Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Quod potest demonstrari vnitas nobilissima substantiae.

CIRCA primum ergo considerandum est, quod sicut ex praecedentibus patet quodam occulto, & imperceptibili syllogismo in mentem omnium venit, quod est aliqua substantia nobilissima, & summa, quam omnes Deum vocant: vtrum autem sit vna, vel plures, non ita venit subito, & imperceptiliter in mentem, propter quod inquirendum est, an via doctrinali, & scien tifica demōstrari possit vnitas talis formae, & dicendum, quod sic sub duabus propositionibus.

Quod nobilissima substtantia sit vna secundum speciem.

PRIMA quidem, quod nobilissima substantia est vna secundum speciem. Impossibile est enim dari duas species in aequali gradu perfectionis, & in pari gradu nobilitatis, hoc patet per experientiam, quia intellectus diuidens quodcumque genus per differentias oppositas, neces sario compellitur differentiam alteram per modum priuationis concipere, & alteram per modum habitus, priuationem appellando, non negationem omnimodam, sicut caecitatem, vel tenebram, sed ignobilitatem quandam, eo modo quo frigus est priuatio caloris, & nigredo albedi nis: quod autem sic compellatur intellectus, Phi losophus dicit 1o. Metaph. dicens, quod differentiarum, vna semper est habitus, reliqua priuatio, & hoc etiam innuit a. Physic. cum ait, quod natura, quae est forma est duobus modis, videlicet priuatio, & forma, vbi dicit Commentator, quod forma dicitur duobus modis, dicitur enim de perfectis in esse, cum quibus non coniungitur aliqua priuatio, sicut albedo, quae est forma, cum qua priuatio non coniungitur omnino, & dicitur de formis diminutis in esse, cum quibus coniungitur aliqua priuatio, sicut nigredo dicitur forma, cui coniungitur priuatio albedinis, & similiter videtur in omnibus contrariis. Haec ComI mentator. Ex quo patet, quod formarum diuidentium genus aliquod, vna est purus habitus, reliqua aliqua priuatio, seu indignitas respectu alterius; & hoc etiam patet per experientiam. nam qui diuidit animal, concipit rationale per modum dignioris, & irrationale per modum ignobilioris, & similiter est de congregatiuo, & disgregatiuo respectu coloris, & vniuersaliter, sic est de omnibus. Sed si essent duae formae nobilissimae alterius speciei, sequeretur, quod duae species essent in eodem gradu nobilitatis, & dignitatis: quia si non, iam ambae non essent nobilissimae. ergo necesse est formam nobilissimam esse vnam secundum speciem.

Sed forte dicetur, quod maior istius rationis non est euidens vsquequaque, vt conclusio inde sequens debeat reputari demonstrata. dicit enim Commentator 11. Metaph. comm. 2. quod genus aliquando dicitur vniuoce de suis speciebus, aliquando vero secundum prius, & posterius, sed semper diceretur secundum prius, & po sterius, si vna differentiarum semper esset habitus, & reliqua priuatio, & sic semper species esset nobilior alia. ergo hoc non videtur esse verum.

Praeterea: Sicut se habent ea, quae sunt eiusdem rationis specificae ad gradualitatem illius rationis, sic ea, quae sunt alterius rationis ad gradualitatem communis rationis, sed duae albedines participant rationem albedinis, aliquando in vno gradu, aliquando in alio, & alio gradu, vt patet. ergo & formae alterius rationis poterunt participare entitatem, & nobilitatem in eodem gradu.

Praeterea: Quandocumque aliqua distinguun tur, non est inconueniens, si accidat diuersitas in vno, non facta diuersitate in alio, sed in forma specifica aliud videtur quidditatiua ratio, & aliud gradus nobilitatis, quam habet illa ratio, alioquin si gradus esset idem cum ratione indiuis dua eiusdem speciei, sicut participant eandem rationem, sic participarent illam in eodem gradu, cuius oppositum dicit articulus excommunicatus asserens, quod anima Christi est anima Iudae nobilior. ergo potest accidere diuersitas in ratione specifica cum identitate gradus nobilitatis, & per consequens duae formae alterius rationis participare poterunt eundem gradum perfectionis, & dignitatis.

His tamen non obstantibus dicendum est, quod illa propositio ita tenet ex terminis, quod quidquid ex ea necessario sequitur, debet haberi pro demonstrato.

Ad cuius euidentiam considerandum est, quod in ratione specifica non est aliud gradus di gnitatis, quam ipsa res specifica, quod patet ex tribus.

Primo quidem, quia forma sicut est quidditas ita est essentialis quantitas, & essentialis quantitas entitatis. sicut enim forma dat esse quid, sic dat esse quale quid essentialiter, & esse tantum, vel in tanto gradu entitatis essentialiter, vt sic tan q titas, seu quantitas entitatis, & qualitas, & quidditas incidat in idem, sed clarum est, quod quidditas formae, & qualitas essentialis, quam dicit forma, sunt vnum, & idem re, & ratione cum ipsa forma. ergo & quidditas entitatis, erit idem re, & ratione cum forma.

Secundo autem, quia quaelibet forma per suam propriam rationem est quaedam portio en titatis, & perfectionis. non enim imaginandum est, quod forma sit tamquam substratum aliquid nobilitati entitatiue, seu dignitati. non est enim aliquid substratum, immo est quaedam nobilitas, & quidam gradus entitatis, & per conse quens entitatiuae, dignitatis, sed portio entitatis, & gradus perfectionis. ergo ipsamet forma specifica est formaliter quidam gradus perfectionis.

Tertio vero, quia sicut se habet illimitatio ad realitatem illimitatam, & limitatio ad realitatem causatam in genere, sic haec limitatio, vel illa ad causatam realitatem illam, vel illam, sed constat, quod realitas illimitata est formaliter quaedam illimitatio, & creatura in genere, est quaedam realitatis limitatio. ergo ista, vel illa forma causata, non est aliud, quam ista, vel illa entitatis limitatio, vt secundum hoc realitas cuiussibet formae, & ratio specifica, non sit aliud, quam quidam gradus entitatis, & quaedam limitatio talis, vel talis.

Ex quo statim infertur, quod concipiens gradum intrinsecum entitatis alicuius naturae specificae, non concipit circa illam naturam aliquid additum, etiam secundum rationem, sed ipsammet rationem specificam: nam non est aliud esse ra tionem specificam, quam esse talem gradum entitatis, vel talem, & ex hoc patet, quod intellectus diuidens quodcumque genus per aliquas rationes specificas, rationes illas necessario concipit, vt quosdam gradus, & quasdam portiones rationis importatae per genus: impossibile est au- tem duos gradus concipere, quinvnus concipiatur superior altero, alias non essent gradus, & ideo necesse est concipi vnam de differentijs per modum perfectionis, & aliam per modum gradus inferioris, & hoc est, quod expresse dicit Commentator exponens illud 1o. Metaphisicae, prima contrarietas est habitus, & priuatio- ait enim, quod prima contrarietas est secundum priuationem, & habitum, quia vilius est priuatio perfectione, & vnum contrariorum, alterum est comi pletus habitus, alterum diminutus. Vlterius autem ex illo sequitur, quod ea, quae conueniunt in eodem gradu perfectionis specificae, necessario sunt eiusdem speciei, quandocunque enim aliqua sunt idem re, & ratione, si conueniunt in vno, conueniunt in reliquo, sed gradus perfectionis specifi cae, & ipsa ratio specifica sunt vnum, & idem re, & ratione, quia ratio specifica est quaedam portio en titatis, vt dicum est. ergo quaecun conueniunt in eodem gradu specificae perfectionis, conueniunt in ratione specifica, & in eadem portione entitatis specificae, & per consequens sunt eiusdem speciei.

Nec valent instantiae superius inductae; prima siquidem non, nam Commentator non intelligit, quod semper sit ordo prioris, & posterioris inter species eiusdem generis, cum semper aequiuocatio, & analogia lateat in generibus, & iterum, cum differentiarum semper vna sit nobilior altera, quia vna completus habitus, & reliqua diminutus, vt dicit. intelligit ergo, quod quamuis vna species sit nobilior alia; non tamen genus predicatur de ijs secundum magis, & minus, nam haec non est vera, albedo est magis color, quam nigredo, & tamen haec est vera, albedo est nobilior color, & est mira bile, quod haec non est vera, albedo est nobilius, & perfectius color, quam nigredo; vnde aduerbialiter sunt falsae propositiones, & nominaliter verae, cuius ratio est, quia aduerbium fertur ad compositionem importatam per verbum, nomem autem determinat praedicatum; & ideo haec est vera, albedo est nobiliorcolor, quam nigredo, vel nobiliori modo, quia illam coloreitatem imper fectam, quam habet nigredo, habet aeque nobiliter, & perfecte, sicut albedo habet coloreitatem illam, quae perfectior est. Nempe nulla res est imperfectiori modo, sua realitas met quantumcunque sit diminuta, quam quaecunque alia, quantumcunque sit perfecta, & haec est ratio, quare praedicata quidditatiua non praedicantur secundum magis, & minus, quamuis illa de quibus praedicantur perfectiora sint.

Secunda etiam non procedit. Indiuidua enim sub specie sunt simpliciter eiusdem rationis, nec variatur in eis ratio, quoniam fi adderent proprias rationes, illa essent quaedam portiones, & gradus entitatis: & idcirco duo indiuidua non possent esse in eodem gradu perfectionis, nunc autem, quia rutio specifica participatur in eis, siue secundum eosdem gradus, siue secundum alios, semper tamen remanent eiusdem speciei.

Tertia etiam non procedit, nam gradus speci ficae perfectionis est idem, quod ipsa ratio, nihilhominus indiuidua non participant specificam perfectionem, nec gradus illius perfectionis in eodem gradu; & ideo considerandum est, quod ibi sunt duo gradus, videlicet gradus intrinsecus specificae rationis, & perfectionis, & ille est parti cipatus, sicut, & ratio specifica, quia vero ratio specifica participatur secundum plus ab vno indiuiduo, quam ab alio, ideo, & gradus specificae di gnitatis participatur secundum plus in ijsdem, iste autem gradus accidit rationi specificae, & ex tra eius intentionem, videlicet gradus indiuidua lis; primus autem non, immo est omnino idem, & est exemplum ad hoc, quod anima Christi, perfectior, participat rationem animae perfectiori modo, quam anima Iude. est enim perfectior anima, sicut & dignitatem specificam animae par ticipat perfectiori modo, vt alius sit gradus dignitatis animae, qui participatur, & aliud gradus perfectionis, quo dignitas animae, & gradus nobi litatis eius participatur.

Patet ergo ex dictis, quod impossibile est imaginari duas species nobilissimas, vel in eodem gradu; vnde nec Deus posset facere duas species in eodem gradu dignitatis, quamuis possit facere duo indiuidua in eodem gradu dignitatis, cuius ratio ex praecedentibus satis claret. gradus enim dignitatis specificae est intra conceptum specificae rationis, vt tamen nil aliud sit ratio, vel entitas specialis, quam entitatis portio, & gradualitas quaedam. gradus autem indiuidualis, etsi sit de conceptu indiuidui, nihilominus est extra conceptum specificae rationis, propter quod potest variari gradus, non variata ratione, & esse idem gradus, & eadem ratio indiuidualis varietatis, gradus autem specificus: identitari non potest, quin ratio specifica simul identitetur, propter quod duae rationes specificae non possunt esse in eodem gradu.

Quod nobilissima forma de necessiate est secun. dum numerum vna.

SECVNDA vero propositio est, quod nobilissima ista forma, sicut est vna specifice, sic oportet, quod sit numeraliter indiuidua, & ad hoc non potest esse nobilior demonstratio, quam illa Arist. 12. Metaph. quod sic potest formari, nulla forma abstracta a materia vltimata abstractione potest plurificari.

Ad euidentiam autem istius propositionis considerandum est, quod per materiam non intendit Phi losophus illud, quod est ens in potentia, & per con sequens pars compositi, alioquin haberet dicere, quod caelum esset substantia abstracta a materia; quia sicut Commentator tenet, non dubium, quod Arist. negauit omnem materiam a caelo, sicut alias extitit declaratum in tractatu 2. de principijs Philosophicis, & iterum si sic acciperet, tunc propo sitio ista non teneret ex terminis, non enim appa ret, cur formae abstractae a materia parte potentiali posint plurificari secundum indiuidua; nam & animae separatae actu sunt plures, in quibus tamen non est actu quantitas, nec materia, & iterum Philosophus numquam probat hanc propositionem, nullum abstractum a materia potest plurificari, quasi sit principium primum, & praedicatum claudatur in subiecto, quod sine dubio non apparet, accipiendo materiam partem compositi; ob hoc ergo considerandum est, quod materia accipitur a Philosopho pro quocunque addito ad specificam ra tionem, specifica namque ratio, & natura, appellatur forma, iuxta illud Philosophi, & Comment. primo caeli, & mundi, qui dicunt, quod colum sim- pliciter est aliud, quam cum dixerimus, hoc caelum: caelum enim simpliciten est forma. hoc autem caelum est forma cum materia, & illud 7. Me taph. vbi dicitur, quod nomen formae dicitur de forma vniuersali, quae declarat quidditatem rei, partes autem formae, non sunt nisi formae vniuersales, & illud eiusdem Commentatoris 1. cael. & mundi, dicentis, quod forma est nata praedicari de pluribus. iste enim est intellectus cuiuslibet formae. forma enim est subiectum vniuersalitatis: vniuersale autem definitur, quod est natum dici de pluribus, & concludit, quod omnia, quae sunt ex natura, aut ex arte habent formam, & materiam. sic ergo accipiendo formam pro con ceptu specifico natura, & sic intellecta; materiam autem pro omni addito, potest distingui quintuplex modus materiae: additur autem conceptui specifico aliquando situs, & quantitas, cum situs est passio, & sic consurgit conceptus indiuidui signati, dicendo, hic homo, & ille homo: aliquando vero additur multitudo acciden tium propriorum, & sic consurgit conceptus indiuidui simul totius, de quo loquitur Philosoph. 17. Meta. vt dum concipitur Sortes cum sua propria figura, & colore, & caeteris accidentibus, quae appellantur partes materiae non formae 7. Metaph. quia enim concursus accidentium propriorum non sunt de conceptu specifico, idcirco appellantur partes materiae, sed non partes formae: aliquando autem additur particularitas incerta absque omni significatione, & determinatione, & tunc consurgit conceptus indii uidui vagi, vt cum concipitur quidam homo, vel quidam Angelus: aliquando autem additur. particularitas certa, & determinata, non tamen situs, vel quantitas, vel significatio, & tunc consurgit conceptus indiuidui abstracti, qualis est conceptus Gabrielis, vel Michaelis, quod non est indiuiduum signatum, nec demonstrabile, concipiendo hunc Angelum, vel illum, quia tunc necessario situaretur huc, vel illuc; Angelus autem non potest esse subiectum situs, sicut apparebit in secundo. aliquando autem non additur ad con ceptum specificum aliquod accidens commune omnibus indiuiduis, sed proprium speciei, vt cum dicitur, homo risibilis, aut aliquod huiusmodi, potest etiam sibi addi accidens intentionale, vt si concipiatur homo inquantum species, vel vt praedicabile de multis. secundum hoc ergo de homine possunt esse quinque conceptus.

Primus quidem indiuidui signati, vt cum concipimus hunc hominem cum talibus carnibus, & ossibus, & tali figura nasi, aut forma faciei, & sic de aliis accidentibus propriis.

Secundus vero indiuidui vagi, vt cum concipimus quendam hominem.

Tertius vero indiuidui substracti, & abstracti a situ, & omnibus accidentibus, vt cum concipimus Sortem secundum suam realitatem, qua subiicitur omnibus accidentibus: illa namque propria est, non communis.

Quartus autem aggregati ex ratione specifica, & accidentibus eius, vt cum concipimus hominem cum figuris organicis, & qualitatibus sibi debitis in communi, aut cum concipimus hominem, inquantum est species, vel praedicabile. Quintus autem est abstractiuus, qui est conce- ptus formae simpliciter, & quidditatiuus, vt cum concipimus hominem simpliciter, absttrahendo ab omnibus istis.

Ex his ergo patet, quid sit forma abstracta ab omni materia, quia conceptus hominis simpliciter ab omni additione denudatus. si ergo homo secundum istam denudationem, quam habet in intellectu poneretur extra existere, tunc homo extra existens non esset iste homo significatus, nec quidam homo vagus, sed esset homo totalis, absque omni significatione, & limitatione particularitatis, & absque omni accidente, & esset idem sua existentia cum eius conceptu quidditatiuo, & per consequens quidquid est idem. cum eo, cuius est, vt referatur quidquid est ad esse eius in intellectu, & illud cuius est ad suam existentiam extra, & tunc teneret ex terminis, quod talis forma abstracta ab omni accidente, & ab omni significatione plurificari non posset. nec enim conceptum hominis simpliciter intellectus potest plurificare. si enim plurificãret, tunc illi duo conceptus hominis simpliciter conuenirent in esse hominem, & tunc intellectus formaret tantum conceptum hominis, in quo illi duoconuenirent, & iste esset conceptus hominis sim pliciter, & sic conceptus hominis simpliciter, ha beret conceptum hominis simpliciter, & sic in infinitum, sicut deducit Commentator tertio de anima, commento 18. Intelligendo inquam propositionem in hunc modum, quod forma abstracta a materia plurificari non potest, patet, quod est propositio per se nota, sed non intelligendo abstractionem a materia per se, sicut currit hominum communis imaginatio, propter quod contingit, quod multi hanc propositionem negant, quae tamen negari non potest, si secundum mentem Philosophi termini capiantur.

Nunc ergo addenda est secunda propositio, ex qua demonstratio integratur, videlicet, quod prima forma, quae Deus est totaliter est abstracta ab omni additione materiali, vt nihil addatur in existentia ad naturam Deitatis, & per con sequens non additur sibi significatio, vt sit haec Deitas, nec particularitas vaga, vt sit quaedam Deitas, nec aliquod accidens, aut ratio extranea, sed est Deitas simpliciter, mere, & pure subsistens, & quod talis sit Deitas patet auctoritatibus, & rationibus, in eo enim, in quo non differt, quidquid est ab existentia, hoc est conceptus naturae ab eius reali subsistentia, extra illud tale est natura simpliciter subsistens denudatum ab omni particularitate, & ab omni materiali additione. sed Commentator dicit 3. de anima commento 18. quod sola forma prima est. liberata simpliciter, quia aliae formae diuersantur quoquo modo in quidditate, & essentia, sed in prima forma essentia eius est quidditas eius. ergo prima forma est natura simpliciter subsistens, & ab omni additione immunis.

Praeterea: In quocumque idem est intellectus, & intellectum, hoc est, vbi idem est res ipsa, quae intelligitur, & conceptus, qui formatur de ea, ibi res est omnino simplex, & absque omni additione, & tota natura subsistens. propter hoc enim differt intellectus de homine, & homo existens extra, qui intelligitur, quia intellectus de homine est homo simpliciter extra vero in existentia, est hic homo, sed Commentator dicit vndecimo Metaphisicae, quod illud, quod est liberatum a materia simpliciter, intellectus, & intellectum in eo est idem simpliciter, & subdit, quod nobile in omni genere est simplex omnino, & indiuisibile simplicitate per se, secundum quod substantia eius non est in compositione, & infra concludit, quod sic debet esse in intelligentijs ab stractis, scilicet, vt prima sit simplicissima earum, & ideo est vna simpliciter sine aliqua multiplicitate. ergo Deus extra intellectum est tota natura Deitatis simpliciter subsistens absque additione significationis, aut particularitatis, aut alicuius alterius ad naturam simpliciter.

Preterea: Deus est nobilissimum ens in ordine intelligibilium, sed Commentator dicit. 3. de ani ma, quod ordo imaginabilium, est ordo intentionum, & indiuidualium. ordo autem intelligibilium est formarum simpliciter: ait enim Commem tator commento 22. quod entia sensibilia diuidum tur in dũplex ens, scilicet in hoc singulare, & suam formam, hae autem duae intentiones non inuenium tur in rebus abstractis, in quibus idem sunt quiditas, & essentia, seu existentia, & infra commento 31. dicit, quod intellectus agens transfert intentiones imaginatas, quae sunt iste, & particulares de ordine ad ordinem hoc est de ordine particularium ad ordinem formarum simpliciter, ex quibus colligitur, quod ordo rerum intelligibilium est ordo formarum simpliciter, quae non sunt artatae ad particularitatem significatam. ergo necesse est, quod prima forma non sit aliquod indiuiduum, sed tota natura subsistens.

Praeterea nobilissimae formae debetur nobilissimus modus existendi, qui primo est. Sed existentia nec simpliciter extra intellectum possibilis est, vnde etiam Plato ponens hominem simpliciter extra intellectum, quem vocabat per se hominem, & bonitatem simpliciter extra intellectum, quam vocabat per se bonum, vt patet 1. Ethic. ista inquam ponens non reprehenditur, tamquam sit impossibile aliquam naturam, sic existere. sed quia impossibile est quidditates rerum particularium, quae praedicantur de ipsis, & quibus formaliter existunt, sic subsistere; immo Commentator 1. Ethic. dicit Deum esse per se bonum, hoc modo ergo videtur, quod ille modus existendi competat primae formae, vt sit tota natura simpliciter extra existens.

Praeterea: Omnes concedunt, quod nobilissima forma, quae Deus est, est forma infinita, sed non potest aliter esse infinita, nisi sit natura tota Deitatis subsistens. si enim ponatur quidam Deus existens, tunc non est Deus infinitus, sed si ponatur conceptus Dei simpliciter extra intellectum, tunc comprehendit infinita, quia omnes particulares Deos, qui possibiles essent iuxta illud Commentatoris. 3. de anima dicentis, quod nos comprehendimus res infinitas in conceptu vniuersaliter, & apparet etiam ex se, quod concipiendo hominem simpliciter, capimus infinitas humanitates simul. ergo Deus est tota Deitas extra intellectum simpliciter subsistens.

Praeterea: Et est ratio demonstratiua, cui Philosophus innititur 11. Metaph. & Comment. com mento 48. impossibile est enim formam primam in existendo habere in sui existentia aliquod ad- mixtum, alioquin si componitur exquidditaresimpliciter, & ex aliquo addito, iam non est prima, quia compositum non est primum, cum compo nentia sint priora eo, sed constat, quod si Deitas in existendo haberet admixtam particularitatem, aut indiuidualitatem; tunc ista ratio esset admixta ad quidditatem Deitatis simpliciter, & per consequeus haberet materiam annexam, accipiendo per materiam omne annexum naturae, & formae simpliciter. ergo prima forma, si prima sit, debet esse tota natura simpliciter subsistens absque ad mixtione cuiuscunque nominis indiuidualitatis, & haec sunt verba Commentatoris exponentis Philosophum, omne, quod est vnum in specie, & plura numero habet materiam: prima autem essentia, quae significat esse rei, oportet, vt non habeat materiam, quoniam si haberet materiam, aliam essentiam contineret, & sic in infinitum; & ideo necesse est, vt prima forma, quae est finis, & perfectio sit omnino simplex non in materia, & est aduertendum, quod intelligit per materiam omnem rationem extraneam quidditati.

Praeterea: Sicut se habet calor simpliciter separatus, si ponatur extra existens ad totam naturam caloris, sic se habet Deus ad totam naturam enti tatis. ita enim Commentator dicit 11. Metaphi sicae commento 50. reprehendens eos, qui non in telligunt demonstrationes Aristotelis. dicit enim quod Deus secundum quod scit se esse tantum, scit omnia entia in esse, sicut, qui scit naturam caloris secundum quod est calor scit naturam caloris, existentis in rebus, & similiter primus scit naturam entis, in eo, quod ens est simpliciter, quod est ipsum, hoc Commentator, sed constat, quod calor existens extra simpliciter esset tota natura caloris subsistens. ergo & Deus est tota natura entitatis simpliciter non artatae extra intellectum subsistens.

Declaratis his duabus propositionibus, potest formari ratio demonstratiue concludens secundum mentem Philosophi, & Commentatoris, quod nulla forma abstracta a materia vltimata abstra ctione potest plurificari numeraliter, aut multiplicari, sicut nec conceptus hominis simpliciter potest esse plures, sed prima forma est simpliciter abstracta a materia, ita quod est tota natura Deitatis subsistens. ergo est impossibile, vt pluri ficetur numeraliter, alioquin si essent pluresDij, conuenirent in vna forma Deitatis simpliciter, & ipsi essent quaedam indiuidua deitatis, & per con sequens adderent aliquid ad formam, & sic habe rent materiam, & esset aliud quid, quam est, scili cet conceptus Deitatis ab eo cuius est, puta ab hoc Deo, quae omnia sunt absurda, & repugnantia primae formae, vt dictum est, & hic finitur primus articulus, in quo probatur, quod nobilissima sub. stantia est omnino vna numeraliter, & secundum speciem.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

An vnitas possit sub ratione vltimi finis demonstrari, & primo, quae sit ratio finis secundum opinionem Henrici quolib. 3. q. 1.

CIRCA secundum autem considerandum est, vtrum vnitas Dei possit demonstrari, inquantum vltimus finis, & primo videndum est, in quo cmnstiitratio finis, voluerunt aliqui dicere, quod causalitas finis, est esse illud, amore cuius aliquid agitur accipiendo per agi, non solum fieri, sed pro esse effectiue ab alio, siue cum nouitate, & per motum, siue absque nouitate, & per simplicem emanationem, eo modo, quo res causatae secundum suam totam durationem esse accipiunt a neo, & quod haec sit ratio finis, vt amore eius, ali quid esse accipiat effectiue, patet: tum quia ordi natio in finem dat quandam amabilitatem ei, quod est ad finem, quare necesse est, vt haec amabilitas infit ei, quod est ad finem, respectu agentis dantis esse sibi ex amabilitate finis: tum quia causalitas causae finalis est esse illud cuius gratia esse, aut illud cuius gratia nil aliud est, quam esse cuius amore aliquid agitur, seu esse habet ab alio effecti ue:tum quia nil aliud est esse propter finem, quam esse intentum propter ipsum: illud autem, quod est ad finem non est intentum a se, sed ab agente: tum quia causalitas causae finalis respondet quāmaxi me agenti per intellectum, & voluntatem, quod quidem agens non agit amore actionis, aut effectus, quia tunc ageret propter ignobilius se, si ageret amore finis, quia cum omne, vel agat per intelle ctum, & voluntatem, vel dirigatur a tali agente in finem, oportet dicere, quod ratio finis est esse illud, cuius amore aliquid est ab alio effectiue. Si autem quaeritur, vtrum omnis finis sit aliquid acquisitum per actionem agentis, dicunt isti, quod non oportet, quod acquiratur in se, vt quoddam productum per actionem eius, quod est in finem. sed sufficit, quod acquiratur huic, quia sic finem acquiri, nil aliud est, quam illud, quod est ad finem consequi finem, secundum quod est ordinabile in ipsum.

Pro hac autem opinione, quod videlicet, nil ordinetur in finem, nisi inquantum habet esse ab alio effectiue amore ipsius finis, possent induci rationes, quamuis ipsi non inducant: illud, quo circumscripto non remanet finis, nec ordinabile in finem, videtur esse ratio eius, quod ordinatur in finem, & finis: sed Philosophus dicit, quod in Mathematicis non est bonum, nec finis, nec ratio eorum, quae sunt ad finem, pro eo, quod Mathematica abstrahunt ab omni motu, & fieri ab alio. ergo ratio finis non videtur esse, nisi in his, quae habent esse ab alio, & per consequens esse ab alio amore alicuius est ordinari in finem.

Praeterea: Illud, de cuius ratione est perficere actionem, & motum, videtur esse, cuius amorealiquid fit, sed Philosophus dicit, quod finis, & propter quid, est complementum alicuius actionis, & Comment. dicit ibidem, quod finis est illud ad quod mouetur, quod innatum est perfici & ideo necesse est, vt finis sit in rebus mobilibus, quia finis est actionis finis, & motus, & conclus dit. quod ergo caret motu, caret fine, nisi aequiuoce. ergo ratio finis videtur esse illud, cuius amore aliquid fit, seu habet esse ab alio effectiue. Praeterea: lllud, quod de sua ratione est desiderabile, de sua ratione est, cuius amore aliquid fit. desiderabile enim, & amabile, idem sunt, sed Comment. dicit vbi supra, quod tu debes scire, quod bonum est desiderabile: illud autem, quod disponitur per bonum est causa finalis, & ideo causa finalis est desiderabilis. ergo cansa finalis est cuius amore fit aliquid.

Praeterea: Illud, quod significat, & arguit agens de necessitate non attribuitur, nisi fuerit his, quae per aliquam actionem, fed Commentator in tract. de substantia orbis tract. 2. dicit, quod finis significat agens significatione vera sicut motus significat mouens. ergo impossibile est, quod causalitas finis inueniatur, nisi respectu agentis aliquid facientis amore finis. Et confirmatur per illud, quod dictum est, finis mouet efficientem.

Quod haec non sit causalitas finis, quem fingit ille Doctor.

SED istis non obstantibus dicendum est, quod haec positio deficit in duobus.

Primo quidem, quod ait finem esse, cuius amore aliquid capit esse ab alio effectiue sic, quod · nihil ordinatur in finem, nisi quatenus capit esse effectiue. illud enim non exigitur necessario ad aliquem respectum, quo circumscripto, adhuc inuenitur sufficiens fundamentum, a quo oriatur ille respectus. non enim productio albedinis exigitur necessario ad rationem similitudi nis, quia posita albedine in superficie, siue producta fuerit, siue non, nihilominus fundat similitudinem ad aliud coalbum, sed omni productione circumscripta, ac posito, quod aliquid non sit ab alio effectiue, inuenitur sufficiens fundamentum, a quo oriatur ordo in finem. ex naturis enim rerum, quae imperfectae sunt, & perfectibiles per alias, siue productae sint, siue non, ori tur ordo in eas, tamquam in finem, & inclinatio istarum naturarum ad illas, quod sic patet, constat enim, quod in productis naturis est talis inclinatio. aut ergo agens imprimit istam inclinationem naturis, aut oritur ex conditione istius naturae, quae imperfecta est, & alterius, quae perfectissima est, non potest dici, quod agens imprimat inclinationem naturae immediatae, quia inclinatio, aut ordo, sicut nec aliquis respectus potest immediate imprimi, aut attingi, quare restat, quod exipsamet natura, quatenus imperfe cta est, oritur inclinatio, nec agens facit inclinationem, nisi faciendo naturam. ergo circumscripta omni productione manente natura, sic imperfecta, adhuc inclinabitur in aliam, tamquam perfectissimam; & per consequens finis non exigit de necessitate, quod ordinabile in ipsum sit productum.

Nec obstat si dicatur, quod natura non est imperfecta, nisi quatenus est producta, immo esset sibi sufficiens, vtputa necessario esse, & nullo indigens ad suam entitatem, non obstat inquam, quoniam falsum est, quin imperfectio concomitetur naturam siue sit producta, siue non producta, tum quia ex suis quidditatibus res habent gradus perfectionis, & imperfectionis, vt superius dicebatur, propter, quod circumscripto omni agente, dum tamen quidditas ponatur cum sua perfectione, & imperfectione: tum quia si imperfectio illa insit naturae per productionem, aut hoc erit, quia producens imprimit eam genitis, & hoc non est, cum agens non intendit imperficere, quinimmo perficere productum, aut hoc erit, quia imperfectio est annexa naturae, & concomitatur quidditatiuam rationem ipsius. & tunc habetur propositum, quia inest naturae, siue producatur, siue non producatur.

Nec obuiat etiam si dicatur, quod aliud est im perfectio entitatiua, aliud propter quam aliquid indiget imperfecto ad essendum, ita quod non est

sibi sufficiens ad esse, nisi ab alio producatur, & conseruetur in esse per continuam acceptionem esse ab illo: ex prima namque imperfectione non oritur, quod res inclinetur in eas, quae perfectiores sunt, tamquam in fines, alias albedo esset finis, nigredi nis, & Angelus hominis, & Michael Gabrielis, si sit nobilior; ex secunda namque imperfectione, quae est indigentia ad esse, oritur inclinatio in naturam, qua indiget. propter hoc enim, quod prima non sufficit sibiipsi, inclinatur ad istam, vt per eam sit, & perficiatur in esse, nunc autem ex hoc, quod res est producta, nec est necessaria, ha betistam indigentiam, & ita videtur, quod ex hoc, quod producitur inclinetur in finem.

Si sic itaque instetur, non valet. uon enim est ordo rerum in vltimum finem, nec inclinatio rerum imperfectarum ad per fectissimam rem, quate nus sua indigentia suppleatur, vel sua imperfectio perficiatur, quoniam secundum hoc nec intenderent suum perfici, nec inclinarentur in vltimum finem propter se, sed propter suum perfici: id autem, quod intendit suum perfici principaliter intendit se, vnumquodque enim ordinat suam perfectionem in seipsum, & per consequens quaelibet natura esset sibiipsi vltimus finis, quod est absonum. ergo inclinatio naturarum imperfectarum in perfaectissimam naturam est, quia bo num illius est vniuersale, & maius bonis particu laribus, cuiuslibet naturae, propter quod, quaelibet inclinatur in illud, & appetit illud propterl se, tamquam maius bonum, & hoc expresse dicit Phi losophus 12. Metaph. dicens, quod in ciuitate est bonum, sed in Duce est maius, vbi dicit Commem tator, quod bonum, quod est in Duce, maius est bono, quod est in ordine, & ita est de primo prin cipio respectu totius vniuersi. Cum igitur instatur, quod res ex hoc, quod indigent ad suum esse, & conseruari vltimo fine, vt perficiantur per ipsum, dicendum, quod hoc non est verum, immo inclinantur in bonum illius propter se, tamquam in bonum maius, & quod magis appetendum est esse, etiam cuilibet particulari naturae, quam esse proprium, hoc autem oritur ex quidditatiua ratione, qua in qualibet natura est tantus gradus perfectionis, vel tantus: cessat autem instantia de albedine respectu nigredinis, & Angelo respectu hominis, quia quilibet est particulare bonum, vnde nigredo magis appetit esse suum, quam esse albedinis, & plus appetit esse vltimi finis. loquimur autem hic de appetitu naturali.

Praeterea: Si de ratione finis esset efficiens, scientia, quae consideraret vltimum finem de necessitate consideraret primum efficiens, sed Philos. dicit, quod prima Philosophia considerat de vltimo fine, & prima forma: non dicit autem, quod consi deret de primo efficiente, & Comment. dicit, quod scientia naturalis considerat de duabus primis causis, scilicet motore, & materia: Metaphysica autem de duabus vltimis, scilicet forma, & fine, & quod finis est melior aliis causis, & scientia rei per formam est perfectior quacumque alia, ideo Metaphysica est nobilior naturali. ergo euidenter apparet, quod finis de necessitate non exigit efficiens, immo potest fundari ordo in finem saper naturis rerum ex conditionibus.

Praeterea: Posito per impossibile, quod homo non esse productus, nec aliquae partes eius, adhuc esset vere homo. non enim est de essentia hominis esse productum. adhuc enim haberet eandem definitionem quidditatiuam, esto, quod non esset productus. Sed si homo non esset productus, adhuc membra adinuicem ordinarentur. essent enim dentes propter stomachum, & stomachus propter hepar, & omnia propter cor: retineret enim vnumquodque membrum natur am suam, per quam ad aliud ordinatur. ergo ordo in finem non fun datur super materias, quatenus sunt productae.

Praeterea: Ordo in finem est inclinatio ad perfectionem, & bonum, sed posito, quod materia non esset producta, adhuc perficeretur per formam, & omnis natura imperfecta, posito, quod non esset producta, adhuc indigeret perfici. ergo adhuc haberet appetitum ad bonum, & per con sequens inclinationem in finem.

Secundo vero deficit haec positio in hoc, quod dicit finem acquiri, aut in se, si producatur per actionem ordinati in finem, aut saltem illi, cui acquiritur, quod ordinatur in finem. hoc siquidem verum habet, vbi est appetitus finis, qui est perfectio inhaerens, siue quando est appetitus reflexus, quando vero est inclinatio in vltimum finem propter se, & non reflexe, tunc non est deratione finis, quod acquiratur in se, nec quod acquiratur illi, quod ordinatur in ipsum, & si requiritur, hoc est per accidens, nec cadens intra inclinationem in finem, quod sic patet, illa enim inclinatio, quae transit super finem, quatenus acquiritur, & perficit ordinatum in ipsum, illa non habet pro fine vltimo, nisi ipsummet ordiuatum. ibi est enim ille processus, quod ordinatum inclinatur in finem, quatenus ordinatur in suam perfectionem; inclinatur autem in suam perfectionem, quatenus appetit esse suum, & inclinatur ad se, & per consequens ipsummet est vltimus finis, & magis desideratum, sed constat, quod ordo omnium natura rum in vltimum finem, habet vltimum finem pro vltimo, & non naturam propriam cuiuslibet. ergo necesse est dicere, quod huiusmodi ordo, & inclinatio non aspiciat finem, inquantum perficit, aut acquiritur ordinato, immo hoc accidithuiusmodi fini.

Nec valent motiua passionis. Primum, non quia ordinatio in finem non dat naturis, quod propter hoc amentur, immo accidit, quod amentur. sufficit enim, quod ament, & appetant amore naturali finem. Secundum etiam, non quia finis est cu ius gratia, esto, quod ordinatum in finem non sit productio naturae, cum erunt gratia finis, inquantum per essentias suas appetunt esse eius, & inclinatur in ipsum. Nec etiam tertium, quod falsum est, quod esse propter finem, sit esse intentum ab agente propter finem, immo non est aliud, quam inclinari, & appetere finem. Nec etiam quartum quia esse propter finem, seu gratia finis, non est esse productum ab agente per intellectum, & voluntatem, sed est naturam ipsam, & entitatem intendere finem, & inclinari ad ipsum.

Vel dicendum vniuersaliter, quod sic ponentes videntur decipi, quia non distinguunt inter finem agentis, & finem acti. omnia enim haec argumenta procedunt de fine, qui mouet efficiens ad agendum. Sed si loquimur de fine rei actae, cum per naturam suam inclinetur in finem, non est ex impressione agentis, nisi quatenus producit naturam, non enim imprimit lapidi generans grauitatem, vel inclinationem ad centrum, nisi dando formam, necesse est, quod res ex naturis suis inclinentur in finem, siue producantur, siue non. dato enim, quod lapis non esset productus, adhuc inclinaretur in centrum.

Ea vero, quae ex dictis Philosophi, & Commentatoris pro hac opinione adducta sunt, non obsistunt. considerandum est enim, quod nulla res inclinata in finem potest esse expers propriae operationis, per quam exequatur inclinationem naturae in finem, alias inclinatio esset frustra, & hoc est, quod Commentator dicit 2. Met. com. 1a quod nullum desiderium est ociosum. concessum est enim ab omnibus, quod nulla rei inclina tio sit ociosa in fundamento naturae creata. cum ergo dicit Philosophus, quod in Mathematicis non est finis, nec bonum. Comment. dicit, quod silb est complementum alicuius actionis, & quod finis est desiderabile, & quod finis significat agens vera significatione, non intendunt, quod ordinata in finem necessario sint producta, quia contradicerent. vt inferius apparebit, sed inten dunt, quod omnia inclinata in finem, habent ali quam operationem iuxta impulsum istius inclinationis propter quam attingunt finem.

Quid sit ratio finis, & causalitas finalis secundum veritatem.

AD videndum ergo, quid sit finalis causali tas secundum veritatem, consideranda sunt tria. Primo quidem, quod est fundamentum inclinationis in finem. Secundo, quid sit ipsa inclinatio. Tertio, quid sit terminus istius inclinationis. est ergo fundamentum huius inclinationis quaelibet res per suam propriam naturam. Si enim loquimur de fine agentis, agens per propriam naturam inclinatur in finem, & ex hoc, quod inclinatur in finem, inclinatur ad actionem, per quam attingit finem: si autem loquimur de fine acti, penitus idem patet.

Est vero secundo considerandum, quod ista inclinatio in appetitu quidem cognitiuo, siue sit appetitus sensitiuus, siue intellectiuus oportet, quod sit aliquis actus, elicitus quidem duplex est. Primus amoris, & complacentiae in finem. Secun dus vero desiderij, & prosecutionis finis, ex quo sequitur realis prosecutio: in appetitu autem na turali inclinatio illa non potest esse actus elicitus. non enim res, quae non sunt cognoscitiue appetunt finem actu elicito, sed ille appetitus, & earum inclinatio, est eorum propria forma, & propria natura: quid autem addat inclinatio supra formam, forsitan videretur alicui, quod respectum ad finem, sed hoc non videtur rationale; tum quia appetitus finis non videtur respectus solummodo, alias similitudo esset quidam appetitus similis, quod nullus dicit: tum quia ista inclinatio est principium actionis, & motionis. vnumquodque enim mouetur secundum propriam inclinationem, nec potest etiam dici, quod sit res absoluta addita naturis rerum, quia ista res addita etiam inclinaretur in finem, & sic vel eius inclinatio esset idem cum re illa, aut esset res absoluta addita, si detur secundum proceditur in infinitum, & si primum, pari ratione standum fuit in hoc, quod quaelibet natura inclinaretur per essentiam suam in proprium finem absque hoc, quod inclinatio esset addita naturis eorum, & iterum si esset res addita posset tolli per Diuinam potentiam, & tunc remanerent res non ordinatae in finem, dicendum est ergo secundum men tem Comment. 7. Phys. & 5. Met. quod naturales potentiae, quae nihil aliud sunt, quam inclinationes rerum in proprios fines, ex quibus etiam inclinationibus sequuntur propriae actiones, illae inquam sunt de secunda specie qualitatis, nec tamem dicunt rem aliam a qualitatibus specialibus rerum, & haec sunt verba eius in 5. Metaphy. Aristoteles etiam non videtur numerare in qualitate genus qualitatum, quod dicitur secundum potentiam, & impotentiam naturalem. ista enim sunt praeparationes, & potentiae, non qualitates in actu, & istae praeparationes consequuntur qualitates substantiales, & inquantum sunt poten tiae numerauit eas in potentijs, & inquantum sunt praeparationes, sunt priuationes, & ideo non est perserutatus de ijs in 7. Physic. vtrum in eis sit motus, aut non: haec autem sunt verba eius in 7. Phys. commen. 20. sed quare hic tacuit speciem qualitatis, quae dicitur potentia, & impotentia naturalis, Alexander dicit, quod declaratum est vniuersaliter, quod non est qualitas, & intendit, vt mihi videtur, quod res agunt per suas for mas, & patiuntur per materias, & formae, & materiae sunt substantiae necessario. Haec autem Com mentator. Ex istis autem duobus passibus expresse colligitur, quod inclinationes rerum ad suas actiones, quae non sunt aliud, quam inclinationes in finem per actiones attingibiles, sunt rerum substantiae, & naturae, & tamen sunt naturales poten tiae de secunda specie qualitatis. quomodo autem hoc sit possibile, cum praedicamenta sint impermixta, sciendum, quod secunda species qualitatis non distinguitur a tertia, sed nec etiam a formis substantialibus per aliquid absolutum, immo eadem res absoluta est in tertia specie qualitatis, & in secunda, vt puta mollities, mollities namque est, cum sit qualitas sensibilis, vt patet 4. Metheor. est in tertia specie qualitatis, vbi collocantur qualitates, quae inferunt sensibus passiones, & eadem mollities, secundum quod per eam molle facile cedit, ponitur a Philosopho in praedicamentis in secunda specie: sanabilitas autem, secundum quam aliqua habent naturalem potentiam, vt nil a quibuslibet accidentibus patiatur, secun dum quam aliqui sanatiui dicuntur ponitur a Philos. in secunda specie qualitatis, & tamen certum est, quod sanabilitas non est aliud, quam fortis complexio: complexio autem secundum rem est in tertia specie qualitatis, cum sit medium calidi, & frigidi, humidi, & sicci, vnde patet, quod cadem res, puta complexio est in prima specie qualitatis, inquantum est perfectio corporis animati, & virtus eius, & in secunda inquantum per eam potest bene complexionatus resistere accidentibus, & dicitur sanatiuus, & est in tertia inquantum non est aliud, quam qualitates actiuae, & passiuae ad medium redactae: quare autem hoc sit, ratio est in promptu: qualitas namque est secundum quam quales dicimur, & ideo quando vna forma diuersimode qualitat, vel habet diuersos modos denominandi qualificatiue, tunc potest poni in diuersis speciebus qualitatis: pri ma aunt species denominat secundum bene, vel male.

Ad interrogationem autem factam per quale. de corpore bene complexionato, interrogando scilicet de homine, vtrum se habeant bene, dicitur, quod sic, quia sanus est, & iterum interrogando, qualis est, respondetur, quod sanatiuus estt, & ita complexio est in secunda specie, quae denominat secundum potens, vel impotens, adhuc interrogando, potest responderi, quod tem peratus est in calore, & frigore, & sic est in tertia specie qualitatis, vbi fit denominatio secundum actiuum, & passiuum.

Item etiam patet de figura, quae secundum quod nasum demonstrat, secundum pulchrum, & bonum est in prima specie, secundum vero, quod est terminus quantitatis absolute denomi nans ea, siue bene, siue male, est in quarta

Ad propositum ergo inquantum formae substantiales dant esse quidditatiuum, reducuntur ad genus substantiae, inquantum vero secundum eas denominantur res potentes agere, & inclinare ad agendum, & ad finem, & tantum sunt in secunda specie qualitatis, & ita inclinatio in finem, non est nisi ipsamet natura inclinata, inquan tum sic denominat, sed de hoc erit alias exquisitior sermo.

Est ergo tertio considerandum, quod terminus istius inclinationis, aliquando est inhaerens, aliquando vero est subsistens, aliquando vero inhaerens simul, & subsistens. Inhaerens quidem, vt sanitas, ad quam corpus aegroti inclinatur, inhae rens autem, & subsistens, vt balneum, quod quidem subsistens est, sed ad ipsum inclinatur aegrotus, vt perficiatur per sanitatem, quam ex vsu Balnei acquirere intendit: subsistens autem tantummodo, vt si aliquis inclinaretur in balneum propter se, non vt acquireret aliquid sibi, aut aliquid balneo, & istos modos tangit Commentator 12. Metaphys. commento 36. dicens, quod perfectionum, propter quas imper fectum mouetur, quaedam sunt qualitates, quibus perficitur, quod mouetur, vt quod mouetur propter sanitatem, & quaedam sunt substantiae extrinsecae a re, quae mouentur ad eas, vt assimilentur eis, vt actiones seruorum sunt erga intentionem domini sui, dicuntur ergo esse propter dominum, & simi liter omnia entia propter primum principium. Ex his patet quid sit finis. est enim terminus inclinationis naturarum in ipsum, ex qua inclinatione prouenit actio erga sinem ipsum, patet etiam, quomodo naturae seipsis inclinantur in finem, & quomodo est duplex genus finium, quia finis, qui est perfectio, & accidens in agente, & finis, qui est subsistens, & quomodo secundum hoc est duplex genus inclinationis, & ordinationis in finem, & appetitus finis, vnus quidem, qui est reflexus ad appetentem, vt ille, qui est respectu perfectionis inhaerentis: alter vero, qui est respectu finis subsistentis, ad quem quidem propendet propter se natura appetentis.

Ex praedictis probatur vnitas Dei sub ratione vltimi finis.

RESTAT nunc concludere ex praedictis, quod est vnum subsistens distinctum, & separatum a tota vniuersitate entium, ad quod pendet tota natura, & rerum vniuersitas inclinatur, cuius esse ex inclinatione sua magis appetit natura quaelibet, quam appetit proprium esse, & hoc siqui dem declarandum est sub propositionibus duabus.

Quod tota natura intendit bonum coniunctum, quod est ordo vniuersi.

PRIMA quidem de intentione totius naturae, est constituere vnum totum, cuius bonum consistit in qnodam ordine, sicut de totalitatePolitica dicit Philosophus tertio Politicae, quod Politia est ordo quidam habitantium ciuitatem. non est enim sola multitudo tantum, sed multitudo redacta sub ordinis vnitate: quod autem sic sit de multitudine entium, potest euidenter declarari. illud enim maxime videtur a qualibet natura intendi, & appeti, cuius salutem quaelibet natura praeeligit saluti proprij boni. constat enim, quod quaelibet natura appetit esse suum, & inclinationem ad conseruationem ipsius, vt Philosophus dicit in secundo de anima. si ergo totalitatem, & connexionem, ac ordinem vniuersi natura quaelibet particularis magis saluari, nititur, quam proprium esse, patet, quod illud magis intendat seruare ordinem, & connexionem vuiuersi, quam suum proprium esse, quia enim vacuum tollit connexionem corporum, & ordinem influentiarum, idcirco graue ascendit sursum, ne vacuum sit in natura, & leuedescendit deorsum, cum tamen graue saluetur deorsum, & leue sursum. ergo videtur, quod quaelibet pars vniuersi maximae intendat bonum ordinis, & connexionis.

Praeterea: Magis videtur impressum cuilibet speciei bonum totius vniuersi, quam cuilibet indiuiduo bonum speciei, sed quodlibet indiuiduum intendit conseruationem speciei, vt Philosophus dicit secundo de anima. immo etiam plusquam conseruationem propriam, quantum est ex inclinatione naturae, sicut patet de Phenice, de quo famosum est, quod exponit se igni, vt Phenix alius ex pulueribus gignatur. ergo multo fortius videtur, quod cuilibet enti impressus sit appetitus, & inclinatio da bonum vniuersi.

Praeterea: Non est dicendum, quod rerum vnitas sit male disposita, & careat bono. videmus enim, quod natura particularis semper facit, quod melius est, vnde in auibus est plumarum varietas, & coloratio pennarum, & vngulatio, & multa talia spectantia ad pulchritudinem, & similiter in alijs animalibus, & sine dubio de istis non potest reddi aliqua ratio, nisi, quod natura semper facit quod decentius, & melius est: vnde dicit Commentator 2. de caelo commento 34. exponens illud verbum Philosophi natura facit semper quod nobilius, & melius est, quod manifestum est de animalibus, in quibus natura per Diuinam sollicitudinem ponit aliquas res non ex necessitate, sed vt esse illius sit melius, & perfectius, sed constat, quod si rerum vniuersitas nullam haberet vnitatem, sed esset dissuta, & casualis, & inconne xa, magna affectione, & bonitate careret. mulcti tudo enim, inquantum non alligata ordini mani festum est per se, quod est male disposita. ergo notum est per se, quod omnia entia in quandam cendunt totalitatem, & vnitatem ordinis. sic ergo manifestum est per se, vt Commentator dicit duodecimo Metaphysicae commento 50. quod entia sunt propter se inuicem, & quod habent ad bonum, & non est esse eorum ad inuicem casu, immo est inter ea ligatio, ita, quod quaecumque entia sumantur, quantumcumque alterius speciei, natura tamen eorum inclinatur, quasi ad vnam communitatem eorum, & bonum communitatis, quod est ordo. fundatur autem ista inclinatio su per naturis proprijs, immo est natura propria cuiuslibet eorum, vt superius dicebatur.

Quod tota natura inclinatur ad aliquod bonum subsistens, & separatum.

SECVNDA propositio est, quod rerum vniuersitas inclinatur ad bonum aliquod subsistens, & separatum, cuius esse appetit appetitu naturali potius, quam proprium, impossibile est vniuersum priuari ratione nobilissimi finis, & nobilissimi boni. inconueniens enim est, quod aliqua particularis natura habeat finem nobilio ris conditionis, quam tota natura, sed finis subsistens, in quam quis fertur inclinatione libera, & propter se non inclinatione recurua, qualis est finis inherens, de quo dictum est superius, in quo finis iste est nobilioris conditionis, quam quodcumque bonum inhaerens, quoniam illud est subsistens, & illud accidens. ergo videtur, quod natura tota habeat talem finem, praesertim, cum in natura particulari hominis sit aliquis finis talis amatus propter se, vt patet de patrefamilia in domo, & de Duce in ciuitate, & hanc ra tionem Philosophus innuit duodecimo Metaphysicae, & Commentator ibi exponens dicit, quod licet bonum existat in ordine ciuitatis, & in Duce, magis tamen est in Duce. Dux enim non est propter ordinem, sed ordo propter Ducem, & bonum existit vtroque modo, in vniuerso, scilicet propter ordinem, & propter primum principium, propter quod est ordo, & idem com mento 36. vbi ait, quod ex duobus finibus illud, quod est accidens, inuenitur in alio, vt bonitas in anima, & sanitas in corpore: illud autem, quod et saostantia est ens per se, vt rector hominibus

Praeterea: Nobilior debet esse habitudo vniuersi, & inclinatio in finem, quam inclinatio cu i iuscumque particularis naturae, sed ordinari in aliquem finem per se separatum, qui appetatur propter se, & ametur inclinatione naturali propter se, est nobilius, quam inclinari in finem, qui sit perfectio, siue sit ordo vniuersi, siue quodlibet aliud, quia ista inclinatio reflexa est: prima autem libera, & directa. ergo videtur, quod vniuersitas habeat aliquem finem separatum, & subsistentem, cuius bonum intendit.

Praeterea: Si tota vniuersitas rerum non habe ret alium finem separatum, sed tantum ordinem vniuersi, sequeretur esse multos fines, & non vnum finem. ordo enim non intenditur vltimate, cum sit quoddam accidens, sed propter ordinata, immo nec bonum vniuersi appetitur, nisi pro quanto est perfectio appetentis. pars enim magis perficitur in toto, quam in se ipsa, & per consequens ipsaemet partes finis sunt istius inclinationis. non ergo erit vnus vltimus finis, sed multi, & sic erit vltimate inconnexa substantia vniuersi, inquantum ad fines terminantes.

Praeterea: Nulla inclinatio videtur esse in tota natura, quae includat inordinationem, sed ma gis ex opposito inclinatio recta, & ordinata, sed si tota natura non inclinaretur ad aliquid propter se, sed tantum ad bonum vniuersitatis, & ad perfectionem eius, constat, quod eius inclinatio includeret quandam obliquitatem, & reflexionem ad se. ergo videtur, quod in tota natu ra sit inclinatio ad aliquid per se; non potest autem esse, nisi illud sit subsistens. ergo tota natura ordinatur finaliter ad aliquod vnum subsistens.

Praeterea: Et est ratio procedens per experien tiam de hoc mundo sensibili, quandocumquealiqua mouentia sunt subordinata, ita quod secundum mouetur a primo, tertium a secundo, quartum a tertio, & sic de omnibus alijs, omnes motiones, & actiones sunt erga illum finem, erga quem est motio primi motoris, & per consequens substantiae mouentes pendent ad illum finem, sed experientia docet, & Comment. deducit 12. Met. quod primum amans, videlicet motor cor poris caelestis, qui mouet motu diurno, totum caelum mouet sphaeras omnium Planetarum, etiam motu diurno, & ideo planetae habent motum duplicem, qui motus duplices faciunt generationem, & corruptionem, cum sint motus oppositi: continuationem vero vnus motus aeternus. ergo & ge nerabilia, & corruptibilia, & planetae, & stellae fixae, & per consequens omnia mouentur in finem, quem intendit primus motor. ille autem finis, non potest esse acquisitio perfectionis, quia cessaret perfectione acquisita, & iterum recuruus esset in motione sua. ergo necesse est, quod sit aliquod bonum subsistens per se amatum amore amicitiae, mouens in ratione amati, & desiderati propter se, sicut ibidem Philosophus concludit, & cum illud sit valde nobile, nomen autem Dei attribuitur nobilissimo enti, consequens est, quod illud ens sit Deus. vnus ergo princeps ad quem caelum pendet, & tota natura, tamquam ad finem, sicut concluditur in fine duodecimi Metaphysicae.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quod vnitas Dei potest demonstrari sub ratione vnius formae exemplaris.

CIRCA tertium autem considerandum, quod vnitas Dei potest demonstrari sub ratione cuiusdam formae exemplaris, vbi est attendendum, quod aliqui dicere voluerunt, quod illa nobilissima substantia, quae est finis optimus omnium, de quo probatum est, quod est Deus, dicit quandam determinatam naturam determinatae rationis, & quidditatis, quamuis nobilissimae, ver bi gratia: quod sicut humanitas est quaedam determinata quidditas, nobilior tamen boue, sic Deitas, est quaedam determinata quidditas nobilissima, dicens tamen specialem, & distinctam portionem entitatis, hoc tamen nullo modo est verum, immo nobilissima forma, quae Deus est, est tota entitas eminenter subsistens.

Probatur quod Deitas sit tota entitas eminenter subsistens.

HOc autem potest multipliciter declarari, primo quidem ex actu intellectionis. illud enim, quod est intelligere subsistens omnium entitatum non mensuratum, nec transcriptum ab entitatibus, sed magis econuerso, illud est tota entitas eminenter subsistens, hoc patet, quoniam intelligere rosae est spiritualis, & vitalis rosa, iuxta illud Philosophi, 3. de anima, anima autem omnia in telligibilia per intellectum, & in 2. de anima dicit, quod visio est coloratio, & auditio sonus, & indubitanter intelligere vniuscuiusque rei, vt eo formaliter res ipsa appareat obiectiue; vnde non potest esse tanta similitudo inter aliqua, quanta est inter rem, & intelligere illius rei. Si ergo ponatur aliquod vnum intelligere, quod sit, & rose, & violae, hominis, leonis, & aquilae, & sic de omni alia entitate, non est dubium, quod illud intellige re erit entitas omnis, non dico formaliter, sed similitudinarie, & siquidem illud intelligere sit cir cumscriptum, & causatum a rebus erit omnis en titas diminute, si vero sit econuerso, quod res sint transcriptae, & exaratae, ac mensuratae ab ista simi litudine intellectuali, necesse erit, quod illud intelligere sit omnis res, & omnis entitas subsistés, non formaliter, sed similitudinarie, non quidem similitudine diminuta, sed similitudine eminenti, & per consequens erit omnis entitas eminenter subsistens. Sed constat quod forma nobilissima est intelligere omnium rerum, & omnium en titatum, alioquin non inuenietur in ea dispositio nobilis, sed erit quasi dormiens, sicut Philosophus dicit 12. Metaphysicae, & Commentator ibidem, adhuc constat, quod est intelligere subsistens. Si enim in eo intelligere accidens, iam non est substantia prima, & nobilissima, vt probatum est su pra, adhuc constat, quod suum intelligere non est mensuratum, nec causatum a rebus, alioquin non esset nobilissimum omnium, immo omnia essent nobiliora eo, cum causarent, & mensurarent ipsum, adhuc constat, quod omnes entitates sunt transcriptae, & quasi exaratae ab illa similitudine eminenti, cum probatum sit, quod talis substantia est finis omnium, & per consequens omnia in clinantur ad ipsam, tãquam ad illud, in quo sunt eminenter. ergo relinquitur, quod prima, & nobilissima substantia sit tota entitas eminenter sub sistens.

Praeterea illud, quo scito, scitur natura omnis entitatis simpliciter, illud est tota entitas eminem ter subsistens, eo modo, quo quis sciret calorem omnium calidorum per aliquod ens, necesse esset, quod illud esset natura caloris subsistens, sed illa nobilissima substātia, quae supra probata est, sciena do seipsam, scit omnem entitatem aliam, necesse enim est, vt sit in aliqua trium dispositionum, videlicet, quod nil sciat nisi se, & ignoret omnia alia, & tunc non habebit nobilem dispositionem, aut vt sciat alia, capiendo scientiam ab aliquo, quod sit extra se puta a rebus, & tunc vilescit eins intellectus, & erit in potentia, & non erit nobilissima forma, aut vt sciat alia non recipiendo scien tiam ab aliquo, quod sit extra se, sed sciendo se, sciat omnem aliam entitatem, & hoc necesse est poni. ergo relinquitur, quod ipsa sit tota entitas eminenter subsistens, & hanc demonstrationem deducit Philosophus 12. Metaphysicae, & Commentator ibidem commento 50. concludit in fine, quod Aristoteles attingit inconueniens in hoc loco, si primus scit tantummodo se, & ignorat ea, quae sunt huiusmodi, & veritas est, quod secundum quod scit se esse, tantum scit entia in esse, quod est ea esse eorum, verbi gratia: qui scit naturam caloris ignis tantum, non dicitur nescire naturam caloris existentis in rebus calidis, immo scit naturam caloris secundum quod est calor, & similiter primus scit natu ram entis in eo, quod est ens simpliciter, quod est ipsum; & ideo hoc nomen scientia aequiuoce dicitur de scientia sua, & nostra. sua enim causa entis est, ens autem causa nostra.

Praeterea illud, quod est ars in intellectu moto ris, per cuius motionem entia procedunt in esse, illud inquam est entia eminenter; forma enim artis in mente artificis est ipsum artificiatum, vt patet 7. Metaph. domus enim in materia fit a do mo, quae est in mente, sed finis vltimus, qui mouet motorem totius orbis in ratione amati, & intellecti, est quaedam ars in mente motoris, ad quam explicandam in materijs motor mouet, vt prodeant formae in materia secundum exemplar illius. ergo necesse est, quod vltimus finis sit tota entitas subsistens, quasi ars eminens omnium entitatum, & hoc est, quod Plato ponendo Idaeas respiciebat a longe, sicut Commentator dicit, 12. Metaph. vbi hanc rationem deducit, concludens, quod formae rerum habent duplex esse, vnum ma teriale, & in actu, & aliud potentiale, quod habent in forma abstracta, quae est primum principium, & subdit exponendo istam potentiam, quod est ista potentia, sicut dicimus, quod formae artificiales habent esse in mente artificis, & secundum hoc naturae rerum videntur habere duplex esse, abstractum scilicet, & materiale, & hoc quidem est quod facientes formas volunt dicere, sed non perueniunt ad ipsum.

Patet ergo quomodo Deus, siue substantia no bilissima, non est forma determinata ad vnam naturam specialem, sed est tota entitas eminenter subsistens, tamquam ars omnium, & forma exemplaris quarumlibet entitatum.

Nec valet si dicatur quomodo distinguitur ab omnibus entibus. distinguitur enim sicut eminens a diminuto, nec etiam si dicatur, quod est exemplar omnium entitatum, & praeter hoc, quod est tota entitas subsistens, est cum hoc aliqua spiritualis entitas, & illud est magis directe, & quidditatiue, hoc quidem non valet, tum quia secundum hoc esset aliqua portio entitatis connumerata contra alias omnes entitates, & per consequens esset entitas limitata, & particularis, tum quia ignobilior esset sub illa ra tione, qua esset huiusmodi entitas spiritualis, pro pter quod dicit Commentator 1. Ethic. super Platonis reprobatione, quod vniuersale, & totum est triplex, primum post rem, & hoc est totum praedicabile, aliud ex rebus, & hoc est totum integrale, aliud ante res, & hoc est Deus, qui est om nes entitates subsistenter, & eminenti modo.

Nec valet etiam si dicatur, quod superius negatum fuit, quod totus conceptus entis subsistere non potest. hoc enim verum est de ente clau- dente omnes entitates implicite, sed Deus est to ta entitas, eminenter subsistens, quia est intelligere subsistens rerum omnium explicitarum per proprias naturas.

Ex praedictis concluditur, quod prima forma exemplaris de necessitate est vna, & quod ista nobilissima substantia est vltimus finis.

RESTAT ergo propositum concludere ex praedictis. illud enim, quod est entitas subsistens omnem entitatem continens eminenter, non potest esse nisi vnum, quia si dentur plura vnum conti nebit aliud eminenter, & econuerso, quod est im possibile, aut nullum continebit eminenter omnia, quia non continebunt se mutuo, ex quo patet, quod statim repugnat ex terminis, quod continens omnia eminenter sit nisi vnum; sed probatum est, quod est dare vnam formam continentem omnia emi nenter, & quae est tota entitas. ergo impossibile est, quod sit nisi vna talis. Vlterius restat concludere, quod ista tria videlicet substantia nobilissima, vltimus finis, & exemplaris forma, siue entitas tota coincidant in vnum, & idem ens, quod habeat ista tria: constat enim, quod in tota vnitate rerum nulla substantia est aeque nobilis, sicut vltimus finis subsistens, vt supra probatum est. ergo statim apparet, quod ille est nobilissima substantia, constat etiam, quod nobilissima substantia, ex quo intelligit omnia est tota entitas subsistens, vt supra probatum est. ergo a primo ad vltimum, vltimus finis est nobilissima sub stantia, & exemplaris omnium causa, & in hoc articulus tertius terminetur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

Vtrum ex ratione nobilissimae substantiae, & finis vltimi, & exemplaris formae possit concludi demonstratiue, quod illud sit efficiens omnium, & primo, vtrum Philosophi concluserint.

CIRCA quartum autem considerandum est, an Philosophus, & Commentator, qui primum principium dignificauerunt ista trina con ditione, ex hac concluserint primitatem efficien tiae respectu omnium esse in eo, sic quod produxe rit omnia effectiue: ab aeterno quidem caelum, & intelligentias, quas posuerunt aeternas, ex tempore autem generabilia, & curruptibilia. Et dicendum, quod nullus, qui reuoluit dicta vtriusque, potest aliquo modo sentire, si tamen intelle xerit, quod fuerit eorum intentio de illa nobilissima substantia, & fine vltimo, quod sit principium effectiuum, & ratio potissima, quae demonstratiue eorum mentes li gabat, fuerit, quod impossibile est aliquid fieri ex nihilo. hanc propositionem intellexerunt tenere ex terminis, non ex debilitate agentis naturalis, vt aliqui imaginantur contra quos derisorie loquitur Commentator octauo Physicorum, dicens, quod aliqui imaginantur primo aspectu, quod possibile est aliquid generari ex nihilo, & nituntur ad confirmandum hoc, quia mos est dicere, quod subie- ctum, ex quo fit generatio, necessarium est agen ti propter diminutionem agentis, & omnia ista sunt exterminationes vulgares. agens enim non posse agere aliquid impossibile, non dicitur diminutio esse, sed deceptio est dicere ipsum posse aliquod impossibile.

Ex hac autem propositione demonstrat duodecimo Metaphysicae, & loquitur contra Auicennam dicens, quod moderni dicunt, quod apparet de intelligentijs, quod quaedam earum sequuntur quasdam; sicut causatum, & causam; & cum prima substantia sit simplex, ab vno autem, & simplici non prouenit nisi vnum, & a motore primi caeli prouenit anima primi caeli, & motor orbis consequentis. ergo necesse est, vt non sit simplex, sed habeant causam priorem hucusque verba Auicennae. tunc subdit Commentator, quod istte sermo est imaginabilis. non enim es illic prouentus, nec consecutio, nec actio, & ita: talia enim verba scilicet, quod talis motor prouenit a tali motore, aut consequitur, aut procedit, non vere intelligun tur de principijs abstractis. ab agente enim nihil prouenit, nisi extrahendo illud, quod est in potentia ad actum: illic autem non est potentia, & ideo nec agens. tantum ergo est illic intellectus, & intellectum, perfectum, & perficiens. hoc Commenta tor. Ex quo patet, quod contra Auicennam, qui posuit primam intelligentiam, quae est Deus, produxisse per simplicem emanationem primum motorem, & deinde, quod primus motor produxit sequentem intelligentiam, & sic consequem ter, contra ipsum inquam sic arguit: Omne agens, & producens agit ex materia, cum extrahat potentiam ad actum, alioquin causaret producendo ex nihilo, sed in intelligentiis abstractis non est materia, nec potentia. ergo non possunt procedere, aut fieri, aut agi, & sic patet, quomodo non viderunt mentem ipsius, qui dicunt, quod dixerit impossibile esse aliquid fieri ex nihilo per transmutationem, claret, quod ibi loquitur de simplici, & aeterna emanatione contra Auicennam: quamuis autem non oporteat quaerere circa istam conclusionem multiplicem modum dictorum Philosophi, cum de necessitate habuit ipsam tenere ex demonstratione praemissa, nihilominus hoc expresse dicit quinto Metaphysicae, concludit enim in fine, quod manifestum est pri mum necessarium in rei veritate esse simplex, & si fuerint res simplices, & aeternae, & immobiles, illae non habent causam necessitatis, quod exponens Commentator dicit, quod ens necessarium in rei veritate est simplex, quod non componitur ex materia, & forma. si ergo sunt entia simplicia, & aeterna, & immobilia, nullum eorum acquirit esse necessarium ab alio: adhuc septimo Metaphysicae dicit, quod consideratio naturalis Philosophi ducit vsque ad primam materiam: consideratio autem Metaphysici, ducit vsque ad vltimum finem, & primam formam: non dicit autem, quod ducat ad primum efficiens: adhuc nono Metaphysicae, Philosophus dicit, quod nihil aeternum est in potentia, quod exponens Commentator ait, quod in aeternis non est potentia ad esse, & ad non esse; constat autem, quod omne habens efficiens, quantum est ex se, possibile est esse, & non esse, quoniam sibi de- relictum non est: adhuc 9. Metaphysicae dicit Commentator, quod non est verum dicere aliquod possibile esse ex se, aeternum autem, & necessarium ex alio, & quod necessariorum quoddam sit necessarium per se, quoddam vero per aliud, nisi in motu caeli tantum, quod autem aliquid sit possibile in sua substantia, & per aliud ne cessarium, impossibile est. impossibile enim est, vt idem sit possibile in esse ex sua substantia, & recipiat ab alio esse necessarium, nisi esset possibile, quod natura eius transmutaretur: de motu autem possibile est, quia habet esse ab alio, scilicet ex motore; permanentia ergo motus est ex alio; substantiae autem ex se, & ideo impossibile est inueniri substantiam possibilem ex se, necessariam vero ex alio, quod possibile est in motu, hoc Comment. ex quibus propositum dupliciter concluditur. primo quidem, quia si aeterna secundum eos haberent efficiens, quantum est ex se, haberent non esse, & tamen haberent esse aeternum, necessarium ab alio, quod dicit esse impossibile Comment. secun do vero, quia expresse dicit, quod permanentia motus aeterni est ex alio, scilicet ex motore aeterno, permanentia vero substantiae aeternae, non po test esse ab alio, sed ex se. constat autem, quod si fuisset eius intentio, quod aeternae substantiae essent productae, ponere habuisset, quod permanen tia substantiae non esset ex se, sed ex alio, videlicet ex manutenentia producentis.

Contra Scotum I. Sent. dist. I. q. I. & Henricum quolibeto 4. q. vltima.

NEc debet moueri aliquis, ex aliquibus ver balibus auctoritatibus, quibus videntur Philosophus, & Commentator dicere, quod aeter na habent causam, vt est illa, 2. Metaph. quod pri ma causa omnium entium, est magis digna in esse, & vnitate, quam omnia entia, quia non acqui runt esse, & vnitatem, nisi ab ista causa, & illud, 12. Metaph. quod vnus est princeps, & principium omnium, & illud 8. Physic. nil prohibet semper entium esse aliquam causam, & multa talia, in omnibus enim istis aequiuocatur de causa, nam primum principium est causa finalis, & exempla ris ratio omnium, sicut supradictum est, quod scien tia sua est causa rerum, inquantum omnia sunt entitates diminutae, & ipsum est tota entitas sub sistens, propter quod omnia acquirunt esse, & vni tatem ab eo formaliter, & participatiue, & propter hoc est omnium princeps, propter hoc etiam dicitur causa necessariorum, & aeternorum, men sura enim est causa mensuratorum.

Adhuc consueuit induci, quod Philosophus di cit motum aeternum, & tamen habere causam effectiuam, & quod generatio, & corruptio habent causam effectiuam suae sempiternitatis. ergo a simili substantiae aeternae habent causam secundum eum, vt videtur. Sed omnino concordantia haec est vocalis, nam quia motus, & generatio habent partes successiuas, ideo stat in eis continua productio cum aeternitate, quia substantia partes non habet, si esset aeterna, & cum hoc producta, necessario esset dare, quod produceretur continue, & haberet permanentiam per continuam productionem ab alio, quod esse non potest, vt dicit Commentator, & veritas est; nec enim hoc fie- ret per innouationem productionum; quia sicue innouarentur productiones, sic oporteret substam tiam innouari, & per consequens non esset aeterna, si vero fieret per vnam productionem aeternam, hoc est magis impossibile, quia productio mensuratur in instanti, & est quoddam transitorium, & idcirco aeterna esse non potest, vt alias videbitur in 2. vbi agitur de conseruatione.

Adhuc consueuit dici, quod Commentator ait, 7. Metaph. commento 31. quod mouit Aristotelem ad ponendum mouens separatum a materia in factione virtutum intelligentium, quia virtutes intellectuales apud ipsum sunt non mixtae cum materia, vnde necesse est vt illud, quod non est mixtum cum materia, quoquomodo generetur a non mixto cum materia simpliciter: hoc expresse videtur innuere, quod virtutes intellectuales gene rentur, & sint factae ab illo, qui est abstractus a materia simpliciter, qui est Deus. Sed haec autho ritas male intelligitur ab illis, qui eam inducunt ad eam intentionem; ibi enim expresse loquitur Commentator de intellectu agente, & virtutibus intellectualibus, quae sunt intentiones vniuersales, & dat causam, quare fuit Aristoteles coactus ad ponendum agens abstractum a materia in factione talium intentionum, & in factione formarum particularium, sicut posuit Auicenna datorem formarum; & dicit, quod causa huius fuit, quod intentiones vniuersales non miscentur cum conditionibus sensualibus, & materialibus, & ideo debent fieri a virtute abstracta a situ, & quantitate, ac materia, & ita patet, quod non loquitur de intelligentijs separatis, nec de primo principio, vnde hunc passum non intelligunt, qui ad conclusionem istam inducunt.

Adhuc consueuit induci, quod Commentator ait 2. tract. de substantia orbis: dicit enim, quod corpus caeleste non indiget tantum virtute mouente in loco, sed virtute largiente sibi impoten tiam ad corruptionem, quare est finitarum dimensionum, & est terminatum a superficie conti nente ipsum, intellectus, qui poneret ipsum existere per se, ita diceret de finitate suae permanen tiae, sicut de finitate suae actionis, videretur nam que, quod deberet finire suus motus, & sua permanentia, nisi intellectus concipiat aliquid, quod largiatur ei permanentiam, & aeternitatem. omne enim finitarum dimensionum videtur esse pri mo aspectu finibile, & corruptibile, & ideo conuenit, quod necesse est poni intelligentiam largientem ipsi permanentiam aeternam, sicut largitur motum aeternum, & non solum motum, immo motum localem, & figuram propriam, scilicet circularem, & propriam mensuram velocita tis, & tarditatis, secundum quod vnum caelum ve locius mouetur, quam aliud, & proportionem in ter caelos in ordine, & quantitate, vt sic perficiatur totus vnus mundus, & subdit, quod videmus caelum habere vnam virtutem, non tantum mouentem omnia, sed agentem, & conseruantem, sicut est dispositio in corpore hominis, & in omni corpore facto propter proprium finem. finis enim significat agens significatione vera, sicut motus significat mouens. Et vlterius subdit, quod agentium quoddam est prius acto duratione, & tempore, & sic est de omni, quod fit intra spheram, vel in sphera mundi respectu istius agentis, quoddam autem est prius naturaliter, sed non tem pore, sicut est orbis, & orbem agens, & faciens ipsum in dispositionibus necessarijs in inueniendo finem, propter quem fiat, & cum ignorauerunt hoc quidam esse de opinionibus Aristotelis, dixe runt ipsum non dicere causam agentem totum, sed causam mouentum tantum, & hoc est valde absurdum; non dubium enim, quin agens ipsum sit mouens ipsum, quod enim mouet ipsum motu proprio, & largitur ei primo dispositiones, per quas acquirit motum, & ista virtus est illa, quam laudat Aristoteles in multis locis sui libri de caelo, & mundo, & videt ipsam esse nobiliorem rem, & altiorem caelo. hoc Commentator.

Haec autem authoritas intantum videtur expressa, quod dicunt Doctores aliqui Commenta torem sibi contradixisse, cum expresse dixerit, 12. Metaph. quod aeterna non habent esse ab alio, sed ex se, & tamen hic dicit, quod caelum habet permanentiam, & figuram, & suas dispositiones ab intelligentia abstracta, quae est agens caelum, & non mouens tantum. Sed dicendum est, quod talia dicentes, decipiuntur per aequiuocationem eius vocabuli, agens, & istius, quod est lar giri: Dicitur enim aliquid agere, & causare dupliciter, vno modo effectiue, & sic numquam intellexit, alias posuisset aliquid fieri ex nihilo, cum caelum non habeat materiam secundum ipsum. Alio modo dicitur aliquid agere, largiri, & causare per modum sequelae, formaliter nimirum ac cidentia propria forma non imprimuntur, a generante in materia, sed sunt sequelae formae, sicut relationes sunt sequelae fundamentorum, nec fiunt a generante; vnde figura pyramidalis, & leuitas, ac calor maximus, sic sunt sequelae formae ignis, quod generans non imprimit ea in materia, nisi dando formam ignis, vt dicit Commentator, 3. caeli, & mundi, & propter hoc, si forma ignis esset ab aeterno, non producta in materia, huius ac cidentia agerentur ab ea, tamquam sequelae formales, sicut agens per modum sequelae, vt albedo similitudinem, si duae albedines essent aeternae, & sic expresse intelligit Commentator, quod intelligentia separata, quia vnitur corpori coelesti per modum formae non perficientis in esse primo, sed in dispositionibus proprijs, & in esse secundo, idcirco largitur sibi figuram sphericam; quia nullum corpus habet figuram propriam, nisi ratione vitae, vt expresse dicit in tertio caeli, & mundi, & patet, nam terra potest rotundari, vel quadra ri, vel sub quauis figura poni, & tamen manebit terra, & idem est de aqua, & omni corpore, si vero equus rotundaretur, aut triangularetur, aut quadraretur, non dubium, quod vitam amitteret. illud ergo, quod largitur caelo rotunditatem, non est sua corporeitas; immo posset eadem cor poreitas permanere sub alia figura, si illud propter quod determinat sibi circularitatem, est intelligentia vniens sibi vnita, quae determinat sibi in sua materia talem figuram, & eodem modo est de motu circulari, qui non potest reduci in formam corpoream, cum sit ad opposita, redeundo ad punctum vnde incepit; idem etiam est de cor poris caelestis quantitate, quod enim sphaera Saturni, maior sit sphaera Martis, non est propter conditionem corporis, sed propter dignitatem intelligentiae mouentis, quod etiam ordinetur su- perius, aut moueatur velocius, omnia ista ortum habent ex conditione, & indigentia formarum abstractarum sibi vnitarum, quod etiam tale corpus sit, quod mouere debeat in aeternum, non debet esse ex natura corporeitatis, sed ex natura alicuius viuentis, secundum hoc ergo, natura corporis caelestis, quantum est ex se, spoliata est om nibus istis accidentibus proprijs, puta figura, magnitudine, motu, & similibus, & idcirco est in potentia, vt vniatur sibi aliquid determinans ipsam ad omnia ista, & haec est intelligentia separata, & ita fit vnum compositum per se ex corpore cae lesti, existenti in potentia ad suas postremas per fectiones, quamuis sit in actu primo, & ex intelligentia largiente, & causante eas, & ista est intentio Commentatoris in primo caeli, & mundi cō- mento 95. vbi declarat, quomodo corpus caeleste sit subiectum formae abstractae, & quomodo fit vnum ex eis per se. sic ergo patet praedicta auctoritas; nam cum dicit, quod intelligentia abstracta largitur caelo permanentiam, figuram sphericam, quantitatem, & ordinem, & quod agitur ipsum, & quod finis illud manifestat, non intelligit, quod agit effectiue, sed quod agit determinatiue, inquantum est ratio, quod caelum sit in dispositionibus istis, nunquam autem dicit, quod largiatur sibi entitatem, nec quod efficiat esse eius, & quod ait aliquos existimasse, quod Aristoteles dixerit intelligentiam tantum mouentem, & non agentem caelum, intelligendum est, quod hoc esset valde absurdum, videlicet, si intelligentia accessisset ad caelum existens in dispositionibus suis, sicut ad vnam rotam figu li, quam incepisset mouere. tunc enim non vniretur naturaliter sibi, & idcirco oportuit dicere, quod immo corpus caeleste esset imperfectum, & careret dispositionibus suis, nisi sibi intelligentia vniretur, determinans ipsum ad huiusmodi dispo sitiones, & propter hoc ex intelligentia, & ex caelo fiat vnum, non sic ex forma materiali, & prima materia, quorum vnum est mere actus, reliquum vero pura potentia, hoc autem vtrumque est aliquid in actu primo, sic quod vnum non perficit aliud, sed ex eis fit vnum propter hoc, quod vnum est in actu respectu postremarum perfectionum, videlicet intelligentia; reliquum vero est in potentia, & determinatur per intelligentiam, scilicet caelestis natura; & ideo dicit in fine de substātia orbis idem Commentator, quod ista materia est media inter primam materiam, quae est pura potentia, & inter actum purum, scilicet tres dimensiones, in qui bus non est potentia, & sic potentia habebit gradus, & materia gradus, & secundum hanc materiam indigent corpora caelestia motore, in quo non est omnino potentia. patet ergo intellectus huiusmodi auctoritatis, & quomodo decipiuntur ex aequiuocatione, qui dicunt Commentatorem sibi contradixisse, vel qui credunt ipsum intellexisse, quod caelum ab intelligentia sit productum.

An Doctores Catholici ex sine vltimo possint concludere demonstratiue, quod Deus sit principium efectiuum, opinio Henrici in suo quol. 5. q. IJ.

NVNc restat videre: vtrum ex ratione vltimi finis, possit probari demōstratiue, quod ille sit omnium principium effectiuum, & volue- runt dicere aliqui, quod hoc possit: omne enim, quod sibijpsi derelictum est, non est ens effectiue productum, sed omnia praeter vltimum finem, sibi ipsi derelicta, sunt non entia, quod patet, omdia enim sunt ordinata in vltimum finem, vt supra probatum est: remoto ergo per impossibile vltimo fine, aut ista remanent entia, & hoc esse non potest, quia tunc non dependerent essentialiter a fine, nec essent effectus finales, cum remota causa, remoueantur effectus, aut remoto fine cederent in nihil, & erunt non entia, & sic habetur propositum. relinquitur ergo, quod omnia sunt producta propter vltimum finem.

Nec valet si dicatur, quod entia remanebunt quantum ad illud, quod sunt absolute, sed non quantum ad ordinem, & habitudinem eorum in finem, hoc siquidem non valet, quoniam res secundum suum esse absolutum, sunt effectus causae finalis, vnde absolutum est dependens a finePraeterea: Omne, quod ordinatur in finem, aut ordinatur in finem ab alio praestitutum, aut a seipsis praestitutum; sed non potest dici, quod dirigantur in finem a seipsis; quia vel dirigerent se per actum intellectus, & hoc esse non potest, quia esse rerum ordinatarum in finem, praecedit intelligere eorum, & ordinantur in finem, siue intelligant, siue non intelligant, vel ipsummet esse, seipso dirigitur in finem, & hoc esse non potest, quia ordinare est actus intellectus. ergo relinquitur, quod esse rerum ordinatarum in finem dirigatur in finem ab alio praestitutum, sed constat, quod ordinem in finem instruens, causat naturam, & esse, quod est subiectum illius ordinis; non enim imprimit ordinem per se, cum relatio non fiat, nisi ad factionem fundamenti. ergo omnes res ordi natae in finem factae sunt, & productae ab vltimo fine.

Praeterea: Commentator dicit 12. Metaphysicae, quod quia esse vltimi finis est abstractum, idcirco mouens secundum agens causando desiderium, est secundum finem, sicut si forma arcae esset in anima, vel forma balnei, sed constat quod desiderium formarum abstractarum, seu intelligentiarum abstractarum, & intellectio earum est idem cum substantia secundum mentem Philoso phorum. ergo vltimus finis agit, & producit sub stantias separatas, & multo fortius omnia alia.

Praeterea: Commentator dicit, 12. Metaph. quod motus corporum caelestium componitur ex duobus motoribus, quorum vnus est finitae motionis, & est anima existens in ea, & alter infinitae motionis, & est potentia, quae non est in materia, videlicet vltimus finis: tunc ergo, quia aut vltimus finis mouet corpus caeleste immediate, causando motum in corpore, & tunc, cum sit infinitae virtutis, moueret in instanti, vt Commentator concedit, aut mouet influendo in secundum motorem, & tunc vel influet substantiam, vel influet aliquod accidens, sed accidens influere non potest, quia motores non sunt capaces accidentium secundum mentem Philosophorum. ergo influit, & fautde notsectat mutste fertiut amt

Sed istis non obstantibus dicendum est, quod ordo omnium naturarum in finem, & dependentia, & inclinatio earum in vnum summum bonum subsistens, non arguit de necessitate efficiens, quantum adhuc apparet, cuius ratio in parte superius tacta fuit, quandocunque enim aliquid inest naturae rei ex se formaliter, immo non est ipsa natu ra posita identitate naturae, omni alio circumscripto necessario illud maneret, sed inclinatio omnium naturarum in finem non imprimitur naturis ab agente; imo oritur ex ipsis, vel est idem cum eis, vt supra dictum est. ergo naturae omnium entium adhuc inclinarentur in vnum summum bonum, esto quod non essent productae, quinimo productio earum non inclinat eas in finem. non enim inclinatur quatenus productae sunt, sed qua tenus tales productae sunt, propter quod circum scripta omnium productione, cum manerent quid ditates earum, adhuc dependerent ad finem.

Nec obuiant, quae superius inducuntur. Primum siquidem non, quia vel petit principium, vel affirmat falsum. cum enim dicitur, quod om ne, quod derelictum est sibiipsi, est non ens, indiget efficiente, & est productum, si per derelinqui sibijpsi intelligatur esse omni alio circumscripto, falsum est, quod omne illud productum sit, quod omni alio circumscripto est non ens. pater enim indiuinis impossibile est, quod sit filio circumscripto, & tamen non est productus, nec eget efficiente. Si vero per derelinqui intelligatur non conseruari ab aliquo, tunc petitur principium, dicendo illud eget efficiente, quod sibiipsi derelictum, hoc est ab alio non conseruatum, est non ens, & tamen hic minor esset falsa secundum Phi losophos. dicerent enim, quod hae intelligentiae sunt sibiipsis derelictae, vt non habeant conseruans, aut manutenens, cum sint seiipsis necessariae, & aeternae, cum hoc tamen pendent ex intimis ad finem vltimum, ita quod esse non possent, fine vltimo circumscripto, nec mirum; necessarium namque potest pendere ad necessarium, sed non ad contingens, nec ex hoc necessitas impeditur, sicut patet, quod personae diuinae, quae necessariae sunt, mutuo seipsis connectuntur, vt vna esse non possit, alia circumscripta, vel dicendum ad totam rationem, quod nullum inconueniens est dato vno impossibili multa alia sequi, immo hoc facile est, vt dicit Philosophus, 1. Physic. haec autem ratio dat vnum impossibile, videlicet, quod finis circumscribatur, qui est necessario, & ita nul lum est inconueniens, si aliquod necesse esse puta illud, quod est ad finem relinquatur non ens, sicut patet mani feste, quod si filius in diuinis ponatur non ens nullum inconueniens est, quod pater sit non ens, & huius ratio est, quia si duo necessaria adinuicem connexa sint, non entitas vnius, infert non entitatem alterius.

Secundum quoque non obuiat, immo propositum confirmat, quod esse rerum dirigitur, & or dinatur in finem, non a fine imprimente istam di rectionem; imo ex natura rei oritur, vt dictum est supra, nec est verum, quod inclinatio in finem sit ab aliquo intellectu, cum sit idipsum, quod na tura, vel saltem ordo realis ortum habens a natura.

Tertium etiam non procedit, nam desiderium vltimi finis, & eius intellectio imprimitur secundum Philosophos in intellectu, & appetitu mouentium intelligentiarum, illud tamen desiderium, & illa intellectio, non sunt substantiae, immo accidens eis. Est enim considerandum secundum Comment. 3. de anima, & 12. Metaph. quod in intelligentijs omnibus est aliqua multitudo, & cō- positio realis, praeter intelligentiam primam, quae nihil intelligit extra se, quaelibet namque intelligentia intelligit, & delectatur in se habendo vitam voluptuosam, & talis voluptas, & intellectio est eadem cum substantia cuiuslibet, nec facit compositionem, est autem in eis intellectio, & desiderium vltimi finis, & eorum quae sunt extra se, & ista sunt alia realiter a substantia cuiuslibet, & faciunt compositionem, vnde dicit, quod omne compositum ex multis intellectis, necessarium est esse diuersarum partium, & tale est omne, quod intelligit multa, & quod intelligit aliqua extra se, quae sunt causa ipsius, & cum fuerit aliquod genus intelligentiarum, quae diuersantur ad inuicem, & compositione nobilior earum est illa, quae est minoris compositionis, immo illa quae est simplex in illo genere, & subdit, quod tale est primum principium, quia nil intelligit extra se.

Quartum etiam non procedit; quia motor con iunctus cuilibet caelesti corpori in ratione formae largientis, & agentis per modum sequelae figuram, & omnia accidentia corporis caelestis, vt supra dictum est, mouet effectiue caelum per desiderium vltimi finis, finis autem ipse mouet cansando desiderium, & sic dicitur agere, mouet etiam terminando desiderium, & ratione finis; vnde motor cuiuslibet orbis, secundum mentem Philosophi recipit desiderium vltimi finis, & per illud mouet in ipsum finem, sicut Commentator ponit exemplum de balneo in anima, quod causat desiderium suiipsius, vt habeatur extra, quod si suum esse extra esset in anima, quia realiter exi steret in anima, non dubium, quod moueret, vt agens desiderium, & terminans ipsum, quod autem additur, quod illud desiderium est substātia motoris, dicendum est sicut prius, quod immo est accidens aeternum tamen, & ponens compositionem in eo, secundum Commentatorem.

An ratio efficientiae possit concludi demonstratiue ex ratione formae exemplaris, & nobilissimaesubstantiae.

VLTERJVS considerandum: vtrum possit concludi efficientia, ex ratione nobilissimae substantiae, & exemplaris formae, & quidem videtur, quod nobilissima substantia deberet esse principium effectiuum; efficere namque, vide tur perfectionem importare, vnde & omnipotentia ponitur perfectio simpliciter, nihilominus ta men non apparet, quomodo illud necessario inseratur, maioris namque perfectionis videtur esse producere Deum, quam producere creaturam, sed Deum producere nullius est perfectionis, alias Spiritus Sanctus non esset aeque perfectus, sicut Pater, aut Filius; quia nullum Deum producit. ergo producere creaturas, vel posse producere, nullam dicit perfectionem, & per consequens, si subtrahatur a nobilissima substantia, in nullo, vt videtur eius dignitas minuetur.

Praeterea: Etiam est ratio Philosophi, & Com mentatoris, si substantia abstracta, quae non est aliquid indiuiduale, sed est tota natura subsistens, potest aliquid producere; aut poterit ex nihilo causando; aut poterit ex aliquo transmutando materiam, primo modo non potest, quia talis productio impossibilis est ex terminis, vt Philoophu videbatur, & sine dubio adhuc est valde difficile; nec potest capi intellectu, sed tantum argumentatiue, vt apparebit in fecundo, nec po test producere alterando, & transmutando materiam. forma enim abstracta a situ, & quantita te non apparebat eis, qualiter posset alterare, & materiam transmutare, vnde dicit Commentator 7. Metaphysicae, quod omnis generatio fitper transmutationem materiae, & materia est indiui duum generans, & dixit hoc Aristoteles, quoniam impossibile, quod formae separatae transmutent materiam, & commento 32. dicit, quod impossibile est, quod vnum corpus transmutet materiam, nisi mediante alio corpore non transmuta bili, scilicet corporibus caelestibus, & ideo impossibile est, vt intelligentiae separatae dent aliquam formarum mixtarum cum materia, hoc Commentator. relinquitur ergo, vt nullum mo dum productionis, argueret apud eos nobilitas primae substantiae. Exemplaritas autem substan tiae istius, cum sit tota entitas subsistens eminenter, a qua omnis alia entitas transcribitur, & exa ratur exemplariter, cum sit entitas diminuta haec inquam conditio debuit eos inducere ad po nendum, quod illa entitas exemplaris, & eminens produceret, & influeret omnem aliam diminutam. apparet enim ex sensibus, quod omnis simi litudo diminuta, oritur a principali, sicut lux ra dij a luce solari, & species ab obiectio, & indubitanter credendum est, quod hoc mouisset eos ad ponendum omnem entitatem effectiue deriuari a principio primo, sicut frequenter videntur dicere, quod sit causa entitatis, & vnitatis omnium, & quod omnia acquirunt entitatem, & vnitatem ab illo, & multa similia, & sed vnum erat, quod illos determinabat ad oppositum; quoniam opportuisset secundum haec, aliqua facta fuisse ex nihilo, puta intelligentias, & caelum, hoc autem, mens eorum, tamquam repugnans ex terminis respue bat, & idcirco determinauerunt se ad hanc viam, quod videlicet eorum, quae in illa forma relucebant exemplariter, quaedam erant simplicia, & illa produci non poterant, nisi crearentur, quia fuit impossibile apud eos, posuerunt ea necessaria ab aeterno, quaedam erant composita ex materia, & forma, & illa dixerunt generari, & corrumpi, sed non immediate a primo principio, cum non possit transmutare materiam, sed mediante caelo, vt supra dixit Commentator.

Quid dicendum finaliter de efficientia primi principij iuxta illud, quod videtur.

DEMVM videndum est, quid de efficientia primi principij sit tenendum, & dicendum, quod opinio Catholicorum est multo rationabi lior, quam Philosophorum, & supposito, quod causatio non repugnet in terminis, vt alias dice tur, quamuis sit valde difficile ad euidentiam, hoc inquam supposito. si est aliqua via demonstratiua, ad probandum efficientiam primi principij, illa est, quae procedit ex conditione nobilissimae substantiae, & exemplaris, & formae, & forte potest demonstrari; non minus, quam intellectualitas eiusdem substantiae. constat enim, quod ad dignitatem nobilissimae substantiae spectat, quod non careat aliqua perfectione simpliciter, ex cuius carentia, relinquatur aliqualiter imperfecta. ita enim dicit Commentator 6. Metaph. exponens illud, & quaedam dicuntur perfecta modo vniuersali. ait enim, quod illa vniuersaliter dicuntur perfecta, in quibus nihil inuenitur, per quod dicantur imper fecta, nec etiam aliquid extra ista, & ista est dispositio primi principij, scilicet Dei, & 1a. Metaph. exponit illud Philosophi, dicentis de Deo, quod videtur ex apparentibus, quod sit valde Diuinum, dicit idem Commentator, quod quaestio non est in hoc, quin Deus sit perfectissimum, & nobilissimum omnium, & quin sit in fine perfectionis, sed constat, quod substātia carens potentia, vt nihil omnino possit facere, quod careat perfectione simpliciter. posse enim in vnoquoque videtur melius, quam non posse, vnde communis animi conceptio est, quod omnipotentia, sit summa dignitas, ita vt omnes sectae Deos suos clament omnipotentes, & deridentur Dij, qui nec sibi, nec aliis possunt proficere, nec punire, nec praemiare, iuxta illud Ieremiae 1o. Nolite timere Deos, qui nec mala possunt facere, nec bona. Et illud: Dij, qui caelos, & terram non fecerunt, pereant. ergo vt videtur omnipoten tia, & productiua virtus, substantiae nobilissimae debet attribui. Et confirmatur, quia sicut illa substantia debet esse sapiens, quia melius est in vnoquoque sapientem esse, quam non sapientem, ita videtur, quod debeat poni potens, quia melius est in vnoquoque posse aliquid, quam nil posse.

Nec obuiat, quod superius dicebatur, posse Deum producere non esse per fectionis, sicut infra dicetur distinctione septima, in Diuinis aliquam potentiam productiuam non esse respectu actuum notionalium, qui sunt generare, & spirare, pro eo, quod non actus sunt eliciti, vt supra apparuit, sed potentia generandi est ipsemet actus generationis, sicut in Mathematicis, & cae teris necessariis. triangulum enim posse habere tres, non est aliud, quam de necessitate habere tres. non est ergo in Patre aliqua potentia, quae non sit in Filio, & Spiritu sancto. Et si dicatur, quod sit aliquis actus, non obuiat: non enim producere est perfectio, sed attestatur perfectioni, videlicet potentiae productiuae, secundum hoc ergo videtur, quod potentia actiua pertineat ad dignitatem primi principij, immo forte videtur communis animi conceptio primo aspectu in mentibus hominum, quod per Deum intelligatur aliquid summe potens.

Et si dicatur, quod hoc facit nutrimentum in lege Christiana, non valet: quia etiam omnis secta hoc habet, & etiam ipsimet Philosophi, vn de frequenter Aristoteles vocat Deum, Creatorem, & quod ita ordinauit Deus gloriosus, & sublimis, & Commentator dicit: Si Deus volue rit, & Deus perduxerit me ad intellectum horum verborum, & multa similia, qua ipsi veritate conati, confiteantur, quod postmodum negabant, ex hoc ligati, quod creationem non poterant videre.

Responsio ad obiecta primo.

AD ea, quae supra primitus inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod licet ratio vnitatem concludat, nihilominus non est multum efficax, pro eo, quod non est verum mensuram esse causam efficientem mensuratorum. albedo enim mensura est colorum, vt dicitur 10. Metaph. & sunt minus, vel magis nobiles colores, per accessum ad albedinem, nec tamen effectiue eos producit.

Ad secundum dicendum, quod illa ratio non ducit, nisi ad corpus aeternum, sicut Commentator ait primo caeli, & mun. ait enim, quod via loquentium in lege nostra ad probandum Deum esse, non inducit nisi ad corpus aeternum, vnde dicendum est, quod in efficientibus est status secundum philosophantes. est enim dare primum efficiens, & primum alterans, & illud est corpus caeleste, & est dare primum mouens elicitiue, & illud est motor coniunctus, siue anima primi cae li, & est dare primum mouens per modum finis, & illud est primum principium, de quo aliquid conspicit motor orbis stellati, & aliud motor Saturni, & sic de aliis, vt secundum hoc sit vnus finis omnium motorum, secundum, quod diuer sa concipiunt de eo, vt Commentator dicit 12. Metaphysicae.

Ad tertium dicendum, quod omnia distinguuntur in finem, & inclinantur ex intimis suis, & propriis naturis, nec indigent aliquo extrinseco imprimente inclinationem istam: & ideo non probaretur ex hoc, vel per hoc aliquid extrinsecus intellectus omnia producens; & si dicatur, quod tunc ordo, & connexio vniuersi erit a casu, dicendum est, quod non, immo erit per se, cum oriatur ex quidditatibus rerum.

Ad quartum dicendum, quod Philosophi negarent, quod necessaria haberent causam efficien tem, vel conseruantem, quamuis concederent, quod haberent causam finalem, & exemplarem: propter quod ratio illa non demonstraret eis vnum efficiens.

Ad quintum dicendum, quod Philosophi concederent multa necessaria esse, excepto Auicenna, cuius est ista ratio, & propter hoc dicerent ad eam, quod duo necessaria conuenirent in intentione necessitatis, differrent autem suis proprijs quidditatibus, & cum quaeritur, an istae quidditates essent necessariae, dicendum est, quod sic: non tamen necessitas in abstracto, essent quidem necessaria, sed alia necessitate, quam intentione necessitatis, in qua duo necessaria conuenirent. omnia enim, quae sunt ita necessario, sunt formaliter vnica necessitate, nihillominus alia est neces sitas in abstracto a rationibus necessariis in con creto, & denominatiue per participationem illius necessitatis. haberent ergo duae intelligentiae, quo quidditatiue differrent, scilicet proprias naturas, ex quo conuenirent, puta necessitatem; nec propter hoc essent duae necessitates in qualibet istarum: vnde ratio haec aeque concludit, si non ponatur, nisi vnus necesse esse, quoniam in eo propria quidditas differt ratione ab intentione necessitatis, sicut patet, quod necessitas reputatur attributum Deitati; aut ergo illa quidditas est necessaria, & tunc sunt duae necessitates, aut possibilis, & tunc componetur necessarium ex posibili, & necessitate. patet ergo, quod ea concludit contra vnum necessarium, contra Platonem, & ideo dicendum est, sicut prius.

Ad sextum dicendum, quod Philosophi concederent, quod licet necessarium esset alterius speciei, & ita non posset multiplicari numero, & per consequens, quod licet esset singularitas quaedam, nihilominus essent plura.

Ad septimum dicendum, quod non est verum secundum Philosophos, ens per participationem effectiue esse ab ente per essentiam. ignis enim per essentiam suam determinat sibi calorem, nec tamen vbicumque participatur calor, ibi est per actionem ignis: nam Sol, & Stellae generant calo rem in medio: vel dicendum, quod omne ens est per essentiam, quia sua essentia est sibi ratio essen di; participatio autem non est aliud, nisi, quod omnia entia sint quaedam particulares entitates propter principium, quod est entitas tota subsistens: verum hoc non inferret, quod omnia essent effectiue ab illo, praesertim, si creatio possibilis non esset.

Ad octauum dicendum, quod aeternitas, aut necessitas, siue esse improductum, non ponit infinitatem, secundum illud Philosophi primo Eth. i esse perpetuum non est magis bonum, eo, quod vnius diei, nec quod diuturnius est, magis bonum, vnde non est intentior albedo multorum dierum, quam vnius diei; porro nec esse productum tollit illimitationem, vt patet in Filio in diuinis, nec ponit limitationem, nec esse improductum, ponit hoc, vel illud, propter quod rerum limitatio efficiens non demonstrat.

Ad obiecta secundo.

AD ea vero, quae secundario inducuntur, licet concludant primam substantiam, & for mam nobilissimam esse vnam, quod verum est, nihilominus, quia media efficacia non sunt, dicendum est. Ad primum quidem, quod si essent duae substantiae nobilissimae habentes nobilissimos intellectus, mutuo quidem se intelligerent, & cum arguitur, quod nec per essentiam suam, nec per essentiam alterius similis pernotat causalitatem, aut rationem intelligendi, concedendum est, quod nec per essentiam suam propriam, nec quod per essentiam alterius. Deus enim est intelligere subsistens, & idcirco non indiget aliqua ratione intelligendi, similiter pernotat actum intelligendi sic concedendum est, quod aliam substantiam intelligit per essentiam propriam, quia per intelligere, quod est essentia sua, & quia additur, quod tale oportet, quod eminenter con tineat cogni tum, & obiectum, dicendum est, quod non est verum: nam intelligere etiam potest esse e quid ignobilius, quam obiectum, vt intelligere e quo Angelos intelligimus potest esse nobilius, vt intellectio albedinis est nobilior, quam albedo, cum sit accidens spirituale, & potest esse aeque nobile, vt cum vnum lintelligere transit super aliud obiectiue.

Ad propositum ergo illae duae substantiae erunt duo intelligere omnium rerum, & per consequens vna erit intelligere alterius, nec tamen propter hoc vna erit nobilior alia, & ideo ratio non concludit.

Sed est considerandum, quod si debet concludere, oportet, quod addatur quod dictum est in corpore quaestionis, videlicet, quod vel illa duo intelligere erunt eiusdem rationis, vel alterius, & si alterius, est impossibile, quod sint eiusdem nobilitatis, & per consequens alterum erit nobilis- sima substantia. Si vero eiusdem rationis, tunc neutrum erit tota ratio quidditatiua subsistens, immo erunt duo indiuidua illius rationis: demonstratum est autem supra, quod prima substantia, non est indiuidua, sed est quidditas tota subsistens.

Ad secundum dicendum, quod illae duae intellectiones non haberent duo obiecta adaequata nam vna substantia esset intelligere sui & omnium, & alia similiter sui, & omnium, nec transiret in aliam intelligendo se, sed immediate, & super se, & super aliam.

Ad tertium dicendum, quod si ponerentur duae tales substantiae diligibiles in infinitum, aeque diligitur secunda, ac prima, sicut diligeretur a seipsa, & quod dicitur, quod vnumquodque caeteris paribus debet se plus diligere, dicendum, quod secundum hoc in diuinis Pater plus diligeret se, quam Filium. quamuis enim sint vnum in essen tia, & in omnibus perfectionibus, nihilominus di stinguuntur suppositaliter.

Et si dicatur, quod suppositum non ponit propriam amabilitatem, tunc habetur intentum: nam illae duae substantiae non distinguerentur in natura, sed in supposito, & persona, & si vltra dicatur, quod immo in natura indiuiduali, adhuc habetur intentum, quia indiuiduatio non addit aliquam rationem bonitatis ad naturam: & si dicatur, quod debet suum e sse plus diligere, & velle conseruari, eodem modo poterit dici, quod Pater debet suum suppositum plus diligere, & velle conseruare, quam suppositum Filij, quod est aperte falsum: & ideo di cendum, quod si caetera sunt paria, suppositalis, aut numeralis distinctio nihil facit, quod autem additur, an vna deberet frui alia, an vti, dicendum est, quod frui non ratione numeralis distin ctionis, sed vnitatis naturae, & idcirco non essent duo obiecta fruibilia.

Et si dicatur, quod ratio specifica, cum sit com munis, nec subsistens, non potest habere rationem fruibilis obiecti, dicerent Philosophi, quod falsum est. Nam nobilius est cognoscere quidditates, quam indiuidua, vnde dicunt primum prin cipium cognoscere quidditates rerum, nec tamen esset bonum, quo singula cognoscerent secun dum eos, vel dicendum, quod non est inconueniens, quod sunt duo diligibilia propter se, & per consequens, quod sint duo fruibilia. quod au tem additur, quod quaelibet beatificaretur bis, dicendum, quod non, nisi quaelibet esset tota ratio deitatis subsistens, pars enim deitatis non bea tificatur complete: & ideo ambae substantiae haberent rationem vnius complete beatificantis, propter quod si haec ratio, vel quaeuis alia concludit, tenet in virtute medij, de quo dictum est saepe, videlicet, quod nobilissima substantia debet esse tota quidditas subsistens.

Ad quartum dicendum, quod Commen. 3. Phys. negat ista, & in I. caeli, & mū. videlicet quod infinito non sit maius. dicit enim, quod hoc habet verita tem de infinito simpliciter, & ex omni parte, sed non de infinito secundum quid, nunc autem quaelibet de istis substantijs diceret rationem infinitam modo particulari, & idcirco non est inconueniens quod maius bonum essent duae, q́ vna sola: si autem diceret totam na turam infinitam substantialiter, & non modo particu lari, tunc quaelibet esset infinita simpliciter, & pro cederet argum. & ideo semper est illud addendum.

Ad quintum dicendum, quod caeli, & stellae sunt. conuenientes in specie, sicut dicit Comment. 2. cael. & mun. & tamen determinantur ad certum numerum. possibile est ergo, quod species plurificabilis, sit necesse esse, & tamen determinetur ad certum numerum indiuiduorum, sicut patet in stellis, nec occurrit, cur ita poni non posset in illis substantiis.

Ad sextum dicendum, quod ratio illa supponit primum principium habere causalitatem ef fectiuam, & idem supponit septima ratio. hoc au tem Philosophi non concederent.

Ad octauum dicendum, quod vbi est ratio plu rificabilis expectans, quod plurificetur, ibi est ra tio possibilis, & non necessaria, vbi autem iam est actu plurificata per necessitatem, ibi non oportet, quod sit aliquod possibile, immo purum necesse esse, sicut patet de personalitate, quae est actu plurificata in Diuinis.

Ad nonum dicendum, quod indiuiduatio significata fit per materiam quandam: indiuiduum autem abstractum non addit materiam quantum ad naturam specificam, sicut patet, quod quidam homo non dicit hunc hominem. cum ergo dicit Philosophus, quod omnis indiuiduatio fit per materiam, intelligit, quod fit per aliud a natura specifica, ideo ratio non concludit, nisi sic ratio intelligatur, quod forma abstracta a materia sub sistens in tota natura simpliciter plurificari non potest, vt dicebatur in positione.

Ad decimum dicendum, quod illae duae substantiae non superfluerent, nisi quaelibet esset tota quidditas subsistens.

Ad vndecimum dicendum, quod sic triangulus ex natura sua determinatur ad tres angulos, ac stellae ad certum numerum, sic non estt inconueniens, quod Deitas determinetur aed certum numerum, nisi quatenus est tota subsistens.

Ad vltimum dicendum, quod quaelibet ex illis duabus substantijs diceret perfectionem simpliciter, particulariter tamen, & cum additur, quod neutra esset Deus, dicendum, quod esset Deus particularis, propter quod, si debet ratio conclu dere, ex hoc procederet, quod Deus non est quid particulare, sed quidditas subsistens.

Responsio ad obiecta in oppositum. A D ea vero, quae in oppositum inducuntur, di AA cendum est. Ad primum quidem, quod en titas alicuius diuini numinis est per se nota, sed quid illud sit, relinquitur scientifice inquirendum. Ad secundum dicendum, quod de aliquibus arti culis fidei, potest haberi demonstratio, vel dicendum, quod Deum esse vnum, non est articulus fidei, nisi cum hoc, quod additur, Patrem omnipotentem, Creatorem caeli, & terrae.

Ad tertium dicendum, quod via motus ducit ad vnum finem, qui sit motor immobilis, & forma nobilissima omnium exemplaris, vt dictum est. Ad quartum dicendum, quod non est melius esse plures Deos, quam vnum, immo melius est esse vnum, qui sit tota Deitas ad subsistens. Ad vlt. dicendum, quod malum inquantum malum, non est aliquid positiuum, idcirco non requirit primum principium, a quo procedat, sicut finxit Anaxagoras, & seminauit Manichaeus, sed reducitur in defectum, & contingentiam agentium secundorum.