Quaestio 3

⁋ Distinctionis prime. Questio III. TErtio quero circa eandem distinctionem. Utrum solo deo sit fruen dum.

Et arguitur. primo quod non. ⁋ Primo sic. beati non fruuntur deo. igitur non est deo fruendum: et per consequens non solo deo. consequentia 2a patet et prima. probatur: quia beati eo fruuntur quo fruendum est: alias voluntas eorum esset inordinata et peruersa et sic non essent beati: sed miseri. Antecedens probatur: quia fruitio patrie succedit desiderio vie: nunc autem in via non deside ramus deum: sed desideramus ipsum videre: et habere. igitur in patria non fruuntur deo: sed visione dei id est qua vident deum quam constat non esse deum: sed creaturam.

⁋ Secudo. aliquid aliud a deo est eque vel magis diligendum quam deus. igitur non est diligendum propter deum: patet consequentia quia alias deus esset eo magis di ligendus: iuxta illud. propter quod vnumquodque tale et illud magis. igitur non est diligendum propter aliud: quia omne quod propter aliud diligendum est: est vltimate propter deum diligendum: cum ipse sit omnium rerum finis: sed sequitur. aliquid aliud a deo est diligen dum non propter aliud. igitur est diligendum propter se: et vltra. igitur eo est fruendum. Antecedens vero probat. et capio vnum viatorem qui ordinate diligit deum et omnia alia diligibilia propter deum: et sit dilectio qua diligit deum a. et dilectio qua quidem diligit aliud diligibile propter deum sit b. constat quod a. non excedit intensiue b. in infinitum: quia tunc a. esset infinita dilectio. igitur in proportione fini ta: excedat igitur in dupla: tunc ostendat voluntati illius aliquod diligibile quod ratio dictet in duplo magis diligendum quam primum tunc eliciendo actum dilectionis conformiter rationi erit dilectio in duplo intensior quam prima. valet b. eodem modo ostendatur aliquod diligibile quod recta ro dictet in duplo melius et magis diligen dum quam illud. et sic de. 4. et. 5. et ita sequitur quod conformiter diligendo roioni recte: et per consequens ordinate diliget aliud a deo magis quam deum: et per consequens aliquid aliud a deo est magis diligen dum quam deus. alias qui illud aliud a deo magis diligeret quam deum: non ordinate diligeret nec ratio sic indicans illud esse diligendum esset recta: sed errans. Ad oppositum Arguitur primo omni alio a deo est vtendum. igitur solo deo est fruendum. Antecedens et consequentia patent per btantum Aug. primo de doc. christiana. dicens In his igitur omni bus rebus ille tantum sunt quibus fruendum est: quas eternas atque incommu tabiles commemorauimus: ceteris autem vtendum est.

⁋ 2o si alio a deo esset fruendum hoc maxuse videretur de ipsa fruitione bea tifica. Nam inter omnia creata ipsa est maxime diligenda: sicut et in via maxime desideranda est: sed ea non est fruendum. probatio: quia psa non est fruibilis. igitur nec fruendum est ea. patet consequentia Antecedens probatur: quia non est diligibilis seipsa: sicut nec aliqua noticia creata est noscibilis seipsa: cum noticia dicatur relatiue ad noscibile vt commensuratu ad mensuram. 5. meta. Et non potest esse mensura suimet: nec est diligibilis alia dilectione: quia secundum Aug. p. de tri. Amor non nisi se ipso amari potesti In ista quaestione tres erunt articuli.

⁋ In primo videbi tur quo vel quibus voluntas possit fruiet simul an solo sit deo fruendum quod principaliter quaeritur. In 2o vide bitur quibus voluntas possit vti et quibus sit vtendum: quod tangitur in vno argumento ad. q. In 3o propter aliud argumentum videbitur an aliqua fruitio creata possit esse fruitio suipsius obiectiue: et sic vtrum aliqua notitia possit esse suipsius noticia. a ad primum artium premitto distinctiones aliQuantum quas de frui. Et prima sit quod frui potest tripliciter accipi. Uno modo communiter et improprie: specialiter et proprie: specialius et magis proprie.

⁋ Primo modo frui dicitur ta de dilectione qua aliquid diligit propter aliud: quam de ea qua dilig tur aliquid propter se. isto mo sumit Aug. 9. de tri. cum ait. Cum igitur par nobis aut inferior creatura sit: inferiore vtendum est ad deum. pari autem fruendum est: sed in deo: sicut enim te ipso non in te ipso frui debes: sed in eo qui fecit te: sic est ille quem diligis sicut te ipsum: et in hoc intellectu: exponit primo de doctri. christiana. Illud apostoli ad Philemo. Ego te fruar in domino. Et subdit quod abusiue non proprie dicitur illo frui.

⁋ Secundo modo idem est frui quod diligere rem propter se: propter se intelligo id est non propter aliud: sed secundum alium modum loquendi dilectione absoluta siue non relata ad alium finem: et sic sumit Aug. primo de doctri. christiana. in diuersis locis. vt patuit in primia quaestione huius distinctionis.

⁋ Tertio modo: sumitur pro delectari in aliqua re propter se: et sic sumit idem Aug. 10 de tri. cum ait. Fruimur cognitis in quibus ipsis voluntas propter seipsam delectata conquiescit. In praesenti articulo sumo frui 2o modo.

⁋ Alia distinctio est quod frui sic acceptum potest accipi duplicite scilicet communiter ad fruitionem ordinatam et inordinatam: et specialiter pro ordina ta. Qrdinata dicitur que est circa illud quo fruendum est cum aliis debitis circumstantiis si que alie requiruntur. Inordinata vero que est circa illud quo non est fruendum. Si questio quantum ad hunc articulum intelligatur de fruitione communiter con corditer doctores dicunt et verum est quod tam deo quam creatu ra voluntas potest frui. Et loquor de voluntate non confirma ta neque obstinata qualis est voluntas viatoris. Et quod deo possit frui: patet per plures auctoritates Aug. quas magister ponit in ista distinctione. Et probatur: quia alias voluntas in via non posset deum diligere nisi vtendo eo: patet quia si non potest eo frui non potest eum propter seipum diligere. igitur si potest diligere non potest dili gere nisi propter aliud: et per consequens vti. consequens vero falsum videtur. vt patet per Aug. 83 q. vbi dicit: quod "perfecta hominis ratio quae virtus vocatur vtitur primo eipsa" etc. ostendens quod omnibus aliis vtitur: et ex eius processu patet expresse quod loquitur de ratione viatoris. Et subdit quod deo non vti tur: sed fruitur. hoc idem patet ex probatione sui dicti quam mox subdit dici. neque enim ad aliquid aliud referendus est deus: quoniam omne quod ad aliud referendum est: inferius est quam id ad quod referendum est: nec est deo aliquid superius non loco) sed excellentia naturae. si igir tur voluntas non nisi vtendo potest deum diligere. igitur non po test nisi vitiose ipsum diligere: cum vitium sit ad aliud referre: quod ad aliud non est referendum: et ad quod cetera sunt referenda.

⁋ Confirmatur per illud quod ibidem praemittit Aug. quod omnis humana peruersio quod et vitium vocatur: est fruendis vti velle atque vtendis frui. Et rursus omnis ordinatio quae virtus est nominatur est fruendis frui et vtendis vti. Sed constat quod non solum vitiose: sed et ordinate ea meritorie voluntas potest deum diligere: quamuis non nisi adiuta dei gratia: vt patebit in 2o igitur voluntas po test deo frui adiuta scilicet dei gra. et sic intelligo primam partem conclusionis.

⁋ 2am partem probo scilicet quod voluntas potest frui creatura: patet quoniam mul ti sunt peccatores seipsos amantes et non nisi propter se et est alia propter se: et per consequens seipsis fruentes. patet etiam: quia sicut aliquis amor est charitas: ita aliquis est cupiditas. cupiditas aut est amor quo crea tura diligitur propter se secundum Aug. 3. de tri. omnis autem talis amor est fruitio: vt ex supradictis patet. igitur etc. Si vero que modointelligatur de fruitione ordinata tantum: tunc dico quod solo deo voluntas potest frui intelligendo semper cum auxilio gratie divine. probatur: quia solo deo est fruendum: igitur solo deo voluntas potest frui ordinate. Patet consequentia quia nulla est ordinata fruitio nisi qua fruitur eo quo fruendum est. antecedens probatur: quia deus est propter se tantum diligendus: sicut patet ex dicto et ratione Aug. 83. q. statim adductis.

⁋ Item nihil aliud a deo est propter se diligendum: quia quolibet alio est vtendum: sicut patet per Aug. in de doc. christiana. libro primo igitur solo deo est fruendum.

⁋ Confirmatur per auctoritatem Aug. Ait enim primo de doc. christiana. In his igitur omnibus rebus ille tantum sunt quibus fruendum est:quas eternas atque incommutabiles commemorauimus. Ceteris autem vtendum est. Et paulopost dans intellectum illius mandati di. do. de. tu. ex. to. cor. tuo. etc. dicit. Cum autem ait toto corde et cetera. nullam vite nostre partem relinquit que vacare debeat: et quasi locum dare vt alia re velit frui.

⁋ Item dicit. non est fruendum nisi illa trinitate id est summo et incommu tabili bono.

⁋ Contra conclusionem hanc sunt opiniones due. Quarum vna dicit deum non esse ipsum obiectum ordinate fruitionis: et per consequens non esse deo fruendum: quod est oppositum preiacentis conclusionis praedicte. Probatur assumptum primo sic: nullus amor concupiscen tie fertur immediate super rem: sed super habitationem rei seu super actum quo res ipsa habetur: et qui est vsus eius: sed fruitio est amor concupiscentie. igitur non fertur immediate super rem: sed super habitationem rei. igitur fruitio beatifica quam vtique constat esse ordinatissimam non fertur immediate super deum: sed super habitationem dei siue super actum quo deus ipse habetur: qui est visio eius. maior declaratur. nam vinum non est obiectum concupiscentie: sed actus gustandi: ideo melius dicitur quis desiderare gustare vinum: quam ipsum vinum. minor probat. Nam fruitio beatifica est delectatio de dei habitatione seu de deo inquantum habitus per visionem.

⁋ Secundo fruitio succedit desiderio respectu eiusdem obiecti: sed desiderium est respectum habitationis divine non respectu dei absolute: quoniam non desideramus ipsum: sed habere vel videre ipsum.

⁋ Tertio cum fruitio sit delectatio: obiectum eius est aliqua perfectio nostra coniungens conueniens cum conuenienti. Nam ex tali delectatione ac coniunctione causatur delectatio: sed deus non est perfectio nobis inherens aut sic coniungens. igitur non est obiectum fruitionis.

⁋ 4o omnis amor qui est desiderium vel delectatio habet pro obiecto aliquod complexum. Nam voluntas sequitur actum intellectus componentis vel diuidentis: sed deus absolute sumptus non est quid complexum: sed deum haberi vel videri vel aliquid huiusmodi. igitur deus non est obiectum desiderii vel delectationis: sed deum ha beri vel deum videri.

⁋ 5o nihil vanum ponendum est in bea tis: desiderare autem deo aliquod bonum vanum est: cum ipse omne bonum habeat: delectari etiam quod deus omne bonum habeat va num est: cum aliter esse non possit. igitur delectatio btifica: et per consequens fruitio non est de deo: sed de habitatione vel fruitione eius scilicet de hoc quod deus habetur vel videtur.

⁋ Alia opinio est contradicens po sitioni praedicte in sua exponente negatiua. dicit enim quod alio a deo est fruendum. vnde distinguit de frui dicens quod potest dupliciter acci pi. Uno modo pro amore absoluto quo aliquid amatur secundum se sine hoc quod amor illud ad aliud referat magis amatum. et iste subdiuiditur in plures: sed non est opportuna illa diuisio ad propos itum pro nunc. Alio modo sumitur principaliter et proprie pro amore non solum non referente dilectum ad aliud: sed et accipiente illud pro fine vltimo et repugnante naturaliter amori relato et ipsius ad aliude: sicut ad finem magis proprie acceptum: vt loquitur Aug. primo de doc. christiana. cum ait. Si inheseris et permanseris finem in ea ponens leticie tue: tunc vere et proprie dicendus es frui: quod non est faciendum nisi in illa trinitate etc. Et ille amor sequitur compositionem et diuisionem intellectus: non sic autem amor primus. Si hoc 2o modo accipiatur frui diceret iste doctor quod non est fruendum nisi deo: sed si accipiatur primo: vt accepi. dicit quod alio a deo est fruendum: hoc autem probat dupliciter primo per magistrum in ista distinctione dicentem ex auctoritate Ambr. quod virtutes propter se appe tende et amande sunt: et tamen propter solam beatitudinem. propter se quidem amande sunt: quia delectant suos possessores sincera et sancta dilectione: et in eis pariunt gaudium spirituale: verum tamen non est consistendum hoc: sed vltra gradiendum: cum non hic di lectionis gressus habeat: sed vltra: quamuis neque hic sit dilectionis terminus: sed referatur hoc ad illud summum bonum: cui solum inherendum est: neque hoc sit dilectionis terminus: quia illud propter se tantum amandum est. Et vltra illud nihil est queren dum: illud enim est supremus finis.

⁋ Secundo idem probatur auctoritate p. primo ethi. dicentis felicitatem enim semper eligimus propter seipsam: et nunquam propter aliud: honorem vero et voluptatem et intellctum id est scientiam et omnem virtutem eligimus quidem et propter ipsa. nullo enim adueniente eli geremus vnumquodque dictorum ipsorum. eligimus autem et felicitatis gratia per hoc suspicantes felices fore. felicitatem autem nullus eligit horum gratia: neque omnino propter aliud. Ex istis auctoritibus patet quod virtu tes sunt propter se perpendende et amande: et per consequens est eis fruendum sic loquendo de frui. Quamuis vtraque praedicatarum opinionum sufficienter ex probationibus conclusionis praemisse improbentur. Arguo tamen specialius.

⁋ Contra primam. Deus est diligendus a nobis: nec eo vti debe mus. igitur deo est fruendum. consequentia patet. quia vt est probatum in q. prima huius. distinctionis arti. primo nulla volitio esse potest que non sit vsus vel fruitio. Antecedens quo ad primam partem notum est et cuilibet christiano: quo ad 2am vero probatur. tum quia deus ad nihil aliud est referendus alias aliquid esset deo melius: sicut arguit. 83. q. sicut allegatum est. et tum quia deus pre omnibus aliis est diligendus: et per consequens non propter aliud finaliter diligendus. nam propter quod amamus illud magis amatum est: vt dicit primo poste. tum quia per de doctri. christiana. et expresse dicit Aug. homo diligendus est propter deum: deus vero propter seipsum. igitur eo non est vtendum. Et sequitur vnum ex quo probatur consequentia proxime facta: et sic deus inquit omni homine amplius diligendus est etc. vbi patet quod innuit expresse quod quia omnis homo diligendus est propter deum: sequitur quod deus est omni homine amplius diligendus: nec tenet consequentia ista nisi quia omne aliud propter quod aliqud est diligendum est illo amplius diligendum. tum quia omni alio a deo est vtendum: vt frequenter probatum est per dicta sanctorum. Si igitur deo vtendum est: quodlibet diligendum erit diligendum propter aliud: et sic vel erit processus infinitus in diligendis: ita vt nullus finis vltimus sit nostre ordinate dilectionis: vel erit circulus inter diligenda. ita quod a. diligendum erit propter b. et b. propter a. et vtrumque eorum est fal sum manifeste. tum quia Aug. in de ciui. dei. lib. 10 dicit. quod "deus omnis appetitionis est finis". igitur non ipse propter aliud diligendus est: sed aliud propter ipsum.

⁋ Secundo idem est obiectum fruitionis angelice et humane. igitur visio qua beatus videt deum non est obiectum fruitionis beatifice: sed deus ipse. Antecedens patet per Aug. primo de doc. christiana. "Illo inquit fruentes angeli beati sunt quo a nos frui desideramus: et quanto in hac vita fruimur" etc. consequentia probatur: quia visione qua hic deum vide mus per fidem aut etiam qua in patria vident anime sanctorum per speciem angeli non fruuntur: nec homines fruuntur visione qua bea ti angeli vident deum. Et sic patet consequentia quantum ad primam partem consequentis scilicet quod visio beati non est obiectum fruitionis sue. 2a patet: quia non est aliquid aliud vnum quo angeli et homines fruantur. igitur deus est obiectum vtriusque fruitionis: et per consequens deo est fruendum.

⁋ Tertio visione beatifica est vtendum. igitur ea non est fruendum. ergo deo est fruendum. Antecedens patet ex auctoritate Aug. preallegata primo de doctri. christiana. qua dicitur quod ceteris a deo est vtendum. et in fine capi. quicquid aliud veniunt in animum: illuc rapiatur quo totus dilectionis impetus cur rat: illud autem est deus vt immediate premittit. igitur etiam ipsa visione vtendum est: et diligenda ipsa est propter deum prima consequentia patet: quia humana peruersio est vtendis frui velle secundum eundem. 83. q. Secunda consequentia patet: tum ex auctoritate nunc allegata: quia omne quod diligimus referendum est in deum: et per consequens eo fruendum. tum quia non restat quo alio sit fruendum. Rationes opinionis modicum valent. vnde ad primam dico quod vtraque premissarum est falsa. maior quidem: quia non potest so lum quis desiderare habitationem rei ad intellectum arguentis eundo: sed et rem ipsam. Unde non solum desiderat quis habere scientiam: sed et scientiam ipsam quam non habet et ita de aliis rebus: et in proposito secundum istum quis potest desiderare visionem dei et non solum habitationem dicte visionis.

⁋ Confirmatur istud per Com mentatorem. 12. meta. dicens quod res extra est finis desiderii. minor etiam est simpliciter falsa.

⁋ Ad probationem dico quod delectatio beatifica non est de habitatione vel actu quo deus habetur: sed de ipso deo habito tanquam de obiecto delectante. ipsa tame visio qua deus habetur partialis est causa talis delectationis: no nego tamen quin aliqua delectatio bene possit esse de ipsa visione obiectiue: cum ipsa sit summe delectabilis: sed talis delecta tio si detur non est fruitio: quoniam nec illa visione delectatur beatus propter se ipsam: sed propter deum.

⁋ Ad 2am primo potest dici adminorem quod respectu dei etiam est desiderium non solum respectum visionis eius. 2o ad maiorem potest dici quod fruitio patrie po tius succedit fruitioni vie id est amori et charitati quao deus in via diligitur propter se: que dilectio causa est desiderii quo viator desiderat deum seu habere ipsum.

⁋ Ad 3m dicendum quod maior est falsa.

⁋ Ad probationem dicendum quod quamuis delectatio cau setur ex coniunctione etc. ipsa tamen coniunctio seu actus coniungens non est obiectum talis dilectionis: vt dictum est.

⁋ Ad 4m nego maiorem.

⁋ Ad probationem: cum dicitur: quod voluntas sequitur tan tummodo compositionem vel diuisionem intellectus. dico dupliciter. prio qui hoc est dubium et a multis reputatum falsum. Nam frequenter voluntas: vt dicunt sequitur simplicem apprehensionem et maxime intuitiuam et experimentalem: sic patet cum quis per tactum immediate apprehendit aliquod disconueniens et contristans aut aliquod delectabile: voluntas immediate et naturaliter absque alia compo sitione illius delectatur vel tristatur. Et istud dictum satis al parenter iudicio meo confirmari potest. Nam si aliquam affirma tionem in tali casu praesupponeret: esset vt videtur aliqua qua iu dicaretur illud sensatum esse bonum vel malum: seu conueniens vel disconueniens: sed istud non praesupponit: quanio talem apprehensionem vel iudicium non habet nec habere poest: vt videtur nisi ex prceptione tristicie vel delectationis causate. Unde enim nouit quis: quod ignis aut aliquid aliud vehementer calidum sit disconueniens nisi quia tangendo perceperit quod tristatur in illo: 2o dico quod esto quod illud dictum assumptum esset verum: non tamen probat propositum. Nam non sequitur: voluntas non amatr nisi praehabito iudicio quod illud est bonum vel amandum aut alio quouis iudicio vel actu complexo. igitur complexum vel etiam significatum per complexum est ama tum vel obiectum amoris: quinimmo eius obiectum potest esse illud quod iudicatur esse bonum vel esse amandum: et sic est de odio respectum rei quae iudicatur esse mala.

⁋ Ad 5m dico quod non est vanum delectari in deo et in perfectione ac bonitatem eius: quo enim diceret scriptura: de lectare in domino. et iterum. Letamini in domino ea exultate iusti: immo certe vana est opinio huius oppositum estimantis. concedo bene tamen: quod vanum et inordinatum est deo desiderare aliquod bonum: sed tale desiderium non pono in beatis: nec certe in aliqui iusto viatore. Nec obstat si dicatur quod deus non delectat nisi habitus: quia sicut nihil amatur nisi cognitum: et tamen talis cognis: non amatur amore quo cognitum illud amatur: sic licem deus non delectet btantum nisi hapitus seu visus: non tamen visio est obiectum delectationis illius.

⁋ Con tra opinionem 2am arguo. Et primo quia vt probatum est q. id est distinctionis husmos ritulo primo Nullus actus voluntatis potest esse secundum intentionem Aug. qui non sit fruitio vel vsus: ita quod omnis dilectio alicuius non relata in aliud est fruitio secundum ipsum: nec est necessirum ad rationem fruitionis (vt ibidem probatum est) quod dilectum estimetur esse vltimus finis et tanquam talis finis non referibilis acceptetur. Quia et adhuc confirmatur per eundem. 83 q. vbi dicit quod "frui cibo et qualibet corporali voluptate non a deo absurde estimantur et bestie". et tamen constas quod bestia nullam rem estimat esse taliter irreferibilem in alium finem cum tali noticia et iudicio careat. Sic etiat Aug. vbi de frui loquitur omnem dilectionem non relatam actu vel habitu vocat frui sed in eisdem locis dicit quod nullo alio a deo est fruendum.

⁋ 2o si taliter loquendo de frui posset quis licite frui aliquo alio a deo: sequitur quod aliqua dilectio ordinata et laudabilis poterit in nobis esse non relata actualiter vel habitualiter in deum tanquam in finem: patet. sed consequens est falsum: sicut bene patet per Aug. contra Iulianum libro 4o ante medium. vbi ait. Noueris itaque non officiis: sed finibus a vitiis discernendas esse virtutes. osesentum est autem quod faciendum est: finis vero propter quod faciendum est: cum itaque facit homo aliquid vbi peccare non videtur si non propter hoc facit propter quod facere debet: peccare conuicitur. Ex quo patet quod si quis aliquid diligat: et non diligat propter illud propter quod debet diligere: peccat. et per consequens viciose et non recta est.

⁋ Sed constat quod omne diligendum aliud a deo est diligendum propter deum secundum omnium sanctrum doctrinam. igitur etc.

⁋ Confirmatur per illud quod paulopost subdit: absit inquit vt virtutes vere cuiquam senuiant: nisi illi vel peper illum cui dicimus deus virtutum conuerte nos. Et subdit: quae aut nulli rei senuire volunt: nec ipse vere sunt. vere quippe virtutes deo seruiunt in homnibus et deo seruiunt in angelis a quo donantur homnibus et angelis. quicquid autem boni fit ab homine: et non propter hoc fit propter quod fieri debere vera sa pientia praecipit: et si officio videatur bonum: ipso non recto fine peccatu est. sec Aug. et multa alia pro eadem sententia ibi ponit contra illum hereticum Iulianum. Ex quibus euidenter coliliter secundum intentionem Aug. omnem actum dilectionis circa aliquid aliud a deo elicitum non habentem actualiter vel habitualiter deum pro fine esse peccatum: et per consequens non est laudabilis neque rectus.

⁋ Praeterea omnis amor creature non relatus in deum est cupiditas: non charitas: et per consequens viciosus et illicitus. Antecedens et consequentia patent per Aug. 9. de tri. dicens non quo non sit amanda creatura: sed si ad creatorem referatur: ille amor non iam cupiditas: sed charitas erit: tunc enim est cupiditas: cum propter se amatur creatura: tunc non vtentem adiuuat: sed corrumpit fruentem.

⁋ Praeterea virtutibus et omni alio a deo est vtendum: vt. supra probatum est. igitur nec virtutibus nec aliquo alio a deo est fruendum. consequentia patet: quia secundum Aug. humana peruersio est vtendis frui.

⁋ Praeterea secundum Augu. primo de doctri. christiana. Quod etiam propter se diligendum est: in eo constituitur vita beata: sed in nullo alio con stituitur vita beata. igitur nullum aliud est propter se diligendumet per consequens nullo alio est fruendum.

⁋ Praeterea seund Aug. 13. de tri. et habetur in littera ipsas virtutes non amamus: nisi propter beatitudinem: quam si amare desistamus scilicet actu et habitu il las etiam non amamus.

⁋ Item. 10 de ciui. dei. virtutes quas mens habere sibi videtur: per quas imperat corpori et vitiis ad quodlibet adipiscendum vel tenendum nisi retulerit ad deum: etiam ipse potius sunt vitia quam virtutes. Nam licem a quibusdam tunc vere atque honeste putentur esse virtutes: cum referuntur ad seipsas nec propter aliud expetuntur: etiam tunc inflate acsuperbe sunt: et ideo non virtutes sed vitia iudicanda sunt.

⁋ Praeterea homo non potest licite frui seipso: sicut probat Aug. primo de doctri. christiana. igitur nec virtutibus suis. patet consequentia. tum quia o eadem est ratio et vtrobique: quod scilicet vtrumque diligendum est propter deum et neutrum propter sec per hoc enim ibi probat Aug. quod di ctum est) tum quia homo debet magis diligere se quam virtutes: immo nec illas diligit nisi propter se: sed non vltimate: quia et se debet diligere propter deum.

⁋ Ad auctoritates inductas est pro opinione respondeo.

⁋ Ad primam dico quod aliquid esse propter a se diligendum potest dupliciter intelligi. Uno modo per negationem si cause finalis: et tunc idem est dictu quod aliquid est diligendum propter se id est non propter alium finem: et solo eo quod sic est diligen dum propter se est fruendum. sic autem non sunt diligende virtutes: nec sic intelligunt Ambr. et magister: quod patet: quia immediate post verba allegata pro opinione. ait ma. sic. ideo Aug. dicit quod eas diligimus propter beatitudinem solam: non quin eas propter se diligamus: sed quia id ipsum quo eas diligimus referimus ad illud summum bonum: cui soli inherendum est: et in eo permanendum: finisque leticie ponendus: quare virtutibus non est fruendum. hec ipse. Ex quibus patet quod ipsa conclusio sit vera scilicet quod virtutibus non est fruendum. et etiam quod dicebatur. scilicet quod virtutes non sunt propter se diligende id est non re¬ feribiliter seu non relate actu scilicet vel habitu.

⁋ Et propterea cum maia dicit quod eas propter se diligimus non est intelligendum id est non re late. Alias sicut manifeste patet in eisdem verbis sibi contradiceret: quod non est consentiendum. Alio modo aliquid potest intelligi esse diligendum part se id est ex se et per propriam bonitatem: et sic virtutes propter se sunt diligende. sunt enim secundum se bone et honeste et delectabiles spiriali delectatione: et sic intelligit ma. sicut patet in verbis allegatis per opi nionem. Ait enim propter se amande sunt: quia delectant sui possessores sincera et sancta dilectione: in eis pariunt gaudium spirituale. Sed ex hoc non sequitur quod sint amande absque relatione in alium finem et magis amandum et propter quem amande sint: sicut est et iustus homo est propter se et propter bonitatem propriam amandus: et tamen non nisi in ordi ne ad deum et propter deum ad quem omnis amor est referendus: ac per hoc non sequitur quod virtutibus sit fruendum.

⁋ Et per idem patet ad auctoritatem hlosophi quamuis (vt in prima. q. huius distinctionis tactum est) philosophus non dicat virtutes esse propter se amandas vel eligendas: sed eligibiles.

⁋ Praetere nota quod. p. sicut de virtutibus sic est de honore voluptate et scientia di cit quod propter se ipsa appetuntur. et tamen non puto quod iste doc. aut aliquis catholicus diceret quod honoribus vel voluptatibus aut etiam scientia sit fruendum.

⁋ Aliter intelligendum est dictum philosop scilicet vt mihiidetur iuxta 2m modum praemissum: quod est satis innuit cum reddens causam quare talia propter se sunt eligibilia dicit. nullo enim aduenien te eligeremus vnumquodque ipsorum: hoc est et si nihil aliud eueniret: quia ipsa sunt secundum se bona: adhuc eligeremus ea. Sed nun quod beatitudo ipsa seu felicitas est diligenda propter seipam aut propter aliud: Dicit autem. p. quod felicitatem nullus eligit propter aliudm: quod si verum est. igitur ipsa est fruendum.

⁋ Respondeo quod btitudo potest tr ipliciter sumi. Uno modo pro obiecto btinficante quod deus est quo sumit Boetius in de consostus libro. 3o. et sic beatitudo non est propter aliud diligenda. Alio modo pro btintudine formaliter nos perficiente: quae est vit sio delectatio et si quae alia oportio concurrerit elicita circa actum beatificum: et ista diligenda est propter aliud scilicet propter deum: licem non propter aliam operationem aut aliquod aliud bonum.

⁋ 3o pro beatitudinie comprehendente btintudine primo modo et est beatitudinem 2o modo accepteam et omnia ad statum btintudinis pertinentia que multa sunt secundu Aug. et Anpu. quo sumit Aug. cum dicit. Btus homo qui habet quicquid vult ea nihil male vult. Et Boetius cum ait. 5. de consosiur. quod beatitudo est status omnium bonorum aggregatione perfectus. sic btintudo non est propter aliud diligenda: nec mirum: quia deus qui propter nihil aliud diligedus est in hac beatitudine numeratur.

⁋ Ad dictum ergo philosophi dico quod vel accepit felicitatem isto 3o modo quod satis inuit: cum connumeret ibi multa bona diuersa: per quae dicit nos suspicari fore felices: vel 2o modo. et tunc dico quod intelligi debet fe licitatem non eligimus propter aliud id est propter aliam operationem vel aliud bonum humanum scilicet virtutis vel fortune. Ipsa enim optimum est eorum non quod omne aliud bonum excludat: quoniam non diuinum quod omnium bonorum finis esse debet: siue sic tamen siue aliter senserit: non puto multum esse ponderandum: cum constet eum nec de perfecta et vera beatitudine nostra nec dilectione nostra ad deum ha benda eiusque modo et conditionibus veram habuisse noticiam. Et sic finitur articulus primus questionis huius Quantum ad 2m artium distinguo de vti. Nam potest accipi tripliciter scilicet communiter et large: et sic vti est aliquid assumere in facultatem voluntatis: et est comne ad frui et ad vti specialiter contra frui distinctum. hoc modo sumit Aug. 10 de tri. Alio modo sumitur specialiter et proprie: et sic vti est assumere aliquid in facultatem voluntatis propter aliud. 3o modo specialius et magis proprie: et sic vti est assumere aliquid in facultatem voluntatis propter aliud quo fruendum est: sic accipit Aug. vti 1d0e de tri. cum ait. Utimur eis quae ad aliud referimus quo fruendum est: et isto modo vti distinguitur contra abuti. quorum distinctionem ibidem etiam tangit et io de doc: christiana. dicens vti est quod in vsum venit ad id quod amas obtinendum referre. non tamen amandum est sup propter e. Nam vsus illicitus abusus potius nominandus est vel abu sio. hec ipse: Dimisso primo mo accipiendi vsum secundum duos re¬ liquos pono conclusiones duas.

⁋ Prima est. accipiendo vti communi prim ter ad vsum 3o modo dictum et ad abusum: quacumque re creata vel increata voluntas potest vti. Et intelligo sicut pus de voluntate viatoris puri. Probatur sic. omnem creatam rem vel increatam vo luntas potest diligere vel odire propter aliud. igitur omnire creata vel increata voluntas potest vti. consequentia patet: quia semper sic diligendo vel odiendo assumitur aliquid in facultate voluntatis propter aliud. Antecedens probatur: quia omnem rem creatam et apprehensam sub ratione bon potest diligere propter deum: vel si apprehendatur sub ratione mali potest eam odire propter deum. qualibet aut potest apprehendi sub ratione boni vel mali. ipsum et deum voluntas potest diligere propter aliud potest enim eum apprehendere vt potentem sibi largiri bona et auxiliari: immo etiam vt auxiliantem: et sic eum propter seipsum diligere:

⁋ Praeterea seumndu Aug. primo de doc: christiana. ceteris a deo vtendum est. c igitur ceteris voluntas potest vti.

⁋ Item secundum eundem. id est de ci. dei. aliqui vtuntur deo. vnde ait. temporalibus magis vtendum est quam fruendum vt frui mereamur eternis: non sicut peruersi quid frui volunt mundo: vti autem deo: quoniam non nummum propter deu impendunt: sed deum propter nummum colunt. Similiter Ber. in de diligendo deo dicit: quod multi diligunt deum propter seipsos igitur tales deo vtuntur. Aug. vero dicit quod est humana peruersitas vti fruendis. igitur omni re creata vel increata voluntas potest vti.

⁋ Secunda conclusio est. loquendo de vti 3o modo deo non potest volumn tas vti. omni autem creatura potest. Prima pars probatur: quia deo est fruendum et non vtendum. igitur voluntas non potest deo vti. patet consequentia quia peruersio est fruendis vti: et per consequens est abuti. Antecedens patet su pra frequenter. Secunda pars probatur: quia omnis creatura licite potest diligi vel odiri propter deum. igitur omni creatura voluntas po test vti. Antecedens probatum est in ratione prima praecedentis conclusionis. consequentia patet: quia omnis talis dilectio est vsus ordinatus distinctus con tra abusum. Nam quod sic diligitur refertur ad id quo fruendum est.

⁋ Item omne tale odium est licitum siue licitus vsus propter eandem rationem. Et quod non solum diligere: sed et taliter odire scilicet propter deum que odienda sunt sit licitus vsus: patet per Aug. primo de doc. christiana. Ait enim sic. Non autem omnia quibus vtendum est diligenda sunt. Et sequitur. Nam vtique martyres non dilexerunt scelus persequentium se. quo tamen vsi sunt ad prmerendum deum: sed vsi sunt et non diligendo. ergo odiendo scelus: licem non homines.

⁋ Item sicut dicit quedam glosa allegata precedenti. q. non perfecte diligitur iustitia nisi odiatur iniquitas. igitur odire iniquitatem propter deum est licitum et laudabile. Nolle autem fornicari aut aliquid prohibitum agere propter deum est laudabile et meritorium: et nullum predictorum est frui tio: cum omnis fruitio sit dilectio. igitur quodlibet eorum est vsus licitus. Patet consequentia quia secundum Aug. 83 q. "Omnis ordinatio quae virtus etiam nominatur est fruendis frui et vtendis vti". 2o probatur eadem conclusio quo ad vtramque partem per eundem ibidem vbi ostendens prius quod deo est fruendum ostendit consequentur quod perfecta ratio homnis ceteris vtitur propter deum: et tandem concludit. Ita omnibus et sensatis et non sensatis vtitur: nec aliquid 3m est. Iudicat autem de omnibus de quibus vtitur. de solo deo non iudicat: quia secundum deum de ceteris iudicat: nec eo vtitur: sed fruitur: neque ad aliquid aliud referendus est: vt supra allegatum est in rima conclusione precedentis articuli.

⁋ Contra istam secundam comclusionem potest argui. Et primo contra primam eius partem: qua dicitur quod voluntas non potest deo licite vti. Arguit quidam doctores ex intentione tenens oppositum sumpto scilicet vocabulo vsus vt ait) pro omni amore alicuius relato ad aliud quod illo actu principalius amatur. Quia ille qui diligit deum aliquo actu precise: quia redemit et creauit: et propter retributionem et huiusmodi: vbi ipsemet diligens est principale dilectum amore ami citie: et hec talia propter ipsum amore concupiscentie: et propter vnumquodque et illud magis: ille vtitur inquit) deo: nec illici te quandiu non habeat actum aliquem vere vel interpretatiue repugnantem illi amori quo tenetur habitu vel actu deum solum di¬ ligere: sicut vltimum finem et summe acceptum. Confirmari potest per auctoritatem praes. Inclinaui cor meum ad faciendas iustificationes tuas propter retributionem.

⁋ 2o Contra eam dem partem potest argui hoc tamen argumentum ipse non facit) sic. voluntas potest deo abuti: igitur et vti. Antecedens patet ex prima conclusione huius articuli. consequentia probatur: quia vsus et abusus eiusdem obiecti sunt opposita. et per consequens nata fieri circa idem.

⁋ Contra secundam partem conclusionis: scilicet quod qualibet creatura volum tas vti potest. Arguitur primo sic. Non qualibet creatura voluntas potest abuti: igitur nec qualibet vti. Antecedens patet per illud Aug. 2. de li ar. virtutibus nemo male vtitur: ceteris autem bonis. id est mediis et minimis. non solum bene: sed etiam ma le quilibet vti potest. Ex quo patet quod virtutibus nemo potest male vti. et per consequens nec abuti: consequentia probatur sicut et praecedens.

⁋ 2o odium dei non potest licite in deum referri: igitur eo non potest voluntas licite vti. consequentia patet. Antecedens probatur. Nam si posset licite referri posset licite esse: sed hoc est falsum: quia impossibile est odium dei esse sine peccato. consequentia assumpta proba tur. Nam sequitur odium dei refertur: ergo odium dei est: igitur eodem addito vtrobique valebit consequentia per. p. igitur sequitur odium dei potest licite referri: ergo odium dei poest licite esse. vel sic sequitur. odium dei refertur: ergo est: sed non potest esse libere ab aliqua voluntate sine peccato: igitur non potest in deum referri ab aliqua voluntate sine peccato. Et per consequens non potest voluntas tali odio licite vti.

⁋ 3o arguitur contra descriptionem datam de vti vt distinguitur immediate conclusio abuti qua dicitur quod vti est assumere aliquid in facultatem voluntatis propter aliud quo fru endum est. Nam ex hoc sequitur quod quicumque assumit aliquid in facul tatem voluntatis propter aliud quo fruendum non est: abutim tur. et per consequens peccat. consequens est falsum. Nam nulla pececatasa praemiat deus praemio aliquo etitm temporali: sed strenuos actus gentilium romanorum (quos non propter verum deum quem igno: abant: sed cpro mundi gularia ac libertate patrie et exaltatione reipublice gesserant: temporaliter praemiauit. dicens Aug. 5. de ciui. dei in principio "quibus ergo non erat daturus deus vitam eternam cum sanctis angelis" etc. si neque hanc terrenam eis gloriam excellentissimi im perii concederet: non redderetur merces bonis artibus eorum id est virtutibus quibus ad tantam gloriam peruenire nitebantur.

⁋ Ex quibus et ibi sequentibus verbis apparet: quod deus pro remunera tione virtutum illorum gloriam imperii tribuit.

⁋ Ad primum contra primam partem conclusionis dico: quod omnis actus quo quis diligit deum propter seipum diligentem: vel propter aliquid aliud a deo: est illicitus et abu sus. quod patet. primo quidem. quia vt dicit Aug. contra Iul. et allegati est in primo articulo. Quicquid boni fit ab homine: et non propter hic fit: propter quod fie ri debere vera sapientia praecipit: et si officio videatur bonum: ipso non recto fine peccatum est: sed talis vsus non fit eo fine quae debet: quoniam actus omnes nostri debent fieri propter deum. vnde vt ibidem dicit: vere virtutes deo seruiunt. id est in deu finaliter ordinantur. Quod est confirmatur per Aug. 10 de. ci. dei praeallegatam articulo praecedenti. et virtutes quas mens habere etc.

⁋ Praeterea vt supra frequen ter habitum est per eundem primo de doc. christiana. deus diligendus est propter se: et homo propter deum: et per consequens cum deus diligitur propter hominem: et homo diligitur propter se: talis dilectio vel dilectiones si plures sunt: non habent rectum finem: acper hoc sunt peccata.

⁋ 2o quia omnis actus rectus et licitus: vel est caritas vel ex caritate procedens: sed talis vsus nec est ca ritas nec ex caritate procedens. maior patet per augnum euch. quod fit inquit: vel timore pene vel aliqua intentione carnali vt non referatur ad illam caritatem: quam diffundit spiritus sanctus in cordibus nostris: n ondum fit quomo fieri oportet: quamuis fieri videatur: si non fit vt oportet non rectum: sed vitiosum est.

⁋ Itemin de spiritu et anima. Non est inquit fructus bonus qui de caritatis radice non surgit. minor probatur per eundem. 9. de trivbi sententia eius est quod amor quo amatur creatura: si referatur in deum est caritas: si vero propter se amatur cupiditas est non caritas: que cupiditas non vtentem adiuuat: sed fruen tem corrumpit. Nunc autem cum quis diligit deum propter se: ipse diligit se sine eodem actu quo diligit deum: vt vult doc. con tra quem arguo: nec refertur in deum ista dilectio sine alio actu secundum me: et tunc etiam ille actus non refertur in deum: et sic sequitur quod sit cupiditas: et iterum alius actus quo propter se deum diligit: non est caritas nec ex caritate: quia ex cupiditate procedit scilicet ex dilectione dei non relata in deum.

⁋ Praeterea secundum istum doctoremmet in eadem. q. in solutione cuiusdam obiectionis: omnis dilectio respectu creature ex caritate procedens est amor relatus illius in deum sicut in finem: sed vsus iste non est amor taliter relatus. igitur.

⁋ 3o nulla dilectio quae deus diligitur. qualiter non est diligendus est ordinata: sed talis est dilectio qua deus diligitur propter aliud et non propter se tantum vltimate. igitur: maior patet: et minor probatur auctoritate Aug. li. 5. contra iul. quando inquit. deo donante ex vera viuitur fide etc. sequitur. hoc to tum recte fit quando fit propter ipsum. id est quando gratis amatur ipse. hoc nota. et propter ipsum et gratis.

⁋ Item in de vera innocentia. propositione. 10. hoc affectu et desiderio colendus est deus: vt sui cultus ipse sit merces. Nam qui deum colit vt aliud quam ipsum magis promereatur: non deum colit: sed illud quod assequi concupiscit.

⁋ Item ber. de diligendo deum: non sine praemio inquit diligitur deus. Et si abque praemii intuitu diligendus sit: vacua enim vera caritas esse non potest: nec tamen mercena ria est. Et subdit. verus amor seipso contentus est: habet praemium scilicet quod diligitur. Ex his euidenter patet: quod deus est propter se gratis: et non mercenarie: seu propter aliquid aliud diligendus.

⁋ 4o qui nullus amor quo plus amatur: quod minus est amandum: est licitus. iste est huiusmodi igitur: maior de se clara est. Et probatur etiam au ctoritate Aug. primo de doctores christia. dicens quod ille recte et sancte viuit cap. 9. qui rerum integer estimator est: ipse autem est qui ordinatam habet dilectionem: ne aut diligat quod non est diligendum: aut non diligat quod diligendum est: aut amplius diligat quod minus est diligendum: aut eque diligat: quod aut minus vel amplius est diligendum: aut minus vel amplius quod eque diligendum est.

⁋ Ex his patet: quod ordinata dilectione: non pius diligitur quod minus est diligendum: nec minus quod plus est diligendum: et per consequens inordinata est omnis qua diligit plus quod minus diligendum est: vel econtra. sed minor per eudum ibidem patet. Subdit enim omnis ho mo inquantum homo est diligendus propter deum: deus vero propter seipsum: et si deus omni homini amplius diligendus est: quisque diligere debet deum amplius quam seipsum. et 8. de tri. nec illa capostolo. 8. inquit questio moueat quantum caritatis fratri debeamus impendere: quantum deo: incomparabiliter enim plus quam nobis deo: fratri autem quantum nobis.

⁋ 5o quia talis actus et vsus fruendorum: 5om ad sensum in quo Augu. dicens quod est humana peruersio: sicut patet ex prima ratione cotra hunc doc. met facta in praecedenti articulo: nec valet quod dicitur: non est repugnantia huius amoris ad deum: quo deus debet diligi tamque vltimus finis: est summe acceptus: quia siue sic siue non: iste amor non est rectus: secundum se: sed vitiosus.

⁋ Ad confirmationem dicendum: quod ly propter in auctoritate. praes. non tenetur causaliter: ita quod retributio sit causa finalis: sed consecutiue: quoniam iustificationes illas consequitur eterna retributio: quia iuxta verbum bernardi: vbi supra praeallegatum: vacua caritas esse non potest: nec sine praemio diligitur deus: debet tamen diligi sine intuitu praiemii. huc est sensum praetendit glosa: que ait sic. Ista opera sine dilectione facta non sunt iustificationes: ipsa autem dilectio eterna est eique eterna parata est retributio: et ipsa ineternum diligens ineternum me retur habere que diligit.

⁋ Ad secundum nego consequentiam. Aod probationem cum dicitur quod vsus et abusus eiusdem obiecti sunt contraria: concedo: dico tamen quod non cuiuslibet obiecti abusus contrariatur vsui eiusdem: accipiendo vsum stricte vt in proposito scilicet ordinatum qui non est abusus: quia non cuiuslibet obiecti est possibilis aliquis vsus talis. quia non dei: cum eo non sit vtendum: sed fruendum: et deo nullus vsus potest esse circa ipsum qui non sit abusus: propter quod non sequitur: quod si eo voluntas posset abuti possit etiam eo vti. Secus autem est de qualibet alia re qua vtendum est: cuiuslibet enim talis rei abusus potest habere vsum oppositum scilicet cum quo voluntas potest vti eo sicut vtendum est.

⁋ Ad pri mam contra secundam partem conclusionis cum dicitur quod non qualibet re voluntas potest abuti etc. Duend est quod vti accipitur equiuoce Nam vno modo dicimur vti aliquortamquam potentia vel habitu: si cut dicimus artificem vti arte sua: quia operatur secundum eam. Alio modo vtimumr aliquo tamquam obiecto ad intellectum datum supra frequen ter. Aliis eta modis accipitur significatio dicti vocabuli: sed pro nunc isti sufficiunt. Si igitur propositio assumpta accipit abu ti: vt distinguitur contra vti primo modo: concedo ipsam: sed ex ea in tali sensu nihil sequitur ad propositum sicut patet. Si vero accipiatur abuti. vt distinguitur cotra vti 2o modo dictu: nego illam nec valet probatio: quoniam beatus Aug. accipit vti primo modo: sicut patet per verba quibus consequenter declarat et probat dictum suum. Sub dit enim. Ion virtute nemo male vtitur: quia opus virtutis est vsus bonus istorum: quibus est non bene vti possumus scilicet potentii anime. nemo autem bene vtendo male vtitur. vbi patet quod opus secundum virtutem vocat vsum eius.

⁋ Ad secundum nego antecedens. Ad probationem cum dicitur quod tunc posset licite esse: illud consequens potest habere duplicem sensum. Unus quod illa res quae est vel potest esse odium dei licite posset esse in rerum nam: et sic potest consequens concedi. Nam deus posset illam rem per se sine subiecto facere: et si faceret licite et rationabiliter faceret. Alius quod quis posset licite et rationabiliter odire deum: et sic nego consequentiam. Ad proba tionem quicquid sit de illa prima consequentia odium dei fenfertur. igitur odium dei est: quia in simili videbitur de ipsa distinc. 3a. q. prima. in dissolutione primi dubii: tamen cum vlterius infertur hanc esse bo nam consequentiam. odium dei licite refertur. igitur odium dei licite est. vel si inferatur. igitur aliquis licite odit deum: nego consequentiam. nam posito quod petrus odiat deum: et paulus propter deum nolit illud odium esse: tunc antecedens est verum et consequens falsum.

⁋ Ad probatio nem: quia eodem addito vtrobique tabmet consequentia dico quod dictu illud debet intelligi: vbi illud additum sit purum cathegorematicum et adiectiuum respectu illius cui additur: in aliis autem mul tiplicem habet instantiam. Sequitur enim. deus creat. ergo deus est: et tamen non sequitur. deus contingenter creat. igitur contingen ter est. Similiter sequitur. ille punitur a deo: igitur peccauit. nec tamen sequitur. iste iuste punitur a deo: igitur iste iuste peccauit. In proposito autem patet quod additum non est tale quale dictum est debere esse.

⁋ Ad aliam formam dico quod non sequitur: odium de non potest libere esse ab aliqua voluntate sine peccato: igitur non potest referri in deum ab aliqua voluntate sine pecco. Nam ab aliqua voluntate non odiente: possibile est ipsum refe ri per actum detestandi et nolendi: in quo non solum non peccaret sed mereretur.

⁋ Ad 3m concedo consequens primum sic intelligendo: quod propter aliud a deo vltimate. Et ad hoc mihi sufficiunt auctoritates Aug. contra Iul. et de ci. dei. superius in precedenti articulo adducte. Alias forte latius hec ma discu tietur.

⁋ Cum probatur consequens esse falsum: quia nulla peccata praemiat de etiam praemio temporali. Dico quod verum est per se et directe. dando tale temporale pro premio. Nam nullum peccatum est me ritorium alicuius praemii: sed tantummodo pene: sed indirecte et per accidens aliquando premiat: videlicet: cum quis intuitu finis aliqui obtinendi aliquem actum exercet: et illum finem deus confert il li: tunc talis finis potest dici praemium secundum intentionem operantis qui ipsum pro praemio intendebat: non tamen semper est finis respe ctu dei conferentis: qui aliquando pro praemio non confert: immo forte pro pena: aut aliqui alia causa sibi nota: nobis vero ignota. Sic dico de Romanis de quibus adducitur auctoritas Aug. quod gula imperii sibi a deo concessa dicitur merces actuum suorum: non qui pro illis praemiandis data sit: sed quia ab illis pro suis actibus tamquam merces quarebatur: sicut de ypocritis dicitur a saluatore. receperunt mercedem suam. quam scilicet intendebant: et quod non ad praemiandum tales eorum actus data est: sed pro alio fine: patet per Aug. ibidemin principio Ait enim Idque talibus potissimum concessit hominibus: ad domanda grauia mala multarum gentium etc. Et. c. 2o. talibus dominandi potestas non datur nisi summi dei prouidentia: quando res huanas talibus dominis iudicat dignas. Et paulo post addus illud: qui regnare facit hominem ypocritam propter peruersitatem populi: et sequitur. quamobrem quamuis vt potui satis exposuerim qua causa deus vnus verus et iustus Romanos secundum quandam for mam terrene ciuitatis bonos adiuuerit ad tanti imperii glo riam consequendam: potest tamen et alia causa esse latentior: propter di uersa merita generis humani: deo magis nota qued nobis: dummodo illud constet: inter omnes veraciter pios: neminem sine vera pietate id est veri dei cultu: veram posse habere virtutem nec eam veram esse quando gularie seruit humane. Et per istam vltimam clausulam respondet tacito argumento: possibile fieri ex illo verbo contento in auctoritate arguendo allegata scilicet bonis artibus. id est virtutibus. Nam tales artes non dicit virtutes: qui vere sint virtutes: sed quia formam et similitudinem habent virtutum: vt enim ait contra iul. li. 4. sut vitia que finitima videntur: et propinqua virtutibus: cum absint ab eis: quam longe absunt a virtu tibus vitia. Nam sicut constantia virtus est: cui contraria est inconstam tia: vitium tamen est ei quasi finitimum pertinacia: que constantiam videtur imitari: ita omnibus virtutibus non solum sunt vitia manifesta discretione contraria: sicut prudemo temeritas: verum etiam vicina quodam modo nec virtute: sed quadam specie fallente similia: sicut ipsi prudentie non temeritas vel imprudentia: sed astutia: et consequenter diffuse prosequens determinat: quod in infidelibus nulle fuerunt virtutes vere: quamuis in eis fuerint vicia speciem virtutum habentia Quantum ad tertium articulum pono conclusiones septem. Prima est quod nulla volitio creata est distincta volitio sui: probatur. cuiuslibet volitionis create par tialis causa efficiens est notitia sui obiecti: patet. quia naturaliter non potest esse aliquid nolitum nisi sit cognitum: nec distincte volitum nisi sit distincte cognitum: licet econuerso aliquid possit esse distincte co gnitum et non distincte volitum. igitur cuiuslibet voliti notitia est causa partialis volitionis: quia ipsum est volitum: et ista consequentia clara est: quia omnis res potest poni naturaliter positis praecise suis causis. et in 2o etam magis patebit: igitur si aliqua volitio creata esset distincta volitio sui: eius distincta notitia esset eius causa.

⁋ Sit igitur volitio qua volo sanitatem a. et si a. est volitio sui et volita propter seipsam: notitia quae ipsa cognoscitur est causa sui: et sic aliqua notitia est causa sui obiecti: quod est absurdum quoniam vt dicit Aug. 14. de tri. Siue tempore praecedentia siue simul esse incipientia cognoscibilia: cogitationem gignunt: non cogitatione gignuntur Rursus quia secundum eundem. 9. de tri. liquide tenendum est quod omnis res quamcumque rem cognoscimus congenerat in nobis notitiam sui: quod intelligendum est de notitia quae cognoscitur intuitiue: qualiter etiam secundum eundem de videndo deo ad paulium cognoscitur quaelibet volitio nostra: qua actu volumus si distincte cognoscatur: sequitur. quod ipsa volitio sit causa illius notitie sue: et sic est causa immediata efficiens sue immediate eane efficientis: quod est impossibile.

⁋ 2o si aliqua volitio est distincta volitio sui. igitur quelibet: cum non sit maior ratio de vna quam de alia. Sed probo consequens esse falsum et sumo volitionem quae quis fruitur deo: si illa volitio est volitio sui: aut est fruitio sui aut vsus sui: patet quia non est dare mediam volitionem: vt probatum est in prima. q. huius distinctionis. si est fruitio sui. igitur beatus fruitur sua fruitione obiectiue: et per consequens fruit creatura: igitur peccat: quinimmo et ipsa beatitudo est peccatum: et humana peruersio pauedum Aug. est vtendis frui. Si vero est vsus sui: igitur beatus ea vult eam propter aliud: et constat quod non nisi propter deum: alias esset abusus et peccatum. Si vult eam propter deum: igitur in beato est quedam alia volitio: qua vult deum: quia non eadem volitio ne vult quis aliquid propter finem et ipsumfinem secun dum Augu. t. de tri. et probatum est supra. quaestio prima huius distinc. ar. 2o et tunc de illa alia volitione eodem modo arguam in infinitum. vel deuenietur ad aliquam que non erit volitio sui.

⁋ 3o secundum Ans.t de lir ar. volitio in nobis tam multiplex est quam multa et quam sepe volumus: quod intelligendum est de volitione distincta et similiter de volito. igitur secundum ipsum quot sunt actu volita aut quotiens volumus: est si idem velimus: tot sunt volitiones. gitur volitio qua volo: verbi gratia: lapidem: non est volitio qua volo illam volitionem posito quod illam velim: patet consequentia qui tunc sunt duo volita scilicet lapis et volitio eius.

⁋ 4o si volitio est volitio sui: quelibet volitio erit volitio sui: nisi quis dicat ad placitum et sine ratione hanc consequentiam non valere: sed non potest dari quod nolitio sit nolitio sui: quia cum quantum ad hoc simile sit de omnibus iudicium: quelibet nolitio esset volita: et sic quicquid voluntas vellet: inuite vellet.

⁋ Item cum contingat ali quando nos velle nostrum nolle: vt cum quis propter deum nolens furari diligit et vult tale suum nolle: seu complacet in illo: sequitur quod simul vellemus et nollemus illud nolle: quod non est possibile saltem naturaliter: nisi dicas: quia tunc illud nolle non erit volitio sui: sed tunc sequitur quod eadem volitio aliquando erit. volitio sui et aliquando non: quod penitus diceretur absque ratione: nec potest dici quod volitio sit nolitio sui: tum quia non apparet naturaliter possibile: quod aliqua creatura sit simul volitio a nolitio: etiam respectu diuersorum: quamuis contra proteruientem forsan non multum efficaciter et apparenter posset probari cum illud non euidenter includat contradictionem. Sed tunc equa faciliter potero dicere quod idem actus est timor: et desiderium re spectu diuersorum. Et similiter idem est delectatio et tristitia. Et adhuc facilius dicam quod idem est desiderium et delectatio: et similiter idem timor et tristitia: ideo certe idem actus erit desiderium et delectatio: et timor et tristitia: sed cur non est desi derium illius et istius: et cuiuslibet quod desideramus: et sic de aliis actibus: et tandem peruenietur ad hoc: quod vnico actu feratur voluntas in quaocumque volendo feretur vel nolendo: sicut deus vnico actu vult quod vult: et non vult quod non vult. et certe ita poterit alius addere quod in nobis idem actus sit notitia et volius respectu omnium cognitorum et nolitorum sicut etiam est in deo.

⁋ Ulterius non magis apparet impossibile quod ipsamet voluntas vel essentia anime sit nolitio: quam quod illa res que est volitio sit nolitio: et sic tandem omnia saluabimus per vnicam rem scilicet ipsam animam: sicut in deo dicimus quod ipse est intellectior volitio a nolitio etc. sed omnia ista sunt contra dicta sanctorum communiter et philosophorum: qui ponunt tales actus inter se et ab anima distingui et multiplicari in nobis

⁋ 5o ad hoc est auctoritas Augustini. 9. de trini. dicens "Cum aliquid amo: tria sunt: ego: quod amo: et ipse amor". Et consequenter etiam dicit: quod cum quis se amat quamuis amans et amatum vnum sit: amor tamen et amatum duo sunt. Ita quod sua intentio est ( vt videtur) quod in nobis semper amatum et amor quo ipsum amatur sint duo quedam distincta. igitur cum amor amatur in nobis sunt duo amatores distincti: quorum alter a reliquo est amatus. et eadem ratio est de voli tionibus aliis.

⁋ 2a conclusio aliqua volitio creata potest esse confusa et indistincta volitio sui. probatur. quia sicut secundum philosophum. 2o retho. et est allegata auctoritas praecedenti. q. odium potest esse non solum ad singularia: sed ad genera: quia furem et calumniatorem odit vnusquisque: vt ait: sic et dilectioet per consequens volitio potest esse ad genera iuxta modum loquendi. p. ponatur igitur quod aliquis apprehendat in commu ni conceptu dilectionem: et iudicet omnem dilectionem esse bonam: et sicut iudicat omnem esse bonam: sic etiam diligat omnem dilectionem: tunc talis dilectio erit dilectio sui: non quidem distincta: sed confusa et indistincta: et simili modo aliqua nolitio potest esse nolitio sui vt patet: si quis odiret omne odium. nec contra hanc conclusionem procedit aliqua ratio praecedentis conclusionis si diligenter attendatur.

⁋ Tertia conclusio: quod non omnis actus intellectus nostri est notitia sui. ergo batur primo. quia tunc idem actus esset fides et visio: quod non videtur concedendum. consequentia patet: quia fides cum sit actus intellectus esset noti tia sui: aut igitur ituitiua sui. Et per consequens visio aut abstractiua sui: et idem sequitur: quia omnis notitia abstractiua vnius rei est intuitiua alterius: vt patebit distinctione 3a.

⁋ Praeterea sumo actum vnum intellectus qui est negatio:verbi gratia: quo enunciatur albedinem non esse nigredine: si est notitia sui: aut est notitia que simplex dicitur apprehensio: aut affirmatio vel negatio: et quodlibet horum videtur inconueniens. Nam simplex apprehensio et compositio a diuisio intellectus respectu quorumcumque obiectorum videntur in nobis distingui. Item nec affirmatio a negatio. et hoc omnino dicere habent illi qui dicunt propositionem mentalem componiex notitiis simplicibus. Et si dicatur quod est notitia sui negatiua: tunc querendum est an neget aliquid de se: aut ne get se de aliquo: ita quod ipsamet sit partiale obiectum sui. et non videtur alterum predictorum posse rationabiliter dici: aut ipsa erit. totale obiectum sui: nec est possibile: quia nullius enunciatio nis obiectum seu totale significatum est aliqua entitas: sicut in prologo tactum est: et infra latius ostendet. ipsa autem enunciatio est aliqua entitas.

⁋ 4a conclusio: quod nullus actus intellectus est notitia sui immediata seu intuitiua. probatur: primo quia nullus actus intellectus est causa effectiua suimet totalis vel partialis: sed omnis res immediate et intuitiue in se cognita est causa effectiua partialis notitie: qua sic cognoscitur vt allegatum est supra ex Aug. 9. de tri. q. prima.

⁋ 2o si aliquis actus intellectus esset notitia sui quaelibet notitia intellectus esset notitia sui: quia qua ratione vna et quaelibet. et similiter quaelibet esset tanta notitia suimet quanta est sui obiecti primi a se distincti. verbi gratia. notitia albedinis esset tanta notitia sui: quanta notitia est albedinis: ita quod per eam eque bene cognosceretur ipsa sicut cognoscitur per eam albedo. non enim posset reddi causa cur ipsa esset perfectior no titia albedinis: que sui. et vlterius quilibet cognoscens et percipiens re aliquam perciperet suam notitiam: et sic quicumque cognosceret aliquam rem cogno sceret se cognoscere illam rem cuius oppositum experimur.

⁋ 3o ad hoc est expressa auctoritas Aug. 15. de tri. dicens "qui enim dicit sciento me viuere: vnum aliquid scire se dicit: proinde si dicat: scinio me scire me viuere. duo sunt iam. hoc vero quod scit hec duo 3m scire est. sic potest addere. 4. et. 5. et innumerabilia si sufficiat": hec non essent vera si notitia esset suimet notitia: alias frustra poneretur alia notitia: quae prima cognosceretur.

⁋ 5a conclusio quod nulla notitia in nobis naturaliter habita est distincta notitia sui abstractiua. probatur. quia si aliqua est. igitur aliqua est immedia ta causa efficiens sue cause immediate efficientis. quod est impossibile naturaliter. declaro consequentiam. Nam omnis notitia abstractiua est per spetiem rei cognitam intuitiue per illam notitiam quae res abstractiue cognoscitur: et si distincte cognoscitur per illam oportet quod speties illa distincte representet rem huiusmodi: nulla autem species distincte representat aliquam rem: nisi a qua immediate causata est in anima: quonia nulla res creata potest causare in anima pro priam speciem alterius rei illa non concausante. Et hec omnia clare probabuntur infra. distinctione. 3. Si igitur aliqua notitia distincte cognoscitur abstractiue per aliquam spetiem: illa speties est ab ipsa notitia causata immediate. et si ipsa notitia a qua est causata illa species cognoscitur abstractiue per seipsam mediante specie illa: igitur illa species intuitiue cognoscitur per illam. et per consequens immediate efficit illam: quia vt di ctum est supra: omnis res quamcumque cognoscimus scilicet intuitiue congenerat in nobis notitiam sui: et ita hoc est verum de specie in memoria respectu visionis: qua cernitur sicut de re sensibili extra respectu sensationis qua aspicitur: vt clare ha¬ petur ex Aug. ii. de tri. et multis aliis. et hoc etiam habetur diffusius in 2o vbi tractatur de cognitione angelorum.

⁋ Sexta conclusio. quod aliqua notitia naturaliter potest esse notitia abstractiua sui conusa et indistincta. probatur quia aliqua notitia nostra potest esse intuitiua notitia aliuius conceptus simpli cis sibi et aliis communis: igitur potest esse notitia abstractiua con fusa sui. consequentia patet: quia in comi simplici conceptu intuitiue co gnito cognoscitur abstractiue: confuse tamen quodlibet eius signifi catum: sicut in conceptu communi albedinis cognoscitur cofuse quelibet singularis albedo: est conceptu communi nigre dinis quelibet singularis nigredo: et hoc etiam 3 dicinis amprim. declarabitur. Antecedens patet: quoniam conceptum communem qualitatis: vel etiam conceptum entis: si aliquis talis detur: potest quis intuitiue cogno scere. quilibet autem talium conceptuum communis est omni intellectionicreate. et per consequens huic qua cognoscitur.

⁋ Septima con clusio aliqua notitia supernaturaliter homini concessa potest esse distincta notitia sui abstractiua: probatur. quia deus potest ostendendo se intuitiue alicui representare illi distincte illammet no titiam numero: qua ipse videretur intuitiue: sicut et vni beato potest representare visionem alterius beati. igitur possibile est quod ille simul videat suam notitiam abstractiue et distincte. sed non est necesse quod per aliam. igitur possibile est quod per illammet: et sic eadem erit intuitiua dei et abstractiua sui. Antecedens patet et certum est quoniam quamlibet creaturam existentem vel possibilem potest pro libero libito representare. consequentia patet: quoniam tali notitia que dicitur notitia rerum in verbo: perfectius cognoscitur creatura quam per notitiam intuitiuam ab ipsa immediate causatam. et per consequens distincte. Assumptum patet per Aug.. de ciuitate dei. vbi ait: quod angeli videntes deum "ipsam creaturam melius ibi: hoc est in sapientia dei tamquam in arte quae facta est: quam in ea ipsa sciunt: ac per hoc et seipsos ibi melius quam in seipsis: verum tamen et in seipsis. facti sunt enim et aliud sunt quam ipse qui fecit. ibi igitur tamquam in diurna cognitione: in seipsis tamquam in vespertina". Et eandem sententiam frequenter ponit. 4. super gene. ad litteram. nec est dubium quod talem no titiam etm homnibus potest concedere. quod autem hoc possit esse per eandem notitiam: patet: quia quodlibet indfrenter potest per illam in verbo cognosci: nec ipsa minus quam alia aliqua res. saticlarum est. Sed talis notitia cuiuscumque alterius a verbo est notitia abstractiua respectu illius: eo quod sit eius non in seipso et immediate: sed mediante verbo repraesentante et intuitiue cognito.

⁋ Contra tamen aliqua praedictorum arguunt aliqui tenentes oppositum. Et primo quidem probatur quam volitio sit volitio sui. Et primo auctoritate Aug. de tri. dicens "amor amatur nec alio nisi amore amari potest id est se ipso".

⁋ 2o idem probatur auctorita. ansel. dicens in de. libro ar.o omnis volens ipsum suum velle vult. Et infra. sicut dicit cum quis mentitur: vult ipsum mentiri sic cum vult mentiri vult ipsum velle. tunc arguitur. Si omnis volens vult suum velle: aut alio velle (et tunc proceditur in infinitum: ita vt simul habeat infinita velle) aut aliquod vult non alio velle: sed seipso: et habetur propositum.

⁋ 3o probatur: quod notitia quaelibet sit notitia sui: auctoritate Aug. vbi supra proximo. dicens non enim sibi est incognita notitia: qua se mens ipsa: cognoscit. Et sicut est de illa ita et de qualibet alia. aut igitur quelibet est cognita se ipsa. et sic habetur propositum. aut qualibet per aliam: et tunc simul sunt infinite notitie.

⁋ Ad primum primo potesti dici sicut dicebatur ad primum argumentum principale praeceden tis. q. quod Aug. non accipit ibi amorem pro actu 2o et operatione. sed pro vi amatiua. et similiter notitiam pro vi cognitiua. et tunc argumen tum non procedit ad propositum.

⁋ 2o dico: quod si amor accipiatur pro actu 2o illud relatiuum se non potest habere relationem peronalem: sed tantum simplicem secundum distinctionem granmat: corum: quia si esset relatio personalis. id est ad idem indiuiduum propositi illa esset falsa. Nam esto: quod amor amaretur seipso naturaliter: ad huc posset amari amore alterius secundum naturam. Nam vnus homo potest amare amorem alterius. et tunc constat: quod amor amatur amore alio a se. Si vero sit relatio simplex non ad eandem rem numero et secundum indiuiduum: sed ad eandem rem spetie vel genere propositio est vera. et est sensus: quod et id quod amatur est amor: et quo amatur est amor. Et illud comtirmari potest ex alio quod sequitur: probat enim ex alio consequenter quod illius trinitatis mens amor notitia bina sunt in singu lis. et ostendit quod mens et amor sunt in notitia. quia mens nouit se et suum amorem. Constat autem: quod mens et amor non cognoscuntur vna notitia numero: sed alia notitia cognoscitur mens et alia cognoscitur amor: tali modo cognoscendi de quo ibi loquitur: scilicet intuitiue. et tamen dicit: quod bina sunt in singulis: et per consequens duo in vno. Item dicit: quod mens cum suo amore est in notitia: quod esse non potest: nec saluari de vnica notitia nu mero: quoniam per nullam notitiam vnam numero mens se nouit intuitiue et amorem suum.

⁋ Ad auctoritatem Anselmi dicendum quod non est intentio Anselmi dicere quod cuiuslibet volentis velle sit ab ipso volitum: sed quod omnis volens vult sponte et non innui te vel nolens velle vult. et istud sufficit ad propositum suum. dixerat enim quod in potestate hominis erat seruare recti tudinem voluntatis: nec posse auferri ab homine eo inui to.

⁋ Contra quod arguit discipulus: quia plerumque homo rectam habens voluntatem cogente temptatione inuitus desit. eam. Respondet Ani. interimendo assumptam. Nam inuitus dicitur nolens: nemo autem deserit rectitudinem nolens. ligari enim potest homo inuitus: quia ligari potest nolens. velle autem non potest inuitus: quia vt ait: velle non potest nolens velle. quod probat: quia omnis inquit volens ipsum suum velle vult. quae probatio accepta in sensu dato vtique sufficiens est.

⁋ Alius autem sensus non est necessarius nec certe sufficiens ad propo situm suum sine isto: esto quod verus esset: quia esto quod omnis volens velit suum velle: ita quod suum velle sit ab ipso proprie volitum: adhuc non probatur: quia non velit inuitus: quia quicumque diceret quod quis aliquo cogente mentitur inuitus: diceret est quod inuitus vellet illud velle quo vult mentiri: quia si velle mendacii non est spontaneum: nec velle illius volitionis erit spontaneum: et tamen si daretur oppositum concederetur principale propositum scilicet quod velle illud non esset volitum se ipso: cum eadem volitio non sit spontanea et coacta.

⁋ Ad aliud dictum Aug. de notitia dicendum sicut dictum est de amore.

⁋ Praetere non est intelligendum quod notitia non est sibi incognita quasi semper actu cognoscatur a mente: sed quia semper habitualiter seu quasi habitualiter: quamadmodum et de ipsa mente idem ait: quod semper se nouit: non tamen semper se cogitat: et. i14. de. tri. vbi habetur: quod quando mens actu se conspicit et gignit in se cognitionem suam: non ita gignit istam notitiam suam tamquam sibi ante incognita fue rit: sed ita nota inquit erat sibi quemadmodum note sunt res quae memoria continentur: etit si non cogitentur. Et in sequen ti. c. ponit ad hoc exemplum de eo qui duarum vel plurium disciplinarum paritus: quando vnam cogitat vel alias: est si non cogitat: nouit tamen: et per talem similitudinem dico quod quaesi habitualiter esset sibi nota. non enim proprie habitualiter eo quod nullum habitum acquirat se cognoscedo nec aliquem concreatum habeat quao mediante se cognoscat.

⁋ Ad primum argumentum principale patet responsio super articulo primo in solutione secunde rationis alterius opinionis.

⁋ Ad 2m. quamuis multa possent dici. propter breuitatem tamen nunc omitto: alias forsan suis locis dicenda. Sed pro nunc breuiter respondeo. dicens quod nihil ali ud a deo est magis diligendum quam sit diligendus deus. vnde nego antecedens. Ad probationem. detur illa dilectio dei propter se qua sit a. etcetera qua ponuntur in casu vsque ad illud quod dicitur talis diliget aliquid dilectione intensiori quam sit a. volo. sed dico quod ex hoc non sequitur quod illud dilectum hac dilectione ma gis diligatur quam sit diligendus deus: quod erat. probandum. nec etiam quod diligatur magis quam deus siue sumatur magis diligi pro eo quod est perfectiori dilectione secundum speciem diligi: siue pro eo quod est intensiori siue perfectiori dilectione secundum gradum infra speciem diligi. Nam et tunc deus diligetur propter se ab illo: et per consequens dilectione perfectiori secundum speciem quam diligatur tale dilectum propter deum.

⁋ Item quia tunc ille diligetur prgo pter deum alias non ordinate diligeretur. si eadem dilectione numero est diligatur deus: vt aliqui dicunt. patet: quia non inten siori dilectione diligitur ille quam deus: vel si alia diligitur deus propter se: et alia ille propter deum: vt ego pono: idem patet. nam tunc dilectio dei causa est dilectionis alterius: et sic alia dilectio non est intensior dilectione dei.

⁋ Ad alia argumenta ad oppositum quaestionis gratia conclusionum sic concedo. In 2a tamen sumi tur vnum falsum scilicet quod amor non potest diligi alio amore: Ad cuius probationem responsum est in articulo vltimo etc.