id enim, quod iam est, rursum sieri non potest, vt patet 1. Physic.

Sed licet conclusio istorum vera sit, nihilominus rationes non videntur currere contramentem primae opinionis.

Prima siquidem non ita respicit non existen tia, sicut aeternitas, quia aeternitas est aliquid in Deo, loco omnis durationis successiuae, vt scilicet vnum simplex existens, & totum simul aequi polleat omni successioni, & ita illam actu attingat, immensitas autem non est aliquid existens in Deo ad attingentiam successiuorum, sed quasi quoddam indiuisibile, loco magnitudinis permansiuae, & idcirco aeternitatis virtute, videtur Deus posse attingere non entia, non autem virtute immensitatis.

Secunda etiam non videtur concludere contra mentem illorum. nam attingentia, qua Deus creaturas attingit, non est relatio realis ex par te Dei, nec etiam attingi ipsius creaturae est pro isto nunc temporis, sed pro isto nunc in quo creatura erit. non fundat ergo, nec est terminus huius coexistentiae, inquantum nihil est; quia non fundat pro nunc, & inquantum aliquid erit; nec etiam aeternitas dicitur pro istonnunc attin gere creaturam, sed pro quanto, vltra illud nũc, extenditur, vt attingat futurum.

Tertia quoque procedere non videtur; quia non esse creaturae praecedit esse tempore, quamuis aeternitas attingat simul existens non esse, quod praecedit, & esse, quod sequitur: nec creatio tolli tur, quia non est pro nunc in actu, respectu virtutis creatiuae, sed erit aliquando in actu, & illa ad creaturis nunc ab aeternitate attingitur. vnde omnes illae rationes procedunt, ac si ponerentur res aeterno coexistere. prout virtua liter continet praeteritum, & praesens, & prout illis coexistit. non ponitur autem sic coexistere, sed tantum prout habet vim, qua actualiter attingit futurum. vnde & non coexistentia seu praesentia creaturarum futurarum ad ipsam aeternitatem non est quidem pro nunc temporis, sed erit, & illam actualiter aeternitas terminat, prout attingit futurum, in quo illa realis praesentia poneretur in actu, ex parte creaturae. vniuersaliter ergo omnes tales instantiae videntur peccare per fallaciam conse quentis; quia medium est in plus, quam quilibet terminorum, & excedit quemlibet terminum & ideo non sequitur, quod illud, quo attingitur, medio scilicet aeterno, in ordine ad alterum terminorum, vt per respectum ad futurum, attribus tur ei per respectum ad praesens, vel praeteritum & propter hoc simul stat, quod res non sit, &  suum non esse tempore praecedat suum esse, & quod res non de praesenti creatur, sed creabitu, & quod realis praesentia non est pro nunc, sed erit, & tamen aeternitas, inquantum extendit se ad futurum, attingit praesentialiter esse creature.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo gus Deus est praesens, vel coexistens tempori, ratione aeternitatis.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur, sub triplici propositione.

Prima quidem, quo Deus est praesens, & tempori coexistens, aut ipsum attingens. Et est consi derandum, quod Deus simpliciter abstrahit ab omni tempore, & praesentia qualibet ad tempus, & a coexistentia cum eodem; quod potest multipliciter declarari. nulla enim realis relatio ponenda est in Deo in ordine ad creaauram, vt si perius dicebatur, sed praesentia ad tempus aliquod importat relationem ad ipsum. praesens enim dicitur alicui praefens; ergo dici non potest, quod Deus sit durationi temporis coexistens per modum praesentialem

Et si dicatur, quod relatio praesentialitatis est ex parte creaturae, & ita dicetur praesens non rela tione, quae est in se, sed relatione, quae est in crea tura, sicut dicitur dominus, quod creaturam ha bet suã; non valet vtique, quia praesentia est rela tio aequiparantiae, sicut amicitia: vnde non potest poni, quod creatura sit Deo praesens, quin e conuerso etiam Deus sit sibi praesens.

Praeterea: Praesentia est relatio simultatis, fun data super vnitate situs, vel suꝑ vnitate duratio nis: super vnitate quidem situs fundatur, cum corpus contingens aliud, dicitur sibi praesens; super vnitate vero durationis, sicut ea, quae sunt in eodem nunc simultanee, & praesentia dicuntur. sed manifestum est. quod Deus nec habet situm, nec durationem furmaliter, vt declaratum est supra, quaese. de aeternitate. probatum est enim ibi, quod omnis mora, & omnis duratio est formaliter quaedam distentio prioris in posterius, vel terminus fllius distentionis, & ita tempus, vel nunc temporis; de quibus constat, quod non competunt Deoergo dici non potest, quod Deus sit praesens tenpori, immo abstrahit a tali praesentialitate.

Praeterea: Talis entitas Deitatis, est intantum abstracta, inquantum abstrahit humanitas simpli citer, si poueretur subsistere in tanta abstractio ne, in quanta est, dum concipitur humanitas sim pliciter, vel homo: & hoc patet ex his, quae dicta sunt supra, in quaest. de vnitate. sed manifescum est, quod humanitas simpliciter non est nisi humanitas secundum Auicenna. & si poneretur subsistens, vt sic abstraheretur a loco, & situ, & tempore, & coexistentia, cum eisdem, secundumquod Plato dicebat, ideas nusquam esse & numquam esse, vt patet 3. Physicorum. ergo Deui non est, nisi Deitas tantum subsistens, ab omni loco abstrahens, & situ, ac tempore, & praesentia, seu coexistentia cum eisdem

Praeterea: Commentator dicit 2. Metaph. quod in aliquibus hominibus dominatur virtus imaginatiua super cogitatiuã; & ideo non possunt credere esse aliqua entia non corporea, nec in loco, nec in tempore; & hoc accidit multis studentibus in Philos. & Auic. & Comm. lib. de cau sis super 29. propos. dicit, quod substantia simplex est stans per essentiam suam; quia non est, nisi in non tempore; & quia est altior, & superior omni tempore; sed ista vera non essent, si Deus haberet praesentialitatem, ad tempus autem assi steret ipsi nunc temporis. non est enim difficile imaginari aliquid existens loco, vel tempori; immo ex hoc, quod virtus imaginatiua dominatus in multis, impossibile est eis concipere aliquam entitatem simpliciter subtractam ab omni duratiua distensione, & ab omni cohaerentia in durando cum tempore. similiter etiam non esset substantia, quae stat per essentiam suam, scili cet Deus altior tempore, si intelligeretur simul durare cum tempore, vel sibi coexistere duratiue per quandam praesentialitatem: quia praesentialitas dicit simultatem; simultas vero dicit quandam vnitatem alicuius, secundum quod sunt simul aliqua simultanea, & per consequens non erit Deus aliquid altius tempore, stans per essentiam suam, & per se ipsum, nisi abstrahat ab om ni simultate, & coexistentia cum tempore. ergo omnino abstrahit ab ea

Praeterea: Coexistere ipsi nunc temporis, est esse simul cum nunc temporis. sed constat, quod Deus nullo modo est simul cum nunc temporis; omnia enim, quae sunt simul in aliqua vna mensura, sunt simul, vt simul in loco vno, aut tempore vno, aut in duratione vna. non est autem aliqua vna duratio, quae claudat, & mensuret nunc temporis in esse Dei. ergo nihil est dictu, quod esse diuinum coexistat isti nũc, vel illi, aut quod sit simul cum isto, vel sibi praesens.

Et si dicatur, quod imaginari vnum nunc, in quo sunt simul esse diuinum, & istud nunc temporis; non valet quidem, tum quia illud nunc erit etiam simul cum nunc temporis, & ita opor tebit imaginari aliud nunc, in quo sunt simul, & procedetur in infinitum: tum quia impossibile est imaginari aliquam mensuram, aut aliquod nunc commune ipsi esse diuinum, & ipsi nunc temporis, alioquin esse diuinum caderet sub mensura imaginabili a nobis, quod impossibile est. secundum hoc aeuum non esset quid summum aeternitas, immo pari ratione esse diuinum clau di posset sub nunc ipsius temporis; quod etiam imaginarium est.

Praeterea: Illi non potest aliquid coexistere, aut simul cum eo esse, quod non proprie existit in aliquo nũc, nec in aliqua duratione, siue men sura duratiua; sed est tantummodo mensura du rantium, & ratio, quod aliqua sint simul. sed nunc temporis est huiusmodi, non enim rurat, sed est duratio, seu mensura indiuisibilis illorum, quae durant, & est ratio, quod aliqua sint simul, vtpote ista, quae mensurantur, & clauduntur sub ipso. dicuntur enim simul, quae sunt in eodem. nunc ergo impossibile est, quod ipsum nunc cum ali⸗ quo sit simul: non enim durat, sed est duratio, siquidem si duraret in aliquo nunc, duraret & illud in alio, & sic in infinitum. vnde dici non potest, quod Deus coexistit ipsi nunc temporis, sed potius in rebus, quae mensurantur ipso nũc, sed nec hoc dici potest, quia quae coexistunt rebus, quae sunt nunc, non propter aliud coexistunt, nisi quia & ipsa sunt in isto nunc. esse autem di uinum non continetur sub hoc nunc, immo penitus substrahit ab ipso; & per consequens ab omni simultate, & coexistentia cum eodem.

Est ergo considerandum, quod eternitas in Deo dicit quandam impossibilitatem non essendi per abstractionem omnimodam a quacumque formali duratione; connotat tamen aliquo modo tempus, non quod includat praesantialitatem, aut simultatem, aut coexistentiam cum eodem, sed quia entitas aeterna est entitas abstrahens, immutabiliter existens ab omni duratione, & tempore, per quam quidem abstractionem concipitur, vt superior entitas, & altior tempore & quocumque temporali. vnde non potest intellectus comparare totum discursum temporis, etiam infiniti, per quandam coexistentiam, aut simultaneam coextensionem cum entitate aeterna, cum nullo modo aeterna entitas sit applicabilis, aut comparabilis ad tempus, quod penitus abstrahit, & tempus a se praescindit, sed comparatur omnino negatiue, & praecisiue. concipit enim mens aliquam entitatem immutabilem, abstractam a tempore, & differentia temporis, & ex hoc statim apprehendit, quod nullum tempus deest sibi, quia si deest, statim concipitur, vt mu tabilis entitas, & possibilis non esse. vnde considerandum, quod entitas simpliciter subsistens, abstracta ab omni duratione, cum sit quaedam necessitas essendi, comparatur ad infinitam dura tionem, tamquam ad aliquod inferius, & quasi subsi dens, non sicut ad aliquid simultaneum, & coexistens. per hoc enim, quod est quaedam necessitas, abstracta ab omni tempore & coexistentia, cum eodem apprehenditur, vt quid altius, & quasi praesidens illi, a quo subtrahitur, & cum abstra hatur a quolibet nunc temporis, apprehenditur necessario, vt altior entitas, & praesidens cuilibet nunc ipsius temporis. illud enim praesidere non est aliud, quam abstrahendo a quolibet dato nunc existere. non enim potest intellectus aliquod nunc in tempore signare, quin apprehen dat entitatem diuinam ab isto entitatiue abstracto, & ita altiori modo existere, & existimando praecellere, & praesidere: & ita entitas connotat tempus per modum cuiusdam subsidentis, & infe rius stantis, vt superius dicebatur. illud autem subsidere, videtur quaedam praesentialitas; non est autem praesentialitas simultatis, aut coexistentiae, sed subsidentiae eo modo, quo illud, a quo fit abstractio, dicitur subsidere abstracto, & e conuer so Deus dicitur praesidere, & praesidendo praesens, non secundum aliquam simultatem, sed po tius per oppositum, quia per abstractionem eo modo, quo abstractum concipitur, vt quoddam altius illi, a quo abstrahitur, & praecellens ad ipsum. & ita patet sub quo sensu dicitur Deus tempori esse praesens.

Quomodo Dei aeternitas, cum sit tota simul, dicatur attingere totum, tōpus etiam infinitum, quia non actua tur coexistendo, contra S. Thom. nec virtualiter cō- tra Varro. sed actualiter, & simultanee, abstrahendo ab infinito decursu temporis.

SECVNDA vero propositio est, quod Dei aeternitas, licet infinita sit, & tota simul, non dicitur attingere totum tempus, actualiter coe xistendo sua praesentialitate, aut simultate oĩbus partibus temporis, sicut prima opinio videbatur imaginari. hoc autem sequitur ex praedictis; si enim, quod magis videtur inesse, non inest, nec id, quod minus, sed magis videretur, quod aeter nitas existeret tempori praesenti praesentialiter, & simultanee, quam praeterito, vel futuro: quia cum praesens aliquid actu sit, praeteritum vero iam non sit, futurum autem nondum sit; patet, quod praesens magis habet attingibilis rationem. sed manifestum est ex praedictis, quod Deus sua aeternitate non attingit, coexistendo praesent ialiter, & simultanee tempus praesens, immo totaliter abstrahit, nec habet coordinationem cum ipso; ergo impossibile, quod hoc modo tempus praeteritum, & futurum attingat.

Praeterea: Impossibile est, aliquod attingibi le esse continuum, & diuisibile, quantumcumque attingens sit indiuisibile; quin attingentia ipsa sit diuisibilis, & continua, verbi gratia, si punctus attingeret continuum, & moueretur super ipsum, & hoc poneretur possibile, non dubium, quod alia esset attingentia, qua coexisteret primae parti continui ab ista, qua coexisteret alteri parti: & similiter centrum, quod dicitur praesens cuilibet puncto circumferentiae, non dubium quod aliam lineam attingit alium punctũ: & ratio huius est, quia cum attingentia, vel praesentialitas apprehendantur per modum habitudinis mediantis inter attingens, & attactum; habitudo autem multiplicetur ratione alterius extremorum, impossibile est, quod attactum multiplicetur secundum partes. quin attingentia pariter multiplicetur. nam inter punctum indiuisibile, & multa alia puncta, ad inuicem disparata, impossibile est vnicam lineam mediare, sed constat, quod decursus ipsius temporis est diuisibilis, & continuus; ergo quantumcumque aeternum indiuisibile est, non poterit attingere totum decursum temporis vna attingentia simplici, immo necessario continua, & diuisibili. hoc autem impossibile est, quia nil esset terminans attingentia illa, secundum omnes partes suas; quod esse non potest; quia tunc habitudo permaneret, termino non manente: aut erit successiua secundum suas partes, & sic Deus in attingendo succedet, nec erit totum simul aeternum, nec actualiter attingens, cuius oppositum isti volunt. ergo poni non potest, quod aeternitas actualiter totum tempus coexistendo att ingat.

Vlterius nec dicetur aeternitas virtualiter posse attingere totum tempus; illud enim non dicitur alicui inesse virtualiter, quod impossibile est reduci ad actum; quia virtus, & potentia dicuntur in ordine ad actum, vt patet in 9. Metaphysicae. sed impossibile est hoc reduci ad actum, quod scilicet Deus ratione aeternitatis coc- xistat praesentialiter, & simultanee alicui panti temporis, vt ex praedictis patet; ergo nihil est dictu, quod virtualiter totum tempus attingat.

Praeterea: Illud, quod virtualiter praesens est cuilibet parti temporis, sic quod nunc est simu cum vna, & nunc cum alia, taliter se habet ad tempus, quod, per respectum ad ipsum, aliquid potest dici praeteritum, & aliquid futurum. illud enim, quod iam attingit, & attingere deest, est sibi praeteritum; quod vero nondum attin⸗ git, sed attinget, est sibi futurum: quod veroa ctu attinget, est sibi praesens. sed constat, quod hoc dici non potest de Deo, cum abstrahit a tota linea successionis, & fluxu temporis, immo hoc est expresse contra omnia dicta sanctorum. cum Aug. super Psal. dicat, quod Deo non detrahuntur praeterita: & in lib. de vera relig. dicat, quod sibi non veniant futura. ergo non potest dici, quod Deus aeternitate sua potentialiter, & virtualiter totum tempus attingat, & confirmatur per illud Boetij 5. de consolatio. qui dicit, quod aeternitas tota vitae interminabilis plenitudinem pariter comprehendit & curam futuri & quidquid absit, nec praeteriti fluxerit.

Sic ergo patet, quod necesse est dare vnum de tribus, quia vel aeternitas successiue defluxu temporis sua praesentialitate, & quadam si multate attingat, vt nunc vni parti sit prius, nunc alteri. quod omnino dici non potest, cum repugnet dictis sanctorum, & diuinae actualitati, respectu cuius nil praterijt, nilque futurum est; aut quod totum decursum temporis simul actualiter attingit sua praesentialitate, & hoc magis absonum est; tamen attingentia talis necessario sit diuisibilis, & per consequens actualis, & permanens esse non possit; aut quia detur tertium, videlicet quod nec praesens est successiue omnibus partibus temporis, nec etiam praesens in actu, & simul; sed omnino abstrahit a coexistentia cum toto tempore infinito, & hoc omnino verum est, & de intentione sanctorum, & Philosophorum. propter hoc enim August. ait 5. de Trinit. quod intelligimus Deum sinesitu praesidentem, sine tempore sempiternum quasi per abnegationem, & abstractionem cuiusdam necessariae entitatis ab omni tempore, & successiue intelligatur Deus aeternus. similiter octauo super Gen. dicit, quod omnino incommutabilis est illa natura trinitatis, & ob hoc aeterna ipsa apud se ipsam, & in se ipsa, sine vllo tempore. propter hoc etiam dicit Boetius lib. 5. de consolat. quod Dei praescientia non praeui dentia, sed prouidentia totius dicitur, quod procul a rebus infimis constituta, quasi ab excelso rerum causatiue cuncta prospiciat. propter idem dicit Ricc. 2. de Trin. quod Deo omnium, quae iam sunt. nil est transitorium; quod verum non esset, nisi abstraheret totaliter a tempore, & a praesentialitate ad ipsum. propterea idem dicit Auctor decausis, & Comm. ibidem, quod substantia simplex, quae Deus est, altior, & superior omni tempore, & vniuersaliter ad hoc erit intellectus eorum, quod quia diuina entitas apprehenditur, vt quaedam impossibilitas non esfetidi, abstrac a totaliter ab omni tempore etiaminfinito, & praesentialitate, ac simultate cu eo; idcireo dicitur aeterna, & omnia tempora per modum cuiusdam abstractionis complecti; transcendendo enim. & abstrahendo ab omni tenpore, videtur illud sibi subijcere, & quasi infra se continere, & subiectum se habere.

His tamen videntur aliqua obuiare; constat enim, quod chimaera abstrahitur ab omni tempore, & apprehenditur, vt abstracta. manifestum est autem, quod non ex hoc apprehenditur, vt aeterna. ergo talis abstractio non sufficit ad conceptum aeternitatis.

Praeterea: Omnis quantitas concipitur; vt abstracta a tempore. humanitas enim abstrahit ab hic, & nunc, & esse, & non esse secundum Auic. 5. Meta. sed non ex hoc omnis quantitas aeterna est. ergo id, quod prius.

Praeterea: Superius dicebatur, quod aeternitas connotat tempus infinitum, sed connotans non abstrahit a connotato, immo ipsum ponit. ergo repugnantia est dicto.

Praeterea: Abstrahere a tempore, non dicitur nisi aliquid priuatiuum, sed aeternitas includit aliquid positiuum, vt patet ex definitione Boe tij, quae dicit, quod est interminabilis vitae tota simul, & perfecta possessio: & subdit, quod Deus immobilis vitae praesentarium, & infinitum statum possidet. ergo ad conceptum aeternitatis circa Deum non sufficit ipsum abstrahere ab omni tempore.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius; est tamen considerandum, quod non omnis abstractio a tempore ponit aeternitatem, sed abstra ctio rei existentis in actu. dictum est enim supra, quod esse, & essentia differunt tantum conceptibiliter, pro eo quod illud idem importatur, per esse modo operationis, & actionis, & actus, quod importa tur per essentiam per modum habitus, & quietis, & otiantis a primo operari, siue ab actu primo. nunc autem sic est, quod operari, & agere etiam actu primo, vt pote lucere, vel viuere, impossibile est intelligi, quin tempus aliquod, aut duratio cointelli gatur. necessario enim apprehenditur, quod viuere sit in tempore, seu in diuisibili duratione, aut in duratione indiuisibili, quae dicitur nunc, vel instans, aut, quod abstrahatur ab omni tempore, & duratione, & relinquatur viuere, seu agere, concipiendo tempus, vt quid subiectum, nec aliquo modo mensurans, immo se habeat ipsum agere ad tempus, tamquam aliquid illi supra posi tum abstrahendo: & hoc modo intelligitur aeternitas, si referatur agere ad tempus infinitum, tamquam ad subiectum quod, & suppositum; aeuiternitas vero, si referatur ad tempus finitum. & secundum hoc patet, quomodo aeternitas, & aeuiternitas non sunt durationes formaliter, sed connotant durationem abstrahendo ab ea. Cum ergo esse sit quoddam agere primum, & intransitiuum, vt superius dicebatur, patet, quod apprehendi non potest, nisi cointelligendo durationem, & tempus; & hoc, vel abstrahendo ab omni tempore infinito, vt cum dicimus, quod Deus est aeternaliter, vel non abstrahendo, sed cointelligendo ipsum per modum mensurae, sicut dum attribuitur esse rebus, quae sunt sub tempore, & duratione.

Non procedunt instantiae. Prima siquidem non, nec etiam secunda; quia abstractio rei con- ceptae per modum habitus, & quietis, vtpotechimera, aut etiam humanitatis non connotae tempus, sed abstractio ipsius esse, aut rei conceptae per modum operationis, per necessitatem concludit conceptum temporis; & idcirco impossibile est, quod abstrahatur ab omni tempore aliquid, vt existens, quin ipsum relinquatur aeternum. vnde qui conci peret chimaeram existere, sic quod suo existere omne tempus infinitum es set, subiectum suum vero esse abstractum, & praesidens omni tempori, necessario chimaera intelligeretur aeterna

Non valet etiam tertia, quia abstrahere potest referri ad id, quod abstractu est, & ad ipsam rationem abstractionis. licet ergo id, quod abstra hitur, non connotet illud, a quo abstrahitur, alioquin species indiuidua connotaret; tamen ratio abstractionis connotat, tamquam terminum id, a quo fit abstractio. impossibile enim est aliquid concipi, vt abstractum. quin cointelligatur; quod ab aliquo est abstractum, dictum est autem, quod de cointellectu ipsius est aliqua duratio temporalis, vel instantanea, quam quidem durationem oportet cointelligi ipsi esse, vel per modum mensurae, vel per modum subditi, & substra ti cuiusdam, & in connotari, tamquam id, a quo fit abstractio; sic intelligere oportet aeternitatem durationem connotare.

Non valet etiam quarta; quia nullum aliud positiuum includit aeternitas circa Deitatem, nisi quod oportet illam intelligere per modum cuiusdam agere, & esse: esse autem ipsius est viuere quoddam subsistens, cui subijcitur interminabilis duratio, & infinitum tempus: & ita est possessio vitae formaliter, circa quam apprehenditur interminabilitas, & praesentialitas, & omnia talia connotatiue, & per abstractionem, scilicet ad interminabile tempus.

Quod futura non sunt actualiter paesentia, & coexi- stentia aeternitati contra primum opin. nec tamen propter hoc aliter, se habent praesentia ad Deum, quam praeterita, vel futura, contra tertiam opin.

TTERTIA quoque propositio est, quod futura non sunt realiter, aut actualiter praesentia aeternitati; non enim magis coexistunt aeter nitati futura, quam quae non sunt; sed declaratum est, quod loquendo de simultate coexistentiae, praesens tempus non coexistit Deo, immo totaliter Deus abstrahit ab eo, & ipsum substernitur, & subijcitur Deo: nec aliud est praesentia Dei ad praesens tempus, quam esse diuinum connotare praesens, tamquam id, sine quo est, vt aliquid eminentius, & abstractum. ergo nec futura actualiter simul erunt, nec coexistent cum Deo.

Praeterea: Si creaturae, futurae actu, coexistunt aeternitati, aut ista coexistentia, quae est habitudo media, & relatio creaturae ad Deum, mensuratur aeternitate, aut praesenti tempore, aut futuro, sed non aeternitate, cum talis relatio sit creatura quaedam, nec praesenti tempore, quia nunc relatio esset in praesenti, cum tamen eius fundamentum nondum sit, scilicet creatura, nec mensuratur tempore futuro, quia quod futurum est, actu non est, & per consequens per huiusmodi coexistentiam, quae actu non est creatura, actua liter Deo non coexistit. ergo poni non potest.

Praeterea: non magis vna creatura est Deo praesens, quam alia. sed creatio passiua creatura est, quae tamen si futura est, non est actu praesens Deo; alioquin creatio animae Antichristti, quae virtuti creatiuae coniuncta erit, aliter coniuncta eidem virtuti, esset praesens ipsi Deo, & per consequens actu animam Antichristi crearet: quod omnino dici non potest; ergo nulla creatura futura actu, aliter habet simultatem cum Deo.

Praeterea: De Deo dicta ex tempore non insunt sibi ab aeterno, non enim ab aeterno crea nit. sed si praesentia dicerent simultatem aliquam, non est dubium, quod relatio simultatis esset realis ex parte creaturae, & rationis ex parte Dei, & per consequens non esset, nisi noua deno minatio dicta de Deo ex tempore, quia ex positione actuali ipsius creaturae, & realis relationis existentis in creatura. ergo non posset attri bui Deo ab aeterno praesentialitas rationis ad creaturam futuram

Est tamen confiderandum, quod non propter hoc aliter se habent ad Deum praeterita, quam futura: quia Deus vniformiter se habet ad ista, abstrahendo videlicet ab eis, & a coexistentia simultanea cum eisdem. vnde ipso erat successionis, & omnis durationis linea existente tempus, quod infra eum subiacet, variatur, & succedit, ipso eminentius praesidente; & quasi in cacumine, & procul residente, sicut dicit Boetius, quod quidem cacumen non aliud designat, nisi omnimodam abstractionem. & in hoc articulus primus finitur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

An res secundum esse essentiae sint ab aeterno.

CIRCA secundum vero considerandum, quod aliqui dixerunt rerum essentias positiue manere, corrupto omni esse existentiae: tum quia essentia indifferens est ad esse, & non esse secundum Auicen. 5. Metaphy. tum quia quilibet experitur se posse considerare de essentia, vtpote de lapide, non considerando. vtrum existat, vel non existat: tum quia numquam verum fuit de essentia aliqua, quod non esset essentia, alioquin vnum oppositum praedicaretur de alio: tum quia res ab aeterno fuerunt intellectae a Deo, & exemplatae in mente diuina, & per consequens manentes positiue sine esse existentiae ab aeterno. haec autem opinio fulciri potest rationibus decem, superius arguendo secundo loco inductis.

Opinio quorumdam aliorum.

DIXERVNT quoque alij, quod sicut de esse exi stentiae, quod quandoque sumitur in actu, quandoque vero vt in potentia, sic est etiam de essentia, propter quod non manet positiue essen tia, dum non existit in actu, sed tantummodo in potentia, & hoc sufficit ad saluandum, quomodo res sint in praedicamento, & qualiter sit de ipsis scientia: in praedicamento quidem sunt, & quis praedicamenta distinguuntur per actum, & poten tiam, sicut patet 3. Physic. & 5. Metaphys. ideo res, prout sunt in potentia, adhuc sunt in praedi camento, quamuis minus proprie, quam quant do sunt in actu, & quia remanent essentiae in suis principijs, non quidem formaliter in se ipsis, nec in principijs proximis, sed in causa remota, quae Deus est. sufficit autem ad esse praedi camentale alterum istorum trium, quamuis ma gis proprie sint in praedicamento res, cum ma nent in se ipsis formaliter, minus autem proprie, cum manent in suis principijs proximis: improprijssime vero, cum manent in causa remota: scientia quoque potest esse de rebus, & es sentijs existentibus in potentia, propter hoc, quod pass iones sunt etiam in potentia. non enim demonstrantur passiones in esse in actu, secundum quod possunt in esse, sicut patet de rosa, quae cum est in potentia, non dicitur esse rubei coloris in actu, sed tantum in potentia.

Opinio aliorum.

DIXERVNT vero alij, quod non manent essentiae rerum, dum non existunt, & propter hoc non potest de eis esse vere scientia. vn de re destructa, destruitur & scientia, vel saltem, non est aequae perfecta, sicut dum sunt in actu: & ratio huius est, quia esse, quod ponitur in qualibet propositione, non potest verificari, nisi cor respondeat entitas in re extra. cum enim dicitur rosa est rubea, si nec rosa, nec rubedo sit, patet, quod propositio est falsa. Quid dicendum secundum veritatem, & primo quod non sunt aeternae rerum essentiae, nec permanent in se ipsis positiue corruptis existentijs, contra primam opinionem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur, sub triplici propositione.

Prima quidem, quod rerum existentiae, destructis existentijs, positiue non remanent inse ipsis, ac per hoc non possunt esse aeternae. probatum est enim supra, quod esse existentiae, & es sentiae realiter sunt idem, immo etiam ratione, quamuis differant in modo concipiendi eiusdem rei, & rationis: nunc quidem per modum habitus, & quietis; nunc vero per modum fieri, & actus. hoc ergo posito, patet, quod contradictio est, quod remaneant essentiae, secundum aliquid positiuum, corruptis existentijs, impossibile est enim, quod idem separetur a se ipso, aut quod maneat, & non ma neat, aut quod sit aeternum, & non aeternum. sed esse, & essentia sunt realiter idem, vt probatum est: ergo quod essentia realiter maneat, & essen tia realiter corrumpatur, aut realitas existentiae sit aeterna; realitas vero essentiae non aeterna, contradictio est.

Praeterea: Si realitas essentiae positiue mane ret sine existentia ab aeterno, sequeretur, quod ex tempore non essent creatae. quod enim ma net secundum realitatem, suae essentiae, non est nihil, cum realitas essentiae sit id, quo res formaliter est. vnumquodque enim est per suam es- sentiam, vt patet 7. Metaph. sed manifestum est, quod negare creationem, aut quod res non sint factae de nihilo, est omnino erroneum. ergo id po ni non potest.

Et confirmatur per illud Ansel. de casu Diaboli, qui dicit, quod mundus, antequam sieret, nil erat.

Praeterea: Omnis entitas intantum dependet a Deo, quod subiacet eius omnipotentiae, alioquin si detur entitas, quae non subiaceat, illa erit a se, nec erit creatura. sed manifestum est, quod si realitas essentiae sit aeterna & positiue remaneat essentia iam corrupta, necessario erit aliqua entitas, non subiacens omnipotentiae diuinae. non enim poterat Deus adnihilare illam en titatem, quod omnino absonum est. ergo id, quod prius.

Praeterea: Omne, quod manet per essentiam suam, dicitur in sui natura manere. sed Augustinus 5. super Gen. dicit, quod res, antequam fierent, erant in diuina scientia, & non erant in sui natura. ergo secundum realitatem suae essentiae non manebant.

Praeterea: Si rerum essentiae absque existentiis permanent in se ipsis secundum aliquod posi tiuum, non oportet ponere intellectum agentem, qui faciat res intellectas in actu. rosa enim, quae obiicitur intellectui, talis est ab aeterno, qualis obiicitur, secundum istum modum dicendi, & idem est de omni alia quidditate. frustra ergo poneretur intellectus agens, qui abstrahat quidditates, cum se ipsis formaliter permaneant secundum tale abstractum ab omni existentia. sed manifestum est, quod hoc omnino est Platonicum, & erronicum, vnde sic arguit Commentator in 3. de anima. ait enim, quod omnia dicta ab Aristotele in hoc consistunt, quod vniuersalia nullum esse habent extra animam: quod intendit Plato, quoniam si ita essent, non indigerent po nere intellectum agentem. ergo dici non potest, quod manea:t positiue essentiae, ab aeterno existentiis corruptis.

Praeterea: Si manerent per hunc modum essentiae, aut manebunt secundum numerum specierum, aut secundum numerum indiuiduorum. sed non potest dari primum: tum quia quidditas specifica non habet aliquam communitatem extra intellectum, alioquin redit opinio Platonis: tum quia quodlibet indiuiduum habet propriam essentiam, & per consequens, si corrumpitur esse indiuidui, in communi non remanet essentia specifica in communi.

Nec potest etiam dari secundum, tum quia cum indiuidua factibilia in infinitum, sequeretur, quod infinitae essentiae permanerent ab aeterno; quod omnino dici non potest. ergo non manent essentiae, nec sine existentiis in aliqua realitate positiua.

Praeterea: Sicut essentiae fuerunt possibiles ab aeterno, & intellectae a Deo, ita & existentia actualis. sed nullus dicit, quod rerum existentiae, sint aeternae, quamuis rerum existentias Deus aeternaliter intellexerit, & quamuis etiam pos sibiles fuerint. ergo nec existentiae propter ista poni debent aeternae.

Praeterea: Sicut Deus exemplar est essentiarum, ita & existentiarum. sed non propter hoc existentiae sunt aeternae, ergo nec essentiae. Praeterea: Huic opinioni repugnat articulus, excommunicatus ab ipso Paris. qui dicit, quod error est dicere, quod multae virtutes fuerunt ab aeterno.

Quod rerum essentiae, & existentiae intantum sunt semper, & aeternaliter, quod de eis potest esse perfecta scientia, & possunt in praedicamentis reponi actualiter, & de ipsis possunt proposit. vere formari.

SECVNDA vero propositio est, quod haec non obstant, quia de rebus potest esse vera scientia, & propositiones verae possunt formari, & in praedicamentis possunt res ipsae actualiter assignari. Vbi considerandum, quod non propter ista competunt rebus, quia sunt in potentia ad esse in actu: illud enim non dat rebus, quod sint scibiles, aut obiecta scientiarum; quod non con sideratur in scientia, immo accidit, & est praeter intentionem demonstrantis. sed praeter intentionem scientis, & demonstrantis est potentialitas, & actualitas rerum; demonstrans enim de trian gulo, quod habeat tres aequales duobus rectis, non considerat de triangulo, vtrum actu sit, vel in potentia, immo abstrahens omnino ab his duobus, inhaerentiam passionis concludit. ergo nec est verum, quod potentialitas det rebus, quod possint esse scibiles, & obiecta scientiarum.

Et si dicatur, quod Philosophus primo post. dicit, quod de subiecto oportet cognoscere, quid est, & quia est no; valet, quoniam illud, quia est, non debet reserri ad entitatem potentialem, vel actualem; sed ad realitatem nil in se. oportet enim prius cognoscere, an sit fictitium, vt chimaera, vel aliquid verum, & noi fictum.

Praeterea: Si actualitas existendi, vel potentialitas faceret, t ad rerum factibilitatem, sequeretur, quod perfectior esset scientia geometriae, quando figurae actualicer essent, quam quando actualiter non existunt; sed sunt in potentia tan tū. actus enim praestantior est potentia, & quicquid respicit actum, & potentiam perfectius, inest rebus, quando sunt in actu, quam quando sunt in potentia. sed manifestum est, quod scientia geo metriae, non est immutata propter actum, & po tentiam, alioquin non esset scientia habitus permansiuus, vt Philosophus dicit 6. Ethic. sed variaretur, & nunc esset perfectus, nunc vero imperfectus, & absque experientia habentis habi tum scientificum. ergo potentialitas, & actualitas nil faciunt ad rerum scibilitatem.

Praeterea: Sub ista ratione res sunt scibiles, sub qua sunt necessariae, & impossibiles aliter se habere, vt patet primo poster. & septimo Meta phys. vnde propter hoc particularium non definitio, nec demonstratio, sed tantum sensus, & aestimatio, quia generabilia, & corruptibilia sunt, vt Philosophus dicit ibidem. sed constat, quod res non sunt necessariae, immo mutabiles, & aliter se habentes, prout respiciunt actum, & potentiam. ergo non sunt scibiles sub ratione, qua sunt in actu, vel potentia: quinimmo abstrahunt ab istis, inquantum scibiles sunt.

Praeterea: Si requireretur ad scibilitatem, quod res esset actu, vel potentia, tunc ea, quae praeterierunt, cum nihil sint acu, nec in potentia, sciri non possent; & ita quot trianguli praeterierunt, & corrumpuntur, tot demonstrarentur a scientia Geometriae, quae nouit omnem triangulum habere tres. vnde nesciret, nisi de triangulis, qui actu sunt, vel qui futuri sunt. sed hoc est absonum, & illud, quod scilicet potentialitas, aut actualitas aliquid conferat ad rerum scibilitatem.

Praeterea: Philosophus primo poster. contra Platonem arguit, qui dicebat, quod sciens om nem dualitatem esse parem, nescit hoc de omni dualitate, sed de ista, quam nouit esse dualitatem; arguit, inquam, contra eum, quod nulla propositio accipitur in scientiis per hunc mo dum; quem tu nosti triangulum esse, habet tres, sed absolute enunciatur de omni. & eo mo do in proposito non accipiuntur propositiones in scientiis in ordine ad actum, & potentiam, vt dicatur omnis triangulus, qui est in actu, habet tres in actu, & qui est futurus, habebit tres, & qui fuit, iam habuit; sed absolute enunciatur de omni, quod habet tres, sed constat, quod hoc non fieret, si actus, & potentia facerent aliquid ad scibilitatem. ergo id, quod prius.

Vlterius vero considerandum, quod nec requi ritur, quod res ipsae habeant esse in suis princi piis, sicut dixerunt aliqui, propter rationes praedictas; quia nec sic propositiones sumuntur de rebus, nec res, quae praeterierunt, manent in principiis; immo corrupta est potentia materiae, respectu ipsarum, cum non possint redire eaedem numero, secundum Philosophum, & Commentatorem 5. Physico. & 2. de generatione. & dato etiam, quod tam principia, quam res ipsae essent corruptae, vtpote si caelum, & om nia corpora essent adnihilata, adhuc in mente angelica, vel humana posset remanere scientia. vnde patet, quod nihil est dictu, ad rerum scibilitatem exigi, quod remaneant res in principiis suis.

Est ergo attendendum, quod res, quae sciun tur, & quae ponuntur in praedicamento, & de quibus propositiones formantur, verbum hoc secundum illud esse, quo existunt in re extra, aut secundum aliquam conditionem debitam eis, inquantum huiusmodi: quales quidem con ditiones sunt actualitas, & potentialitas, esse in causis, & principiis suis. sed hoc competit eis, in esse concepto, & apprehenso. propositiones, & praedicationes, ac praedicamentorum distinctiones sunt ab opere intellectus.

Est autem sic, quod res concepta duo includit, distinguibiliter tamen, vt supra, dum ageretur de intentionibus, dictum fuit. includit enim realitates rerum, quae sunt extra, & passiuam conceptionem, ex quibus constituitur vnus simplex conceptus, claudens rem, & passiuam conceptionem. Cum ergo, siue res existant, siue non existant, realitates ipsae, & existentiae possint habere causae conceptum; patet, quod habent quicquid exigitur ad hoc, quod sciantur, & in praedicamenta distribuantur, aut in propositionibus, & praedicationibus assumantur. non enim cum dicitur: Homo est animal, copula importata per verbum significat allasi entitatem, nisi copulam, & compositionem rei conceptae, dum apprehenditur homo ad rem quae concipitur, dum apprehenditur animal, vel potius ad identitatem, vnde sensus istius propositionis est, quod eadem est realitas vtriusque conceptus: & ita verificantur omnes scientificae propositiones, & distinguuntur praedicamen ta secundum diuersos modos praedicandi talium conceptuum obiectorum; & saluatur aeternita rerum, prout scibiles; non quia in se formalitei habeant aliquod esse, sed quia aptae natae sunt habere tale esse.

Huic tamen obuiare videtur, quod res, inquantum scibiles sunt, non solum abstrahunt ab esse extra, & actu, & potentia, immo & ab esse in anima, aut potentialiter, vel in actu. nullus enim demonstrans triangulum habere tres, dicit hoc de triangulo, prout est in anima, vel prout potest esse in anima; sed absolute loquitur de natura trianguli, a quocumque alio abstrahendo. similiter etiam assignando triangulum in quarta specie qualitatis, non dicitur, quod triangulus, qui est in illa specie, sit in anima, vel habeat esse conceptum. ergo non est verum, quod huiusmodi esse det rebus scibili⸗ tatem, aut quod de ipsis propositiones formentur, vel quod ordinentur in praedicamentis.

Praeterea: Constat, quod ab aeterno, & semper non habent res actualiter esse conceptum sed nec in potentia se tenente ex parte rerum, cum res nihil fuerint, nec potuerint esse subiectum, respectu potentialitatis. vnde tota poten tialitas sumi debet ex parte potentiae cognitiuae: ideo enim potuerunt cognosci, quia aliquis potuit eas cognoscere. sed manifestum est, quod non fuit intellectus angelicus, vel humanus, qui posset eas cognoscere ab aeterno; per in tellectum autem diuinum non ponuntur in esse intentionali, vt infra dicetur. ergo non videtur quod res, prout de ipsis est scientia, possint propter hoc immutabiles poni, & aeternae.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius.

Vbi considerandum, quod primae intentiones sunt illae, quae ponuntur in praedicamentis, & de quibus formantur propositiones, & de quibus sunt scientiae omnes, & definitiones, & demonstrationes, vt patet. Primae autem intentiones includunt & realitates particularium, quae sunt extra, & intellectionem passiuam, quae formaliter dicuntur intentiones. impossibile est enim, intellectum attingere rem actiue, quin res attingatur passiue, & ita passiua intellectio clau ditur infra conceptum obiectiuum, & per consequens infra primam intentionem, quae ponitur in praedicamento, & in propositionibus, at demonstrationibus scientificis, & definitionibus: scientia enim non aliter attingit res, nisi definiendo, demonstrando, & propositiones for mando. quare mani festum est, quod res, prout sunt scibiles, includunt conceptionem passiuam. Nec procedunt instantiae.

Prima siquidem non; aliud est enim passiua conceptio, quae indistinguibiliter adunatur cum realitate in conceptu simplici obiectiuo, & aliud habitudo, quam importat esse in anima, quae su- per illum conceptum obiectiuum fundatur, sicut visum est supra. licet ergo non formentur propositiones de triangulo, vt est in anima, includendo istam habitudinem, seu respectum; formantur tamen de triangulo, qui est prima intentio, & prout est triangulus simpliciter, non iste, vel ille. constat autem, quod vt sic includit aliquid de opere intellectus, videlicet passiuam conceptionem, alioquin triangulus simpliciter absttactus ab hoc, & isto existeret sine opere intellectus, quod falsum est.

Non valet etiam secunda, sciendum est enim, quod ista aeternitas pro tanto attribuitur primis intentionibus, & propositionibus formatis de ipsis, pro quanto intellectus semper inuenit vniformem habitudinem inter illas, quandocumque se conuertat ad eas. vnde non dicuntur aeternae, vel semper esse, quantum ad aliquod simplex esse, qu od semper habeant; quia nec semper habent esse essentiae, nec esse existentiae, nec esse intellectum: nec possibilitas ad ista dat ipsis sempiternitatem; quia non est nisi quaedam denominatio a potentia creatiua Dei, vel intel lectiua alicuius apprehendentis. dicuntur ergo aeternae, quasi aequiualenter, inquantum intelle ctus semper habet eas praesto, & in promptu, cum apprehendens vult eas meditari, & semper inuenit inter eas habitudinem vniformem: & propter hoc in secundo de anima ponit differen tiam Philosophus inter intellectum, & sensum, dicens, quod non potest homo semper sentire cum voluerit. potest autem semper intelligere quando vuult, & causa huius est, sicut dicit Commentator ibidem; quia intellectus mouetur ab intentionibus vniuersalibus, quae sunt intra animam, & in nobis semper in actu: & ideo homo potest considerare in eis, quando voluerit; & hoc dicitur formare; sentire autem non potest, cum voluerit, quia indiget necessario sensibilibus, quae sunt extra.

Sic ergo est intelligenda aeternitas, & entitas intelligibilium veritatum; & apparet, quomodo, re non existente, potest haberi vera, & perfecta scientia de eadem.

Quomodo debet intelligi differre esse essentia ab esse existentiae.

TERTIA quoque propositio est, quod verba illa vulgata de esse essentiae, & existentiae, possunt quidem intelligi bene, vel male. potest enim esse, intelligi per modum verbi, & praedicati secundario adiacentis, vt sit sensus, esse essentiae esse illud, quo essentia est, & sic non est aliud esse essentiae, quam esse existentiae: non aliter est essentia, nisi quia existit. vnde esse isto modo significat veritatem rei, de qua enunciatur, immo dicit eandem rem per modum fieri, & actus, & cum certa duratione, vt superius dicebatur in quaestione de essentia, & esse: vel potest sumi esse per modum copulae, & praedicati, tertio adiacentis, vt sit sensus esse essentiae, non quidem essentiam esse, sed potius e conuerso, aliquid esse essentiam, eo modo, quo dicimus lapidem esse quandam essentiam, non autem chimaeram, & secundum hoc differt essc essentiae ab esse existentiae, sicut dif- fert lapidem esse essentiam, & lapidem. semper. enim intelligitur vere, quod lapis sit quaedam essentia; nec tamen semper verum est, quod lapis sit. non est ergo imaginandum, quod esse essentiae, & existentiae sint duo esse, quibus essentia sit. sed est acceptio ipsius esse, aliquando quidem per modum secundario adiacentis; aliquando vero per modum copulae, esse quidem, vt est, secundario adiacens, praedicat accidens, quia significatum verbi cum tempore, esse vero, prout est copula, non praedi cat accidens, sed potius essentiam copulat, & cõiungit, & sic praedicatum fuerit essentiale, vt cum dicitur lapis esse essentia, vel ens. & haec est mens Commentat. Io. Metaph. cum dicit, quod in hoc fuit deceptus Auicenna, quod ignorauit differentiam inter hoc nomen ens, quod significat genus, & quod significat verum. quod enim significat verum, est accidens; quod vero significat genus, significat vnumquodque decem praedicamentorum. & in hoc secundus articulus terminetur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

An creaturae sint Deo praesentes saltem secundum esse conditum. opinio communis.

CIRCA tertium uero considerandum, quod aliqui dixerunt, creaturas esse ab aeterno Deo praesentes, secundum esse cognitum per modum obiectorum secundariorum; nec ex hoc vi lescit diuinus intellectus; quia non praeexigitur, nec coexigitur aliquid creatum, aut finitum formaliter ad actum Dei infinitum per modum praeuij, sed potius per modum subsequentis, & constituti per ipsum actum, quasi posterius quid, & mensuratum. hoc autem non repugnat diuino actui, immo necessarium est sic dici de omni actu Dei terminato ad extra. haec autem opinio fulciri potest rationibus quinque, superius arguendo 3. loco inductis.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo, quod res non sunt praesentes terminatiue diuino intellectui, sed tantum denominatiue.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub duplici propositione.

Prima quidem, quod res esse praesentes aeternaliter Deo secundum esse cognitum, distinctum a Deitate, impossibile est poni, quamuis dican tur esse praesentes aequipollenter. Deita tem enim, praesentem esse diuino intellectui, est quodammodo eminenter, & plus, quam aequipollen ter omnem creaturam extitisse praesentemz vnde dicta Sanctorum sic debent intelligi, omnia fuisse in Dei praesentia ab aeterno, non quidem in se, sed in quodam alio, quo existente praesente, dicuntur ista praesentia denominatiue fuisse. hoc autem supra fuit multipliciter declaratum, & potest patere amplius, quia dicit articnlus, quod non fuerunt multae veritates ab aeterno. sed certum est, quod fuissent, si creaturae in seextitissent praesentes diuino intellectui obiectiue: quaelibet enim essentia creaturae esset veri- tas quaedam, & multae veritates de qualibet crea tura essent in diuina praesentia, & diuino prospe ctu. ergo id poni non potest.

Praeterea: Omnem multitudinem positam in Dei praesentia obiectiue, potest eius omnipotentia ponere in re extra. non enim apparet aliqua repugnantia maior in existentia, quam in obiectali praesentia; sed impossibileest, quod omnis creatura facta, & factibilis ponatur simul in actu per diuinam potentiam, alioquin infinitum esset in actu. ergo id, quod pius.

Nec valet, quod dicitur de huiusmodi creatu ris, quod non essent coexigitae ad actum Dei infinitum, nisi per modum cuiusdam posterioris, & subsequentis, ac constituti per actum. quomodocumque enim ponatur actus, infinitus esse non posset, circumscripta praesentialitate crea turae, & per consequens aliquid est in Deo, & Deus, quod non esset in eo, omni alio circumscripto, nec est simile de aliquo alio actu. nam creare, & gubernare sunt aliquae realitates elicitae, & non possunt poni in Deo, sed potius in creatura, vt videbitur in secundo.

Quod non potest poni in modo intellectus, quin creaturae praesentes sint, non solum denominatine, sed terminatiue.

SECVNDA vero propositio est, quod non potest sic poni in modo intellectus. videretur enim forsitan alicui dici posse, quod nec res intel lectui nostro aliter sunt praesentes, nisi quod denominantur praesentes ab actu intellectionis. po sita enim intellectione manente, aut visione in oculo, dicuntur res intellectui videri, vel praesen tes esse; non quia in aliquo esse ibi existant, aut quia terminent intuitum, & aspectum; sed quia earum visio, & intellectio, quae dicitur quaedam praesentialitas, est in oculo, vel in mente, nec exigitur alius terminus, quia nec est ibi intuitus, nec intentionalis processus, aut extensio, quae indigeat terminante, sed solummodo forma quaedam absoluta, quae dicitur visio, aut intellectio. res dicuntur denominatiue intellectae, vel in se: non autem terminatiue, & decipit ponentes alium intuitum, vel a spectum, vel intentionalem processum fallacia figurae dictionis, vt Phi losophus innuit in primo Elenchorum. ait enim, quod videre secundum figuram dictionis, similiter dicitur ei, quod est secare, vel aedificare, quamuis hoc quidem quale quid, & affectum quodammodo iudicet, illud autem facere: sic ergo videtur tolli fundamentum, quod ponitur de verbo, & de pluribus aliis. non enim ponitur res apprehensa in aliquo esse, sed dicitur apprehensa denominatiue, inquantum apprehensio ipsius existit in anima, & tamen aeque potest operari artifex circa rem sic appre hensam denominatiue, sicut potest Deus circa creaturas, quas solum denominatiue dicitur intueri, & praesentes habere secundum praedetermina ta.

Sed quod in intellectu nostro non valeat ita dici, immo necesse sit in omni cognitione obiectum aliquod esse prius in ratione termini, manifeste apparet. nullus enim negare potest, quin experiatur, virtute actus cognitiui, habere all quid sibi praesens, vtpote rosam, dum ipsam intelligit, aut colorem exteriorem, dum ipsam ti det, & sentit. quaerendum est ergo illud quid t, quod anima experitur. aut enim est forma ali⸗ qua impressa animae cognitiuae, aut ipsum obie ctum, non existens in eo realiter, & impressiuo, sed tantum a ssistens intentionaliter, & obiectiue. Sed manifestum est, quod non potest duri primum; tunc enim rediret opinio dicentium, quod anima non sentit, nec experitur, nisi proprias passiones. & iterum, cum huiusmodi. experiri non sit aliud, quam cognoscere: sequeretur, quod anima non cognosceret, nisi proprias passiones, & ex hoc summe vilesceree, quia non experimentaretur res extra, nisi haberet scientiam de ipsis, sed de quibusdam simi libus, & accidentibus sibi impressis; & quod magis est, non beatificaretur immediate in Deosed in similitudine creata ipsius, quam experiretur in se. ergo relinquitur, quod detur secundum, quod anima experiatur virtute cognitionis rem propriam praesentem intentionaliter in esse obiectiuo. nec est simile de Deo, respectu intellectionis creaturarum. nam illud, quod intuetur, est diuinitas: nec vllum inconueniens est, si solum experiatur terminatiue Deitatem, & omnia eius aequipollenter. immo hoc necessarium, & conuenientissimum est.

Praeterea: Omnis positio concedit, quod obiectum non solum se habet ad potentiam cogni tiuam in ratione mouentis, & causantis actum; sed potius in ratione terminantis aspectum. sed constat, quod terminare non potest, quin prius sit, non quidem semper realiter, alioquin rosa non existente, nullus posset apprehendere rosam; ergo necesse est, quod in omni actu intellectiuo creato, vel increato obiectum sit praesens, & apprehendatur per modum terminantis aspectum.

Praeterea: Augustinus primo Soliloquiorum dicit, quod aspectus animae ratio est; & 14. de Trinitate dicit, quod aspectus animae fertur in ea, quae sunt extra, & vsque ad sidera tenditur: & concludit, quod aliquid pertinens ad naturam animae, est aspectus eius; & multa alia dicit in eodem libro de acie cogitantis. sed ista vera non essent, nisi omnis actus cognitiuus intentionaliter procederet ad obiectum, & nisi obiectum ter minaret intuitum. ergo necessarium poni opor tet, quod aliquid intelligatur terminatiue, nec omnia intelligantur denominatiue: unde nec Deus intelligeret creaturas aequipollenter, nec esset aliquid, quod eius intuitum terminaret.

Sed forte dicendum, quod secundum hoc omnis apprehensio erit materialis, ex quo est, cum quadam luminari tendentia ad obiectum. sed di cendum, quod omnis tendentia in obiectum situat ipsum in determinata positione, immo apprehendens hominem simpliciter, absolute tendis in ipsum, non stando hic, vel ibi; sed qui apprehendendo demonstrat hunc, vel illum, necessario obiectum situat hic. & in hoc tertius articu lus terminetur.

Responsio ad obiecta.

AD ea ergo, quae superius primitus inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod demonstratiue concludit res secundum successionem temporum non habere simultaneam coexistentiam, aut praesentiam simulta neam cum Deo, alias circa huiusmodi praesentialitatem caderet mutabilitas, & vicissitudo; & ideo praesentia non est intelligenda, nisi per mo dum cuiusdam substrati, a quo diuinum esse totaliter abstrahit. talis quidem abstractio a toto tempore infinito intelligi non potest sine omnibus partibus temporis, nec potest etiam intelligi, absque esse diuino, ex quo diuinum esse necessario concipitur per modum totaliter abstrahentis; & ita huiusmodi abstractio videtur quaedam prae sentialitas diuini esse, cum omni parte temporis. non est autem proprie praesentialitas, sed potius abstractio, vt dictum est. Et per hoc patet ad omnia, quae priminus inducuntur.

Responsio ad secundo obiecta. AD ea vero, quae secundario inducuntur, di cendum est. Ad primum quidem, quod crea turae ab aeterno non sunt actu exemplatae. efficiens namque, producendo effectum ad similitudinem exemplaris, dicitur actu exemplare; vnde causa exempla ris non producit ex se effectum, sed supponit, quod effectus producatur ad simi litudinem sui, & eodem modo est de fine. agens enim producit effectum ad determinatum finem, nec oportet, quod Deus, inquantum finis, posuerit ab aeterno creaturas in esse finito; & pari ratione nec in esse exemplato.

Et si dicatur, quod secundum hoc non esset Deus finis rerum, & exemplar, nisi esset causa efficiens, cuius oppositum superius dicebatur, non valet; quoniam adhuc similitudo albedinis sehaberet ad albedinem, tamquam ad exemplar, dato quod non esset producta.

Ad secundum diceudum, quod vniuersale dicitur esse semper, & vbique aequiualenter, quia semper, & vbique, quando volumus, habemus praesens, & obiectiue vniuersale.

Ad tertium dicendum, quod scientia esse non potest de non ente, si per non ens intelligatur fictitium, vel figmentum, ita quod implicet con tradictionem.

Ad quartum dicendum, quod propositio ista: Homo est animal, non potest esse vera, nisi dum for matur; non formatur autem, nisi ab aliquo intel lectu, & propter hoc non est vera, nisi actu intelligatur: sed pro tanto dicitur semper vera; quia, quotiescumque volumus, possumus eam for mare; vnde aequipollet cuidam aeternitati, & secundum hoc patet, quod nec homo, nec animal sunt secundum veritatem aeterna, sed quasi aequiualenter, vt dictum est.

Ad quintum dicendum, quod homo absolute sumptus, est quoddam factibile, & quoddam creabile; complexe vero, quod homo sit homo, vel factibile aliqua actione reali: sed bene actione intellectus, qui diuidendo candem rem in duos conceptus, facit compositionem vnius cum alte ro; actione vero reali non potest fieri talis com- positio, quia supponitur diuisio, hoc autem non est in re.

Ad sextum dicendum, quod res sunt in praedicamento, non quidem secundum realitates praeci sas, quas habent extra, alioquin fola indiuidua es sent in praedicamentis, cum sola indiuidua sint extra animam. sunt ergo in praedicamentis primae intentiones, quibus admiscetur aliquid de opere intellectus, vt dictum est,; & cum additur, q tunc desinent esse praedicamenta, dum homines dormient, & cessabunt ab actu intelligendi; dicen dum est, quod cum primae intentiones, & praedicationes, ac propositiones sint ab intellectu, necessario esse desinant, si nullus sit apprehendens; sed quia praesto est, & in promptu, vt statim talia fiant; idcirco dicuntur aequipollenter manere.

Est autem hoc considerandum, quod dum po nitur, quod cesset omnis intellectus, & postea enunciatur, quod adhuc erunt praedicata distincta, & propositiones verae, & similia, statim fit contra hypostasim, & suppositionem, quia iam non cessat omnis actus intelligendi. non enim ille, quo dicitur, quod adhuc essent praedicata distincta, aut propositiones verae, vnde in talibus homo paralogizat se ipsum: non enim potest circumscribi omnis actus intellectus, & cum hoc entitari aliquid, quin statim habeat aliquem actus intellectus, & iste est, qui in omni alio circumscripto facit distinctionem praedicatorum, vel veritatem propositionum.

Ad septimum dicendum, quod rosa non existente, nec aliquo intellectu apprehendente, non est magis ens rosa, quam chimaera, cum vtrumque sit nihil; sed statim, dum chimaera apprehenditur, & similiter rosa, magis est ens rosa, quae non est figmentum, sed vera res posita, & pro spectior, quam chimaera, quae est omnino figmentum; realitas vero rosae aeque nihil est, sicut chimaera, nisi ponitur existere, vel extra rea liter, vel in anima obiectiue.

Ad octauum dicendum, quod omnis determinatio ponit circa id, quod determinat, suum formalem effectum; sunt autem quaedam determinationes detrahentes, quaedam perficientes, quaedam vero indifferentes; detrahentes quidem mortuum, pictum, & ex illis statim infertur negatio substrati. sequitur enim homo pictus, vel mortuus; ergo non homo, perficientes vero sunt, vt album, vel nigrum, ex illis infertur substratum; sequitur enim, est homo albus; ergo est homo. Indifferentes vero sunt, vt intelligibilitas, vel esse intellectum; & tales nec inferunt substratum, nec negationem illius; non enim sequitur, est intellectum, ergo est, quia chimaera est opinabilis, & tamen non est; quia Deus est intelligibilis, qui tamen semper est. sic ergo dum lapis intelligitur, relatio intelligibilitatis fundatur super lapidem, non prout habet esce intellectum; quia tunc, vel idem fundaretur in se, vel procederetur in infinitum. nec etiam, prout habet ali quod reale in se, sed immediate fundatur super lapidem, quae est prima intentio: nec tamen ista relatio exigit, aut ponit circa lapidem aliquam entitatem, nec etiam non entitatem, cum non sit determinatio perficiens, aut distrahens, sed indifferenter se habens.

Ad nonum dicendum, quod in illa consequentia est fallacia secundum quid ad simpliciter. in prima namque propositione creabile, quod se tenet ex parte praedicati, facit supponere ly, est, pro esse in potentia, quia dictiones terminatae in bilis, notant aptitudinem, & potentiam. in secunda vero ly, aliquid, quod se tenet ex partepraedicati, determinat ly, est, & facit supponere pro entitate actuali, & ideo non sequitur ali quid esse creabile. ergo creabile est aliquid. Ad vltimum dicendum, quod veritates propositionum non possunt esse magis aeternae, quam ipsae propositiones, de quibus constat, quod non sunt apud aliquem intellectum. Quod ergo dicit August. veritatem non esse ab hominibus insti tutam, vtique verum est, quod veritas oritur ex con ceptione terminorum, & aliquid includit non causatum ab intellectu, videlicet realitatem, & aliquid causatum, conceptionem scilicet passiuam illius realitatis: nunc autem ueritas propositionis sequitur conceptum terminorum ratione realitatis, & hinc est, quod non dicitur veritas ab hominibus instituta, sed animaduersa. Quod vero additur de Anselmo, patet, quod ideo veritas non habet principium in finem, quia in potestate nostra est, dum intelligimus verita tem cessare, vt statim formemus aliam propositionem, dicendo, quod veritas cessauit, quae vtique erit vera. vnde fundatur ista veritas ex hoc, quod est possibile procedere in infinitum in actibus intellectus, & ideo dum ponitur primum, cui attribuitur veritatis initium, statim potest haberi alius prior, cu i etiam attribuitur veritas, & ita praecedet veritas intuitum veritatis, vnde tales hypostases recipi non debent, quia statim repugnantia concludunt.

Responsio ad tertio obiecta.

AD ea vero, quae tertio inducuntur, dicenA dum est. Ad primum quidem, perfectionis est in intellectu humano suum intuitum posse terminare ad res ipsas potius, quam ipsum terminare ad similitudines accidentales, sibi impressas. in Deo vero maioris perfectionis est, quod suum intuitum ad creaturas non terminat, sed ad ipsammet Deitatem, & ad suum verbum subsistens.

Ad secundum dicendum, quod Deus dicitur habere electos suos in praesentia, non quidem terminatiue, sed eminenter, & denominatiue; quia Deitate existente sibi praesente, omnia sunt sibi praesentia eminentius, quam sibi praesentetur in se ipsis. Et per idem patet ad tertium, & ad quartum.

Ad vltimum dicendum, quod rationes aeternae, siue ideae non sunt aliud, quam ipsamet Deitas, quae cum sit vna, pluraliter dicitur connotata. & de hoc magis patebit in quaestione sequen ti.