Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio S. Thomae parte 1. q. 14. art. 13.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt scientiam Dei, quam habet de futuro, non solum esse immutabilem, sed esse quoddam necessarium absolute, vnde cum dicitur: Deus sciuit hoc futurum, ergo hoc futurum erit; antecedens non est contingens propter respectum ad futurum, quia respectus ad futurum necessarius esse potest, nec est contin gens, quia est compositum ex nessario, & contin genti, sicut illud dictum contingens est: Sortes, est homo albus, quia futurum contingens non po nitur, nisi vt materia verbi, & non sicut principalis pars propositionis, cum dicitur: Deus scit ali quid esse futurum. vnde nec contingentia, nec ne cessitas sumitur ex futuro, sicut nec veritas, nec falsitas sumitur ex eo, quod materiale est in propositione: ita enim potest esse verum me dixisse hominem esse leonem, sicut me dixisse Sortem currere, vel Deum esse. vnde actus rationalis non distrahitur per materiam, super quam tran sit, vt patet, quia si dico nil, non distrahitur, quin dicam. nam dicere nil, est dicere. ergo nec diuina scientia ponitur contingens, quamnis transeat super contingens: actus quidem animae potest esse contingens, & tamen erit transiens seper ne cessarium, vt si video solem oriri, ortus quidem solis est necessarius, visio vero contingens. similiter scientia Dei est necessaria absolute, quamuis transeat super contingens futurum.

Opinio Scoti 1. sent. dist. 39. q. 5.

DIXERVNT quoque alij, quod praescientia Dei non est necessaria, quamuis sit immutabilis, & primum quidem patet, quia quando ali qua conuertuntur in veritatem, non potest vnum esse verum contingenter, & aliud necessario, quia ex ne cessario non sequitur contingens, vnum enim potest esseverum, aliud vero nō. sed velle animam antichristi fore, & scire eam futuram esse, conuertuntur, quia probatum est supra, quod anima Antichristi non est prius scibilis fore, quam sit volita fore. intel lectus namque omnino est neuter de omni futuro ante acceptationem diuinae voluntatis, & per consequens praescientia exigit determinationem voluntatis. ergo cum actus diuinae acceptationis non sit necessarius, sed contingens, & liber, alias vellet peus existentias creaturarum naturae necessi sitate; oportet dicere consequenter, quod prae- scientia omnis futuri non sit formaliter necessaria, sed contingens.

Secundum vero patet, non enim omne contin gens est mutabile, & per consequens non omne immutabile est necessarium. certum est enim, quod Sortem currere, quando currit, est immutabile, & tamen contingenter currit, quia non necessitatur sua voluntas ad currendum, immo libere, & contingenter determinat se ad cursum. sic ergo praescientia Dei est quoddam contingens in nunc aeternitatis, vbi non est successio, & propter hoc immutabilis est, sicut & immutabile, quin sit res immutabilis pro illo tunc, pro quo est. in toto ergo nunc aeternitatis immutabilis est, & tamen contingenter, non de necessitate absoluta, posita est in Deo ex praedetermina tione voluntatis, libere disponentis, quod tale futurum fiat, tale non fiat.

Opinio quorumdam aliorum.

DIXERVNT autem alij, quod praescientia Dei potest considerari quantum ad id, quod est, & sic est immutabilis, & necessaria necessita te absoluta, cum sit id ipsum, quod diuina essentia: vel potest accipi, quantum ad transitum super obiectum. non solum enim praescientia est aliquid in se, immo est transiens super futura. transitus ergo iste non est necessarius, sed contingens.

Quid dicendum secundum veritatem; & primo, quod propositio non est necessaria absolute: Deus scit aliquid esse futurum. contra primam opin.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub quadruplici propositione.

Prima quidem, quod licet Dei scientia sit necessaria absolute, tamen haec propositio non est necessaria: Deus scit, vel sciuit hoc, vel illud es se futurum, vtpote Petrum saluandum, & Iudam damnandum. nulla enim propositio falsa est necessaria. non est necessaria haec: Sortes est lapis, sed magis impossibilis. sed constat ex supradictis quod ista est falsa: Deus scit Antichristum ventu rum, vel quod erit; vel omne tale exprimens futuritionem, quia talis notitia est expectatiua, vnde propositio illa non est scibilis aliqua scien tia: Antichristus erit, quia non est vera, vel falsa. ergo non potest dici, quod hoc dictum necessarium sit absolute: Deus scit Antichristum futurum.

Et si dicatur, quod licet nesciat Antichristum sibi futurum, quia tunc sua notitia tenderet in distans, & in postterius, scit tamen eum esse futurum in ordine ad nunc praesens, quia nouit, quod posterius est isto nunc, non valet, quia actualitas Antichristi comparata ad aliquod nunc praecedens, indeterminata est omnino, nec scibilis: & ideo habitudo illa, seu futuritio non est quid scibile, & determinatum, propter quod non es concedendum, quantum ad proprietatem significati: Deus scit Antichristum futurum post illud nunc, quamuis concedi debeat, quod Deus habeat determinatam notitiam de actualitate contingentis, abstrahendo a futuritione, & a praesentialitate.

Quod praescientia Dei nullo modo potest esse contingens, immo est necesse esse formaliter cotra secundam opinionem.

SECVNDA vero propositio est, quod prescientia Dei nullo modo potest esse contiugens, immo est necesse esse formaliter. quandocumque enim aliqua sunt vnum, & idem, impossibile est, quod vnum sit necessarium, & reliquum contingens. sed praescientia Dei, quam habet de omni creatura, non est aliud, quam diuina essentia; quia non est aliud Des esse, & sapere, secundum Augustinum, ergo praescientia Dei erit aeque necesse esse simpliciter, & absolute, sicut diuina essentia.

Sed forte dicetur, quod praescientia aliquid connotat, videlicet creaturas per modum secundarij obiecti, licet autem diuina intellectio, quae non est aliud, quam essentia, sit necessaria in se formaliter, & etiam, vt transit super primum conceptum; non tamen, vt transit super obiecta secundaria; quia nullo modo actus exigit, aut dependet, nisi a primo termino. Sed si ita dicatur, non valet, ponendo sci⸗ licet, quod creaturae sint in diuino prospectu, tamquam obiecta secundaria, ab illo enim dependet aliquis actus, sine quo esse non potest, nec intelligi. sed diuina intellectio, quae est de creaturis, non potest intelligi, aut esse, nisi terminata ad creaturas, quia si detur oppositum, sequetur, quod Deus, terminando suum intuitum ad essentiam, potest apprehendi, vt intelligens creaturas, posito, quod apprehendatur, quod nulla creatura terminet suum intuitum; cuius oppositum isti dicunt, quamuis sit verum, vt supra dictum fuit: ergo si intellectio creaturarum intelligitur, vt transiens ad creaturas secun dario, & ibi terminata, necessario dependet, & coexigit eas; & per consequens transitus iste in creaturas ea necessitate necessarius est, qua diuina essentia. Est ergo considerandum, quod cumintel lectio creaturarum, & essentiae sit eadem & re, & ratione, vt supra declaratum est; est enim actus formaliter idem, & obiectum intuitumidem; necesse est dicere, quod praescientia, sicut & essentia sit formaliter necesse esse, nec ra tione connotati inest sibi contingentia; quia potest intelligi illud connotatum, vel per modum termini, in quem transeat intellectio, & sic non ponitur praescientia connotare futura aut intelligitur per modum termini denominati tantum, quia intellecta Deitate, omnis creatura aequipollenter dicitur intellecta, & sic ea necessitate, qua Deitas est similitudo subsistens omnium, necessarium est, quod omnia dicantur denominatiue intellecta, ipsa existente intuita: & ita denominatio, seu connotatio contingent tiam non inducet.

Nec valet motiuum secundae opinionis; quis non est verum, quod praescientia sit quid postes rius acceptatione voluntatis, aut sequatur eius determinationem: quia nil, quod sit essentiam sequitur voluntatem; nunc autem praescientia idem est, & re, & ratione, quod ratio Deita tis, vt supra dictum est de omnibus attributis nisi quod addit certum connotatum, ratione cuius non potest esse posterior voluntate; quia Deitas ea necessitate, qua est exemplar omnium, connotat omnia, tamquam scita ex sui cognitione. constat autem, quod est exemplar necessarium ex natura rei, non dependens in exemplando a deter minatione voluntatis, & ita nec in connotando.

Quod ponendo praescientiam immutabilem, ponitur necessaria, & quod necessitas, & immutabilitas idem sunt: immutabilitas absoluta est, necessitas absoluta, & conditio nata est conditionata, contra 2. opin.

TERTIA quoque propositio est, quod necessitas, & immutabilitas idem sunt, ita quod ponendo praescientiam immutabilem, necesse est eam ponere necessariam; quorum enim est eadem definitiua ratio, illa sunt eadem, cum definitio indicet esse rei; sed immutabile non est aliud, quam illud, quod non potest aliter sehabere. mutari enim est aliter se habere nunc, quam prius, vt patet 5. Physic. necessarium autem secundum Philosophum est illud, quod impossibile est aliter se habere, & de hoc magis visum est supra dist. 8. quaest. de immutabilitate, ar tic. 1. contra primam opinionem. Sed forte dice tur, quod immutabilitas, & necessitas differunt in hoc, quod necessitas excludit possibilitatem ad duo contradictoria successiue, & ad duo contradictoria simul, sicut patet, quod triangulum ha bere tres necessarium est; quia nec successiue, nec simul potest tres aequales non habere; immu tabilitas vero excludit possibilitatem, non ad contradictoria successiue, sed simul, sicut patet, quod Sortem sedere, quando sedet, est immutabile; quia contradictoria inessent simul: non ta men est necesse esse formaliter, immo est quoddam contingens, vnde reduplicatio, cum dicitur omne, quod est, quando est, necesse est esse; potest ferri ad subiectum sine hoc, quod feratur ad compositionem, vt sit sensus: omne, quod est, quando est, est quoddam necessarium, & sic non est verum, immo remanet contingens, vel potest determinare compositionem praeteriti ad subiectum, siue ferri ad praedicatum, vt sit sensus, quod omne, quod est, est necessarium esse, quando est, quia simul contradictoria esse non possunt, & sic est propositio vera: nec tamen verum erit, quod illud sit ens necessarium, sed im mutabile tantum.

Si vtique sic dicatur, non valet; idem est enim de immutabili, sicut de necessario. non enim Sor tem currere est quoddam immutabile simpliciter, sicut nec necessarium est: est tamen necessa rium, & immutabile cum ista determinatione; simultas enim contradictoriorum est impossibi lis, & non simultas est quoddam necessarium, sicut & immutabile; vnde decepti sunt sic dicen tes, quod putauerunt incommutabile ex suppo sitione, non esse necessarium ex suppositione, & assignauerunt diuersitatem inter necessarium absolute, & incommutabile ex suppositione, non attendentes, quod incommutabile simpliciter idem sit, quod necessarium simpliciter: & incom mutabile ex suppositione, idem, quod necessarium ex suppositione. Contingens ergo, vtpote Sortis sessio, relatum ad futurum est, ad vtrum- libet, positum tamen in actu, & transitus praeteritum incommutabile, & necessarium est: nec tamen tollitur, quin Sortes sedeat libere, quia libertatem non impedit necessitas immutabilitatis, cum libertas consistat in complacentia; quod enim fit complacenter, fit libere, vt dicebatur supra.

Quod nulla est distinctio dicentium, quod scientiaDei est necessaria in se, contingens vero ratione transitus super obiectum contingens, & futurum, contra tertiam opinionem.

QVARTA demum propositio est, quod non est competens illa distinctio dicentium, quod praescientia in se, quoad realitatem importatam, sit idem, quod diuina scientia; est tamen contingens, quantum ad transitum super obiectum. De ratione quidem scien tiae est transire super obiectum; non enim potest esse, nec intelligi, quin transeat super obiectum; sed nulla res potest esse necessaria, quin necessarium sit quidquid est de formali ratione, & conceptu illius, sine quo nec intelligi, nec esse potest. ergo non est possibile, quod scientia in se sit necessaria, quin etiam necessarius sit transitus super obiectum.

Et si dicatur, quod verum est de obiecto primario, vel secundario, non valet: tum quia super obiectum secundarium non transit, nisi denominatiue tantum; sicut pictura dicitur denominare pictum; denominans autem, si sit necessarium in se, est necessarium in denominando, vt patet, quod si pictura esset quid necessarium, semper denominaret pictum: tum quia intellectio creaturae non potest esse, aut intelligi sine creatura: & ideo eo modo, quo huiusmodi intellectio respicit creaturam, necesse est, quod necessario respiciat, vt si respicit, tamquam obiectum secundario terminans, necessario terminetur, si ve ro vt denominatum tantum, necessario denominet, & ita patet, quod iste transitus necessarius est.

Preterea: Talis transitus ad creaturas secundum istos, tamquam ad obiecta secundaria terminatus, non est dubium, quod est aliquid relatum. sed constat, quod nulla contingentia potest esse in relatiuo, quin sit in aliquo absoluto, cum non acquiratur relatio, absoluto non acquisito; ergo poni non potest, quod scientia Dei sit necessaria, quantum ad id, quod est absolute, contingens vero, quantum ad transitum.

Praeterea: Aut huiusmodi transitus fundatur super eodem absoluto, aut super alio; sed non potest dici, quod transitus super duo obiecta fundetur in alio, & alio absoluto: tum quia aliud, & aliud absolutum in Deo non est: tum quia illa absoluta essent contingentia, ex quo illi transitus contingentes essent. ergo necesse est, transitus istos fundari super eodem absoluto, & sic vterque erit necessarius, sicut & absolutum.

Praeterea: Si contingat huiusmodi transitus super opposita ad vtrumque esse, ita quod Deus ab aeterno potuit transire super Antichristi futu ritionem, & ipsam praescire, vel super eius oppo situm; quaerendum est de illa contingentia, cir- ca quid ponetur inhaerenter. aut enim circa Deitatem, cum ille transitus, quantum est ex se, posset inesse, vel non inesse: aut circa obiecta secun daria; quia licet transitus iste semper esset in di uina essentia; posset tamen terminari, vel ad illud, vel ad elus oppositum; sed non potest dari pri mum, quia tunc non esset Deus necesse esse for maliter, quantum ad omne contentum, vt sibi inhaerens; vnde haberet potentiam passiuam ad vtrumlibet, quod repugnat necessario in summo, cui est Deus.

Nec potest etiam dari secundum, quia manente transitu, semper intelligi oportet, quod maneat terminus, super quem transit etiam secun dario. ergo id, quod prius.

Sed forte dicetur, quod immo visio cadens super albedinem, potest manere eadem, quantumcumque substantia albi varietur, quae est obiecum secundarium, sicut patet de intuente hostiam in hora consecrationis; manet enim eadem visio, & tamen transit obiectum secundarium, scilicet substantia panis.

Non valet quidem, quia substantia habet rationem obiecti materialis, non obiecti secundarij, materiale quidem obiectum non perfecte cognoscitur, nec distincte; & ideo eius absentia non facit variationem in actu: non sic autem est de creaturis respectu Dei, quod modo materiali cognoscuntur, ita quod non perfecte, nec distincte.

Vlterius forte dicetur, quod absolutum intellectionis creatae, quod est species, potest separari ab actu repraesentandi, vt superius dicebatur, quod apparentia obiectiua, quae integrat rationem intellectionis, separari potest ab apparentia for mali, quae est ipsa species per absolutum intelle ctionis; & sic non est inconueniens, quod talis transitus obiectiuus contingens sit in Deo, dato quod essentia absoluta, in qua fundatur huiusmodi transitus, sit quoddam necesse esse.

Si vtique sic dicatur, non valet, quia in nobis habet hoc ortum ex limitatione intellectus, qui non potest ferri obiectiue in plura; & ideo species omnes existentes in intellectu, non possunt esse in actu repraesentandi simul, propter quod est in prospectu intellectus, nunc vna apparentia obiectiua, nunc alia: & dicitur acies cogitantis, siue intentio, quia non potest simul ferri in omnia, quamuis habeat simul species, & similitudines plurium esse limitatorum, non est autem sic in Deo, cum sit omnino illimitatus.

Et iterum in diuino prospectu non est, nisi vna apparentia obiectiua, scilicet verbum. crea turae enim non ponuntur in tali esse, vt supra probatum est, & ideo talis contingentia poni non potest in Deo circa apparentiam obiectiuam, & certe, si poneretur, non appareret, quin mutatio poni pos set, quia talis apparentia non esset inhaerens peita ti, sed obiectiue assistens: vnde sicut absque muta tione ponit Deus res in esse reali, & tollit, sic absque sui mutatione posset nunc creaturam aliquam ponere in apparentia obiectiua, nunc tollere, & essent volubiles cogitationes suae, & alternatae, quod est contra Aug. I5. de Trin.

Nec valet, quod aliqui dixerunt talem mutationem non posse poni in diuino prospectu, quamuis sit ibi contingentia propter nunc aeternitatis, quod indiuisibile est; contradictoria autem simul esse non possunt in eodem instanti, quamuis possint esse diuisim. nec valet vtique, quia in codem non permanente, non apparet, quin contradictoria possint esse, quia aequipollent pluribus, nūc transeuntibus. vnde si tota duratio anguli indiuisibilis sit, & tamen pluribus instantibus tem poris coexistat, non apparet, quin in illa duratione possint poni contradictoria pro diuersis instantibus temporis.

Et iterum contradictio esset ponere contingentiam in nunc aeternitatis; quia ponendo concontingentiam ponitur, quod contingens possit tolli; ponendo autem aeternitatem indiuisibilem, & vniformiter se habet, ponitur, quod non possit tolli.

Conclusio totius articuli.

SIc ergo patet, quod scientia Dei est quoddam necesse esse formaliter, non solum in se, sed absolute; immo quantum ad omnem transitum suum. non enim transit terminatiue, nisi super verbum, vel super essentiam constitutam in apparentia obiectiua; ille autem transitus non est contingens, sed quoddam necesse esse, sicut & ver bum; transit autem in creaturas denominatiue tantum: talis autem denominatio contingens esse non potest, posito denominante formaliter necessario.

Et si dicatur, quod secundum hoc indiget ali quid, quod est in Deo creaturis, saltem per mo dum, quo denominans indiget denominato; di cendum, quod id, quod denominat, denominato non indiget, sicut patet de pictura; inquantumvero denominat accipitur per intellectum cum denominato, seu connotato. Non est autem inconueniens, quod aliquis conceptus formatus a nobis de Deo, claudat in se Deitatem, & creaturam, vt denominatam, & per consequens, quod talis conceptus indigeat creatura apprehensa. vt connotata; quamuis sit impossibile, quod Deitas, vt est intellectio creaturarum, indigeat creatura posita in esse prospecto. & in hoc articulus primus finitur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Qualiter contingentia in rebus. opinio S. Thomae 1. sen. dist. 38. & parte 1.4.14. art. 13.

CIRCA secundum vero considerandum est, quod dixerunt aliqui contingentiam rerum ortum habere, non quidem a causa prima, cuius scientia necessaria est; sed potius ex conditione causarum secundarum. licet enim causa suprema sit necessaria, tamen effectus potest esse contingens propter omnium proximam contingentem, quia virtus causae primae recipitur in cau sa secunda, secundum modum causae secundae, sicut patet in floritione arboris, cuius causa remota est motio solis, proxima virtus generatiua plan tae: floritio autem potest impediri per impedimen tum virtutis generatiuae, quamuis motus solis inua riabilis sit. consimiliter ergo scita a Deo sunt contingent ia propter causas proximas, licet Dei scientia, quae est causa prima, necessaria sit

Opinio Scoti 1. sent. dist. 39. q. 5.

DIXERVNT quoque alij, quod contingentia rerum non potest habere ortum a causis secundis, si causa prima sit necessaria. vnde prima ratio contingentiae est in voluntate diuina, vel in eius actu, comparato ad alia a se, & quidem patet: tum quia nihil esset contingens in vniuerso; nam causa secunda non mouet, nisi inquantum mouetur a prima; causa autem prima necessario mouet, secundum sic ponentes. ergo causa secunda necessario mouebit; & sic omnis effectus, necessarius erit: tum etiam quia tolletur omnis causa secunda, pro eo, quod causa prima naturaliter prius mouet, quam secunda: in illo autem priori causabit necessario, & perfecte, cum sit infinitae virtutis; & ita in secundo instanti causa secunda nil causare poterit, nisi idem bis producatur, quod intelligibile non est: tum quia malum non esset in rebus, pro eo quod nulla perfectio possibilis haberi a toto vniuerso, vel ab aliquo speciali ente, sibi deficeret, quia causa prima, cum sit perfectissima, causaret in quolibet tantam perfectionem, quantam pos set effectus ille recipere, & ita nil debitum inesse alicui, deesset illi. sic ergo aliquid potest esse contingens, & ex parte causae primae, & ex parte causae secundae; sicut actus liberi arbitrij; aliquid vero ex parte causaeprimae, sed non causae secundae; & sic omnia sunt contingentia, quantum ad suas existentias, Deo excepto. caelum enim, & terra, & motus solis, ac stellarum, contigentes sunt, & subsunt diuinae voluntati; aliquid vero esse contingens, respectu causae secundae, & necessarium respectu cau sae primae, impossibile est, sicut probatum est, & similiter impossibile est, quod aliquid sit con tingens, & tamen non respectu primae, nec secun dae causae, qualiter autem prima ratio contingentiae possit esse in actu diuinae voluntatis declarantur ab istis ex iis, quae apparent in nostra voluntate. Est enim considerandum, quod quintuplex contingentia reperitur in voluntate nostra.

Prima quidem ad actus diuersos, vtpote ad velle, & nolle, & ad plures volitiones. haec autem contingentia imperfectionis est, posse scilicet actus diuersos.

Secunda vero est ad obiecta diuersa; voluntas enim nostra potest in diuersa volita; & hoc quidem perfectionis est, nisi quatenus potest in illa per diuersos actus. vnde si eodem actu pos set, magnae perfectionis esset.

Tertia vero est ad effectus diuersos. procedunt contingenter effectus ex imperio volunta tis, & haec contingentia praesupponit secundam. Quarta vero est ad diuersa volita successiue; quia pro diuersis instantibus, potest diuersa velle, & hoc est imperfectionis; quia mutationem includit.

Quinta vero est ad diuersa volita pro eodem instanti diuisim. in illo enim instanti, in quo volum tas fertur in aliquod obiectum, contingenter fer tur, ita, quod in eodem instanti posset velle op positum, alioquinnecessario vellet, & talis contingentia etiam perfectionis est, cum ponat libertatem respectu talis obiecti.

Sic ergo ad propositum, tres modos contin- gentiae, perfectionem importantes, Deo attribuendo, possumus dicere, quod diuina voluntas eodem actu fertur contingenter in omnia volita secundaria, quae sunt alia a se, non quae, successiue; quia in aeternitate successio non est, sed pro eodem instanti, quo fertur in vnum volitum, posset ferri in suum oppositum, quamuis non simul, ita quod haec potentia prior est naturaliter actu contingente, non tamen duratione. & ex hoc sequitur alia contingentia ad effectus oppositos; & secundum hoc patet, quomodo ratio contingentiae non repugnat diuinae voluntati; quia eodem actu immutabili fertur ab aeterno in aliquod volitum, quod efficitur ex tempore, in cuius oppo situm possunt etiam ferri ab aeterno; & ex hoc oritur contingentia rerum.

Quid dicendum secundum veritatem; & primo, quod contingentia rerum est quoddam per se notum, ita quod nec a priori, nec a posteriori potest per aliquid notius declarari.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub quadruplici propositione.

Prima quidem, quod contingentia multarum rerum, maxime earum, quae pendent ex libero arbitrio, est adeo per se nota, quod declarari non potest, nec a priori, nec a posteriori per aliquid notius. illud enim, quod immediate sub experientia cadit, per senotum est, nec indiget notiori demonstrante, sicut per se notum est, quod dici mus ista verba, quod non sumus in somnis, sed in vigilia, vt Commentator dicit in 4. Metaphy. & similiter per se notum est cuilibet, quod viuit, & est. hoc enim experientia docet. sed iis, qui exiguntur se elicere actus liberi arbitrij contingenter, per se notum est, quod talis contingentia est in rebus. vnde neganti huiusmodi contingentiam, sicut accidit de aliquibus, qui, cum fecerunt ali quid, aut dixerunt, imaginantur, quod ita fieri oportebat, ita quod dum sederunt, dicunt quod eos necesse fuit sedere, respondendum est, quod etiam dum illa dicunt, dormiunt, & decipiuntur: & ita vident in somnis; non enim magis est notum eis, quod non dormiunt, quam quod de necessitate non agant, sedcontingenter.

Praeterea: Cum negantibus per se notum non di sputandum est cum poenis: contingit enim hoc eis ex infirmitate, & debilitate iudicij, qui non curantur per rationes, & sic disputandum est cum negantibus contingentiam rerum, & asserentibus, quod omnia aguntur de necessitate; tales enim fustigandi sunt, dicendo eis, quod non potest aliud facere eos verberans, aut in ignem, vel aquam impellens, vt docet Auicenna, vt si reputent hoc absurdum, conuincantur confiteri, quod possibile est aliter eueni re: & ita contingentiam esse in rebus. ergo illud est per se notum.

Praeterea: Si a posteriori probaretur contingentia actuum humanorum, hoc esset, quia superflue ret consilium sollicitudo paenae, & persuasio ad bonum, & pene totum negot ium politi cum illud autem est minus notum, quam contingentia ipsa; omnis enim sollicitus, & consilians suppo nit, quod potest contingere ad vtrumlibet hoc, vel illud; puniens quoque, & praemians supponunt, quod potuit aliter euenire. non ergo potest probari contingentia a posteriori per aliquid magis notum, similiter nec a priori; quia contingentia est de primis differentiis entis, eo modo, quo ens differentias habet. est enim de con ditionibus generalibus, quia circuit omne praedicatum. non habet ergo aliquid prius, nec oportet, si necessitas est in rebus aliquibus, quod oppositum, scilicet contingentia, sit in rerum natura. ab aeterno enim fuit necessitas in primo principio, nec tamen fuit aliqua res contingens. vnde illud principium: Si vnum oppositorum est in natura, & reliquum, intelligi debet de possibili, non tamen de facto esse: si enim vna differentia possibilis est, & sua opposita est possibilis, etsi imperfectior sit; non opor tet tamen, quod si vna sit in actu, reliqua sit in actu. ergo· a Deo nota est contingentia, quod non potest per notiora probari.

Quod impossibile est res contingentes esse in ordine ad ctusas proximas, & necessarias in ordine ad diuinam scientiam, immo sunt vniformiter contingentes, & necessariae in ordi ne ad vtrumque. contra primam opin.

SECVNDA vero propositio est, quod impossibile est res esse contingentes per respectum ad causas proximas, & necessarias in ordine ad diuinam scientiam, immo sunt vniformiter necessariae, & contingentes per respectum ad vtrumque. res enim possunt accipi, vt futurae, vel vt positae iam in actu, sed ad quaecumque comparentur, iam positae in actu, necessariae sunt. res enim existens in ordine ad causam proximam, necessaria est, quia causa non potest non causare, vel causasse, ex quo effectus est in actu. si sic etiam ad diuinam scientiam comparentur res, necessatiae sunt. res vero, vt futurae, comparatae ad causas proximas, contingentes sunt, & similiter ad diuinam scientiam. non enim comparantur sibi, vt futurae, respectu ipsius, sed vt futurae in se ipsis, respectu instantis praesentis: vt sic autem, nescit eas Deus determinate, immo vt ad vtrumlibet possibiles. ergo vniformiter contingentes sunt, & ad vtrumlibet per respectum ad diuinam scientiam, & ad suas causas proximas.

Praeterea: Diuina scientia secundum istos non habet rationem causalitatis, respectu rerum, ni si secundum quod habet voluntatem coniunctam. sed secundum eosdem alibi Deus non vult de ne cessitate naturae alia a se, sed potius contingenter, ergo scientia non est causa necessaria rerum, cuius oppositum assumunt.

Est ergo considerandum, quod non fuit inten tio illorum, quin contingentia esset in rebus ex parte diuinae voluntatis, saltem quantum ad existentias, alias necessitate naturae creasset mum dum; quod est erroneum, & cuius oppositum isti dicunt, & ideo non intellexerunt, quod imponunt eis positores opinionis secundae, scilicet, quod Deus in causando sit causa necessaria, & quod contingentia sit in rebus ex causis secundis. in hoc ergo deficiunt primi, quod dicunt, res esse contingentes in ordine ad causas priximas: non autem in ordine ad diuinam icientiam, quamuis sint contingentes in ordine ad voluntatem.

Non valet autem exemplum de floritiones3 quia sol, & virtus plantae sunt elicitiuum priucipium respectu floritionis. non est autem sit de diuina scientia respectu futurorum, quia non ea elicit, sed exemplat.

Quod rerum contingentia non efficitur in rebus exvoluntate beneplaciti, aut ex aliquo actu intrinsece existente in diuina voluntate contra secundam opinionem.

TERTIA quoque propositio est, quod res contingentes non profluunt in esse, nec trahunt contingentiam effectiue ab aliquo actu intrinseco, existente in diuina voluntate, actus enim intrinsecus diuinae voluntati fertur simul in vtramque partem contradictionis, & non magis in vnam partem, quam in aliam. complacet enim Deus necessitate naturae, aeque in creatione mundi, sicut in non creatione, & aeque vult actu intrinseco, & e conuerso, quod patet, quia quicquid est possibile in Deo, est de necessitate in eo. nam in necesse esse, quicquid est posibile, est necessarium. constat autemquod Deus potest complacere, & velle non endi tatem mundi, saltem potuit ab aeterno, alioquis de necessitate mundum fecisset, & dum mundus non erat, suum beneplacitum non fuisset imple tum. ergo si potuit ab aeterno velle non entitatem mundi, actu intrinseco beneplaciti, & hodie de necessitate vult eam, alias posset aliquid esse in Deo, quod actu non esset Deus: & secundum hoc necesse est dicere, quod Deus non magis vult de aliqua contingenti, quod fiat, quam quod non fiat; sed placet sibi quodcumque fiat, nec desiderat plus vnum, quam aliud. sed manifestum est, quod a tali causa non potest determi natus effectus sequi, quia qua ratione vnum contradictorium sequeretur, eadem ratione sequeretur & aliud, & vtrumque simul; quod impos sibile est. ergo nullus effectus contingens produ citur ex determinatione diuinae voluntatis, sic quod illa determinatio sit aliquis actus intrinsecus, existens formaliter in Deo.

Sed forte dicetur, quod licet actus voluntatis diuinae possit esse ad opposita obiecta; nq est tamen in actu, nisi ad vltimum, & ita determinat se non ad alium actum, sed actum indifferentem ad obiecta contradictoria, determinat ad alterum obiectum, loquendo de obiecto secundario, non de obiecto primario; haec autem determinatio contingens est, quia pro eodeminstanti aeternitatis posset esse diuisim determi natio ad oppositum; postquam tamen determir natio facta est, mutari non potest. si vtique sic dicatur, sicut etiam secunda opinio ponit, nos valet quidem. determinatio enim illa actus ad alterum obiectorum est in Deo, & similiter doterminatio illa, quae posset se determinassead alterum, possibilis est poni in Deo, vel fuit po- ni possibilis ab aeterno; sed quicquid fuit poni possibile in Deo, est actu positum, alias non esset actus purus, cui nulla admiscetur potentia, nec esset Deus necessitas pura; quod erroneum est: ergo determinatio actus ad vtrumque obiectum est actualiter.

Praeterea: Numquam natura contingentis mu tatur in naturam necessarij, vt Commentator di cit 12. Metaph. sed secundum sic dicentem velle diuinum contingenter respicit vtramque partem contradictionis, ergo quam tumcumque determinetur ad alteram partem, determinatio ad aliam est sibi contingens, & nullo modo impossibilis, alioquin altera pars de contingenti transiuisset in necessarium. constat autem, quod nulla determinatio intrinseca est Deo possibilis, velcontingens; quin actu sibi insit de necessitate. relinquitur er go, quod actus determinatus sit ad vtrumquecontradictoriorum simul.

Praeterea: Vbicumque est contingentia, neces sario potest esse successio vtriusque partis contradictionis, & per consequens ibi possunt interuenire instantia diuersa; quia in eodem instanti non possunt inesse ambo contradictoria, quamuis enim Sortem non currere impossibile sit, dum currit; tamem in alio instanti possibile est ipsum non curre re propter naturam contingentiae: & ideo hoc ha bet contingentia ex natura sui, quod sit possibi le aliud instans.

Sed secundum modum istum dicendi actus diuinae voluntatis respicit contingenter vtramque partem contradictionis. ergo quantumcumque ab aeterno determinauit se, possibile erit poni aliud instans, in quo ad oppositum determinare se possit; & ita in aeternitate erit possibile aliud instans ex vi contingentiae, & per consequens, aeternitas alterius oppositi, & contingentia sibi repugnant: loquendo tamem de aeternitate immutabili, in qua non possit aliud nunc accipi, in quo possibile sit poni alterum oppositum contingens. vnde saluare immutabilitatem, posita contingentia, propter nunc aeternitatis; est saluare vnum repugnans per aliud, cum contingentia exigat in mensura contingentis aliud nũc esse possibile. & ita diuisibilitatem durationis; aeternitas vero sit omnino indiuisibile quid. Praeterea: Declaratum est supra, quod aeternitas non est aliquod nunc, nec mensura durationis, sed est quaedam necessitas essendi, connotans omne tempus factibile, aut imaginabile in infinitum: connotat, inquam, ipsum per modum abstracti, non per modum mensurae, sed necessitas essendi repugnat contingentiae, ergo aeternitas diuina, & aeternitas suae volitionis, aut determinationis ad aliquod obiectum, repugnat contingentiae cuicumque. vnde non potest esse talis immutabilitas propter hoc, quod duo contradictoria non possunt esse simul, sicut immutabile est, quod Sortes non currat, dum currit, non est enim aliquod nunc, aut aliqua simultas talis in Deo, sed aeternitas est necessitas essendi, connotans omne tempus; propter quod repugnantia est ibi imposibilitas simpliciter, non autem ex simultate.

Praeterea: Inintelligibile est, manente eodem actu voluntatis, cadente super vtramque partem contradictionis, aut possibili eadem, quod tran seat super vnam, & non transeat super aliam, sine aliqua variatione contingente in actu. quaerendum est enim, posito quod actus diuinae voluntatis sit determinatus ad creationem mundi, si fuisset ab aeterno determinatus, ad creandum, vtrum nunc esset aliquid in Deo, quod non sit. sed non potest dici, quod aliquid, quia secun dum hoc Deus careret aliquo, quod posset esse in eo, & esse Deus.

Nec potest dici, quod nihil; quia si nihil amplius est in Deo, quam si determinasset se ad non creandum. ergo determinatio ad non creandum est actu in Deo. constat enim, quod si determinasset ad non creandum, huiusmodi determinatio esset in Deo. ergo necesse est, quod actus voluntatis diuinae transeat de necessitate, & indeterminate super vtramque partem contradictionis.

Quod contingentia rerum in existendo habet ortum a voluntate operationis, siue a voluntate, prout accipitur pro operatione, quamuis contingentia compositionis, & diuisionis habeat ortum ex natura rei.

QVARTA demum propositio est, quod contingentia, & necessitas potest accipi, vel in essendo, vel in componendo, & diuidendo: in componendo quidem, & diuidem do categorice, haec est necessaria: Triangulus habet tres, & ista: Diameter non est commensurabilis costae; hypothetice vero, vt si sol est super terram, dies est: & per oppositum contingem tia est in propositionibus istis: Sortes est albus; vel si homo est, album est. huiusmodi autem con tingentia, vel necessitas ortum habet ex natura rei, & ex terminis, sicut patet. & secundum hoc possumus dicere, quod omnes actus liberi arbitrij, eliciti, vel imperati se habent contingenter, ad voluntatem: vel potest accipi contingentia, & necessitas in essendo, vel existendo, & sic solus Deus est necesssarius, & omnis creatura contingens. oritur autem haec contingentia; quia res non sunt a se, nec sunt ex aliqua determinatione intrinseca, existente in Deo, sed ex determinatione quadam extrinseca, quae appel latur operatio, sicut si ignis haberet in sua pote state non comburere, nunc quidem comb ureret, nunc vero non combureret, absque omni determinatione preuia existente in se. sic etiam po nentes voluntatem actiuam, habent dicere, quod ipsa, vt actiua existente penitus indeterminata, se ipsam determinat, vt passiua, absque omni determinatione praeuia sui ipsius, vt actiua: sed de hoc amplius inquiretur in tractatu de voluntate. Est ergo considerandum, quod in Deo debet intelligi duplex necessitas, & vna contingentia, respectu productionis creaturarum.

Prima quidem necessitas, quod eodem actu, quo vult suam essentiam, vult creaturas, non solum quoad essentias, sed quoad existentias earumdem, non quod desideret earum existentias, sed complacet in eis.

Secunda vero, quod eodem actu vult vtramque partem contradictionis sub indifferentia, & inde terminate, vt quod mundus sit, vel non sit. ori tur autem tunc tertio contingentia, quod cum indeterminata sic voluntas Dei ad vtramque- partem contradictionis, operatio Dei, per quam attingit creaturas, omnino contingens: quia non est aliquid in Deo, per quod determinetur ad operandum, vel non operandum, sed est in sua potestate vtrumque, quod operatur, vel non non operatur, absque hoc, quod intrinsece determinet se, quia nulla talis intrin seca determinatio est possibilis, quin esset neces saria, quia id ipsum, quod Deus, & ita contingentia, quam habet creatura in essendo, oritur non ex contingentia intrinsecae voluntatis, sed cuiusdam extrinseci, scilicet operationis, quae appellatur voluntas signi, vt magis inferius apparebit.

Potest autem ex praedictis concludi, quomodo non est vera opinio dicentium, quod Deus cognoscit existentias futurorum, cognoscendo determinationes voluntatis suae; supponunt enim isti determinationes intrinsecas in diuina voluntate; cum tamen vnico actu simplici, & incommutabili, ac necessario, indeterminate complaceat in vtraque parte contradictionis. in hoc ergo 2. art. finitur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

An immutabilitas diuinae praescientiae infallibiliter inducat euentum immutabilem omnium futurorum. opi. S. Tho. vbi supra.

CIRCA tertium autem considerandum est, &quod immutabilitas diuinae praescientiae vi detur imponere necessitatem rebus futuris, pro eo quod necessario sequitur: si neus praescit hoc esse futurum; ergo illud erit. constat enim quod haec consequentia necessaria est, antecedens autem videtur necessarium. ex quo supponitur, quod Dei scientia immutabilis sit, & ita consequens erit necessarium, & eueniet de necessitate.

Dixerunt ergo aliqui, quod antecedens, & consequens sunt hic necessaria, quando enim in antecedente ponitur aliquid pertinens ad actum animae, consequens est accipiendum non secundum esle, quod in se est, sed secundum quod est in anima, vtpote si dicam, quod, si anima intelli git, illud est immateriale: intelligendum est, quod illud est immateriale, secundum quod est in intellectu, non secundum quod est in se ipso: & similiter si dicam: Si Deus scit aliquid, illud erit consequens; intelligendum est, prout subest diuinae scientiae, scilicet, prout est in sua praesentialitate, & sic necessarium est, sicut & antecedens, quia esse, quod est, quando est, necesse est esse, vt dicitur 1. Perier. sic ergo consequens est necessarium, inquantum scitum a Deo, non autem in se ipso.

Sed hic modus dicendi stare non potest. omnis enim propositio scita, est vera, prout est scita, sed haec propositio: Hoc erit, est de futuro, & vt sic conceditur ab istis, vt a Deo scita: dicunt enim, quod Deus scit, quod hoc erit, ita quod hoc antecedens est necessarium: Deus sciuit hoc futurum; ergo haec propositio est necessaria, & vera. Hoc erit futurum, quia vt sic concesserunt, quod subest diuinae scientiae: vnde concedendo, quod futurum non subest cognitioni diuinae, nisi in sua praesentialitate, habuerunt negare hanc propositionem: Deus sciuit, vel scit hoc esse foturum, vel quod hoc erit: alioquin sihaec propositio est scita: Hoc erit, de necefsitate est vera & immutabilis, & per consequens futuritio rei est immutabilis, & non solum sua praesetialitas.

Praeterea: In quacumque propositione ponitur aliquid pertinens ad actum animae, cosequens accipiendum est, secundum quod estin ani ma, vt isti dicunt. sed futurum contingens estis diuino intellectu in sua praesentialitate reali, secundum quod ipsi dicunt; ergo concedi non debet consequens de futuro: scilicet: Antichristuserit; quod tamen ipsi concedunt.

Praeterea: Ex notitia attingente rem, vt praesetem potest inferri res esse in praesenti, & similiter ex scientia, quae attingit rem, vt praeteritam, potest inferri, quod praeteriit; & ex illa, quae attingit rem, vt futuram, potest inferri, quod erit. vnde sequitur: Video Sortem sedere, ergo sedet, quantumcumque ibi sit actus animae, & sequitur Vidi Sortem sedere, ergo sedit. vel: Videbo sedere, ergo sedebit. & secundum illos Deus videt futurum in sua praesentialitate; ergo sequitur, quod futurum est in praesenti, non solum inprysenti videntis, sed in praesenti proprio, sicut sequi tur: Video Sortem sedere in sua praesentialitate, ergo praesentialiter sedet in se. vnde si Deus ab aeterno vidisset Sortem sedentem in sua praesentialitate, sequeretur, quod ab aeterno praesentia liter sedisset in se ipso.

Nec valet exemplum; secus est enim, quando accipitur res, super quam cadit actus anime, & quando accipitur aliqua propositio: secus est etiam, cum accipitur aliqua propositio de praesenti, praeterito, vel futuro. vnde impossibile est, quod scientia, cadens super hanc propositionem: Hocerit, sit necessaria, & vera, quin haec propos. sit ne cessaria: noc erit, aut est. vnde in proposito, si haec esset vera scientia: Lapidem esse immaterialem, de necessitate sequeretur, quod lapis esset immate rialis in se; cuius ratio est, quia esse, quod accipitur in propositione, significat veritatem, seci dum quam oportet conformari scientiam ui scitae in se. vnde nullus concedit, quod haec sit ve ra scientia, triangulum non habere tres: licet non habere tres, competat triangulo, vt habet essein intellectu falso. ad hoc ergo, vt sit intellecus verus, oportet, quod in se triangulus non habeat tres. non est ergo simile, cum dicitur: Ani ma intelligit aliquid, & illud est immateriale, quia non dicitur, quod intelligat illud esse immateriale, sed in proposito dicitur, quod Deus scit Antichristum futurum.

Opinio S. Bonauenturae 5. sent. dist. 38. 4. 1ant.

PROPTEREA dixerunt alij, quod aliudes necessitas consequentiae, siue ex suppositione, quod idem est, & aliud necessitas conseques tis, siue necessitas simpliciter, verbi graetia: oo mo currit, ergo mouetur: necessariuum est, quod homo moueatur, si currat, necessitate scisicet consequentiae, & ex suppositione, non tamensimpliciter, & absolute. sic ergo omnia futura sunt necessaria, necessitate consequentia, suy ponendo, quod Deus praesciuit. ex hoc eniijse quitur, quoderunt, in se tamen, & absolute sunt contingentia.

Sed hic modus dicendi non euadit difficultatem; quandocumque enim suppositio est immutabilis, & ineuitabilis per quodcumque consilium, si sit necessaria consequentia, impossibile est, quod consequens ne cessarium ex tali suppositione sit euitabile, quocumque consilio, aut sollicitudine, vel conatu; sed haec suppositio, immutabilis est, & ineuitabilis, scilicet, quin Deus sit praescius futurorum, nec oportet ad tollendum praescientiam, consiliari, aut sollicitum esse. ergo consequens, quod infertur de necessitate, quantumcumque remaneat contingens, erit tamen ineuitabile, & erit fatuum sollicitum esse de aliquo futuro, quia nil potest mutari, siue hoc sit propter necessitatem consequentiae, siue consequentis.

Praeterea: Quandocumque consequens est necessarium ex suppositione, si antecedens est necesarium absolute, consequens est necessarium absolute, vt si ponatur, quod Sortes sit homo, sequitur, quod sit animal necessitate absoluta; quia quod supponebatur, erat necessarium abso lute. probatum est enim, puod dicitur: Scientia non est quid contingens, sed quoddam necessarium. ergo si ex illa infertur euentus futurorum, oportet, quod sit necessarius necessitate absoluta.

Opinio Riccardi in 1. Sent. dist. 39. art. 1. q.6.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod necessitas duplex est; quaedam enim est causata, vt: Necesse est diem esse, si sol est supra terram; & haec necessitas ex parte causae praecedit rem, & facit eam esse, alia vero est concomitans, quae nihil cogit esse, vt: Necessarium est, si video te currentem, quod curras; non quod mea visio causet cursum. si ergo praescientia non ponit necessitatem in rebus, sic quod eam causet, sed quia concomitatur: & est exemplum ad hoc de specu latore, qui ea, quae aguntur in via, intuetur, & tamen, qui vadit per viam non videt illos, qui post eum veniunt, nec propter hoc speculator, necessitatem imponit illis, quae fiunt in via.

Sed nec iste modus difficultatem euadit; de his enim, quae sunt necessaria necessitate conco mitante, non oportet sollicitari, aut in oppositum conari, quia nil immutaretur. si enim video te currentem, stante visione, non oporret sollicitari, vtrum curras, vel non curras, sed praescientia diuina semper stat, & immutabilis est: si ergo euentus futurorum concomitanter sunt necessarij, non oportet sollicitum esse de eis.

Opinio Scoti 1. Sent. dist. 39. q. 5.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod aliud est contingentia, aliud vero immutabi litas: licet enim pars futuri contingen tis, quae eueniet, determinata sit a diuina voluntate, & per consequens in praescientia; nihilominus voluntas Dei, & praescientia contingens est, quamuis sit immutalis; & ideo euentus futu rorum contingens est, non necessarius, quamuis sit determinatus; nec propter hoc tollitur consilium, quia non est determinatus necessario, sed tantummodo contingenter: & ideo potest con- tingenter euenire oppositum, quamuis numquam eueniat.

Sed nec iste modus euadit; in omni enim consequentia necessaria, si antecedeus est immutabile, consequens est immutabile. sed ex diuina voluntate, & praescientia sequitur, quod sit determinatus euentus rerum, voluntas autem, & praescientia immutabiles sunt; ergo euentus rerum immutabilis erit. frustra autem sollicitatur aliquis, aut consiliatur de eo, quod mutari non potest. vnde aeque stultum est sollicitari de immutabili, sicut de necessario, quia idem sunt, vt supra dictum est.

Opinio quorumdam.

ET ideo dixerunt alij, quod praescientia Dei non imponit necessitatem euentui futurorum, quia sicut scit aliquem peccaturum, sic scit, quod per voluntatem, & liberum arbitrium peccabit; & sicut scit effectum contingentem, quem aliquis faciet, ita nouit, quod mediande deliberatione, & consilio faciet; & quod illi, qui saluabuntur, per orationes, ac diligentiam, & sollicitudinem saluabuntur; & ita non tolluntur consilia, nec conatus ex praescientia diuina, quia totus processus cadit sub ea. & haec videtur intentio Augustini de praedestinatione Sanctorum, & Anselmi de concordia praescientiae, & liberi arbitrij.

Sed nec iste modus dicendi sufficere videtur; quia secundum hoc totus processus, & decursus euentus futuri cadit sub Dei praescientia. quare non est minor difficultas, respectu totius decursus, quam respectu vnius effectus, praecisesumpti. vnde dicetur, quod Deus praeuidit, quod iste sollicitabitur, ille non: & ita immutabileest, quin ille sollicitetur, & ille non: hoc autem facto tollitur persuasio. non oportet enim persuadere isti, quod sollicitetur, quia faciet sine hoc; nec illi, quia praeuisum est, quod non sollicitabitur. vnde patet, quod remanet difficultas.

Opinio quorumdam aliorum.

ET idcirco dixerunt alij, quod circa eandem rem stat simul necessitas suppositionis, & contingentia simpliciter, sicut Sortes dum currit, necessario currit ex suppositione; & tamen suum currere est liberum, & contingens: necessarium autem ex suppositione potest sciri infal libiliter, dato quod non sit simpliciter necessarium, sicut patet in cursu Sortis, dum currit. sed manifestum est, quod Deus potest scire existentiam futuri contingentis ex suppositione; a cau sa namque impedibili, & simpliciter contingen te, supponendo, quod non sit impedita, sequitur effectus infallibiliter, & necessario, necessitate praedictae suppositionis. Intellectus ergo di ninus, qui non solum nouit causam futuri contingentis secundum se, sed nouit perfecte concursum omnium eorum, quae possunt impedire, vel non; & quae impedient, vel non impedient; & quae etiam determinabunt liberum arbitrium nostrum, vel angeli, & quae non; cognoscit esse futurum, necessarium quidem ex suppositione; & ita infallibiliter cum hoc, quod remanebit simpliciter contingens. ergo praescientia Dei non tollit contingentiam simpli- citer a rebus. sunt autem ad hoc exemplum de eo, qui sciret aliquam constellationem, quae facit herbam florere propter suam caliditatem; ex motu autem corporis caelestis superuenit constellatio, quae sua frigiditate impe dit herbam, ne vltra floreat. si ergo esset aliquis, qui sciret omnes constellationes, sciret quis effectus est, qui impedietur, & qui eueniet.

Sed iste modus dicendi deficit in tribus. Primo quidem difficultatem non tollit; necessarium enim ex suppositione, & si sit contingens simpliciter, est tamen immutabile, & omnino ineuitabile, stante praedestinationis suppositione. sed ab aeterno stat & immutabiliter praescientia causarum, & omnium, quae concurrunt ad ipsum effectum futurum, & nouit immutabiliter, quod omnia sic concurrent; ergo consiliari non oportet de eo, quod mutari non potest.

Secundo vero deficit in eo, quod ait, Deum scire omnia, quae possunt determinare liberum arbitrium, & quae determinabunt; petunt enim principium, quamuis enim appareat, quod nouit omnia, quae possunt determinare: tamen non patet, quomodo nouit, quod actu determinent; aut enim hoc nouit, cognoscendo liberum arbi trium, aut cognoscendo illa, quae possunt determinare. sed non potest dari primum, quia liberum arbitrium, identitatum est ad vtrumlibet, & ita non potest, quantumcumque sit cognitum determinate ducere in notitiam actualis determinationis. similiter etiam non potest dari secundum, propter eandem causam; quia omnia determinantia possunt determinare, & non determinare. ergo nihil est dictu.

Tertio quoque deficit in exemplo, quod ponit; non est enim simile de euentibus naturalibus, quae subsunt causalitati caelesti, & de actibus liberi arbitrij, quae non subsunt alicui extrin seco determinanti: illi quidem sunt necessarij in ordine ad concursum causarum; isti vero sem per liberi sunt, & contingentes. quare illi scibiles sunt cognoscenti generaliter totam causalitatem caelestem; isti vero scibiles non sunt propter cognitionem quarumcumque causarum, cum non determinentur ab aliqua causa, sed im media te procedant ex arbitrij libertate.

Opinio multorum, & videtur oriri ex dictis Magistri in littera.

QVOCIRCA dixerunt alij, quod haec propositio conditionalis: Si Deus nouit aliquid futurum, illud eueniet, vel ista: Praescitum necesse est fieri, potest intelligi vel sub sensu diuiso, & sic propositio est falsa, quia nec necessarium fuit praesciri, nec necessarium fieri; vel po test sumi sub sensu copulato, & sic est vera, quod scitum, stante praescientia, necesse est, vt fiat, sicut & propositio illa distinguitur: Album potest ese nigrum; est enim vera in sensu diuiso, falsa vero in sensu composito: oppositum autem est in proposito. Sed nec iste modus euadit, quia senper stat suppositio, & sensus compositus. immu raiule enim eit hodie: quin sit praescius Deus, & per cosequens immutabile erit, quin eueniat: & qui vellet conari ad oppositum, deberet conari ad immutandam diuinam praescientiam, & eius in- tuitum, de quo consiliari vanum est, & supesluum. ergo id, quod prius.

Quid dicendum secundum veritatem, & prino, qui haec difficultas non oritur ex diuina praescientia, nisi quatenus creditur, quod ex ea propositio de futuro formanda, sit vera.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub quadruplici. propositione.

Prima quidem, quod haec difficultas nos oi tur, nisi quatenus putatur, quod propositio fo manda de euentu futurorum, habeat ex diuina pra scientia, quod sit determinate vora, aut deur minate falsa, illud enim, quo circunscripto, a huc sequitur euentus immutabilis omnium futurorum; alio tamen dato, non videtur inferre euitum immutabilem, nisi ratione alterius, quodda tur. si enim se ipso inferret, & ex propria ratione, inferret vtique, omni alio circumscripto, & eo circumscripto, aliud inferret. sed manifesti est, quod circumscripta Dei praescientia, & omni intuitu contemplante futura; si tamenpropositio formanda vel a casu, vel quomodocumque de futuro contingenti, sit determinate vera, euentus illius est necessario immutbilis. si enim haec est vera: Sortes erit in tli instanti; de necessitate immutabiliter fic erit: vnde sequitur (& est consequentia necessaria, ex veritate propositionis) positio sui significati pro illo instanti, pro quo enunciatur, quia si ponitur significatum, propositio non fuit vera: & patet necessitas consequentiae per regulam positam primo prior. quia oppositum consequentis, non stat cum antecedente, non stantenim fimul, quod Sortes non legat cras in tertiis; & per hoc sit vera: Sortes cras leget in tertiis. si enim noa leget, non est vera; sic ergo dato, quod nullus intellectus sit, qui sciat, an sit vera, vel falsa, sed casualiter proferatur; nihilominus, quod si propositio vera sit, immutabilis est eueutussignificatus per eam. ergo praescientia nil facit, nisi quatenus creditur, quod det propositionibus istis determinatam veritatem.

Praeterea: Philosophus primo Periermenias, de sola determinatione veritatis. & in propositione de futuro contingenti, demonstrat, quod omnia eueniant ex necessitate, nec oportebit consiliari, aut negociari, & hoc siue aliquis dicat propositionem, siue non dicat; quit propter nostrum affirmare, vel negare, nil mutatur in re, & est sua ratio potissima; quia si quod est album nunc, fuit primo verum dicere, quoniam erit album; semper fuit verumdicere ab aeterno, si esset, dicens: Ens sempiternum immutabile est. veritas autem immuta bilis esse non potest in propositione, nisi siguificatum sit immutabile in essendo. significatum autem talium propositionum est, quod res talis, vel talis eueniat. ergo de necessitate eueniet, siue dicatur propositio, siue non dicatur, & similiter siue intelligatur, siue nonintelligatur: quia ex hoc nil mutatur in repraescientia ergo non imponit necessitatemasi cum ea stet, quod propositio de futuro contingenti non sit determinate vera.

Praeterea: Propositio de futuro contingenti existente nec vera, nec falsa, quocumque alio po sito, manifeste patet, quod non sequitur immu tabilis euentus rei; detur enim, quod euentus rei sit immutabilis, sequitur statim, quod propositio enuncians illum euentum, sit determinate vera, detur ergo, quod non sit determinate sequitur statim, quod euentus non est determinatus, sed ad vtrumlibet, & indeterminatus. ergo diuina praescientia, vel aliud quodcumque, cum quo stare potest, quod talis propositio nec sit vera, nec falsa, nullam determinationem, aut euentum immutabilem dabit futuro contingenti.

Quod non est alia via ad tollendam antiquam querelam de praescientia, nisi negando, quod det determinatam veritatem propositioni de futuro contingenti.

SECVNDA vero propositio est, quod quaestio de praescientia, de qua dicit Boetius 5. de consolatione, quod est vetus, & antiqua quaere la, quae a Tullio circa diuinationem vehementer est agitata, mihique ipsi res diu multumque quaesita, nec ab vllo hactenus satis diligenter, ac firmiter expedita; haec vtique quaestio non aliter solui potest, nisi dicendo, quod praescientia non dat propositioni de futuro contingenti, quod sit determinate vera; & ita soluitur de facili omnis ratio, per quam infertur euentus immutabilis futurorum. si enim dicatur, quod Deus scit aliquid esse futurum, aut quod aliquid erit, ergo de necessitate illud erit; oportet negare antecedens. ista enim est impropria: Deus scit, quod Antichristus erit; & in sua proprietate falsa. haec enim propositio: Antichristus erit, non est scibilis ab aliquo intellectu, quia non est in se nec vera, nec falsa; scientia autem verorum est. non scit ergo Deus, si Antichristus erit, secundum proprietatem istius propositionis: adhuc si assumatur de praesenti: Deus scit, quod Antichristus est, ergo erit, antecedens est falsum, ergo consequentia nulla. similiter si dicatur: Deus scit, quod Antichristus fuit; ergo erit nulla. cum ergo non possit aliqua propositio formari alicuius temporis, super quam cadat diuina praescientia, quae possit poni pro antecedente ad inferendum euentum futurorum: manifeste patet, quod Dei praescientia non impedit contingentiam eorum, si enim necessitatem imponeret, aut imponeret causando eam, aut concomitando, & inferendo eam, constat autem, quod non causat, sicut nec visio sessionis Sortis causat ipsam sessionem, nec etiam infert, vt declaratum est. ergo nullo modo contingentiam tollit.

Est ergo considerandum, quod ex inopia eloquij humani, quod exprimere non potest, nisi per propositionem alicuius temporis praesentis, praeteriti, vel futuri, quod capit, vel ex conditione intellectus nostri, qui semper est cum continuo, & tempore, vt Philosophus dicit in tertio de anima; oritur perplexitas istius quaest. & hoc expresse dicit Boet. 5. de consol. cum ait, quod huius caliginis causa est, quod humanae ratiocinationis motu ad diuinae praescientiae simplicitatem moueri non potest: & si vllo modo cogitari queat, nihil prorsus relinquetur ambigui. cogitemus ergo, quod diuina scientia adeo simplex est, quod non distenditur pro tempore, vt sit expectatiua futuri, aut memoratiua praeteriti, aut intuitiua praesentis: sed omnino abstrahat ab istis, vt dicebatur supra; tunc manifeste apparebit, quod non infert suum cognitum, nec vt futurum, nec vt praesens, nec vt praeteritum. vnde nullo modo potest aliqua consequentia co gitari intra scientiam Dei, & euentum futuri; nec eti am potest dici, quod Deus sciat, quid erit futurum in posterius, quia tunc respiceret illud, vt distans: nec etiam quod sciat, quid actu est, quia tunc respiceret, vt praesens: propter quod dictum est, quod huiusmodi propositiones sunt falsae secundum proprietatem sui significati: sed per eas intendimus exprimere, quod Deus non aliter nouit rem aliquam positam in actu, quam nouit ab aeterno, quod esse non posset, si sua scientia praecederet, aut distaret ab actualitate rei. nam in illa praecessione, aut indeterminata esset, aut si determinata, necessario rem, vt futuram inferret, nec est etiam simultanea cum actualitate, quia dum actualitas non esset, scientia non esset, quod falsum est. ergo simpliciter abstracta ab omni eo, per quod inferret euentum futuri contingentis. nil enim retinet amplius, nisi quantum actualitas contingentis posita tribuit tempori praeterito. constat autem, quod non tribuebat sibi determinationem aliquam, vt esset verum, quod erit, sicut apparuit in quaestione praecedenti in vltimo articulo; hoc enim dependet ex ijs, quae dicebantur ibi.

Quod praescientia non plus ausert consilium, & conatum humanum, quam actualitas contingentis, postquam est posita, abstulit, quin esset ante consiliandum.

TERTIA quoque propositio est, quod per istam viam saluatur omne consilium, & humana sollicitatio de futuris, quia non plus tollit consilium, quam actualitas posita abstulit, quin esset ante consiliandum propter determinationem, quam habet, dum actu posita est. constat enim, quod sessio Sortis, quando posita est, habet determinationem, nec tamen illam transfundit in antea, siue in tempus praecedens; immo fuit penitus indeterminata, & ad vtrumlibet pro toto tempore praecedenti, & ideo consiliari potuit, & solicitari Sortes, an esset currendum, vel non currendum; sedendum, vel non sedendum. sed manifestum est, quod Dei scientia non maiorem determinationem dat huiusmodi sessioni pro tempore praecedenti. si enim daret, hoc esset, quia praecederet actua litatem, & in illo termino, quo praecederet, esset scientia determinate vera, & per conse- quens actualitas scita esset determinata. tollatur ergo, nec praecedat scientia, tunc non habebit ex natura scientiae actualitas sessionis, quod sit determinata pro aliquo nunc praecedenti: er go nec habebit, quin de ea possit, & debeat esse consilium, & sollicitus conatus. Praeterea: Illa scientia non aufert consilium, aut sollicitudinem, vel conatum respectu futuri, cui nulla propositio opponitur, nisi illa, quae negat rem esse, quando est. propter hoc enim tolleret conatum; quia haberet oppositam propositionem, cuius significatum non posset poni in actu, manente inscitia in sua veritate, si autem nullum habet oppositum, nisi quantum habet actualitas rei, quando est posita, non plus impediet consilium, quam actualitas impediuit; quicquid enim eueniat, non discordabit a scientia, nec sicut pro praecedenti tempore, quicquid eueniret, discordabat cum actualitate iam posita. stant enim haec duo simul, scilicet quod haec actualitas modo sit posita determinate, & tamen quod heri aeque suum oppositum poni potuit, sicut ipsa. vnde non erat superfluum consilium, nec conatus. sed manifestum est, quod diuinae praescientiae nihil est oppositum, nisi quantum est oppositum actualitati rei, dum est; ipsa enim abstracta est ab omni praeteritione, & futuritione, & indistanter ab actualitate rei, & per consequens non plus respicit instantia prae cedentia actualitatem, quam actualitas respiciat. quicquid ergo eueniat in futurum, non discordat a praescientia, sicut nec ab actualitate iam posita, discordat aliquid, quod esset heri venturum. ergo diuina praescientia consilium non excludit.

Et si dicatur, quod actualitati iam positae non re pugnat aliquid, quod erat heri venturum, videlicet oppositum ipsius actualitatis, dicendum, quod heri non erat aliquid venturum, vel futurum determinate; non enim plus erat ventura actualitas, quam eius oppositum, sed cum disiunctione erat venturum vel hoc, vel illud. quare non repugnabat, quod erat heri venturum, isti actualitati iam positae, & eadem ratione nec repugnabat diuinae praescientiae. vnde patet, quomodo ista non est propria: Deus scit, quid est futurum, vel venturum; quia nihil est determinate venturum, vel futurum; sed tantum sub disiunctione hoc, vel illud. & hoc vtique Deus scit, scilicet hoc, vel illud, affirmatio, vel negatio est ventura, sed determinate nescit, quod affirmatio sit ventura, quia nec est ventura determinate. Deus autem scire non potest, quod non est, alias sciret falsum.

Conclusio istius Articuli.

EX praedictis colligi potest pro conclusione, quod difficillimum est modum conuenientem adhibere, quo exprimatur illa notitia, quam Deus habet de futuro, quia nulla res est futura, nisi disiunctiue, scilicet quod res, vel suum oppositum est venturum: similiter nec proprie dicitur, quod actualitas futuri, quae ponitur, co- gnoscitur a Deo; quia supponitur, quod illa. actualitas sit futura, aut ponenda. non est autem, nisi cum disiunctione, ipsa scilicet, veleius oppositum: & breuiter, nulla propositio, in qua ponatur aliquid pertinens ad futuritionem, erprimit proprie diuinam praescientiam, immo est falsa in sua proprietate: sed si dirigatur mentis aspectus ad aliquam rem, positam iamin. actu, quae prius fuit contingens, nec magis vertura, quam suum oppositum; possumus dicere, quod illa fuit aeternaliter nota Deo, notitia non distante, nec praecedente. & ideo improprie etiam dicitur, quod fuit, non quod illud praecessionem quandam notitiae importat. vde patet, quod omnino deficit intellectus noster intuitiuus in apprehensione, quomodo Deni absque omni praeteritione, & praecessione scientiae, nouit actualitatem iam positam; & tamen non de nouo, sed ab aeterno. semper enim intellectus immiscet praeteritionem, vel futuritionem, & exprimit cum propositionibus, praeteritionem, vel futuritionem includentibus. Er quibus incompetenter adiunctis, velit nolit, quicumque intelligens diuinam scientiam, paralogizabit se ipsum, faciendo non cansam. non enim diuina scientia infallibilis, & certa, abiahens ab omni futuritione, infert aliquam parte contraditionis determinate esse venturam, sed hoc infert futuritio falso apprehensa a nobis, vel potius false adiuncta, & opposita ex nostro modo intelligendi. & in hoc articulus tertius terminetur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

An contingentia rerum excludat mmutabilitatem diuinae praescientiae opinio quorumdam.

CIRCA quartam considerandum, quod ali- qui dixerunt Deum posse non praescire, quod praescit, & etiam praescire, quod non praenouit, loquendo de scientia visionis, per quam cognoscuntur possibilia fieri, quae fient; ista enim se extendit ad omnia, & ideo non potest se extendere ad plura, vel pauciora, cuius ratio sumitur, quia licet attributa sint idem realiter; rationes tamen eorum differunt, & ita aliquid attribuitur vni, quod non competit alteri: propter quod dicimus Deum scire, quae non vult, vel quae non facit. est autem intelligendum, quod actus voluntatis liber est in egrediendo a voluntate: quia postquam transijt in praeteritum, iam non subiacet facultati ipsius; actus autem diuina voluntatis numquam pertransit in praeteritumsed est semper quasi egrediendo a voluntate; & ideo semper manet libertas diuinae voluntatis. vnde Deus potest non velle, quae vult, non tamen quod simul velit, & nolit, vel vt nunc velit, & postmodum non velit, quia ex parte voluntatis, cum sit immutabilis, non potest accipi nunc, & post. secundum hoc ergo potest concedi, quod Deus po test non praescire, quod praenouit, aut e conuerso, qui-