Quaestio 3

Distinctionis. XXI. Questio. I TErtio quero. Utrum deus ad creaturam realiter referatur. Et arguitur quod non. quia si sic aut hoc esset relatione eterna aut temporali. Non eterna. quia creatura non slfuit eterna. nec fuit ens ab eterno: entis qulautem ad non ens: non potest esse relatio realis. Nec relatione temporali. quia tunc illa relatio esset noua in deo. Et per consequens saltem per accidens deus mutaretur: quod est impossibile. patet consequentia per Commentatorem 5o phy. vbi vult quod quando aliquid fit de nouo relatiuum per mutationem alterius: vtrumque transmutatur transmutatione relatiua per accidens: quamuis transmutatione absoluta alterum tantummodo transmutetur

Contra deus refertur ad creaturam in primo et 2o odo elatiuo rum. ergo realiter refertur. Antecedens patet. quia deus est distin ctus a creatura: et distinctio pertinet ad primum modum. Item est actor creature: et sic refertur secundum 2m modum. consequentia satis patet ex dictis negantium deum realiter referri ad creaturam qui dicut quod in duobus primis modis relatiuorum relatiso est realis ex parte vtriusque extremi. in 3o autem modo ex parte vnius extremi tantum.

Respondeo propter assumptum in primo argumento et dicta aliquorum in ista materia pono ad propositum qua tuor conclusiones Prima est. quod aliquid potest referri realiter ad non ens siue ad id quod non est. 2a est. quod non ens potest realiter referri ad ens siue ad id quod est. 3a. quod deus eternaliter referebatur realiter ad creaturam que non erat. Quarta. quod deus realiter refertur ad creaturam ex tempore.

Propter probationem harum conclusionum oportet pramittere quid intelligo per referri realiter. et dico quod hoc ipsum idem est quod referri vere non per oporitionem anime: ita quod omne illud dicimus realiter referri: quod non apprehensum ab anima ve re refertur: vel esto quod non apphenderetur: adhuc nihilominus vere referretur: ita quod anima nihil penitus facit ad hoc vt ipsum referatur. Sic enim communiter consuetum est dicere aliqua esse talia vel talia realiter: et per oppositum illa dicuntur esse talia secundum rationem: que sunt talia per operationem anime.

⁋ hoc praemisso probo primam conclusionem. Primo sic. possibile est aliquid dum non apphenditur ab anima esse veram imaginem alicuius non existentis. ergo aliquid potest realiter referri ad non existens. Antecedens patet. Nam imago herculis vel rose existens in pariete vel vi memoratiua: ita vere est imago eius. dum illud non est sicut dum est: siue tali imago apphendatur siue non. consequentia probatur. quoniam imago inquantum imago: est imago ad aliquid: iuxta illud Aug. 7o de tri. Quid autem absurdius quam imaginem ad se dici.

⁋ Praeterea aliquid est reali ter memoria non existentis. ergo aliquid refertr realiter ad non ex stens. consequentia patet. Nam constat quod memoria dicitur memoria relatiue et idem ponit expresse Aug. 10 de tri. Antecedens etiam satis est notum. Nam memoria est respectum praeteritorum secundum philosophum in de memoriua et re miniscentia: et secundum Aug. ix. de tri. et secundum Tullium vt Aug. allegat ibidem: quamuis est et praesentium vt ibi vult Aug. posset esse me moria. et costat quod memoriua non est memoria solum dum apphenditur: immo homine non actualiter cogitante de sua memoria: nec etiam de memorabili: adhuc est memor: et memoriam habet de illo: sicut patet per Aug. 15. de tri.

⁋ Praeterea secundum philosophum 5o meta. caps de ad aliquid. quedam dicuntur ad aliquid secundum potentiam actiuam et pas siuam: vt calefactiuum et calefactibile: quia potest: et post dicit quod talium dicuntur secundum tempora. vt quod fecit ad factum: et facturum ad faciendum. Ex his sic. aliquid est realiter productiuum seu perfe ctiuum et realiter facturum. ergo aliquid realiter refertur ad non ens. Antecedens est certum. Nam quod sol vel ignis sit productiuus caloris aut alterius ignis: aut sit producturus vel facturus: non plus dependet ab anima: quam quod sit sol vel ignis. consequentia patet. quia productiuum diciur ad producibile: et facturum ad faciendum. et constat quod nec produci bile nec faciendum est ens. Eodem modo modo potest argui de potentia materie respectu forme non existentis: que vtique realiter et actualiter est potentia ad formam possibilem: esto quod ipsam nulla anima consideret.

⁋ 2am conclusionem probo primo sic. omnia relatiua dicuntur ad con uertentiam. ergo non ens realiter refertur ad ens. Antecedens patet per Aug. 7o de tri. qui dicit quod omnia que relatiue dicuntur adinuicem dicuntur: et per hoc probat quod pater non dicitur relatiue ad essentiam. cum essen tia non dicatur relatiue ad patrem. Patet etit per philosophum in praedicamentis qui ad litteram idem ponit et diffuse declarat: et nullum posse excipi dicit. si conuenienter assignetur. consequentia vero probatur. N am productiuum dicitur ad producibile. et facturum ad faciendum et imago ad imaginatum: et memoria ad memoratum. ergo econver producibile refertur ad productiuum. et faciendum ad facturum: et imaginatum ad imaginem: et memoratum ad memoriam: nullum autem producibile vel faciendum est ens: constat: quamuis possit esse ens aliquod etiam imaginatum: et aliquid memoratum non est ens. Nec valet dicere quod talia. et si referantur non tamen realiter: sed secundum rationem tantum. Nam siue talia considerentur ab anima siue non: nihil minus producibile est producibile a productiuo: et faciendum est faciem dum a factiuo: et imaginatum est imaginatum imaginis: et memoratum est memoratum per memoriam: et per consequens absque vlla oporitione anime. quodlibet tale ad suum correlatiuum refertur ac per hoc realiter.

⁋ 2o omnis causa refertur ad causatum: et aliquid non existens est realiter causa alicuius existentis. ergo aliquid non existens refertur realiter ad existens. consequentia et prima pars antecedentis sunt patentes. 2a pars probatur. Nam aliquid non existens est finis seu causa finalis alicuius effectus iam facti propter illum finem fiendum: sicut fructus nondum existens est finis foliorum et florum praecedentium fructuum. cuius probatio est. quia propter fructum non existentem natura omnia illa agit: dum autem natura agit propter aliquid: tunc illud est gratia cuius agit: et per consequens causa finalis. Et ex hoc exemplo ea intentione philosophi determinantis contr antiquos 2o physi. quod natura et carentia cognitione agunt propter finem. et in actionibus eorum est causa finalis: excluditur responsio qua posset dici quod talis finis non est finis nisi inquantum ab anima apprehensus.

⁋ 3am conclusionem probo sic. deus ab eterno fuit realiter causatiuus et prescius. ergo ab eterno realiter referebatur ad causabile et ad prescita. consequentia patet qui causatiuus et prescius hec ipsa que sunt ad aliquid antecedens certum: quoniam secundum fidem constat quod fuit causatiuus et prescius: quod autem realiter etiam non est dubium: cum nulla anima ab eternon fuerit que cognouerit deum. Nec valet dicere quod ab eterno deus cognouit se causatiuum et prescium. quia istud non tollit quod fuit realiter causatiuus et prescius. et non ad se: sed ad creaturam causabilem et prescitam. alioquin eque faciliter diceretur quod deus pater non referebatur realiter ad filium. Nam et semper nouit se patrem. Et si dicatur quod licet nouerit se patrem. non tamen per huiusmo notitiam fecit se patrem. nec ideo fuit pater: quia nouit se patrem: et ideo non secundum rationem: sed realiter referebatur ad filium. Sic in proposito dicetur quod nec per illam notitiam qua nouit se causatiuum fecit se causatiuum: nec ideo fuit causatiuus vel prescius: quia nouit se causatiuum et prescium. quapropter simpliciter sequitur quod realiter referebatur ad causabile et ad prescitum.

⁋ 4am conclusionem probo. Nam constat quod ex tempore seu de nouo deus est creans et dominus creaturarum: et vt sic refertur ad creaturam ex tempore. vt dicit Aug. 5o de trini. et hoc non est per operationem anime: quia siue anima deum intelligat siue non: non minus ipse est creans et dominus. ergo realiter refertur ad creaturam ex tempore.

⁋ Et confirmatur. quia si solum secundum rationem refertur: aut ideo hoc est: quia ipse non est dominus vel creator nisi per operationem anime: quod nullus catholicus diceret: autem quia et si absque operatione anime sit dominus et creator: non tamen absque operatione anime est relatiue dominus et creator: et illud implicat manifestam contradictionem. quoniam contradictio est dicere quod aliquis sit dominus et non sit dominus alterius. et per consequens quod non sit relatiue dominus: si non sine ope ratione anime est dominus relatiue: non sine operatione anime est dominus: et sic sine operatione anime est dominus: et non sine ope ratione anime est dominus: que manifeste contradicunt. Eodem modo modo potest probari quod ab eterno realiter referebatur supposito secundum fidem quod eternaliter fuerit prescius: quia sine operatione anime fuit prescius: et non potuit esse praescius nisi relatiue. Scientia enim praescientia dispositio et prouidentia ac praedestinatio sunt ad aliquid. sicut dicit Aug. de sacramenis libro primo. parte 2a. et vbi non diceret adhuc de se patet.

⁋ Praeterea arguitur sic. iuxta modum communem loquendi. quecumque relatio consequitur extrema ex natu ra rei sine consideratione intellectus est realis. hoc patet per alios communiter. Nam eam in propria forma ponit Scotus in 3o. dicens s omnes etiam communiter ponentes relationes rationis: dicunt eas consequi actum intellectus: et aliter non habere esse: et quando non diceret: propositio patet de se. alias quelibet relatio realis posset dici rationis: sed aliqua relatio dei ad creaturam consequitur. sua extrema scilicet deum et creaturam ex natura rei sine consideratione intellectus. ergo etc. Minor declaratur. nam positis deo et lapidum: et nulla consideratione intellectus existente: deus est distin ctus a lapide: et causa et dominus eius. ac per hoc iuxta illum modum loquendi consequitur distinctio dei a lapide: et causalitas et dominium. et certe non minus quam consequatur distinctio lapidis a deo et seruitus: et si diceretur quod deus esset distinctus et dominus absque distictione et dominio: eadem facilitate posset dici quod lapis esset distinctus et causatus et seruus vel possessio sine distinctione et aliis relationibus.

⁋ Praeterea exclusa omni consideratione anime natura humana est vnita verbo in christo. ergo exclusa omni consideratione anime verbum est vnitum nature humane. Et patet consequentia: quia impossibile est ali quid esse vnitum non vnito: vnitum enim vnito vnitum est. cum ergo omne vnitum referatur ad vnitum sequitur quod verbum exclusa omni consideratione anime: et per consequens realiter refertur ad vnitam sibi naturam.

⁋ Praeterea spiunus scus temporaliter est datus et donatus creature nec in hoc est necessaria con sideratio anime nostre: cum etiam pueris detur in baptismo et datum et donatum relatiue dicunt: sicut patet per Aug. 5o de trini.

⁋ Praeterea hoc deberet negari: aut hoc esset propter auctoritatem ecclesie vel scripture sacre aut alicuius sancti: vel famo: si philosophi: aut propter cogentem rationem ad oppositum: sed nec ecclesia alicubi dicit oppositum: nec in tota sacra scriptura aut doctrina cuiuscunque sancti aliqua auctoritas reperitur ad oppositum: quam vnquam viderim vel audierim. Inuenitur autem frequenter in scriptura et in dictis sanctorum quod deus est oimpotens creator et dominus: et plura alia que denotat eum ad crea turam referri: et nullibi dicitur quod secundum rationem tantum sit dominus: vel oimpotens: aut creator: et est satis mirabile si intentio fuisset Aug. quod solum secundum rationem deus refertur ad creaturam: quo in ro de tri. vbi hanc materiam tractat et determinat: et arguit com tra conclusionem et soluit: nunquam innuit se per hoc scilicet quod secundum rationem refertur tantum. idem patet de Ansel. in mogion.

⁋ Praeterea nec philosophus nec Commentator vnquam etiam hoc dixerunt. cum tamen dixerint deum esse principium et motorem et causam finalem aliorum. De aliis vero philosophis antiquis et modernis non esset multum curandum: cum eorum non sit multum celebris auctoritas. non tamen adhuc aliquem vidi ad hoc allegari. demum nec aliqua ratio cogens est ad hoc sicut clare patebit soluendo.

⁋ Contra istas conclusiones arguo. et primo contra primas duas ex diffinitione relatiuorum: relatiua enim sunt quecumque hoc ipsa que sunt aliorum sunt: vt patet in praedicamentis. Ex hac diffinitione patet primo quod omne quod refertur est. Nam quod non est non est hoc ipsum quod est. Sequitur enim de quolibet. hoc est hoc ipsum quod est. ergo hoc est. Et hoc est contra secundam conclusionem. 2o ex eadem diffinitione sequitur contra primam conclusionem quod terminus relationis non potest esse non ens: quia omne quod est ad aliud est aliquid et ens. omnis autem terminus relationis est aliud a relatiuo. Unde quodlibet relatiuum id quod est est alterius: vt patet exfdiffinitio ne.

⁋ 2o contra primam conclusionem omne terminans realem dependen tiam alicuius termini est verum ens in rerum natura existens. hoc patet. quia a non ente non dependet aliquod ens: sed omne ad quod aliqua res realiter refertur terminat eius realem dependentiam cum quelibet relatio sit quedam dependentia in aliud. ergo etc.

⁋ 3o entitatis ad non ens non est vllus ordo realis. nec etiam econuerso. ergo nec relatio. cum omnis relatio sit ordo quidam vn ius ad alterum. et illud est contra vtramque conclusionem.

⁋ Deinde specialiter contra secundam conclusionem arguo ex intentione Aug. 7mo de trini. vbi ait. "Sed si non esset homo id est aliqua subiecta non esset qui relatiue dominus diceretur: et si non esset equus quadamessentia non esset quod iumentum relatiue diceretur. Ita si nummus non esset aliqua subiecta: nec arra posset dici relatiue: quapropter si et pater non est aliquid ad seipum: non est omnino qui relatiue dicatur ad aliquid". hec Aug. Ex istis autem videt eius intentio esse: quod nihil posset dici relatiue ad aliquid: nisi ipsum sit aliqua essentia vel subiecta quod autem non est: non est aliqua essentia aut subiecta. ergo etc.

⁋ Deinde contra 3am et quartam simul arguo. Pri mo sic. quandocumque aliqua duo non sunt eiusdem ordinis illa non realiter adinuicem referuntur. hoc patet de scientia et scibili et sensu et sensibili. Nam quia scibile et sensibile inquantum sunt res quedam in esse naturali existentes: sunt extra ordinem sensibilis et intelligibilis: ideo in scientia et sensu est relatio realis: secundum quod ordinatur ad sciendum vel sentiendum res: sed ipse res in se considerate sunt extra huiusmodi ordinem. et ideo in eis non est aliqua relatio realiter ad scientiam et sensum: sed secundum rationem tantum: inquantum intellectus apprehendit eas. vt terminos relationum scientie et sensus. Unde philosophus 5o metaph. dicit quod non dicuntur relatiua. eo quod ipsa referantur: sed quia alia referuntur ad ipsa: sed de est extra totum ordinem creature: et omnes creature ordinantur ad ipsum et non econuerso. ergo non realiter refertur ad creaturas.

⁋ Secundo sic. omne realiter relatum ad aliquid est realiter ordinatum ad illud. sicut albedo que est ratio referendi ad aliam albedinem est naturaliter ordinata ad illam pro eo quod aliquam perfectionem habet ab illa inquantum in eis est natura perfe ctior simul quam in altera earum: omne autem ordinatum realiter ad aliud dependet ab illo pro quanto scilicet expectat illud: vt in ipso fundetur relatio ad illud. et si depedet. ergo est muta bile. ergo imperfectum: quia carens illa perfectione ad quam mutatur. et si imperfectum. ergo limitatum. ergo de primo ad vltimum omne relatum est limitatum. et hoc est verum de relato ad aliud in natura: quia si referatur ad aliquid quod est ei eidem in natura realiter: non oportet quod dependeat: quia non expectat aliquid aliud a se in natura: vt in eo fundetur relatio: sed deus non est limitatus. ergo nec relatus realiter ad creaturam que est aliud ab eo in natura.

⁋ Tertio sic. deus est perfecte simplex: et summe necesario esse. ergo non refertur realiter ad creaturam. Antecedens patet quantum ad vtramque partem. consequentia probatur. Nam quia est perfecte simplex nihil est in eo quod non est ipsum secundum Aug. xi. de ciuita. dei. deus inquit simplex est: quia est id quod habet. perfecta etiam necessitas eius est talis quod non variabitur esse eius: quacunque hypothesi possibili siue impossibili ponatur circa aliud a se: quia alia non sunt necessaria nisi secundaria. Ex his autem sequitur quod nulla est in eo realitas: que necessario coexigat aliud a se: tale enim necessario exigens aliud a deo non esset. illo exacto non existente: et per consequens aliquid quod esset perfecte idem deo non esset aliquo alio: quod non est necessarium ex se non existente. relatio autem realis necessario coexigit ad suum esse terminum relationis. ergo in deo non est relatio realis ad aliud a se. Ad hoc etiam videtur esse aucto ritas magistri in 3o ictint qui dicit sic. appellatio qua creatura dicitu ad creatorem relatiue relatiua est et relationem notat: que est in ipsa creatura. appellatio vero illa qua crea tor relatiue dicitur ad creaturam: relatiua quedam est: sed nul lam vocat relationem que sit in creatore. Ex his videtur ma gister innuere quod relatio signata per relationem appellatiuam creaturarum non sit realiter in deo: et per consequens ille non realiter refertur.

⁋ Ultimo argui potest contra fundamentum probationis praedictarum conclusionum: ex hoc enim quod deus omni anime cosideratione exclusa est vere praescius et dominus: et sic de aliis que relatiue dicuntur de eo argue batur quod esset realiter praescius et dominus. contra hoc quide: quia similiter probaretur quod identitas eiusdem ad seipsum esset relatiorealis. Nam exclusa consideratione anime quodlibet est sibi psi idem vt sortes est idem sorti. et platonis idem platoni. ergo realiter idem: et per consequens illa identitas est realis. sed consequens est falsum: per philosophum 5o metaph. capitulo de eodem vbi ait sic. Palam quia identi tas vnitas quaedam est aut plurium essendi id est eorum quae sunt plura in esse: aut quando vtitur pluribus veluti quando dixerit ipsum ipsi idem. Nam vt duobus vtitur eodem ex quibus innuit quod relatio talis non fit nisi quando intellectus eodem vtitur quasi tanquam duobus idem sibi referendo.

⁋ Ad primam dicendum quo non est intentio philosophi quod de relatiuis praedicetur in propria forma hoc totum ipsum quod est: sed intendit quod quodlibet secundum se relatiuum est ipsum ad aliud. vbi gratia dominus est dominus ad aliud et secuus est secuus ad aliud. et sic quodlibet praedicatur in propria forma de seipso ad aliud: vt supra in prima conclusio ne de relationibus magis expressum est. Cum ergo dicitur quod id quod non est. non est hoc ipsum quod est ad aliud. dico quod hoc verum est in sensu nunc excluso: sed tamen aliquid quod non est: est ipsum quod est ad aliud in vno sensu dato. vbi gratia causabile quod vtique non est: est causabile ad aliud. Et vlterius dico quod non sequitur causabile est causabile. ergo causabile est: immo sequitur oppo situm.

⁋ Ad aliud dico vt in praedicta quaestione dictum est frequenter: sancti et philosophi et nos in quotidiano vsu in multis vtimur istis vocabulis aliud et aliquid. pro his que non existunt nec secundum se sunt aliqua entia vel entitates: et ita dico quod relatiua dicuntur esse aliorum generaliter et communissime sumendo hunc terminum aliorum. vt tam de non existentibus quam de existentibus dicitur.

⁋ Ad secundam dico concedendo maiorem si sumatur. in sua proprietate: et nego minorem: non enim pater dependet a filio in diuinis. nec certe etiam in creaturis. nec dominus a secuo nec causa quelibet a causato: quamuis non possit aliquis esse pater nisialiquis sit filius: nec econuerso. nec aliquis possit esse seruus nisi sit aliquis dominus: nec aliquid causa nisi aliquid sit cau satum: nec econuerso: quod tamen non est proprie depedere: quia sit deus pater proprie dependeret a filio: et econuerso. quod est here ticum. depederet est a creatura. cum ille sit eius domin et non possit esse dominus nisi illa sit serua. Si tamen sic improprie sumeretur dependentia in maiore: tunc illa esset falsa. constat enim quod deus est realiter causatiuus: nec potest sic esse causatiuus nisialiquid sit causabile: et tamen causabile non existit in rerum natura. multa etiam non existentia actualiter in rerum natura sunt a deo cognita: et ipse est realiter et actualiter illa cognoscens

⁋ Ad 3am si ordo sumatur stricte et proprie quicquid sit de antecedente. nego consequentiam. dico quod non omnis relatio est ordo. nes omne quod refertur ad aliquid proprie ordinatur ad aliud. Si vero ordo sumatur improprie et communiter pro omni habitudine et relatione vnius ad aliud nego antecedens.

⁋ Ad 4m dico quod quae dam relatiua sunt que non possunt verificari de aliquibus nisi pro his que existunt vt pater et filius dominus et seruus: duplum et dimidium: et plura alia: quedam et pro his que existunt: et pro his que non existunt: sicut cognitum et repraesentatum extratum et alia plura: et secundum philosophum quedam que non nisi pro his que non sunt vt fac iendum factibile et similia. de primis verum est: quod nihil potest sic referri vel relatiue dici: nisi sit aliqua essentia: et de tali bus: sicut patet loquitur Aug. et sicut dicit quod nisi esset homo aliqua subiecta non esset qui relatiue dominus diceretur: et sic de iumento et arra: sicut cum dicit si pater non esset aliquid ad seipum non omnino esset qui relatiue dicatur ad aliquid debet intelligi: ita non est aliquid quod relatiue dicatur pater ad aliquid: et ho est verum et sufficit ad suum propositum: nec aliud intendit: sed non sequitur nihil potest esse pater vel dominus vel arra: nisi sit aliqua essentia. ergo nim hil potest esse cognitum vel factibile nisi sit aliqua essentia. Nam antecedens est verum et consequens falsum: quoniam antichristus est cognitus et factibilis: et tamen non est aliqua essentia

⁋ Confirmatur hec solutio: quia hanc inductionem facit Aug. ad declarandum illam vniuersalem propositionem quam assumpsit omnis essentia que relatiue dicitur est ad aliquid excepto relatiuo: non enim ait. omne quod relatiue dicitur: sed omnis essen tia: per quod patet ipsum non generaliter de omnibus relatiuis fuisse locutum. ex hoc etiam patet vnum quod supra dicebatur scilicet quod esse ad aliquid non est esse aliquid. Et quod praedicari relatiue non sit id de quo dicitur esse aliquid seu esse esentia aliqua: alioquin de puro non ente non posset prodicari vere aliquid relatiue.

⁋ Ad argumenta contra 3am et 4am conclusiones. Ad primum dico prmo. quod si ratio esset bona sequitur quod nec creatura realiter ad deum referatur cum non sit eiusdem ordinis cum deo. cuius op positum etiam dicunt. nego ergo illam maiorem.

⁋ Ad probationem dico quod sicut scientia realiter refertur ad scibile et sensus ad sen sibile. sic econuerso scibile realiter refertur ad scientiam et sen sibile ad sensum. nec philosophus dicit oppositum: nec Commentator: quinimmo neuter ibidem facit mentionem de relatione rationis

⁋ Pro intellectu philosophi autem verbi allegati quod diuersi varie interpretantur. dico quod philosophus dat ibi quandam differentiam inter relatiua duorum primorum modorum: et relatiua tertii modi: et est differentia hec quod vnum correlatiuum de relatiuis tertii modi dicitur ad aliud: quia aliud dicitur ad ipsum. vbi gratia sensibile seu sensa tum: vt habet translatio commenti: ideo dicitur de aliquo rel tiue ad sensum seu sensationem: quia sensus dicitur ad aliud vel illud. denominatur enim aliquid sensatum a sensu: per quam denominationem non significatur aliud quam quod ipsius tanquam obiecti est sensus: sicut visio dicitur esse coloris: et eodem mo nihil aliud est esse intellectum quam illius esse intellectionem. nec aliud significat per aliud. et hoc est quod expresse dicit ibi philosophus declarans dictum suum. Unde ait. Nam intelligibile quia illius intellectus est: et immediate explicat quo ipsius quia scilicet vt visus ad calorem: quod est esse illius obiectiue. Si ergo aliquid dicitur relatiue ad sensum quod dicitur sensatum: et ideo dicitur sensatum: quia sensus est illius: et per consequens: quia sensus dicitur ad illum: sequitur quod sensatum dicitur ad sensum: quia sen sus dicitur ad ipsum: idem iudicium est de intellectuali et intel lectione: et diligibili et dilectione: et similibus. non sic autem est de relatiuis primi vel secundi modi quoniam nullum talium est denominatiuum alterius: sic quod eius praedicatio de aliquo sit praedicatio denominatiua ab alio correlatiuo qua precise significetur aliud correlatiuum dicitur relatiue ad ipsum: ex quo sequitur quod neutrum correlatiuorum dicitur ad reliquum: quia reliquum dicitur ad ipsum.

⁋ Contra videtur fortiter posse argui ex intentione Augu. 3o de tri. dicit enim quod sciens et scientia dicuntur adinuicem relatiue: et idem dicit in praecedente immediate capitu. de amante et amore. sed constat quod sciens denominatiue est cadens a scientia: et praedicatione denomi natiua praedicatur de eodem de quo praedicatur: nec per illam praedicationem aliud significatur: nisi quod scientia sit eius tanquam subiecti. Et quia scietia non aliter dicitur ad scientem nisi vt ad subiectum videtur sequi secundum praedicta quod sciens non dicatur ad scientiam: nisi quia scientia dicitur ipsum. Sed vlterius patet quod sciens et scientia non dicuntur ad aliquid sicut mensura et mensurabile: et sensus et sensibile: et intellectus et intellectua le: et similia. et per consequens non est proprium relatiuis illius modi quod vnum dicitur ad aliud: quia aliud dicitur ad ipsum: quod tamen inten dit philosophus.

⁋ Respondeo primo quantum sufficit ad argumentum quod philosophus non dicit hoc proprium esse illis: que dicunt adinuicem illo modo: ita quod nullis aliis conueniat. Sed dicit quod hoc conuenit eis et non relatiuis prmi aut secundi modi. Nunc autem sciens et scientia neutro modo sunt ad aliquid. non enim dicuntur adinuicem secundum numerum: quo dicuntur relatiua primi modi. nec secundum potentiam actiuam et passiuam: nec vt mensura et mensu rabile: et sensus et sensibile: qualia sunt amans et amor: que secundum Aug. sunt adinuicem relatiua: et habitus et habituatus: et affectio et affectus: que secundum philosophumm in praedicamentis sunt ad aliquid. et sic multa alia reperiuntur relatiua communiter loquen do de relatiuis: que proprie non pertinemt ad aliquem illorum trium modorum. 2o dico quod philosophus negat statim vbi supra 5o meta. scientiam dici relatiue ad sciente. et Commentator similiter. et oppositum probant ex intentione. et ideo argumentum non tollit expositionem datam esse secundum intentionem philosophi.

⁋ Et si dicatur quod ex hoc sequitur quod Aug. et philosophus sibi mutuo cotradicunt. Respondeo relatiua dupliciter possunt sumi. Uno modo communissime pro qui busdam que dicuntur ad aliquid secundum primam diffinitionem positam a philosopho in praedicamentis: quo nomina aliqua substantiarum vt manus et caput et alia nomina partium substantiarum sunt relatiua: et simili aliqua nomina qualitatum et per se pertinentia ad genus qualitatis sunt ad aliquid. verbi gratia color. Nam dicit color colorati color. et albedo albi albedo. et sic de aliis pluribus. Alio modo sumuntur relatiua stricte et proprie pro his quorum esse est ad aliud se habere: siue que inquantum ipsa sunt ipsa ad aliud sunt. iuxta correctam difinitionem 2o datam a philosopho vbi su pra. et isto modo manus et caput et similia non sunt relatiua: vt ibi dicit philosophus. et similiter nec color et albedo. primo modo loqui tur Aug. de relatiuis quando dicit quod sciens et scientia sunt adinuicem relatiua: quod patet: quia in eodem captio: dicit quod color di citur relatiue ad coloratum: et caput ad capitatum. et tamen constat quod color non est per se relatiuum ad coloratum: quoniam si color esset separatus ab omni subiecto adhuc esset vere color. et tamen non esset alicuius colorati: ita etiam manus abscisa est manus: et tamen non est alicuius manuati: et ideo talia non sunt per se relatiua iuxta secundam diffinitionem philosophi sed iuxta commune dictum possunt vocari relatiua secundum dici: non autem secundum esse: vt illa tantum dicantur relatiua secundum esse: quibus con¬ petit diffinitio secunda relatiuorum. illo modo autem scientia non est relatiuum ad scientem nec econuerso. Quod patet. quia non omnis scientia est alicuius scientis vt subiecti: sicut nunc loquimur: nec omne sciens est sciens scientia illo modo. patet de scientia dei que nullius scientis vt subiecti est scientia. Ex quo sequi tur quod nequaquam scientia inquantum scientia est scientia scientis isto modo. ac per hoc non per se dicitur ad scientem: et io modo negat philosophus 5o metaph. non autem primo modo. immo illo modo videtur concedere in simili cum dicit quod visurus non est: cuius est visurus scilicet subiectiue id est videntis: quamuis verum sit hoc dicere scilicet quod est videntis visurus: ita quod primo vult quod non propter se refertur ad videntem. Deinde aliquo modo videtur concedere scilicet large et communiter loquendo et illo modo tollitur secundum veritatem contradictio Aug. et philosophi. et per hoc etiam posset solui: quoniam sciens non per se dicitur sciens: quia eius est scientia vt subiecti sicut arguendo sumebatur. Ex dictis patet quod philosophus non intendit ibi quod inter re latiua tertii modi non sit ex vtraque parte relatio: et quod alterum tantum referatur ad aliud: vt sensus ad sensatum: et non econuerso. vt quidam dixerunt: tum quia philosophus expresse dixit ibi. quod mensurabile et scibile et intellectuale eo quod aliud ad ipsum dicitur ad aliquid dicuntur. Ecce quod affirmat eadem ad aliquid. Unde non est in hoc differentia inter ista et alia relatiua primorum modorum: et quod alia mutuo et conuersim referantur. ista autem non. Sed in hoc quod nullum aliorum dicitur ad aliquid: quia aliud dicitur ad ipsum. in istis autem sic. tum quia secundum hoc ipse manifeste contradiceret sibi: cum ex intentione diffuse probet in praedicamentis quod omnia relatiua sine exceptione aliqua possibili: si conuenienter assignentur dicuntur ad conuer tentiam: et quod tollit omnem fugam et proteruiam in proposito ille specialiter exemplificat ibidem de istis dominus et seruus: et sensus sen sati sensus: et sensatum sensu sensatum. Item nec sicut alii dicunt intendit philosophus quod vnum referatur realiter. reliquum aut so lum secundum rationem: quin immo videtur sequi oppositum ex dictis suis. Nam si hoc est esse sensatum quod eius esse sensationem: si sensatio est eius realiter ipsum est sensatum realiter: et quia inquantum sensatum refertur ad sensationem: sequitur quod realiter referatur ad ipsam.

⁋ Ad 2am cum dicitur omne realiter relatum ad aliquid est realiter ordinatum ad illud accipiendo or dinatum in eo sensu in quo sequitur vlterior deductio argumentationis: nego illam. Et ad probationem dico primo quod est partiticularis: nec etiam si esset vera sufficienter probaret hanc vniuersalem. 2o dico quod est falsa. Et ad probationem dico: quod vna albedo nullam perfectionem acquirit ex alia cui refertur. nec aliqua natura est ex hoc in ipsa perfectior: nec ipsa singula ris: nec aliqua communis: cum nulla sit talis in ipsa: quamuis due albedines sint plures perfectiones quam altera earum tantum.

⁋ Ad 3am nego consequentiam. Et ad probationem dico: quod non omnis relatio exigit necessario ad suum esse quod eius terminus sit in rerum natura: sicut supra patet.

⁋ Ad auctoritatem magistri dicendum: quod non est contra. cum ipse non dicat quod deus non refertur ad creaturam: sed dicat oppositum: intendit tamen quod cum de no uo dicitur ad creaturam: nulla nouitas vel mutatio est in deo: sed tantum in creatura: quam mutationem in creatura: propter quam et ipsa ad deum et deus ad ipsam nouiter referuntur vocat relationem. iuxta modum suum quo talia complexe significabilia quibus dicitur aliquid referri vocare consueuit relatio nes: vt in praeallegatis. q. fuit dictum. et dist. 26.

⁋ Ad vltimmum concedo quod identitas eiusdem ad se est realis: si illud quod dicitur idem sit res. nec philosophus dicit oppositum. nec aliquis alius deberet hoc negare. cum nullus sane mentis negaret quod sortes est sibi ipsi idem realiter: et multo plus: quam sit pla toni: cui tamen conceditur esse realiter idem secundum speciem.

⁋ Praeterea con stat quod aliqua res vna numero est vna realiter. cum ergo identitas numeralis non sit aliud quam entitas numeralis: vt patet ex auctoritate allegata: sequitur quod identitas nume¬ ralis est identitas realis. Dico ergo quod talis identitas est realis. et si ipsa sit relatio est relatio realis. nec philosophus oppositum sentit. sed solum vult quod quibus modis dicitur vnum dicitur idem: et quod sicut vnitas sic et identitas est duplex: quaedam eorum que sunt plura: sicut identitas generis et specifica: quedam vnius: sicut identitas numeralis: que est illa quam significamus cum eodem vtimur vt duobus id est sicut vtimur duobus. hoc autem est quando dicimus ipsum ipsi idem. verbi gratia. petrus est idem petro: sic enim vtimur tunc petrus pro eo quod refertur et eo cui refertur: sicut in significando identitatem aliam que est plurium vtimur duobus. verbi gratia cum dicimus petrus est idem paulo: nec aliud intendit philosophus.

⁋ Et si dicatur quod quelibet relatio realis requirit duo extrema realiter distincta. dicendum hoc esse falsum: quod patet: quia inter mouens et motum vel agens et patiens est relatio realis etiam secundum communem doctrinam: et tamen voluntas agit in se: causando suum actum: ita quod ipsa est agens et patiens et mouens et mota. Unde non plus requiritur ad relationem realem: nisi quod praeter operationem anime: ipsum quod refertur sit tale quale denotatur per praedicationem relatiuam de ipso. et ideo si identitas inquantum identitas sit relatio: non requiritur ad hoc quod sit relatio: nisi quod il lud quod dicitur idem: sit idem praeter anime operationem. Quia autem sint disticta extrema identitatis non semper requiritur: immo aliquando requiritur oppositum scilicet in identitate numerali. Unde sicut ad identitatem specificam vt sit realis. non requiritur quod illa que sic sunt idem: sint distincta specie aut maiori distinctione: quinimmo si sic esset non essent eadem specie. Sic ad identitatem numeralem non requiritur distinctio numeralis aut aliqua maior: immo si sic esset: non esset identitas nu meralis: et ideo inane dictum illorum videtur: qui exponentes philosophum in parte praeallegata dicunt quod ad huiusmodi relationem identi tatis: oportet quod intellectus vnum statuat tanquam duo: et illa comparet adinuicem secundum identitatem. est enim simile ac si diceretur quod ad hoc quod sit idem oportet quod sit distincta.

⁋ Ad primum argumentum questionis cum dicitur: aut refertur relatione eterna aut temporali. Dico quod deum referri rela tione eterna potest dupliciter intelligi. Uno modo quod ipsa res que est relatio sit eterna. et sic dico quod ad quodcunque referatur deus: siue ab eterno siue non ab eterno. refertur relatione que est res eterna: quia sua relatio non est nisi ipse. Alio modo intelligi potest quod referatur relatione eterna. id est re feratur eternaliter: et referatur relatione temporali. id est re feratur ex tempore seu postquam non referebatur: et sic dico quod ad aliqua referebatur eternaliter: que non erant inquantum erat eorum creatiuus et prescius: et ad aliqua temporaliter inquantum creator et dominus: ita quod quamuis id quod est dominium dei semper fuerit: illud tamen non fuit semper dominium: sicut libet is qui est dominus semper fuerit: non tamen ipse semper fuit dominus. cum autem dominium dei dicitur secundum intransitivam loquor constructionem: vt sit sensus: dominium qui est deus: cum autem probatur quod non relatione eterna: patet ex dictis supra in. q.

⁋ Ad id vero quo probatur: quod non temporaliter: quia tunc illa relatio esset noua in deo. patet quod non sequitur nisi in hoc sensu. id est tunc de nouo deus refertur quod concedo. Cum vero ex dicto Commenta. vlterius infertur quod mutaretur saltem per accidens: nego consequentiam proprie loquendo.

⁋ Ad auctoritatem Commenta. dico quod aliquid transmutari transmutatione relatiua seu relatiue: potest dupliciter accipi. Uno modo stricte et proprie: et sic illud dicitur transmutari transmutatione relatiua quod transmutatur secundum rem illam per quam est relatiuum: isto modo si petrus niger fiat albus. et per consequens similis paulo albo transmutatur transmutatione relatiua: quia transmutatur per albedinem qua est similis paulo. Alio modo large et improprie: et sic omne quod refertur ad aliquid ad quod prius non sic referebatur potest dici trans¬ mutatum relatiue. hoc secunduo modo accipit Commenta. trans mutationem relatiuam: et hoc modo dicit vtraque relatiuorum transmutari per accidens. verbi gratia. in exemplo suo cum columna que est dextra sorti: fit ei sinistra ad motum sortis in loco. Utrumque enim ipsorum fit alteri sinistrum cui prius non erat sinistrum. et sic illo modo transmutatur relatiue et vtrunque per accidens vt dicit: sortes quidem quia fit sinister columne propter motum eius in loco: quoniam vt dicit Commenta. transmutationem eius in loco sequitur illum esse in dextro aut sinistro colunne: verba sua sunt. Columna adhuc magis per accidens quia ipsa est quiescens vt ait. et per consequens propter motum alterius tantum ipsa fit sinistra. Ex istis autem patet quod non potest ex inten tione Commen. haberi quod relatio sit aliqua entitas noua acquisita in eo quod de nouo refertur nec quod quodlibet tale proprie transmutetur.