Quaestio 1

⁋ Distinctionis. III. Questio. I Upposito ex dicti in distinctione praecedenti non esse nobis per se notum deum esse: restat in praesenti inquirere: vtrum hoc sit nobis noscibile per naturam. Et quia apostolus dicit et magister allegat quod inuisibius dei a creatura mundi id est homine: per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur: videndum est qualiter quae facta sunt intelliguntur a nobis. eorum aut quae facta sunt: quaedam sunt sensibilia: quadam insensibilia. Et de vtrisque oportet inquirere: vt videmus an et qualiter deus et omnes res cognosci possunt a nobis.

⁋ Primo igitur queritur: vtrum res sensibiles intelligantur a nobisis naturaliter.

⁋ Et arguitur quod non. primo auctoritate philosophi 3o de anima dicentis: quod anima est quodam modo omnia: quod declarat: qui omnia aut sunt sensibilia: aut intelligibilia. anima autem per sensum quaedam modo est sensibilia: per intellectum vero intelligibilia. Ex o patet. quod anima per intellectum non apphendit sensibilia: alioquin per solum intellectus esset tam sensibilia: quam intelligibilia: et per consequens omnia entia. et per consequens superflue distinctionem illam fecit. P.

⁋ 2o nullum singu lare appreheditur per intellectum: omne sensibile est singulare: igitur etc. minor est nota: et maior probatur per differentiam quam in pluribus locis philosophie assignat. P. inter sensum et intellectum. dicens quod sensus est singu larium: intellectus vero vniuersalium. Sppositum probatur per eundem 3o de anima. dicens quod intellecu intelligit omnia. et ideo oportet eum immixtum esse Et Commentator ibi dicit. quod intellectus recipit omnes formas materiales: et per consequens sensibiles. ac per hoc sequitur quod intelligit sensibilia.

⁋ 2o ratione: quia si intellectus non intelligeret sensibilia: intellectus omnino nihil intelligeret: consequens est falsum. consequentia probatur: quia nullum insensibile potest intellectus apprehendere: nisi quia prius factus fuit in actu et apprehenderit sensibile aliquod: vt satis haberi potest. ex 3o de anima: et ex sequenti quaestione patebit.

⁋ 3o quia de sensibilibus multas habemus scientias: vtputa physicas: igitur illa apprehendimus per intellectum: cum scientia proprie dicta ad solum intellectu pertineat. ec questio duobus articulis declarabitur. In prim praemissis distinctionibus quibusdam po nentur alique conclusiones quas probabo: quarum probationibus probabuntur simul distinctiones praemisse. 2o mouebuntur dubua circa praedictam: et soluentur. Est utem prima distinctio quod noticiarum: alia est simplex: alia est complexa: quae dicitur affirmatio et negatio.

⁋ Item eorum quae simplici noticia cognoscuntur aliqua sunt ad quae huiusmodi noticie immediate obiectiue terminantur: quaedam vero ad quae non immediate terminantur sue noticie: sed ad eorum species seu imagines in anima existentes.

⁋ Item quadam noticia est sensualis: quadam intellectualis. Uoco autem sensualem omnem noticiam ad quam causandam per se concurrit virtus aliqua sensitiua: aut aliquid existens in illa. Intellectualem aut omnem noticiam intellectus: siue omnis notiticia sensualis homnis sit intellectualis: fiue non: de quo videbitur. secundo: vbi de distinctione et identitate potentiarum anime inquiretur. Quibus praemissis pono aliquas conclusiones.

⁋ Prima conclusio est de rebus sensibilibus habemus vel habere possumus naturaliter no ticiam sensualem: tam simplicem quam complexam.

⁋ 2a quod de seu sibilibus possumus habere naturamliter noticiam sensualem simplicem immediatam rei in se: et noticiam qua cognoscitur mediamte alio cognito.

⁋ 3a quod de sensibilibus possumus habere noticiam intellectuale: et simplicem et complexam.

⁋ 4a quod etiam possumus de eis habere noticiam intellectualem immediatam: ac est mediatam etc.

⁋ Prima conclusio quantum ad primam partem probatur scilicet quod de sensibilibus habemus noticiam sensualem simplicem: ex eo quod experimur frequenter nos aliqua sensibilia apprehendere. verbi gratia audire sonos: et videre colores nihil affirmantes: aut negantes de ipsis. quod vero est complexam sensualem habeamus: patet: quia multa euidenter enunciamus de ipsis sensibilibus: dum presentia sunt sensibus nostris: que talibus sensibus carentes: aut quorum sensibus species et res sensibiles praesentes non sunt: scienter enunciare non possunt.

⁋ Sed hic satis congrue quaeritur. vtrum animalia irrationabilia habeant aliquam complexam noticiam de sensibilibus: quia quod simplicem habeant non est dubus. Et hic dico quod quamuis istud non possit nobis naturaliter esse plere notum. probabiliter tamen ex eis quae de eis percipimus possumus arguere quod talem noticiam habeant. quod potest conuinci: quia sicut videmus aliquando brutum aliquod apphendit sensibile: vtputa panem et mouetur ad ipsum. Aliquando vero apphendit idem et non mouetur ad illud. igitur motus iste cum sit per appetitum animalem: et talis appetitus sequatur apprehensionem: presupponit praeter simplicem apprehensionem sensibilis iudicium: quo iudicat illud vtile vel necessarium aut tale vel tale.

⁋ 2o quia animal appetens dulce aut aliter aliquale secundum sapore apprehenso colore alicuius rei determinate mouetur ad illam: hoc autem vt videtur non contingeret nisi iudicaret rem illam esse dulcem.

⁋ Confirmatur. illud ex eo quod si postea gustans non reperiat esse talem qualem quarebat: fugit ab illa. hanc rationem ponit Auicem. 6. naturali. vbi probat in animalibus esse sensum communem. vnde ait quod si non coniungerentur in imaginatione animalium que carent intellectu: cum inclinantur desiderio proprio ad dulcedinem scilicet quod res que est huius forme est dulcis: cum viderent eam non appeterent ad comedendum. Et subdit concludens postea. quod si non esset talis virtus in animalibus difficilis eis esset vita si olfatus non ostenderet saporem etc.

⁋ 3o probatur idem experientia: que de canibus venaticis fertur. valet quod cum feram fugientem sequuntur: si ad biuium veniant odorant vnam viarum: in qua si non percipiant odorem fugientis subito absque alterius vie odoratione per alteram pergunt: quod non videtur aliunde contingere: nisi quia iudicant feram non transiuisse per illam: quam odorati sunt: ex hoc quasi arguentes iudicant transiuisse per aliam viam.

⁋ 4o quia disciplina sine notitiis complexis non fit: sed quaedam animalia sunt disciplinatia vt expe rientia docet. Ad hoc etiam est auctoritas Auic. 6. natuam dicens vbi er loquens de estimatiua dat exemplum: sicut inquit vis quae est in oue est diudicans quod ab hoc lupo est fugiendum: et quod huius agni est miseren dum. constat autem quod omnes tales noticie sunt complexe.

⁋ Nec valet ratio doctoris vnius dicentis quod secundum hoc in talibus animalibus esset intellectus praticus: et deberent animalia talia vocari rationabilia. Non enim hoc sequitur loquendo de huiusmodi ad sensum: in quo l dicimus hominem esse rationabilem: et habere practicum intellectum: quia homo non tantum singularia: sed et universalia: nec tantum circa sensibilia: sed et circa insensibilia habet iudicia. et ex talibus ratiocinatur et proprie rationalis appellatur. Similiter intellectus practicus non solum ex singularibus: sed ex altera vniuersali quandoque consiliatur.

⁋ Item confert praeterita praesentibus et futuris: et multiplex alia differentia posset assignari: propter quam talis consequentia non tenet.

⁋ Quod etm confirmatur per Commentatorem 3o de anima. Uir¬ 5 tus cogitatiua habet talia iudicia particularia: et tamen dicit quod ex hoc non sequitur eam esse virtutem rationabilem propter causam assignatam vt patebit in prirobatione conclusionis tertie. Si tamen velis vocare etiam illa rationabilia potes: quia vocabula sunt ad placitum. Sic etiam alius volens omnia cognoscentia vocare rationabilia: posset negare omium: noticiam etiam simplicem ab eis: et inferre: quia alias illa essent rationabilia.

⁋ 2a conclusio valet quod de sensibilibus habeamus sensualem noticiam simplicem qua res sen sibilis immediate secundum se sentitur: et aliquam qua mediante aliquo patet quantum ad primam partem in sensibus exterioribus per quos immedia te sensibilia ipsa sentimus. vebi gratia. colorem in pariente. nec aliquid experimur nos intueri per visum: quo viso tamquam medio intueamur colorem in pariente. Si enim aliquid aliud intueremur pr visum medium inter ipsum et colorem: ita experiremur et cogno sceremus nos illud videre: sicut experimur et cognoscimus nos videre colorem: quod non contingit.

⁋ Quantum ad secundam partem proba tur: quia de sensibilibus absentibus habemus cogitationem et recordationem seu memoriam sensualem. igitur habemus noticiam non immediate ad ipsa sensibilia determinatam. Antecedens per experientiam patet: quantum ad hoc scilicet quod de sensibilibus habeamus cogitationem et recordationem seu memoriam sensualem. Sed quod illa sit sen sualis probatur ex eo quod. dicens Aug. 7. super gen. Exparti fuerunt me dici quod aliquo ventriculo capitis aliquando infirmitate astricte deficit offinti memorandi in homine: quo curato recuperatum est: hoc autem non contingeret: nisi tale organum per se causaliter ad actum me morandi aliquo modo concurreret. consequentia probatur. quia talis: cogitatio aut recordatio non terminatur immediate obiectiue ad res ipsas sensibiles exra: sed ad earum species immemoria existentes. quod probatur: quia experimur quod quandocumque aliquod absens sensibile vel praeteritum cogitamus: intuemur aliquid simile illi sensibili: ita quod sic obiicit cognitioni nostre: et per ipsam cognoscitur: sicut color in pariete obiicitur visioni nostre cum actualiter ipsum in seipso sentimus. igitur tunc habemus noticiam de sensibilibus non immediate termiatam ad illa: sed ad aliquid aliud quod immediate cognoscitur.

⁋ orte diceretur quod illud tale quod obiicitur non est aliquod ydolum vel species rei extra: sed est ipsamet res vera extra existens.

⁋ Contra hoc xpresse est auctoritas et ratio Aug. in de vera reli. Si vna inquit roma est quam circa tyberim nescio quis romulus dicitur condidisse: falsa est ista quam cogitans fingo. non enim est ipsa nec ibi sum modo. Nam ibi quid agatur modo: vtique scirem. Si vnus est sol: falsus est iste quem cog tans fingo. Nam ille curricula sua certis locis et temporibus i agit. istum vbi volo et quando volo constituo. Et subdit ad propsiti alia hic nota quod falsa roma: et falsus sol sunt illa quae nobis at parent.

⁋ Item nota eius probationem scilicet quod si vera roma esset illa quae sibi apparet: cognosceret qua aguntur in ea: et eandem probationem adducit in de quanti. anime. ad ostendendum quod absentia per eorum imagines memorantur. Nam loquens de ciuitate Mediolani: cui memoriam habebat: quid igitur nunc agatur: ignoro: quod vtique non ignorarem: si animus meus vsque ad illa loca porrigeretur presentiaque sentiret. Et pro certo non videtur ratio sufficiens posse assi gnari cur non per talem noticiam sciretur de re an esset vel non esset: et alie veritates contingentes de ea si ad illam immediate terminaretur sicut per noticiam sensus exterioris (eo quod ad illam immediate terminatur) sciuntur. Nec valet dicere quod ista est abstractiua illa intuitiua. Quia quaero quid per abstractiuam intelligis: vel dices sicut aliqui dicunt eam noticiam qua non possunt sciri tales veritates contingen tes: et tunc restat quaestio quare per vnam possunt et non per aliam: et non occur rit ratio danda nisi: quia hoc non ad rem ipsam immediate: sed ad eius imaginem terminatur. De hoc tamen plus dicetur in 2o distin. 7.

⁋ Praeter quandoque res de qua habter memoria non est non igitur potest naturaliter esse immedia tum obiectum noticie simplicis alicuius: alias nec per visionem ex teriorem essemus certi de existentia sui obiecti. Nam si per experientiam sequemur: ita per interiorem inspicimus suum obiectum: sicut per exteriorem suum obiectum: nec maiorem certitudinem habemus de existentia obiecti exterioris noticie: quam de existentia obiect interioris: non igitur res ex: sed eius species obiicitur immediate tali notitia. hec etiam est intentio eius dem.i t.t de tri. "Quod inquit est ad corporis sensum aliquod corpus in lo co: hoc est ad aciem animi similitudo corporis in memoria: et quod est aspicientis visio ad eam speciem corporis ex qua sensus formatur: hoc visio cogitantis ad imaginem corporis in memoria constitutam ex qua formatur acies animi". Ecce quod sic dicit se habere speciem in me¬ moria ad cogitationem seu visionem cogitantis et econverso sic sicit et forma corporis sensibilis: quod videtur ad visionem et econverso

⁋ Idem etiam habteur expresse ex capostolis. 7. et 8. Item. cau.. vt autem inquit possit esse visio cogitantis: ideo fit in memoria de visione sentientis simile aliquid: quo se ita conuertat in cogitando acies animi: sicut se in cernendo conuertit ad corpus acies oculorum: ecce iterum quod acies cogitantis cogitando ita conuertitur ad aliquod simile rei sensibilibes sicut visus oculorum ad ipsum corpus sensibile videndo: et per consequens cogitans non immediate ipsum sensibile intuetur: sed eius simile.

⁋ Item 14. lib. de tri. Ad propositum sumens quod alia trinitas est quae inuenitur. cum corpus aliquod exterius videtur ab ea: quae fit cum illud in memoria cogitatur. ait faciamus igitur id est supponamus corpus illud quod cernebatur interisse delapsum: nec eius remansisse aliquid in loco vel lo: ad quod videndum recurrat aspectus: numquid quia ymago rei corporalis iam transacte atque praeterite remanet in memoria. vnde informetur cogitantis obtuitus atque id vtrumque tertia voluntate iungatur: eadem tri. esse dicenda est quae fuerat: quand siciet in loco positi corporis videbatur: non vtique: sed prorsus alia. Nam praeter quod illa erat extrinsecus: hec intrinsecus: illam profecto faciebat species praesentis corporis: hanc ymago praeteriti.

⁋ Ex his verbis manifeste patet: secundum aug. res ipsas sensibiles non in se et immediate per cogitationem cognosci: sed per eius imaginem seu speciem: et per consequens res sensibiles tantum mediante tali cogitatione cognoscuntur:

⁋ hec eadem sententia est. P. in lib. de memo. et remi. vbi moues quastionem propter quid. existente specie in memoria memoratur sen sibile absens. Ait sic dubitabit autem vtique aliquis propter quid passione praesente: re vero absente memoratur quod non est praesens. Et re spondet. manifestum enim quoniam oportet intelligere talem aliquam factam per sensum in anima et in parte corporis habente ipsam scilicet animam velut picturam quandam passionem cuius dicimus habitum esse memoriam: factus eni. motus scilicet assensu imprimit velut figuram quandam sensibilis: sicut sigillantes annulis: vult diceren. quod io memoratur quod nonem praesens: qui eius similitudo a vmago quasi pictura ipsum representans est in memo ria: qua inspecta et apprehensa ipsum cognoscitur et memoratur. Quam sententiam ponit clarius Auer. lib. de me. et remi. vbi quaerit quare rememorans delectetur et tristetur licet delectabile et contristabile non sunt actu. Et respondendo. dicens dicamus igitur quod rememorans de lectatur per rememorationem rerum quae non sunt in actu: quia illa quae indu xerunt ipsum ad rememorandum sunt praesentia in actu: et sunt necessario similes rebus memorandis: quia igitur simile rei est comprehensum in actu ab eo accidit rememorati de delectatione et contristatione apud illum: id quod accideret ei si illa res esset in actu: et quasi habet spem vt illa res exeat in actu: quasi esset apud animam possibile quoniam quando rei simile fuerit: tunc erit res quasi possibilis: vt sit quando anima fuerit rememorans aliquid: propter aliquod simile illi rei: statim percipiet quod illud simile est de genere illius quod erat ens in potentia: et quod est possibile vt exeat in actum: sicut est possibile quod exiuit in actum hoc simile per quod fuit excitatus super illam rem: et tunc accidit rememorati de tristitia aut delectatione quod accideret ei si esset in actu.

⁋ Ex his patet. quod anima rememoratur rei absentis propter apprehensionem sue similitudinis actu praesentis. Ex quo vlterius patet. quod talis cognitio est proprie re memoratio rei: non praesentis anime secundum se scilicet sensibilis extra: non autem est rememoratio illius consimilis: vel speciei quae est actu praesens in anima: sed illius potius est intuitio quadam: hoc tamen amplius in sequentibus patefiet.

⁋ 3a 3 onclusio est quod de sensibilibus possumus habere noticiam intellectualem et simplice et complexam. hanc probo sic. de sensibilibus possumus habere notitia ciam vniversalem complexam. igitur de sensibilibus possumus habere noticiam intelle ctualem simplicem et incomplexam. Antecedens probatur. et est notum in scientiis phycis. tam qui ad principio quam quae ad conclusiones quae sun vniversales propositiones de sensibilibus. consequentia probatur. quoniam notitia vniversalis intellectui est propria. Nam sensus nullum iudicium habet vniversale: sed singulare tantum: quod patet: quia si aliqua virtus sensitiva posset habere iuditum vniversale: illa maxime esset cogitatiua hominis: cum inter omnes sit perfectior: sed illa non potest: quia vt. dicens Commenex autcrit. P. 3o de anima virtus cogitatiua est virtus distinctiua in C6 diuidualis quod non distinguit: nisi indiuidualiter et non vniversaliter: et subdit libet igitur homo proprie habeat virtutem cogitatiuam: tamen hoc non fact id est infert hanc virtutem rationabiliter esse distinctiuam rationalem. illa scilicet ratio nalis quae distinguit intentiones vniuersales et indiuiduales: et etiam vult quod proprium est intellectum iudicare infinita in propositione vniversali. Et in 2o de anima vbi dicens idem scilicet quod cogitatiua comprehendit intentiones indiuiduales vniuscuiusque decem praedicamentorum: et hoc proprium est sensibus homnis. et commento. S. Et debes inquit scire quod appre habensio intentionis indiuidui est sensuum: et comprehensio intentionis vniversalis est intellectus et vniversalitas: et indiuidualitas comprehenduntur pro intellectum. Eandem sententiam ponit Auic. 6. natam Patet igitur consequentia quantum ad hanc partem consequentis. quod intellectus habet de sensibilibus noticiam complexam.

⁋ Quantum vero ad aliam scilicet quod habeat simplicem: patet estia ex praedictis: quoniam omne habens noticiam complexam de aliquo: habet noticiam simplicem terminorum vel eorum que importantur per termi nos illius complexi: vel habuit: aut si sint alique prime noticie complexe venientes in mentem absque praecedentibus noticiis simplicibus: saltem tales noticias simplices terminorum habere potest vt docet experientia. Unde Commentator pro primo dicto 3o de anima vbi distinguit duas operationes intellectus scilicet intelligentiam sim plicem: qua vocat formationem: et in hac non reperitur veritas nec falsitas: et intelligentiam compositam: quam vocat fidem: et in hac est veritas et falsitas.

⁋ Et subdit. intellecta autem in qui bus inuenitur veritas et falsitas est in eis aliqua compositio ab intellectu materiali in intellectis: qui primo intelligit singularia. id est singulariter et seorsum et diuisim. Si igitur hec compositio fuerit conueniens enti erit vera: sinautem falsa: et ista actio intellectus similis est ei quod Emp. dicens de actione amicitie in entia: quem admodum enim dicens Empe quod multa capita erant seperata a collis. Deinde amicitia congregauit ea: et composuit simile cum simili ita intellecta erunt primo diuisa in intellectum materiali. vbi gratia dicere dyametrum quandrati: et dicere symetrum laterum: intellectus enim intellit git ista primo singularia. id est seorsum. deinde componit ea. id est assymetrum aut symetrum etc.

⁋ Item commento sequenti: et si illa intellecta singularia fuerint rerum qua innate sunt esse: aut in praeterito aut futuro: tunc intellectus intelligit cum illis rebus tempus in quo sunt: et postea componit ipsum cum eis et iudicabit quod ille res fuerunt aut erunt: sicut iudicabit quod dyametrum est symetrum coste. Et infra. Et quod facit hec intellecta singularia esse vnum per compositionem postquam erant multa: est intellectus malis: iste enim distinguit intellecta singularia: et componit consimilia et diuidit diuersa. oportet nim quod virtus comprehendens simplicia et composita sit eadem. Uerumtamen quia aliqui concedunt nos intelligere sensibilia: sed dicunt quod inte ligimus ea in vniersali tantum in abstrahendo quiditatem vniversalem ab hoc et ab illo singulari: nec apprehendendo singulare signatum. valet. cum determinato situ et tempore: vt hic et nunc: et sic de aliis conditionibus singularitatis: ideo probo quod per intellectum intelligimus singulare sensibile determinatum vel demonstratum vt singulare est.

⁋ Et pe sic per quamcumque virtutem cognoscimus singulare demonstratum etc non esse sensum neque intellectum siue esse distinctum ab vtroque illorum cognoscimus ipsum singulare signatum: et sensum et intellectum: sed per intellectum cognoscimus etc. igitur per intellectum cognoscimus singulare et sensum et intellectum: et per consequens per intellectum cognoscimus singulare sensibile etc. maior est euidens: quoniam virtus distinguens inter aliqua: necessario apprehendit quodlibet illorum vt satis declaratur 2o de aia. c. de sensu communi. Sed probo miore. constat enim quod nos certe co gnoscimus hoc singulare sensibile. vbi gratia. hanc albedinem in hoc pariete nunc existentem: non esse virtutem aliquam nostram sensitiuam per quam sentimus nec intellectum per quem intelligimus: sed esse rem distinctam ab vtroque: sed hoc non possumus cognoscere per aliquam aliam valet. ab intellectum: cum per nullam aliam possimus ipsum intellectum apprehende re vt clarum est. Et forte nec etiat ipsam virtutem sensitiuvam quamuis per aliquem sensum possumus nostram sensationem apprehendere et senti re nos sentire: vt patet 2o de anima. et per Aug. 2o de lib arb. Restat igitur quod per intellectum cognoscamus huiusmodi differentiam huius rationis virtutem ponit Aug. 2o de lbr ar.o vbi discipulo loquens ait. Numputas bestias posse discernere abiuicem colorem qui sentitur. et sensum qui in oculo est: et illum interiorem sensum apud animam et rationem: qua ista sigillatim diffiniuntur atque dinumerantur: dicens nullo modo. Quid ratio posset hec quatuor discernere abiuicem: et diffinitionibus terminare nisi ad eam referretur et color per oculorum sensum: et ipse rumrsus per illum interiorem qui ei praesidet: et idem interior per seipum: Si tamen iam nihil aliud interpositum est. dicens non video quodo posset aliter: vbi siquis diligenter attendit inuenit in virtute primo minonem deide maiorem praemisse rationis et conclusionem qua concludit quod ratio id est intellec ctus omnia ista quatu or apprehendit.

⁋ Unde hanc conclusionem pro principio ad aliud concludendum assumit. dicens sequenti. c. quid ipsa ratio que ministros suos et ea quae suggerit discernit abiuicem: ministros rationis vocat sensus qui in cogno scendo ei subseruiunt: quae aut illi suggerunt sunt sensibilia: inter quae et sensus. dicens quod ratio discernit

⁋ Et addit. et item quid inter hoc et seipsam distet: agnoscit seque illis potentiorem esse confirmat. Num alia re seipam nisi seipsa ci. ratione comprehendentis: et in fine capostoli concludit: manifesta enim si sensu corporis sentiri corporalia: eundem aut sensum hoc eodem sensu non posse sentiri: sensu aut interiore et corporalia per sensum cor poris sentiri: et ipsum corporis sensum: ratione vero ea illa omnia et eandemipsam notam fieri: et scientia contineri. ecce quod per rationem cognoscimu illa omnia quae per sensus cognoscuntur: et etiam sensus ipsos.

⁋ 2o sic per intellectum cognoscimus sensum errare iudicando de aliqui sensi bili singulari et demonstrato. igitur per intellectum cognoscimus singu lare sensibile demonstratum. consequentia patet. nisi enim cognosceremus per intellectum hoc sensibile demonstratu et verum haberemus iudicium de ipso: non cognosceremus per intellectum: quod sensus false iudi caret de illo. Antecedens probo. Nam constat quod cognoscimus iudicium sensus de aliquo singulari sensibili. vbi gratia. de hoc sole qui nunc est super hemysperium nostrm: et in tali puncto celi quo iudicatipsum esse pedalis quantitatis esse falsum. Et constat quod illud iudi cium esse falsum per nullam virtutem sensitivam possumus cogno scere: cum non nisi quodam discursu et argumentatione ex eius distantia a visu nro hoc comprehendamus: quod proprium est rationis. igitur. per rationem hoc cognoscimus. nec in casu posset dici: quod ratio apprehendit solem tantum in vniversali: et abstrahendo a situ et cum ex distantia eius: ad nos ratio hoc conuicat: et ratio considerat hunc solem demonstratum secundum quod est in loco isto. puta tali spera: et secundum quod tanta distantia situali distat. sol aut absolute consideratus etc. non consideratur cum istis conditionibus: quod si ratio sic abstrahendo considerat tali consideratione non cognosceret ipsum esse distantem vel propinquum: et per consequens non concluderet tali medio eius magnam quantitate.

⁋ 3o si per intellectum non cognosceremus sensibilia singularia demonstrata: sequeretur quod nulla principia scientiarum quae per experientiam singularium sumuntur possemus habere. consequens est falsum. consequentia probat: talia enim sumuntur (vt tactum est: et. P. ponit primo metaphy. et 2o posteriorum im fine) ex experientia singularium: vt quia vidi: quia hoc reubarbarum purgauit coleram: et vidi et hoc aliud etc. vt. dicens sumo tandenmhanc vniversalem omne reubarbarum etc.

⁋ Constat aut quod eadem virtus est qua habentur tales singulares noticie: et quae colligitur vniversalis: et non alia et alia: alioquin ita sufficeret quod vnus alius ho haberet singulares noticias: et ego ex talibus suis noticiis: quas non haverem: sumerem vniversalem propositionem. Simili modo quo. P. dicens cum probat sensum communem: et tum posses nosse praemissas: et ego inferre conclusionem: hoc autem derisibile est. Reliquitur ergo quod per intellectum habeamus tales singulares noticias.

⁋ 4o quia sicut potest haberi. ex. 6. ethi. Et tactum est supra. vltima. q. prologi. Prudentia est circa singularia: et ex altera propositione vniuersali et altera singula ri conclusionem singularem concludens: vt nunc sic est agendum circa hoc etc.

⁋ Talis autem deductio non potest fieri per sen sum: cum vniuersalem non habeat conceptionem. Nec po test dici quod vniuersalis tantum sit nota intellectui: et singularis tantum nota sensui: quia cum conclusio non con cludatur ex altera tantum: vt patet primo priorum: sed ex vtraque simul: tunc nec per sensum nec per intellactum infertur conclusio: cum per eandem vim cognitiuam oporteat cognosci conclusionem et premissas vt dictum est. Idem posset argui de arte.

⁋ 5o quia intellectus actiuus seu practicus vel consiliatiuus est circa singularia signata et demonstrata: certum est: cum ne actio nec consilium sit circa vniversalia et non est aliquis sensus intellectu practicus: sed pertinet praecise ad partem rationalem anime secundum Aug. 12. de tri. immo non distiguitur ab intellectu contemplatiuo nisi secundum offi cia: vt ibidem. dicens c. sequenti. igitur virtus nostra intellectiua est appre hensiua singularium: vt hec singularia sunt.

⁋ Praeterea stat quod it aliqua singulari determinate possumus loqui: et alius audiens potest determinate intelligere de quo loquimur: igitur intellectus potest ap prehendere determinate aliquod singulare sensibile. Antecedens est notum. consequentia patet. Nam quicumque aliquid dicit verbo vocali: sciens quid dicit prius verbo intellectuali id ipsum intra se dicit: quo verbo intellectuali apprehendit ipsam eandem rem quam voce significat: et non solum ipsam imaginem vocis formando: sicut docet experientia: et etiam ponit Aug. 9. de tri. vbi dicit quod in omnibus dictis et factis nostris tale mentis verbum praecedit: et quod mentem accipiat pro intellectu: patet quod ibidem loquitur de mente secundum quod per eam aspicimus eter nam veritatem. idem libro 5. dicens.

⁋ Item in lib. de quanti. anime interrogat ratio Augustinum. dicens vtrum ignarus latine lingue nominare solem posset in loquendo: si non intellectus solis praecederet sonum. respondet Aug. nullo modo posse. Et statim post. dicens quod sonus ad aures significatio ad mentem pertinet.

⁋ 6o vt alii arguunt anima sepera ta cognoscit singularia: vt hec nec hanc aliquis theologus potest negare: igitur et coniuncta est illa cognoscit.

⁋ 75o cuiuscumque et sub quacumque ratione virtus cognitiua inferior est apprehensiua: eiusdem et subiectum eadem ratione est apprehensiua superior. patet in sensibus interioribus et exterioribus: sed singulare appreheditur sensu: et intellectus est virtus superior. igitur etc. priores tamen rationes efficaciores reputo.

⁋ 4a conclusio quod de sensibilibus possumus habere noticiam intellectuale simpli cem immediate ad illa sensibilia terminatam: et mediante etiam terminatam. vt de sensuali dictum est in secunda conclusione.

⁋ Prima per huius conclusionis declaratur statim ex dictis. patet enim quod de singulari sensibili: vt hoc est: intellectus habet noticiam certam: ex qua sumitur vniversalis que est principium artis et scientie. Constat aut quod tale non habet nisi dum actu simul sensus apprehendit idem sensibile. Unde abeunti: bus sensibilibus et non mouentibus sensum: intellectus talem noticiam habere non potest: et loquor de potentia naturali: et intellectum coniuncto et reli cto in communi statu naturae humane. Sed tunc dum talem habet noticiam experimur nos immediate rem illam singularem cognosce: re: neque aliquid aliud medium per aliquam potentiam nostram cogntiuam apphendere.

⁋ 2am vero partem probo: quando cum sensibilia absentia a sensibus nostris: per intellectum apphendimus: illa apprehersio non ad ipsa sensibilia immediate: sed ad eorum species termi natur: sic dictum est de sensuali noticia in secunda conclusione: hoc aut sic esse patet per. b. Aug. 10 de tri. vbi reprobans opinionem eorum qui dixerunt mentem nostram esse: corpus aut compaginem vel temperatione corporis: inter cetera ait: "nullo modo fieri posset: vt ita cogitaret id quod ipsa est: quemadmodum cogitat id quod ipsa non est: per fantasiam imaginariam cogitat hec omnia: siue ignem: siue aerem siue illud vel illud corpus partem ve vllam seu compaginem vel temperationem corporis: nec vtique ista omnia: sed aliquid horum esse ditu scilicet mens: siquid horum autem esset: aliter id quam cetera cogitaret: non scilicet per imaginale figmentum: sicut cogitantur absentia: quae sensu corporis tacta sunt: siue eiusdem generis aliqua: sed quaedam interiore non simulata: sed vera: praesentia". Ecce quod mens rationalis: quam probat non esse corpus corporalia absentia per imagines et similitudines: quas in se ipsa intuet ap prehendit: sicut et de cogitatiua est ex eius dictis superius allegatu¬

⁋ hoc idem Auerroys 3o de anima. Anima inquit rationalis indiget considerare intentiones: quae sunt in virtute imaginatiua: sicut sen sus indiget inspicere sensibilia: vbi manifeste vult quod cognitio intellectus terminetur ad intentiones existentes in virtute imagina tiua et ille sint cognite per illam: et considerate sicut sensus inspicit sensibillia: et illa noscunt per illum.

⁋ Item paulo post. compr rat secundum similitudinem intellectum in intelligendo ad sensum exterio rem in sentiendo: et est similitudo quod sicut sensatio requirit duo sul iecta: vnum per quod est vna (et per hoc intelligit obiectum sensatum: quod est obiectum circa quod) et aliud per quod est vnum entium: in mundo scilicet virtus ipsa sensitiua: quae est subiectum in quo est sensatio: sic intellectio quo modo duo talia subiecta habet. Sed differentia est in hoc tn: quod subiectum sensationis per quod est vna. id est obiectum est extra animam. Subiectut autem per quod intellectio est vna id est obiectum est intra animam: et illud est species siue intentio imaginata. Unde hec sunt eius verba. Quia forte per intellectum: vt. dicens Aru est sicut comprehendere per sensum: compre habe t dere vero per sensum perficitur per duo subiecta: quorum vnum est subiectum per quod sensus fit verus et est sensatum extra animam: aliud est subietct per quod sensus est forma existens: et est prima perfectio sentientis necesse est est vt intellecta in actu heant hec duo subiecta: quorum vnum est subiectum: per quod sunt vera. si forme quae sunt vere imaginationes. 2m autem est illud per quod intellecta sunt vnum entium in mumdo: et illud est intellectus materialis: nulla enim differentia est in hoc inter sensum et intellectum: sed in hoc suiciter: quia subiectum sensus per quod est verus. id es obiectum est extra animam: et subiectum intellectus per quod est verus est intra animam: et hoc dictum est ab Arum in hoc intellet scilicet materiali. per intellectum autem in actu idem intelligit quod per formare quod quidem est intelligentia simplex: vt supra habitum est per Commetato.

⁋ Item. P. 3o de anima. dicens quod sic fantasmata se habent ad intellectum sic sensibilia ad sensum: quod non solum verum est quantum ad mouere: sed etiam quam ad terminare actum potentie. vnde ait. Intellectiue anime fantasmata et sensibilia sunt supiciter sensui. Et statim sequitur. propter quod nequaquam sine fantasmate intelligit anima. Et quod non solum hoc debeat intelligi quantum ad motu declarat aliud verbum quod statim subdit concludendo. dicens species quidem igitur intellectum in fantasmatibus intelligit: et sic in illis determinatum est ipsi mutabile et fugiendum etc. Ubi Commetator. Et ita est de quosito et fugito apud intellectum: sicut de comprehensione quantum quemadmodum comprehendit res mediantibus formis imaginum: et visus comprehendit per praesentiam rerum sensibilium: ita intellectus mouetur a rebus: quaerendo aut fugiendo: quando forme imaginum earum sunt praesentes: quenadmodum visus quarit aut fugit apud praesentiam illius sensibilis: hoc habes quod intellectus comprehendit res per imagines. id est ipsas intuendo. Unde dicens P. quod intelligit species in fantasmatibus: sicut visus res sibi praesentes. Unde proxime subdit. P. quod cum intelligens specu letur sensibilia: necesse est simul fantasma aliquod speculari: fan tasmata aut sicut sensibilia sunt: praeter quod sunt sine ma. vbi Commentator. Causa inquit quare intellectus qui est in nobis cum videris aliquid aut aliqua et intellexerit: ipse non intelligeret ipsum nisi coniunctum cum sua imagine est: quia imagines sint aliqua sensibilia in tellectui: et sunt ei loco sensibium apud absentiam sensibius. Sed sunt sensibilia non materialia. hec Commenta. Ex quibus omnibus euidenter patet: ipsos sensisse quod cum sensibilia absentia intelligimus (qua prius sensibus praesentia intelleximus) intuemur eorum species. Sicut sensus exterior intuetur immediate ipsa sensibilia: et inspiciendo species suas comprehendimus illa: et secundum iudicium quod sic intuentes habemus quamum ad agendum vel fugiendum postea per appetitum prosequimur: vt ipse species apud nos sunt et loco et vice ipsorum sensibilium: que non possunt semper nobis esse presentia: hoc idem certius probatur per experientiam. Experitur enim quilibet quod quando de aliqua re corporali alteri loquitur: vel etiam audit alium loquentem: intelligens de quo loquitur in mente occurrit ei quedam fantasia illius rei: quam mente ipse intuetur: nec aliquis negare hoc potest. Unde Augusti. distinctione den trini. Cartaginem quidem cum eloqui volo apud me ipsm quero vt eloquar: et apud me ipsum fantasiam inuenio cartaginis: sed eam per corpus accepi id est per corporis sensum: quoniam praesens in ea corpore fui: et eam vidi atque sensi memoriaque retinui: vt apud me inuenirem de illa verbum cum eam vellem dicere: ipsa enim fantasia eius in memoria mea verbum eius non sonus iste trissillabus cum cartago nominatur: vel etiam tacite nomen ipsum per temporis spacia cogitatur: sed illud quod in animo meo cerno cum hoc trissillabum voce profero: vel antequam proferam.

⁋ Ecce quod speciem acceptam per sensum: et in memoriam retentam cernit et intuetur: quando de illa vult loqui: et idem dicit: et ita experimur et cum loqui volumus de re quam numquam sensimus: quoniam tunc speciem de ipsa per nos fictam intuemur: vnde ait. sicut et alexandriam: cum eloqui volo quam numquam vidi praesto est apud me fantasma eius: cum enim a multis audissem et credidissem magnam esse illam vrbem: vt mihi narrari potuit: finxi animo imaginem eius quam potui: et hoc est apud me verbum eius et: Ex quibus patet propositum et est valde hoc attendendum: quia si per talem noticiam: qua intuemur homo imaginem non cognoscitur ipsa res aut si per aliam noticiam cognoscimus immediate rem ipsam: vt quid oportet intueri speciem eius: et quod plus est fingere eam cum illam non comprehendimus per sensum et illam intueri speciem eius: certe istud omnino videtur superfluum: quod dici non potest: cum hoc sit omnibus naturale.

⁋ Circa conclusiones autem istas occurrunt dubitationes. Et vnam pono circa cognitionem sensitivam simplicem immediate terminatam ad ipsum sensibile. vtrum scilicet talis haberi possit sine praesentia ipsius sensibilis vt videre absente vel distructo sensibili possumus habere sensualem noticiam: qua ipsum immediate noscamus:

⁋ 2a dubitatio est circa aliam noticiam sensualem: quam dictum est termiari immediate ad speciem: videtur enim quod per talem noticiam non cognoscatur modo aliquo res cuius est species: sed species sola. Alias etiam somniantes intuentes spe cies sensibilium possent dici illa cognoscere.

⁋ Idem diceretur de furentibus et timentibus quibus imaginationes ta les etiam in vigilia prasentantur: et tamen constat quod hoc est falsum. oportet igitur dicere quod alia noticia sit in nobis quae immediate ad ipsa sensibilia terminetur: vt illa sint cognita nobis.

⁋ Confirmatur. quia aut noticia illa consistit obiectiue in illa specie: et per consequens res extra nullo modo cognoscitur: per illam autem vltra speciem protenditur ad ipsam rem: et ea dem ratione posset dici: quod est quaedam noticia que immediate terminatur ad ipsam.

⁋ Istud idem dubium cadit circa noticiam intellectus: quae dicta est terminari ad speciem in anima.

⁋ 3a dubitatio est. an per intellectum possumus aliquod sensibile singulare signatu determinate cognoscere: cum est absens et non praesens sensibus nostris: videtur enim quod non: cum species in qua intellectus intuetur absentia sensibilia: sit abstracta totaiter a materia omnibus materie conditionibus: et per consequens non repre sentat aliquod singulare determinate.

⁋ 4a dubitatio potest esse qualiter intelligimus que numquam sensimus: Constat enim quod non per species eorum: quando tales acquiruntur tantum cum sentiuntur: nec per species aliorum: cum species vnius rei non representet aliam rem secundum speciem: relinquitur ergo per consequens quod cognoscantur immediate in seipsis: et eadem ratione dici potest quod sensibilia ipsa quae sentimus cognoscuntur: et cum sunt absentia noticia immediata termiata ad ipsa: et nullum medium concurrat quod sit cognitum. Quantum ad primum dubium est opinio vnius Doc. dicens quod huiusmodi notitia potest fieri re absente nec actualiter praesente. Quod duplici via declarat.

⁋ Primo quidem per experientias que sunt quinque. Quarum prima est in visionibus derelictis ex forti visibili: quam ponit Aug. ii. de tri. dicens quod "plerumque cum diu solem attenderimus vel quaecumque luminaria: et deinde oculos clauserimus: quasi versantur in conspectu quidam colo res lucidi varie sese commutantes: et minus minusque fulgentes donec omnino desistant: quas intelligendum est reliquas esse illius forme quae facta erat in sensu dum corpus lucidum videretur": et concludit: quod "erat est cum videremus: et illa erat clarior et expressior: sed multum coniuncta cum specie rei eius quae cernebatur. vt discerni omnino non posset: et ipsa erat visio". hec Aug. Ex quo patet: quod visio solis et aliorum luminarium remanet in oculo obiecto recedente secundum Aug. et experientiam.

⁋ 2a experientia est in somnus quam ponit Commentator in tractatu suo de som. et vigi. Fere circa medium dicens quod in somno videt homo et sentit per quinque sensus absque eo quod ibi sit aliquod sensibile extrinsecum: hoc aut accidit per motum contrarium ei qui est in vigilia. In vigilia enim sesibilia extrinseca mouent sensus et sensus communis mouet virtutem imaginatiuam: in somno aut reuertetur intentio imaginata et mouebit sensum communem: et sensus communis mouebit virtutem particularem: et sic accidet quod homo apprehendet sensibilia: licet non sint extrinseca: quia intentiones eorum sunt instra sensuum indifferenter: siue iste intentiones veniant ab intrinseco: siue ab extriseco: hec Commentator.

⁋ Ex quo patet. quod visio est in oculo somniantis se videre: et auditio in auditu: et tactus in tactu in absentia reali obiectorum.

⁋ 3a apparet in timentibus qui sonos audiunt et terribilia vident dissoluti timore. teste Commentatore vbi supra: qui ait quod hoc accidit habentibus timorem et infirmis propter debilitatem virtutis cogitatiue quae dissoluitur. vnde accidit eis accidens tale.

⁋ 4a est quod in ludificatis de quibus contat a notum est omnibus quod vident ea quae non sunt: vt castra canes lepores et similia.

⁋ 5a in habentibus oculos molles in quibus cum vide rint rubeum aliquod: dereliquitur visio rubei: ita vt rubeum appareat eis omne quod vident. Et ex hoc inferunt vlterius quod similiter intuitiua intellectus potest esse sine praesentialitate obiecti: quia intellectus est abstractior et magis independens: quam sensus. Ex hoc etiam addunt quod deus talem intuitiuam noticiam potest facere sine praesentialitate obiecti: quia potentior est deus: quam sit ars et nam: sed per artem fit visio absque praesentialitate obiecti visibilis: vt patet in ludificatis et per naturam in somniantibus timentibus et infirmis: vt supra docuerunt Commenta. et Aug. igitur multo fortius potest deus hoc facere.

⁋ 2a via (vt dicunt) idem probandi procedit a priori. Nam deus potest facere quicquid non implicat contradictionem et conseruare fundamentum relationis corrupto termino et transeunte respectum: sed visio intellectiua et sensitiua: et universaliter omnis intuitiua noticia est aliquid absolutum fundans respectum ad rem intuitiue cognitam: igitr deus poterit conseruare intuitionem eius absolutam corrupto respectum et rei praesentia litate non existente.

⁋ hec opinio: quaeuis aliqua vera dicat: plura tamen vt mihi apparet dicit falsa. ideo contra eam: et pro solutione dubii pono tres conclusiones

⁋ Prima est quod sensualis noticia exterior non potest naturaliter fieri absque obiecto sensibili existente.

⁋ 2a quod nec potest naturaliter remanere eo distructo: sic quod ipsum distructum videretur.

⁋ 3a quod per diuinam potentiam absolutam: et fieri potest talis sensatio sine obiecto existente. et facta siue a deo tantum: siue est ab obiecto sensibili partialiter potest et a solo deo conseruari illo distru cto.

⁋ Primam conclusionem probo sic: si posset naturaliter causari in nobis visio alicuius non existentis: eadem ratione vel maiori: visio existentis remoti quantumcumque et occulti consequens est manifeste contra experientiam communem. consequentia clara est: vt puto cuilibet consideranti. Nam nullo existente aliquod existens ceteris paribus magis possibile sentiri: saltem tale quod si esset: esset eiusdem rationis cum sensibili existente: nec aliqua res naturalis potest fortiius causare noticiam non existentis sensibilis: quam sibi similis existens vbicumque et qualitercumque sit.

⁋ Confirmatur: quia si aliquod sensatum non existens (si aliquod detur tale) poneretur in esse: adhuc ipsum si esset occultum: non posset taliter existens naturaliter videri: multo igitur minus videtur possibile: vt quando non existit videatur.

⁋ 2o si esset possibile naturaliter causari visionem: aut aliam sensationem. de non existente: aut ergo de obiecto non existente quod aliquando tamen fuit: aut quod aliquando erit: aut quod non fuit: nec erit. est tamen possibile esse: quia de impossibili non videtur dici posse eo quod nullum impossibile est sensibile: quod si tamen diceretur improbari posset: sicut praecedentia diuisionis membra. Si detur primum: sequitur quod est naturaliter possibile per vnam visionem simul videri omnes colores qui fuerunt similes illi preterito qui ponitur vi deri quod nullus diceret sane mentis. patet consequentia: quia posita aliqua tali visione in esse qua ratione vnus videbitur et quilibet sibi similis: qui numquam fuit: quoniam nullus preteritorum similium plus habet: aut natura¬ liter plus haber e potest aliquam causalitatem: seu quam cunque habitudinem ad ipsam visionem datam: quam aliquis alius habeat: nec est deus in casu tali pius supplet causalitates vnius illorum specialiter causando scilicet eandem noticiam: qua ipsum causaret si existeret: quam ceterorum: cum ponatur talis visio naturaliter et cum ola dei influentia generali causari: non igitur erit ratio aliqua quare vnus et non alius: et per consequens non quilibet videatur.

⁋ Eodem modo modo probari potest de futuro: et est de possibili non futuro: quoniam tunc scilicet simul viderentur omnia talia similia scilicet futura vel possibilia. Sed vt dicebatur hoc non est dicendum.

⁋ Confirmatur. quia constat quod si omnia talia praeterita reponerentur a deo in esse non viderentur omnia per illam visionem: nec aliquod determinate plus quam cetera: igitur nec dum non sunt omnia simul videri posunt: nec vnum determinate plusquam cetera: igitur nullum.

⁋ 3o secundum hoc nulla haberetur certitudo euidentie de rerum existentia sensibilium. nec per consequens de actionibus et operationibus earum: et sic periret omnis scientia quae acquiritur per viam experientie sensitiue. Et iterum quod tota humana conuersatio hominumque conuictus non plus procedit ex ex perientia seu euidentia: quam opera somniantium qui ex: quibusdam visis in somniis loquuntur corporaliter: et alia exterius operantur: quae omnia nimis absurda sunt. consequentia patet. quia ex quo naturaliter est aliquando sensatio: non existente obiecto non est possibile mihi fieri euidens quando obiectum existats vel non existat: quando enim putabo ipsum existere forte non existet. et per consequens quando putabo me loqui cum alio homine et ipsum mihi: forsitan nullus erit qui mecum loquatur: et cum quae ego loquar: et sic de aliis sequitur suo modo.

⁋ Istius sententiae indubitanter fuit. p. vnde 2o de anima ipse supponit pro certo quod et sine sensibilibus quae sunt extra non contingit sentire: et tunc quaerit causam huius. et respondet quod. sensitiuum est tantum in potentia non actu.

⁋ Item infra. eodem capitulo ait. Sentire secundum actum similiter dicitur ipsi considerare. differt aut: quia huius quidem actiua operationis ex sunt visibile et audibile. Similiter aut et re liqua sensibilium: et subdit: intelligere autem est in anima cum velit: sentire autem non est necessarium in ipsa aut esse sensibile.

⁋ Item Commenta. 2o de anima. inquit. Sensus sper est cum praesentia sensibilis. imaginatio autem non. multe auctoritates possent adduci: sed iste sufficiant pro nunc.

⁋ 2am conclusionem probo sic. Si destructo sensi bili posset fieri visio ea remanere: sic quod per eam ipsum destructum videretur: pari ratione vel potiori possibile esset ipsum quantumcumque occultum existens videri per illam: consequens repugnat experientie. Expe rimur enim quod simul dum occultatur nobis visibile cessat videri: et si successiue: suctuo. et si subito occultaretur non est dubium quod subito cessaret videri.

⁋ Confirmatur: quia alias interposituo cor poris oppaci non prohiberet nos videre.

⁋ 2o nos experi mur quod cum intuemur candelam ardentem si extinguatur simul desinit videri: nec per aliquam morulam quantumcumque paruam videtur exticta. ho autem non contingeret: vel saltem non semper: si distructum obiectum videri. foret possibile naturaliter.

⁋ Praeterea suppono vnum certum apud omnes. valet quod vel est dare maximam distantiam in qua determinatum visibile a determinato vidente potest videri per determinatum medium: vel minimam in qua non potest: et hoc est euidens: cum in aliquanta distantia possit videri: et non in quantacumque: quo presupposito arguo sic. Est dare maximam vel minimam distantiam etc. modo dicto: igitur non est naturaliter possibile quod non existens videatur. consequentia probatur: quia quae ratione videretur du non esset: videretur est si esset et distaret ab oculo plus quam per distantiam maximam in qua potest videri: vel plusquam per minimam in qua non potest videri: et per consequens non esset dare aliquam talem maximam vel mimam distantiam: quod repugnat antecedenti.

⁋ Confirmatur. quia posito quod a. sit in tanta distantia visibile ab oculo b. in quanta est visibile ec. ab oculo d. et econverso tunc si detur maxima distantia in qua potest videri: tunc pono quod vtrumque sit in tali sua ma xima distantia a suo oculo: et in instanti est corrumpatur visibile c. et visibile a. incipiat elongari ab oculo b. motu continuo. Si igitur per quantumcumque paruum tempus videbitur c. pari ratione vel maiori videbitur a. et sic in maiori distantia videbitur quam sit sua maxima in qua potest videri. Si vero non detur maxima in qua sic: sed minima in qua non: pono quod vtrumque sit in distantia in qua videa¬ tur: et incipiant simul elongari a suis oculis: et quod in instanti in quo a. primo erit in sua minima distantia in qua non potest videri: corrumpatur. c. ipsum autem a. non corrumpatur: sed vlterius continue moueatur: et sit illud instans est. si igitur post instans est. aliqua tempore videbitur c. eodem to E, B, A, D, C. parallel lines three parallel lines to tempore videbitur a. et sequetur idem quod prius.

⁋ Praetereatunc abeuntibus sensibilibus a nostris sensibus possemus de eis scire an essent et vbi essent: et alias ptingetes veritates: quales de per eis sciebamus dum adessent: cuius oppositum philosophia exclamat et experientia manifestat: aut econtra numquam per intuitiuam noticiam possemus certificari de existentia alicuius sensibilis: sicut superius arguebatur.

⁋ Ad hoc etiam est Aug. qui expresse. st. confes. dicit quod quae non sunt videri non possunt: et non solum de sensuali: sed etiam de non ensuali noticia loquitur: vt ibi patet. Ueruntnmon de visione dunta cat naturaliter haberi possibili: nam de alia quae singulari dei operatione et do non haberi potest: vt sunt visiones prophetarum: non est ibi sermo eius: vt expresse patet immediate capitulo sequinti.

⁋ Contra conclusionem istam et alia dicta in probatione eius videtur posse argui. Nam quamuis impossibile sit natura liter cari visionem absque praesentia rei vise: quin tamen possit naturaliter coseruari absque praesentia illius: ita est vt non existens aut abesens ali si quando videatur non videtur inconueniens: immo hoc aliquando de facto videtur contingere: supposito quod sit dare minimum visibile: vel absolute: aut in certa distantia a determinato visu: et per determinatum medium cum determinatione est aliorum requisitorum ad visionem causandam. Et hoc probatur: quia si hoc detur necesse est vel dare vltimum instans esse rei primanentis: post quod nihil eius sit: quod est contra p. 8. phy. vel quod aliquid minus minimo visibili: aut distans plus: quam per maximam distantiam: in qua potest videri: videatur: et pari ratione videri poterit ali quid iam corruptum: et non existens. Declaratur consequentia. Nam si sit minimum visibile oppositum visui in sua maxima distantia in qua potest naturaliter causare visionem et actualiter videatur: et deinde incipiat in aliqui instanti remitti vel diminui extensiue: aut elongari a visu motu continuo: quodcumque praedictorum detur: constat quod in instanti illo erit visio eius: cum ipsum sit adhuc integatum intensiue vel extensiue et in distantia debita. Aut igitur prius illud instans dato casu praedicto: erit aliqua pars illius visionis: aut nulla: si nulla. igitur illud est instans vltimum sui esse: sic quod post ipsum nihil visionis est: si aliqua: igitur illud adhuc videbitur: cum quaelibet pars visionis sit visio.

⁋ Sed quia forte negabitur tale minimum: ac est maxima distantia in qua aliquid possit videri ideo illud probatur.

⁋ Et primo de minimo visibili ex intentione philosophiprum celi. et commenta. periter enim ambo volunt quod cuiuslibet virtutis actiue: vel passiue magnitudo seu vigor estimandus iest secundum vltimum sui. Differenter tamen. Nam quia illa virtus actiua dicitur m ior quae potest maius age re. ideo ipsa estimanda est secundum maximum quod potest agere: quia vero passiua dicitur virtus illa maior quae a miori potest pati. vnde visus: qui a minori visibili potest immutari ceteris paribus dicitur vigorosior: ideo talis est estimanda secundum mimum a quae potest moueri: Unde Comenta. ibi. Sis inquit potentia aut actiua est: aut passiua Si aut actiua terminanda est per vltimum finem eius quod agit. Si passiua per mimum eius a quae patit.

⁋ De distantia est patet expresse per. p. in fine libri de sensu et sensato. vbi praemittens quod visibile non potest videri in infinita distantia: sed finita tantum: concludit. Est itaque aliquid vltimum distantie: vnde non videtur: et primum vnde videtur: hoc itaque necesse est insensibile esse quod in vlteriori: quod non contingit sentire: existens in ex. teriori aut necesse sentire.

⁋ Item perspectiui idem ponunt. vnde. 8a. propositio. 4. lib. magne perspectiue vitelliois est ista. vnumquodque disorum longitudinem habet spacii vltra quod non videtur. illud aut vltra quod non videtur est maxium a quae: vel in qua videtur: et ad hunc intellectum probatur ibi praedicta propositio in commento

⁋ Ratione est probatur id ipsum: quoniam quantum ad hoc idem iuditum est de omnibus agentibus mere naturaliter: videmus aut quod aliquod actiuum naturale. vbi gratia. corpus luminosum illuinat medium secundum maximam distantiam a se quam potest illu¬ minare: ita quod maiorem partem medii non potest illuminare. Nam si posset faceret: cum sit agens mere naturale: et non liberum: igitur et quodlibet corpus visibile immutabit medium: et est organum: mul tiplicando speciem suam secundum maximam distantiam: ita quod incipiendo a centro oculi: vel ab alia parte organi. vnde immediate visio causatur in anima: et eundo versus medium per quod causatur species erit dare et signare maximam partem: aut distantiam in medio quam visibile potest immutare causando speciem suam: et illa erit maxima a qua potest videri.

⁋ Quod est sit dandum minimum visibile a determinato oculo in certa distantia dati medii probatur euidenter ex eis qua immediate probata sunt: et quodam alio noto ad sensum. valet quod ceteris paribus maius visibile intensiue vel extensiue a maiori distantia videtur. Nam ex istis duobus sequitur: quod quodlibet visibile est minimum visibile: seu potens videri in sua maxima distantia: alias minus eo posset in eadem vel equali distantia ceteris paribus videri: quod est contra 2m assumptum et notum ad sensum.

⁋ 2o ad idem. valet. quod visio possit remanere in absentia visibilis arguitur sic. Non minus possibile est visionem per aliquod tempus remanere in absentia visibilis: quam lumen remanere in oculo in absentia corporis luminosi: vel etiam speciem in absen tia corporis a qua causata est. hoc patet: quia non plus experimur dependere visionem a visibili: quam lumen a corpore luninoso: aut speciem a corpore a quo deriuatur: sed lumen potest remanere per aliquod tempus in oculo in absentia corporis luminosi: vt patet de eo qui intuitus est aliquandiu solem: et postea auertit oculos a sole quandam lucen a sole in ocusio causatam intuetur. de specie est patet per experientiam quam ponit Aug. ii. de tri. De aspiciente fortiter causacellos insertarum fenestrarum: et per illos luminaria aliqua extrinseca: vel solem ipsum: qui post auersa facie experitur se videre quosdam lucidos colores: ac est similitudinem illorum causacellorum. Nec potest dici quod illi causacelli apparentes sint ipsi veri causacelli extra quos prius aspi ciebat: cum iam ponatur auertisse faciem ab eis.

⁋ Confirmatur: qui si non essent etiam illi pro tunc nihil minus sic sibi appareret.

⁋ Et si dicatur. quod etiam in casu illo viderentur. concedit principale propositam valet. quod visio possit remanere in absentia visibilis et non existente visibili.

⁋ Ad idem etiam sunt rationes et experientie supra inducte pro alia opinione ad quas postea respondebitur. Nunc ad stas.

⁋ Ad primam dico quod non est dandum minimum visibile etiam per se existens potens ab illo vel ab isto videri: sed est dare macitum non visibile: ita quod quodlibet maius eo poterit videri: et semper telligo in determiata distantia et aliis debitis concurrentibus. circunstantiis. et similiter dico non esse dandum maximam distantiam in qua potest videri. sed minimam in qua non potest videri. vtrumque incipiedo ab ipso vidente. et est semper sermo meus de potentia naturali.

⁋ Ad philosophi. et Commen. primo celi. dicendum quod quantum ad intentionem philosophi ibidem catum sufficit si potentia passiua discribatur per maximum a quae non potest pa ti: sicut si per minimum a quae potest: et ideo de verbis non est curandum: nec potenderanda sunt: sicut nec credendum est ipsos ponderasse.

⁋ Ad illam de distantia dicendum quod. p. ibi loquitur secundum imaginationem ponentium indiuisibilia. vnde principaliter ibi probat indiuisibile non esse sensibile: et accipit distantiam: vnde videtur: incipiendo ab ipso vidente et procedendo versus visibile: et distantiam vnde non videtur: icipiendo a termiio iam dicte distantie: procedendo vlterius eodem modo: vt prius scilicet ab oculo seper se magis elongando: ita quod ab ipso vidente vsque ad punctum datum: est distantia vnde videtur: et inde vltra est distantia vnde non videtur. Et tunc patet: quod iste distantie secundum illam opinionem indiuisibilium vnum habent vltimum indiuisibile scilicet continuans eas. Et dicit. p. quod existens citra scilicet versus oculum est visibile: existens vltra non est visibile.

⁋ Ex hoc autem non habter aliquid contra propositum. vnde secundum talem diuisionem dicendum: quod est dare maximam distantiam in qua non est visibile. Non est autem dare maximam nec minimam in qua est visibile: existens enim in illo puncto ad bonum intellectum loquendo: quoniam talia puncta vel indiui sibilia secundum veritatem nulla sunt: et secundum hoc est quod videtur velle. p. vt in 2o patebit dist. 2. q. 2a. non est visibile: nec videtur vltra: citra vero emper est visibile: vtramque vero incipiendo a vidente est dare mi¬ nimam in qua non videtur. Et cum visibile est in tali dist antia: est in eodem puncto in quo dicitur esse: cum est in maxima in qua non videtur: diuidendo secundum modum. p. prius positum: et tunc est non datur maxima in qua videtur. Nam omnis in qua videtur est minor ea in qua non videtur et pars eius: et per consequens exceditur ab illa. Et constat quod non per indiuisibile tantum: cum indiuisi bile non faciat maius: igitur per diuisibile: et per consequens nulla est maxi ma excessarum: ac per hoc nec aliqua est maxima vnde potest videri.

⁋ Utrum autem p. ibi concludat efficaciter id quod principaliter intendit scilicet quod indiuisibile non est visibile per hoc quod ait: quod si indiuisibile ponatur super isto vltimo communi distantiarum simul erit visibile et non erit visibile: suam habet speculationem et non necessariam ad propositum Ad illud de perspectiuis dicendum quod tantumdem valet eis si detur minima in qua non potest ab oculo incipiendo. nec pro certo aliud probatur ex dictis eorum. Nam praedictam propositionem probant accipiendo pro medio quod est dare minimum angulum sub qua res videtur: et quod corpus quod videtur a propinquiori: videtur sub angulo maiori: et quod a remo tiori: sub angulo miori: quod ibi declaratur in septima propositione.

⁋ Quia autem sit dare minimum angulum: non probatur ibi: sed assumitur. ex commentatori. 3 propositionis eiusde libri: quae est non sub quocumque an gulo res sensibiles videntur. Ex qua non sequitur: quod sit dare minimum angulum sub quo res videtur: vt patet. Nec etm probatio in commento posita hoc concludit. Ait enim ille sic: licet enim omnis angulus rectilineus mathematicus sit in infinitum diuisibilis: in angulis tamen naturalibus secundum quorum dispositionem fit passio ope rationis sensibilis: oportet vt sit status in diuisione: quando minus sensibile non erit. Patet autem quod ex primo assumpto non sequitur istud: cum pro illod sufficiat: quod non sub quocumque paruo angulo res possit videri.

⁋ Ex hoc etiam et alio probato scilicet quod sub aliquo vel aliquanto angulo res videtur: non determinate concluditur quod aliquis sit angulus minimus sub quo possit videri. Sed bene sequitur: quod vel est dare minimum sub quo potest: vel maximu sub quo non potest: qui maximus minor erit omni eosub quo potest: cuius disiunctionis dico esse secundam partem dandam: quod si auctor ille putauit esse dandam partem primam deceptus fuit: nec pro certo probauit: sicut etiam multa alia dicit mriorus bene probata: et mriorus etiam vera.

⁋ Pro solutione rationis premitto: quod non quantecumque intensionis species in organo existens sufficiens est causare in anima visionem sui obiecti. Sed aliquante intensionis species existens potest. Nam est aliqua tantum intensa: quod potest causare visionem et aliquante intensionis species existens non potest: quando potest esse aliqua tam remissa: quod nullatenus sufficiet: et est exemplum de speciebus in medio: nara aliqua potest in parte posterior causare (si verum sit commune dictum de multiplicatione talium specierum in medio) et aliqua non po test: puta illa seu aliqua pars determinate quantitatis remotissima a corpore cuius est species: alias quodlibet corpusculum per totum mundum multiplicaret speciem suam: quod non est dicendum.

⁋ Idem et sensibilius patet de luce. Nam est dare aliquam partem tante remissionis quae non sufficit ad causationem alterius lucis: et extra se totaliter: vt ote determinate quantitatis remotissima a corpore luminoso: alias vna candela totum mundum illuminaret. Est igitur dare vel mimmam speciem intensiue: quae existens in organo potest causare visionem sui obiecti in anima: vel maximam quae non potest: remissiorem tamen omni quae potest. Et hanc partem 2am ego dico dandam esse. Nunc ad rationem factam respono concedendo quod visibile potest secundum maximam distantiam aliquam multiplicare peciem per medium et orgailum. Sed in tali distantia dico: quod non poterit videri. Nam species eius in organo erit tunc tam remissa: quod non suffitiet causare visionem in anima. Si igitur debeat esse sufficiens oportebit ipsum visibile plus appropinquare ad oculum: et in tantum quod species eius sit maior maxima quae non potest causare visionem Et sicut non est da re primam maiorem illa maxima: cum quaelibet aliqua latitudine excedat illam: sic non dare primam distantiam a qua corpus illud videri potest: sed vltimam a qua non potest: sumendo talem ordinem distantiarum secundum motum appropinquationis illius visibilis: et illa erit minima incipiendo a vidente a qua ipsum videri non potest: et cum erit in illa distantia: tunc in organo erit species maxima que non potest causare visionem. Et per hoc patet ad probationem de mi nimo visibili dando.

⁋ Ad secundam rationem nego maiorem. Ao probationem dico: quod verum est quod nos non plus experimur visionem dependere a visibili: quam lumen in aliquo determinate subiecto existens a corpore luminoso: verbi gratia in aere puro Et similiter dico de specie. Sed bene plus experimur visionem dependere a visibili: quam lumen in aliquo determinato subie cto existens: puta oculo aut organo alio interiori dependeat a corpore luminoso: nec est mirum: quia oculus et organum illud est non solum receptiuum: sed aliqualiter retentiuum luminis in absen tia luminaris: licem per paruam morulam: quamuis aer purus non sit per aliquod tempus retentiuus luminis absque praesentia luminaris Sic etiam non obstante quod aqua sit receptiua figure sigilli: et per nullum tempus retentiua absente sigillo: cera tamen est recepti ua et retentiua.

⁋ 3a conclusio principalis quantum ad dubium istud est quod talis senisatio potest a deo immediate absque praesentia sensi bilis obiecti causari: et causata partialiter a sensibili potest a solo deo immediate conseruari absente: vel etiam non existente illo sensibili hoc probatur faciliter: quoniam omnem entitatem quam deus potest concurrente causa 2a causare: vel causatam conseruare: potest immediate se solo causare: vel conseruare: igitur et visionem etc. Antecedens probabitur infra. distinctione. 4 2. Si dicatur quod antecedens est verum: si intelligantur quod deus potest causare absque causa secunda inquantum causa: hoc est: quod non oporte concurrere illam ad causandum: tunc est verum. Sed ex hoc non sequitur quod possit visionem causare sine obiecto. Nam obiectum requiriur non solum ad causandum visionem: sed ad terminandum. Deus autem licet possit supplere vicem cause agentis vel conseruantis: non tamen vicem obiecti terminantis. Istud non valet: quoniam obiectum re quiri in ratione terminantis: vel est requiri in ratione alicuius cause vel non: sed solum in ratione obiecti: seu ratione cogniti: hoc est: quod ad hoc vt sit visio: necesse est aliquid esse obiectum eius: seu per illam cognosci: ethoc est eam ad aliquid terminari. Si detur primum: patet propositum: quoniam absque concursu et exi stentia alicuius cause extrinsece quamlibet entitatem potest deus producere et conseruare. Si 2m hoc non impedit propositum: cum non sit impossibile aliquid non existens in se immediate et distincte cognosci: vt patet de deo ea aliis quibus deus voluit praestare euidentem notitiam futurorum et non existentium: vt suo loco videri poterit.

⁋ Sed contra ista potest argui. Primo quia si deus conseruaret in me visionem qua nunc video albedinem existentem in pariete: aut virtute illius iudicarem illam existere: sicut nunc iudico: aut iudicarem eam non existere. non potest dici primum: quia iu dicium tunc causatum mediante intuitiua esset falsum: et per consequens nulla posset haberi certitudo de existentia rei: qualiter enim esse certus nunc quod albedo existit: si et cum non existeret iudicare eam existere. sicut nuc iudico: Nec potest dari 2m: quia impossi bile est quod aliqua causa naturaliter actiua nunc sit causa vnius effectus: postea vero sit ca conrii: sed ista intuitiua nunc est causa iudicii quo iudico albedinem existere: igitur non erit postea causa oppositi iudicii: quale esset illud quo iudicarem eam non existere: si aliquod tale iudicium tunc haberem.

⁋ 2o quia nunc consequentia necessaria est: ego video albedinem: igitur albedo est: igitur op positum consequentis non potest stare cum antecedente scilicet quod albede non sit: et tamen ego videam illam.

⁋ 3o cum video hanc albedinem non existentem posito casu: aut aliquid videtur a me: aut nihil. Si aliquid: et non nisi albedo: igitur albedo est aliquid: igitur ipsa est cuius oppositum dabatur: si nihil: igitur non video aliquid: igitur non video hanc albedinem: quod est oppositum positi.

⁋ 4o qua ratione est possibile videre non existens: eadem est possibile me vinum non existens tangere et gustare: sed illud est falsum. quis enim posset tangere vel gustare vnum nichil: ita enim bene posset co medere vnum nichil: et nutriri de nichilo: quod est absurdum.

⁋ 5o quia tunc pari ratione posset conseruari visio: qua video petrum currere petro non existente: et per consequens non currente: et sic vi¬ derem petrum currere: et tamen petrus non curreret: quod est impossibile. Nam cum visio sit cognitio: cognoscerem petrum currere quando non curreret: et sic cognoscerem falsum: quod est im possibile secundum Aug. dicentem. libro 3. de achademicis. nosse falsum nemo potest. et 15. de tri. Nemo inquit falsa nouit: nisi cum fal sa esse nouit: quod si nouerit verum nouit. verum enim est quod illa fasa sunt.

⁋ Ad primum dico quod non posito pluri in antecedente egonon iudicarem albedinem existere. Nam deficeret vna causa partia talis iudicium scilicet albro quae nunc simul cum sui notitia intuitiua communicat iu dicium quae iudico ipsam existetr: nec est iudicarem ipsam non existetur: et ad hoc sufficit probatio inducta in artuo Dico igitur quod simpliciter tueretur ipsam absque vllo talium iudiciorum.

⁋ Ad 2m negi antecedens non enim sequitur: deus videt antichristum: igitur antichristus est: sei est fallacia secundum quid ad simpliciter.

⁋ Ad 3m dicitur et bene: quod propositio prima super qua fundatur argumentum non est danda in casu illo: et hoc propter falsam implicationem eius a parte predicati. Nam in eo implicatur quod videam hoc: et hoc sit albedo: quod est falsum: sicut dicendo video hominem album: implicatur quod ego videam hominem: et quod ille sit albus. Si tamen obiectum visionis precise significetur per pro nomen demonstratiuum: vt dicendo. video hoc: esto quod ipsum nihil sit: aut per nomen proprium vt dicendo vt deo a. vt nunc dicimus: deus videt antichristum: concedenda est propositio: quamuis vt dictum est: significando ipsum per terminum communem et pronomen demonstratiuum neganda sit. Et est ratio qui illud obiectum non est aliqua entitas: et per consequens non est albedo: igitur nec hec albedo

⁋ Si arguas vltra: hoc demonstrando illud obiectum visum vel a. sit a. nomen eius proprium: non est albe do: igitur hoc non est hoc. et a. non est a. Respondetur primo concedendo consequens a enim non est a. sed potest esse a. eodem modo dicendum quod antichristus non est antichristus: sed potest esse antichristus. secundo negando consequentia: quia nec hoc nec a. est inferius ad albedinem: quamuis possit esse inferius ad ipsam. Similiter dico quod hec in illo casu non est danda. video albedinem. Nam tunc hec esset vera: nulla albe do videtur a me. tum quia quaelibet singularis est vera: tum quia hec est vera. nullum visum a me est albedo: supposito quod tunc non videatur aliquod quod sit in rerum natura. Sequitur aut. nulla albedo vi detur a me: igitur nullam albedinem video. et vltra. non video albedinem. Nam econverso sequitur: video albedinem: igitur albedo videtur a me. Si tamen hec vltima consequentia negaretur. (quod non apparet mihi rationabiliter fieri.) tunc posset illa dari. video albedinem. Et hoc valet et pro solutione secundi arguium immediate praecedentis

⁋ Sed adhuc poest argumentum reduci sic. cum video a. aut aliquid videtur a me: aut nihil: et tunc consequentur vt prius arguebatur.

⁋ Ad hoc potest responderi secundum distinctionem datam in prima. q. prologi articulo primo. in solutione prime obiectionis. sumendo aut nihil: aut aliquid. tertio modo dis. illius: puta vt significat entitatem existentem: et nihil sumitur sibi opposite: con cedendum est quod nihil videtur a me: et vlterius quodlibet aliorum illatorum etiam vltimum: igitur non video hanc albedinem: non quia sit inferius ad albedinem: sed propter falsam implicationem: vt dictum est: et tamen non sequitur: igitur non video a.

⁋ Ad 4osi tangere et gustare accipiantur pro actibus vitalibus existentibus in anima: qui sunt perceptiones tangibilis et gustabilis: concedo quod possibile est per diuinam potentiam: ita me tangere et gustare non ens: sicut vide re: quia hoc non est aliud dictu quam quod notitie talium possunt esse in anima mea illis non existentibus. Et cum dicitur quod ita bene posset co medetur verum nihil etc. negatur consequentia quia in comedere significaassumptio cibi in ore et fractio ea masticatio et deglutio: et alia: quae non entis esse non possunt.

⁋ Ad 5m concedo quod visionem qua video petrum currentem deus posset conseruare eo non currente: quod si faceret: non viderem petrum currentem: sed viderem petrum: et non viderem petrum currere: immo nunc de facto non video petrum currere per aliquam visionem simplicem: de qua nunc est sermo: sed bene cognosco euidenter per aliquod iudicium et notitiam complexam causatam ex intuitione petrus et intuitionibus spatiorum in quibus successiue existit et ipsis est rebus visis petrus currere. tale autem iudicium: vt dictum est: in casu illo non esset.

⁋ Si dicatur quod qua ratione deus potest simplicem illam notitiam conseruare eius obiecto non existente: eadem potest et hanc notitiam complexam.

⁋ Ad hoc pro nunc mihi videtur dicendum quod bene illam potest conseruare: sed non sic: quod sic conseruata ipsa sit notitia vel iudicium illius complexi petrum currere: sine qua cognoscamvel iudicem petrum currere: non quidem cognoscam: quia falsum com plexe cognosci non potest: vt bene tangitur arguendo. nec etiam iudicari: quia tunc deus per se et directe me falleret: quod est impossibile: vt probabitur. distinction 2. quod ergo dico quod illam entitatem posset vtique conseruare vel sine subiecto: vel si in subiecto: sic quod ipsa non esset notitia nec iudicium. non similiter dici potest de simplici notitia: quoniam ad hoc vt sit notitia: non requirit quod obiectum eius existat: sicut ad hoc quod notitia complexa sit notitia: requiritur quod sit sic sicut ipsa significat. vnde omnes catholici communiter concedunt: quod deus cogno scit et intuetur antichristum: et tamen nullus dicit quod deus cognoscit nunc antichristum esse vel praedicare: siue quod antichristus nunc est: et predi cat: notitia inquam complexa et iudicatiua.

⁋ Nunc ad rationes opi nionis.

⁋ Ad primam dicendum est: nec auctoritate Aug. nec experientiam quam adducit ad propositum facere: quoniam in tali casu nullus experi tur se videre solem vel luminaria: quae prius ipse intuebatur: nec hoc dicit Aug. sed dicit quod versantur in conspectu quidam colores lucidi et quod illi sunt reliquie illius forme: quae facta erat in sensu: ideo videtur quia versatur in conspectu: et illud non est sol aut lumi nare visum: sed reliquia forme facte per solem in organo visus secundum Aug. ita quod ex hoc non habentur quod videatur non existens: nec quod videatur absens: quia ille reliquie et sunt: et praesentes sunt.

⁋ Sed dices: Aug. dicit quod ipsa erat visio. igitur nunc est visio: et constat quod non alterius: quam eius cuius prius erat.

⁋ Praeterea sensibile positum supra sensum non facit sensationem. igitur ille forme quae videntur non sunt in sensu. igitur extra: vel non sunt. Si non sunt: videt non existens: si extra: non videt quid aliud sint: quam ipsa sensibilia prius visa: et tunc sequitur quod videtur absens.

⁋ Ad primum dicendum quod sicut visus dupliciter accipitur scilicet pro instro corporeo seu organo quo mediante fit visio quo in primo caprieo: accipit Aug. vnde ait quod anima commixta corpori per inststem sentit corporeum. et idem instnetum visus vocatur: aut sensus alius. Alio modo: accipitur pro ipsa vi visiua: in qua in mediate sicut in subiecto recipitur actus ille vitalis quo cognoscitur ipsum visibile: quo visum frequenter accipit auctor de spirium et anima. Sic etiam visio dupliciter accipitur scilicet pro forma informante visum primo modo acceptum: et sic accipit Aug. cum ait. et ipsa erat visio: quod patet: quia ibi dicit quod forma quae sensui a visibili imprimitur: vo catur visio: et hoc pluries repetit. et iterum quod informatio sensus: visus dicitur. Alio modo accipitur pro actu vitali qui est forma visus ot modo accepti: et de tali visione non loquitur Aug. Constat enim quod tas lis non est visibilis mediante instro corporeo. Ad idem dicenum quod ille reliquie sunt in partibus exterioribus oculi: vbi non causatur sensatio: et ideo non est sensibile positum supra sensum.

⁋ Ad 2am experientiam de saectniniantibus dico: quod illa sensatio non est absque praesentia obiecti immediate cogniti. Duieumum autem praesens est species in instro sensus particularis secundum Commentatorem: quam apprehendit sensus communis: qui sentit per instra omnium sensuum: vt dicit Commentaen eodem tractatu. Et quia in sectino non discernit speciem rei ab ipsa re: videtur sntinianti quod ipse percipiat immediate ipsa sensibilia exteriora: et iudicium vtique falsum est: et hoc vult dicere Commmencum ait. quod homo comprehendit sensibilia: licem non sint extrinsece qui intentiones eorum sunt in instris sensuum: quae supple immedia te apphenduntur: ita quod sunt obiecta immediata illius sensationis quae sensatio vt dictum est: est actus sensus communis non sensus parti cularis: qui in sectno non habet actum suum. vnde Commentator in primo capitulo dicti tractatus diffinit sennum: quod est ligatio seu ligamen tum virtutum exteriorum. Et vigiliam: quod est dissolutio eorumden

⁋ Praeterea. Commentator non dicit vbi allegatur quod homo in sectno sentit per quinque sensus: sed dicit in seitno videt homo quasi sentiat per quinque sensus. Et eodem modo loquitur in principio dicti tractatus: et hoc verum est. Nam sic apparet sectionianti: et sic iudicat: sed tamen non est sic: et ideo decipitur. vnde 2o soliloquiorum. ait ratio ad Augu. quid cum talia nos olfacere aut gustare vel tangere sentiniamus: none multitudinem imaginum eo deteriore quae in amore decipimur: Respondet aug. verum dicis et pro certo si talis vere videat oculis: et auribus audiat: vere vigilaret.

⁋ Praeterea valdeforet mirabile: quod vere tangeret ignem materialem sicut videtur sibi tam gere: et non excitaretur a seitino.

⁋ Item non dicit Commentator quod sensationes ille sint in instris sensuum particularium: sed quod intentiones sensibilium: quae certe non sunt sensationes: sed sensate: quas apprehendens tunc homo nec distinguens a sensibilibus quorum sunt intentiones: iudicat se illa sensibilia immediate sentire: quod etiam quandoque vigilantibus accidit: quando abstrahuntur a sensibus: et vehementer eorum intentio ad actionem interiorum virtutum conuertitur: sic dicit Aug. xi. de tri. vbi ait. Si voluntas ad interiorem fantasiam tota confluxerit atque a praesentia corporum: est circumiacent sensibus atque ab ipsis sensibus corporis animi aciem omnino auertit: atque ad eam qui intus cernitur imaginem penitus conuerteretur: tanta effunditur similitudo speciei corporalis expressa in memoria: vt nec ipsa ratio discernere sinatur vtrum foris corpus ipsum videatur: an intus tale aliquid cogitetur. Et subdit. ex eodem gniese affectionis est etiam illud quod in sonis per imagines illudimur. Sed plurimum diciteur. vtrum sopitis sensibus corporis: sicuti sunt dormientium: aut ab iteriore compage turbatis: sicut sunt furentium: aut alio quaedammon alienatis: sicuti sunt divinantium aut prophetantium animi intentio quadam necessitate incurrat in eas: quae occurrunt imagines siue ex memoria siue ex aliqua alia vi occulta per quasdam spiritales mixturas. Similiter spiritalis subiecte: an sicut sanis et vigilantibus interdum contingit: vt cogitatione occupata sese voluntas auertat a sensibus: atque ita for met animi aciem variis imaginibus rerum sensibilium tanquam ipsa sensibitusa sentirentur. hec Aug. Ex quibus verbis: si diligenter considerentur: apparent duo quae dicta sunt: valet. quod sensationes seu apprehensiones snctoniantium: ac est aliorum: qui commemorati sunt: non sunt sensationes sensuum exteriorum: sed virtutis interioris: et quod obiecta illarum non sunt sensibius exteriora: sed eorum imagines: quaeuis tanquam essent illa capiantur. Similem sententiam in toto ponit Auic. 6. naturalium. iuxta principium.

⁋ Et propter hec quae dicta sunt per Aug. patet sossibuio ad aliam experientiam: de timentibus et infirmis: quoniam obiecta suarum sensationum sunt imagines rerum quas accipiut pro veris rebus extra: et ille sensationes sunt virtutis interioris.

⁋ Ad 4m de ludificatis. Dicendum quod falsum est eos videre ea quae non sunt: sed vtique videntes ea quae sunt: putant esse illa quae non sunt. Unde sic diffuse patet per Aug. 2o soliloquiorum rationis ad ipsum. omnes tales fallacie sensuum: siue sint per ea quae fiunt a nam: aut per generationem aut per resultationem: siue quae fiut ab arte vel a demo nibus: fiunt semper per aliquas res vel imagines seu similitudines rerum: qua monstrant aliud esse quam sunt: ipse tamen vere quadam res sunt: quamuis non sint illa: quorum similes sunt: vnde imago leporis: quamuis non sit vere lepus: vera est leporis similitudo: immo sicut. dicens Augu. nisi esset in se vera res: quadam autem similitudo: non posset esse alia res falsa: vt lepus vel falsus homo. tales igitur res similes aliis obii ciuntur sensibus ludificatorum. Sed quia per virtutem interiorem dictatiuam: quaecumque sit illa: illas simplices putant esse vere illas res: quibus sunt similes: et non sunt ideo decipiunt. Et sic patet: quod sensationes exteriores non fiunt absque praesentia obiectorum.

⁋ Ad 5m eodemodoest dicendum: quod habentes oculos molles non vident rubedinem: quae non est: sed eam quae est. Ueruntamn virtus interior: iudicat illam rubedinem i alia re vel alterius rei quam est. Nam in exterioribus pelliculis oculi: aliquis rubor causatus est a corpore rubeo: et illum videt et nullum alium: sed quia cum videt aliud corpus: eius species multiplicatur per hanc rubedinem: et vtraque simul immutat visum et sensum iommnem et secundum vnam partem. igitur virtus interior non valens distinguere iudicat rubedinem esse illius corporis: vel in illo corpore: quod exterius mouet: et huic est extum simile cum quis videt parietem album: interposito tamen subtili velo rubeo: iudicat parietem esse rubeum: cum non sit: et tamen non iudicat rubedinem non existentem: sed vtique existentem: licem in alio quam in quo iudicat esse.

⁋ Ad aliam vero qua arguitur pro cognitione intellectiua patet quid sit dicendum ex habitis. Nam concedendum est quod per potentiam dei: potest esse sine obiecto exite te: non autem est hoc possibile virtute naturali tantum: qualis nunc ipsa est. Uerum tamen doc. ponens experientias praedctans pro probatione sue opinionis quaedam arguit ad impediendum solutiones possibiles dari ad illas: quae ideo non repeto: quia omnia illa ex falsis patet procedere ex supradcis manifeste: et in aliqua est false allegat philosophum Et ista pro primo dubio sufficiant. Quantum ad 2m dubium dicendum est sicut. P. dicen in de memoria et reminiscema: vbi postquam soluit quaestionem propter quid patitie praesente memoratur res non praesens: per hoc quia ia paeti rio anima fcaum est similitudio illius rei absentis qua similitudie inspecta res non praesens cognoscitur: vt. supra in primo art. dictum est: statim contra hoc mouet dubium dicens Sed siquidem tale accidens est circa memoriam scilicet pictura vel imago vtrum hanc memoratur passionem aut illud a quae fcam est id est quod est obiectum memorationis: an scilicet ipsa imago aut res a qua causata fuit. et arguit ad vtramque partem. Siquidem enim hoc scilicet passionem illam absentium nihil vtique memorabimur. Si vero illud scilicet a qua fcam est quo sentientes: hoc memoramur quod non sentimus quod absens. id est quomo sentientes hanc passionem praesentem memoramur: per hoc illud quod est absens et quod non sentimus.

⁋ Et vltra arguit ad idem. dicens et si est simile sicut figura aut pictura in nobis huius ipsius sensus: propter quod erit memoria alterius: sed non huius ipsius. Agens enim memoria. id est operans per memoriam: speculatur per hanc passionem: et sentit hanc: quo igitur non praesens memoratur: Uult dicere. P. quod notitia huius passionis scilicet speciei in memoria quae est sensus: eo quod est praesentis obiecti: non videtur posse esse memoriua alterius. Unde si est memoria: erit menodisa sui ipsius praesentis.

⁋ Tunc soluendo 2a respondet. dicens aut est vt contingit et accidit hoc: vt enim in tabula scriptum animal: et animal est. et imago et idem et vnum ipsum est ambo esse: tamen non idem amborum: et est considerare et sict animal: et sicut imago: sic et quod in nobis fantasma: oportet suscipere et ipsum aliquid secundum se esse: et alterius: fantasma secundum quidem seipsum speculamur vt fantasma est: inquantum vero alterius: vt imago a memorabile: quare et cum agat: et motus ipsius id est cum mouet animam ad notitiam sui: siquidem inquantum secundum se sic sumpsit anima ipsum vt intelligibile aliquod: aut fantasma videtur aliquid esse. Si aut inquantum alterius: et sicut in pictura tamquam imaginem considerat: et ec non videt coriscum vt corisci imaginem huius sensus alia passio speculationis scilicet memoria: et quando sic animal pictum considerat in anima: hec quidem fit sicut intelligibile solum: hoc autem vt ibi: quia imago t memorabile: hec. P.

⁋ Consistit igitur solutio in hoc quod species in memodmida existens: est quadam res secundum se: et est imago vel similitudo ali terius rei: sicut etiam pictura animalis: quamuis tamen eadem res sit quae est talis res scilicet fantasma vel pictura: et quae est imago alterius: alia tamen notitia et consideratio est: qua consideratur vt est res talis: et alia quae consideratur vt imago alterius: cum igitur talis species apprehendiu secundum se tantum ipsa tunc cognoscitur: non autem per illam tunc cognoscitur res exa: cuius est species: et illa notitia est sensus praecise siue notitia praesentis: non autem est memoria siue praeterite rei vel absentis notitia.

⁋ Sed cum talis species apphenditur: vt est imago alterius: tunc per illam notitiam et ipsa apphenditur siue cognoscitur: et illud etia cuius est imago: illa quaeque notitia est sensus illius imaginis: et est memorua rei cuius est illa imago. Unde subdit ibi. quod factis in nobis motibus talium fantasmatum: seu occurrentibus obiectiue fantasmatibus: et eis apprehensis aliquando accidit intelligere et reminisci: quoniam aliquid audiuimus. hoc autem contingit (vt dicit) cum ipsius fantasma consideratur. vt imago alterius: aliquando accidit contrarium scilicet non intelligere nec reminisci: quoniam aliquid audi uimus: vt accidit cuidam dicto antifonti et aliis extasim passis: qui sua fantasmata referebant vt res factas: et putabans illa fuisse veras res non fantasmata. Et addit. P. quod hoc fit cum aliquis imaginem non tamquam imaginem considerat. Ite addit quod meditationes memoriam saluant in reminiscendo: hoc autem scilicet reminisci est nihil aliud quam speculari: multotiens sicut imaginem et non sicut secundum se.

⁋ Ex qubus euidenter patet secundum eum (vt dictum est de specie existente in memoria) nos duplicem posse habere notitiam: quarum vna ipsa cognoscitur secundum se: et vt est quidam talis res forma vel fantasma: et alia qua cognoscitur vt imago alterius: et hec sola est menodmia siue recordatio seu notitia rei non praesentis: quem est duplicem modum cognoscendi in signis ad placitum alia representantibus (vt sunt voces et scripture) distinguimus. Nam voccs et soni res quedam sunt: et etiam signa sunt. Similiter scripture res quedam sunt: et sunt signa.

⁋ Et aliquis quidem potest voces considerare vt voces sunt: non apphendendo eas vt signa sunt: sicut bestia aliqua: aut homo alterius ydiomatis vt grecus voces latinas. Alius vero vt latinus potest eas apprehendere: inquantum sunt signa: et etiam idem homo quandoque vno modo: et quandoque alio potest apprehendere. Et simile est de scripturis. hos diuer sos modos cognoscendi imaginem distinguit Aug. 15. de tri. cap. 2 Et dicit quod illi qui cognoscut imaginem vt imago est: cogno¬ 24 scunt etiam per imaginem illud cuius est imago. Alii vero et si cognoscunt illam rem que est imago: non tamen cognoscunt imaginem inquantum huiusmodi.

⁋ Si queras quid est cognoscere imaginem vt est imago: respondeo sicut ibi innuit Aug. quod est cognoscere imaginem esse imaginem.

⁋ Duplex autem est notitia: qua imago cognoscitur esse imago. vna qua formaliter cognoscitur esse imago: et hec est notitia complexa. Alia qua virtualiter cognoscitur esse imago: et hec est quedam notitia incomplexa imaginis: cuius virtute potest haberi talis complexa notitia: et istam puto esse alterius rationis ab illa notitia incomplexa imaginis: qua imago non cognoscitur vt imago.

⁋ Si quaeras vnde prouenit ista diuersitas: cum immediatum obiectum vtriusque sit idem: et potentia. susceptiua vtriusque sit eadem. Rspondeo quod ex alietate partia lis causae effectie. Nam ad illam notitiam qua cognoscitur vt imago: partialiter per se concurrit habitualis quaedam notitia rei: cuius illa est imago derelicta: ex intuitiua notitia illius praehabita: sine qua habituali notitia imago ipsa non posset talem notitiam actualem de se causare: nec est sine ipsa imagine hanc causare sufficit ipsa habitualis notitia. Et de huiusmodi habituali notitia plurus dicetur in solutione. 4. dubii.

⁋ Si dicas quod notitia intuitiua non derelinquit habitum. Duenmm quod verum est elicitiuum similium notitiarum scilicet intuitiuarum eiusdem rei: neque et per se sufficientem ad actum eliciendi: sicut alii habitus: qui ex complexis notitiis relinquuntur. Sed quin aliquod tale habituale relinquat quale dictum est nullus potest negare: quia alias nemo apphendens aliud signum: cognosceret illud esse signum: aut per illud aliquid aliud nosse posset: cuius experientia docet oppositum: et hec consequentia quamuis sit clara: declarabitur tamen respondendo ad dubium quartum.

⁋ Ex his patet quod per talem notitiam: non tantum imago vel species ipsa cognoscitur: sed est res cuius est imago: quamuis non in se et immediate: sed mediate et in sua specie.

⁋ hunc modum distin guendi et cognoscendi res per suas spes: distinguit Augu. ab eo: quo res immediate cognoscitur in se: vtrumque ponens. 13. cau. prin de tri. vbi ait. quod corpora videmus oculis corporeis: ecce primus modus: et per ipsorum imagines quas memoria tenemus: etiam absentia cogitamus: ecce alius quo scilicet cogitamus res absentes per praesentes imagines. Et lir 9d cum inquit. arcum pul ca. 6. chre et equaliter intortum quem vidi. vbi gratia. cartagini animo reuoluo: res quedam menti nunciata per oculos memorieque transfusa: imaginarium conspectum facit: ecce quod arcum per eius imaginem cognoscit: quam cognitionem vocat conspectum imaginarium. quia scilicet per imaginem rei fit. Ad hoc etiam faciunt plura posita supra pro secunda conclusione.

⁋ Ex istis respondeo ad rationem fa ad ratioem ctam pro dubio: negando consequentia qua infertur: quod santiniantes et pro dub furentes possunt dici cognoscere res extra cum earum species factan quas habent in memoria intuentur: quoniam vt habitum est: non omni in princio notitia speciei cognoscitur res extra cuius est species: sed ea tantum 2a artio qua ipsa cognoscitur: vt imago vel similitudo illius: talis autem notitia non competit furentibus aut sectioniantibus: sed prima tan tum: quecumque sit causa impediens: sicut ex pluribus antedictis apparet.

⁋ Ad confirmationem cum quaerit: an cognitio sistat in specie vel vltra protendatur ad rem cuius est species. dicendum quod ista voca bula sistere: protendi et terminari: metaphomroe dicuntur de cogni tione: cum proprie talia dicantur solum de rebus corporalibus: sed cognitionem terminari ad aliquid: nihil aliud est: quam illud co gnosci per illam. et ideo secundum hunc sensum in proposito sumendo vo cabula: dico quod cognitio illa non sistit ad speciem: sed proteditur. etiam ad rem extra. id est per talem notitiam non solum cognoscitur species: sed etiam res extra: hoc tamen est aliter et aliter. Nam species cognoscitur in se immediate: res vero non cognoscitur in se immediate: sed in illa specie: siue per speciem tanquam per medium cognitum.

⁋ hunc est modum cognoscendi per medium cognitum que tamen cognitio non protendatur vltra medium illud: sic quod res immediate in se cogno scatur: et tamen sic protendatur: quod vere cognoscatur) habent ponere quicumque ponunt deum cognoscere creaturas: per hoc quod cognoscit essentiam suam: et maxime doctor ille cuius opinio est recitata: et argumentum pro dubio isto. cum ipse ponat intuitum divinum nullo modo: terminari ad creaturas: et tamen illas esse vere cognitas a deo. Item illi qui ponunt res cognosci in verbo. Item quicumque ponunt vniversale esse aliquid in anima naturali siue obiectiue tantum: siue est subiectiue: et io cognito res ex: cognitione generali cognosci: de quibus omnibus videbitur suis locis. Per hoc patet quod intellectus non est cecus quantum ad res extra: cum eius cognitio terminatur ad speciem sicut doctores supradic. arguit. Et similiter quod diffinitiones et scientie sunt vere de rebus: quin immo aliter esse non potest: sicut nec aliter res sensibiles possunt absentes cognosci vt supra patet.

⁋ Item patet pari ratione non posse dici: quod sit aliqua notitia in nobis imme diate terminata ad rem extra quae est absens vel non existit. Nec sequitur. hoc cognoscitur immediate cum est absens. igitur potest cognosci absens imediate: sicut nec sequitur res absens vel quae non est: potest esse praesens per speciem suam. igitur et per seipam immediate: et loquor ita immediate de potentia naturali et de communi lege naturae: non autem de speciali actione dei aut alterius virtutis supra naturam nostram: si qua est quae causare possit in nobis notitiam absentium et praeteritorum aut futurorum: qua immediate illa noscantur. de quo ad praesens non curo Quantum ad 3m dubium praeter rationem ibi factam possunt ad duci plures auctoritates que videntur sonare quod intellectus secundum se non potest intelligere singulare sensibile: sed solum mediante sensu: et per consequens cum illud singulare non mouebit actualiter sensum: non poterit intellectus illud determinate et distincte comphendere: sed solum in vniversali.

⁋ Et primo quidem Commentatoris. 2o de anima super illo verbo. P. vbi comparat sensum scientie et sentire ad actum considerandi secundum scientiam: et postea inter hos duos actus dans differentiam ait. Dert autem: quia huiusmodi quidem actiua operationis extra sunt vt visibile et audibile: similiter et reliqua sen sibilium. Cam autem quoniam singularium que secundum actum sensus: scientia aut vniversalum. hec enim in ipsa quodammo suntaia ait. sed prima perfectio sensus diciere a scientia scientis qui est in actu quando non considerat: in hoc quod mouens primam perfectionem in sensu et extrahens eam in secundam sunt extrinseca sensata et mouens scientem de prima perfe ctione in 2am est aliquid copulatum cum anima copulante in esse. Et con mento sequenti. Et causa inquit. huius diuersitatis inter sensum et in tellectum in acquirendo vltimam perfectionem in hoc: quod motor est in sensu extrinsecus: et in intellectu intrinsecus est: quia sensus in actu non mouetur nisi motu qui dicitur comphensio a rebus particulari bus sensibilibus. et iste sunt extra animam. Intellectus autem mod uetur ad vltimam perfectionem a rebus vniversalibus. et iste sunt in anima. per hec verba tam. P. quam commentatoris: apparet quod intellectus non mouetur ad actum 2m a rebus singularibus extra animam: sed ab vniversalibus quae sunt in anima: et per consequens quod non intelligit singularia sensi bilia: cum res vniversales in anima non causent nisi vniversalem cognitionem que maxime haberi videtur in absentia sensibilium quando sole res in anima sunt causae intellectionis.

⁋ Item 3o de anima. dans differentiam inter intellectum materialem: cuius naturam dicit esse naturam potentie et materiam primam: quae est potentia pura secundum eum ait. et cum ista est diffinitio intellectus materialis: manifestum est quod diciter apud ipsum scilicet Arum a. materia prima in hoc quod ipsa est in potentia omnes intentiones formarum vniversalium materialium. Prima autem matia est in potentia omnes iste forme sensibiles non cognoscens neque comprehendens. Et causa propter quam ista potentia intelleetus materialis est distinguens et cognoscens. prima autem materia non est distinguens neque cognoscens est. quia prima materia recipit formas diuersas scilicet indiuiduales. Ista autem recipit vniversales. si ergo species intellectus sint vniversales: cum per illas intelligit: intel ligit vniversaliter tantum: et per consequens non determinate aliquod singulare.

⁋ Item ibidem intellectus comphendit formam per se et comphendit indiuiduum mediante sensu.

⁋ Item necesse est vt proportio intentionis ad intentionem scilicet indiuidualis ad vniversalem sit sicut proportio virtutis comprehendentis alteram illarum ad vitutem comprehendentem alteram: et cum necesse est vt due intentiones sint diuerse: necesse est vt virtutes sint diuerse.

⁋ Ex hac auctoritate videtur haberi: quod non eadem virtus comprehendit intentionem vniversalem et indiuidualem: et per consequens cum intellectus comphendat vniversalem non comprehendit indiuidualem. igitur nec per seipsum absque sensu intelligere potest singulare: quia hoc non contingit per inten tionem vniversalem.

⁋ his non obstantibus dicendum quod per intellectum possumus intelligere singulare sensibile distincte et deter minate ab aliis: et cum est absens sensibus nostris. hoc proba ri potest primo sic. possibile est hominem actualiter recordari se quandoque cognouisse et dilexisse aliquod singulare sensibile absens: et de aliquo singulari sensibili aliquid credidisse vel esti masse. igitur possibile est hominem intelligere distincte singulare aliquod: singulare sensibile non praesente. Antecedens patet per communem experiem tiam. consequentia probatur. quoniam sicut impossibile est: quod ego cognoscam me cognoscere aliquam rem: quin illam rem cognoscam et per eandem vim cognoscitiuam per quam me cognosco cognoscere illam: dicente Commentatore 2o de anima. Impossibile est vt aliquis sensus comprehendat visum comprehendere colorem: nisi est ipse comphendat colorem. et idem est iudicium de quibuslibet virtutibus apprehensiuis: sic impossibile est me cognoscere rem aliquam cognouisse quin illam cognoscam: et per eande potentiam: eadem igitur potentia qua recor datur: et per consequens cognoscit quis se cognouisse: aut credidisse vel fuisse opinatum etc. cognoscit illam talem rem: sed constat quod illa non cognoscit nisi per intellectum: tum quia talia enunciabius de praeterito non nisi per intellectum cognosci possunt: tum quia fides dilectio et opinio cum sunt: non nisi per intellectum apprehendi possunt. Et de fide hoc expresse dicit Aug. 13. de tri. et idem est iu dicium de ceteris.

⁋ Praeterea actus rememorandi vel recordandi secundum quod est reuocatio eius quod deletum fuit ex memoria: est actus intellectus tantum vt. dicens Aug. 13. de ci. dei. Et similiter Commen tator in de memoria et remi. dicens quod. Inuestigare per remeno rationem: et iudicare quod intentio illa est istius imaginati: est in homine per intellectum.

⁋ Item Auic. 6. naturalium dicens quod recorda tio que est ingenium reuocandi obiectum quod oblitum est: non inuenitur nisi in homine solo: cognoscere eteni aliquid ibi fuisse quod postea deletum est: non est nisi virtus rationalis. sed constat quod talem actum frequenter hemus circa singularia aliqua sensibilia: vt quando non plene meminimus quis hanc rem vel illam fecerit: tunc in uestigamus rememorando diuersa hinc inde donec inuenienmus recordationem perfectam quod quis determinate: vt Pate. vel Dau. hoc fecit: et in tali die et in tali loco et huiusmodi alias singu lares conditiones. et per consequens: tunc cognoscimus per intellectum singulare absens determinate.

⁋ Praeterea certum est quod anima segre gata a corpore habet naturaliter cognitionem talium singularium et recordatur: se fecisse hoc et illud peccatum. vbi videtra. anima iude recordatur se prodidisse christum: et odisse eum: et similiter de aliis que concurrunt. igitur habet notitiam de persona singulari christi: et aliorum singularium determinate: circa quae suos habuit malos actus: et hoc testatur scriptura de illo diuite epulone qui recor¬ dabatur fratrum suorum: et cui Abraam dixit. recordare quia rece pisti bona in vita tua et lamarus similiter mala. Et certum est quod non recordabatur tunc per memoriam sensitivam: sed tantum per intellectum. igitur actualem habebat notitiam intellectualem de singularibus sensibilibus determinate: et eadem ratione anima communiunta per intellectum potest nosse talia absentia singulatia.

⁋ Ad auctoritates autem adductas respondeo.

⁋ Ad primam potest vno modo dici quod nec. P. nec Commentator loquuntur de 2a perfectione intellectus vniversaliter sed de ea tantum quae est secundum habitum scientificum: et illa vtique est vniversalis: et quod ita sit patet. quia primam perfectionem sensus comparat cientiae que est habitus. non autem potentie intellectiue: et 2am perfectionem sensus scilicet sentire comparat actui qui est considerare secundum habitum scientie. et ad illum actum concedo intellectum moueri immediate a rebus vniversalibus: que sunt in eo siue sint plures vniversales species: siue habitus vniversalium vel quicquid sit illud: et concedo quod talis notitia est vniversalis. sed cum hoc stat quod intellectus habeat aliam notitiam de singularibus determinate: nec oppositum volunt. Alio modo potest dici supposito quod loqueretur vniversaliter de secunda perfectione intellectus: quod ipse non dicit nec intendit dicere: quod intellectus non mouea tur a formis indiuidualibus: ita quod in hoc differatr a sensum: qui ille a rebus particularibus mouetur: iste autem non. sed ait quod iste intellectus mouetur a rebus vniversalibus. volens quod ista sit dif ferentia: quod sensus non mouetur ab vniuersalibus: et hoc manifeste innuit exclusiua locutio: qua ait de sensu quod non moue tur nisi motu qui dicitur comprehensio a rebus particularibus. Et hec solutio mihi ad pilus placet: et magis conuenit aliis dictis suis: vt patebit in sequentibus.

⁋ Ad 2am primo potest dici quod quamuis Commentator dicat: quod intellectus recipit formmas vniversales: non tamen negat eum recipere indiuiduales: et ideo differentia quantum ad hoc intelligenda est: quia materia recipit indiuiduales tantum intellectus vero est vniversales.

⁋ Aliter adhuc potest dici quod Commentatoris. per formas indiuiduales et istas intelligit formas sensibiles et materiales: quas quia recipit materia: ideo non est cognoscens neque dist inguens. Intellectus autem non recipit tales: sed intentionales tantum: et ideo cognoscens est et distinguens: cum hoc autem stat quod recipiat intentionales vniversales et intentionales singulares: et quod ita intelligat Comment. patet ex duobus. Primo ex verbo quod praemittit dando differentiam inter materiam et intellectum. dicensenim quod materia est in potentia omnes iste forme sensibiles: intellectus autem in potentia omnes intentio nes. idem igitur intendit per sensibiles et indiuiduales istas: et idem per intentiones et formas vniversales. 2o idem et fortius patet ex causa quam assignat propter quam matia non est cognoscens. Nam certum est quod ex hoc quod est recipere formas intentioales singulares non post argui recipiens non esse cognoscens: cum nulla virtus sensitiua recipiat intentiones vniversales vt distiguuntur contra intentiones indiui duales. Sed quaelibet sensitiua recipit intentiones indiuiduales tantum vt habitum est supra: et tamen quaedam sensitiue sunt cognitiue: et ideo intelligendus est Commentatori. vt prius dictum est. et tunc est verum dictum eius vniversaliter: quoniam nulla potentia receptiua formarum sensibilium materialium est cognoscens aut distinguens. Et ideo dicens P. 2o de anima. quod quilibet sensus est susceptiuus sperum sine materia. vbi Commment. dicens Si enim reciperet eas in materia: tunc idem esse haberent in anima et extre animam: et ideo in anima sunt intentiones et comphensiones: et extra animam non sunt comprehensiones neque intentiones: sed res materiales non comprehense omnino.

⁋ Et si dicatur. in fine commenti dicti ipse. dicens quod intentiones quas recipit intellectus sunt vniversales: he vero quas recipit sensus sut iste id est indiuiduales. Similiter 3o de anima. dicens quod virtus rationalis distinguit intentiones vniversales. Dudendum quod verba Commenta. sunt ista ille vero scilicet quas recipit intellectus sunt vniversales: iste vero sunt tantum iste: per quam dictionem exclusiuam patet quod differentia sed eum est in hoc: quod sensus non recipit nisi indiuiduales: intellectus vero non tantum indiuidua les: sed est vniversales.

⁋ Et si alicubi diceret quod non recipit vel distinguit indiuiduales: intelligendum est cum exclusione id est non recipit tantum indiuiduales: alias sibi contradiceret expresse: cum ipse dicat quod vniuersalitas et indiuidualitas per intellectum comphe duntur 2o de anima. et li. 3o quod virtus rationalis distinguit intentiones vniversales et indiuiduales: sicut in primo arti. est allegatum.

⁋ Item eodem lir dicens quod anima comphendit alietatem inter formam et indiuiduum et quod comphendit alietatem inter duo necessario vndeo modo vnum: et multa alio modo: Et ista est dispositio intellectus in comprehendendo alietatem quae est inter formam et indiuiduum. Ex hoc manifeste patet quod ipse vult quod intellectus comprehendit indiuiduum.

⁋ Et si dicat quod ipse. dicens quod intellectus comprehendit indiuiduum mediante sensu: dico quod istud non tollit propositum: quin intellectus comprehendat indiuiduum: sicut etiam sensus communis: quem pro simili ibi adducit Commenta. comprehendit sensi bilia exteriora mediantibus sensibus particularibus: et tamen vere in eo est comprehemo sensibilium: sicut licem mediante sensu intellectus oprehendat indiuiduum: veruntamen intellectus comphendit illud comprehensione existente in ipso intellectu subiectiue: alias nec esset ve rum quod comprehenderet indiuiduum nec quod cognosceret alietatem inter mam id est indiuiduum et formam: non plurs quam quod sensus comphenderet formam mediante intellectu: et alietatem inter formam et indiuiduum. Nam tunc intellectus comprehenderet vnum extremum tantum alietatis et sensus aliud. Et ideo non plurs diceretur intellectus appehendere alietates illorum quam sensus.

⁋ Sed tunc videtur stare articum quod saltem in absentia sensibilis intellectus non apprehendit indi uiduum. quia dicens Commenta. quod intellectus apprehendit ipsum mediante sensum scilicet particulari. sed dictum est quod ille non apphendit sensibile absens.

⁋ Dicendum quod hoc intelligentum est de comphensione qua primo intellectus comprehendit singulare sensibile: tunc enim necessario concurrit comprehenuio eiusdem singularis sensibilis per sensum. Sed post primam comphensionem: habita specie illius sensibilis: intellectus. potest ipsum apprehendere. esto quod tunc illud sensus non apphendat.

⁋ Et per hoc patet ad 3am auctoritatem inductam.

⁋ Ad vltimam. dicendum quod illa proportio debet intelligi. sicut intentio indiuidualis: non est intenuo vniversalis nec econverso sic virtus apprehendens tantum indiuiduatem intentionem: et est sensus: non est virtus comphendens vniversalem qualis est intellectus. Non vult autem Commenta. quod sicut aliqua comprehendens indiuidualem non comphendit vniversalem: sic comprehendens vniversalem non comphendit indiuidualem. quia tamen proprium est intellectui vniversaliter comphendere: sic quod nulla alia virtus comprehendat vniversaliter: et in hoc distinguitur ab aliis virtutibus apphensiuis. ideo frequenter. P. et Commen. dicunt quod intellectus comphendit intentiones vniversales non semper: cum hoc dicentes: quod comprehendit indiuiduales: quia in hoc conuenit non distinguitur ab aliis. Sufficit autem eis assignare: comphensionem propriam eius: et maxime quando volunt differentiam eius ad alias virtutes comphensiuas ostedere.

⁋ Ad rationem supra factam pro isto dubio dicendum quod illa consequentia nihil valet. alias per eandem rationem probaretur: quod nec angelus: nec anima seperata posset intelligere aliquod singulare sensibile determinate: cum species in eis sint abstracte: sicut ille quae sunt in intellectu nostro. Et constat quod illud consequens est falsum. dico ergo quod quamuis omnis species existens in intellectu sit abstracta ab omnibus illis conditionibus in essendo quia scilicet nec est quanta extensiue: nec situm habet: et sic de aliis conditionibus materialibus et corporalibus) non quaelibet tamen est sic absoluta in repraesentando. sed sicut per aliquam speciem inextensam et indiuisibilem representatur nobis res quata et extensa: quam etiam per intellectionem indiuisibilem et inextensam intelligimus: sic per aliquas species rerum sensibium inextensas et ab omnibus condi tionibus materialibus abstractas in esse singulatis illa et cum suis conditionibus singularibus et materialibus intelligimus determinate. Et vltra dico quod in intellectu sunt species determinate aliqua singulatia repraesentantes: sic quod aliqua species sic determinate representat vnum singulare quod nullum aliud repraesentat: siue eiusdemrationis sit siue alterius: alioquin oportet concedere vel quod nullius singularis absentis determinate habemus recordationem aut memoriam vel aliquam cognitionem: quod patet multipliciter esse falsum ex dictis: vel quod non desineremus meminisse alicuius determinate vel nosse: quin simul omnium perderemus notitiam et memoriam: contra quod est omnium communis experientia. Et consequentia patet: quia si non sit aliqua talis species vnum singulariter representans: omnis species erit. repraesentatiua multorum: et qua ratione aliquot: eadem ratione omnium quae sunt vnius rationis: vt omnium albedinum vna species erit repraesenta tiua: et omnium similiter nigredinum vna: et sic de aliis. tunc igitur vel per talem speciem nullum singulare determinate poterit cognosci: et habentur prima pars consequentis: aut quodlibet determinate: et per consequens quandiu illa species prmanebit et per eam poterit aliquod eorum deter minate cognosci: poterit et quodlibet. et quando non quodlibet tunc neque aliquod. et habter secunda pars consequentis: nec magis debet hoc reputari in conueniens quam de intellectionibus: quarum constat oportere dicere aliquam ita est est singularem intellectionem vnius singularis: quod non est intellectio alicuius alterius: et aliqua cuiusdam alterius singularis tantum similiter vt docet experientia.

⁋ Ad hoc etiam est auctia. Aug pr o de tri. vbi vult quod notitia qua mens nouit se non est notialicuius alterius essentie: nec tanquam cognoscibilitatis nec tanquam obiecti cogniti. Unde ait. nec alterius essentie est no titia eius non solum: quia ipsa nouit. sed et quia seipsam. sro quarto dubio scilicet qualiter intelligimus sensibis que nec actualiter sentimus: nec vnquam sensimus. praemitto quod aliquam rem intelligi a nobis potest dupliciter contingere. Uno modo quod intelligatur immediate in seipsa. Alio modo quod intelligatur in alio medio cognito. Et hoc dupliciter potest esse: quia vel illud medium est species rei illius recepta in intellectu ab illa re: vel est aliqua forma vel conceptus fictus vel formatus ab ipso intellectu. Et hoc iterum dupliciter: quia vel ille conceptus est simplex vel compositus ex pluribus conceptibus: qualitercumque recte dicat aliquis conceptus compositus.

⁋ Item aliquid potest intelligi dupliter scilicet intel lectione propria et distincta: qua scilicet ipsum praecise determinate et distincte intelligatur: aut aliqua sibi equivalenti ad ipsum distincte co gnoscendum et intellectione vniversali aut communi sibi et aliis. Tunc respondeo ad dubium sub. 4. conclusionibus.

⁋ Prima conclusio est quod non est naturaliter possibile quod aliquis intelligat immediate in seipso aliquod absens sensibile: alias non sensatum ab eo.

⁋ hanc probo primo ratione: quia si detur oppositum sequitur quod cecus a natiuitate posset intelligere distincte colores: et surdus sonos. consequens est falsum. vt docet experientia consequentia probatur. quia ad talem notitiam si haberetur nullatenus seuiret sen sus: cum igitur in nullo alio non cecus praemineat ceco: si non cecus poterit habere talem notitiam: poterit est cecus.

⁋ 2o non est naturaliter possibile aliquem sic intelligere aliquod sensibile absens alias ab ipso sensatum. igitur multo magis non est possibile aliquem intel ligere immediate aliquod sensibile absens numquam ab ipso sensatum. consequentia nota est. antecedens patet. quia alias absentibus sensibilibus possemus nosse: an essent vel non: et vbi et qualiter: et sic de aliis veritatibus contingentibus.

⁋ 3o quia tunc per intellectus absque sensu: posset inductio haberi circa singularia sensibitia: et per consequens cognosci vniversalis propositio de sensibilibus: que est principium scientie: ac per hoc nihil repugnaret: quin naturaliter aliqui sensu carens haberet scientiam sensibilium pertinentium ad illum sensum: hoc autem est contra experientiam. Et hec ratio tota potest haberi ab Arum primo poste. hec etiam est intentio Aug. primo retho. vbi vult quod anima de his artibus: qua ad sensus corporum pertinent: sicut multa medicine: sed astrologie omnia: nisi quod hic didicerit scilicet per corporis sensus non potest dicere ea vero que sola intelligentia capit: cum a seipsa: vel ab alio fuerit bene interrogata respondet.

⁋ 4o sequitur quod frustra et superuacue essent sensus in animalibus: quod patet: quia nec ad co gnitionem praesentium sensibilium essent necesarii: nec sensibilium absentium. et per consequens nec ad cognitionem singularium: sed propter nihil aliud sunt nececsarii: vt patet. igitur. Auctoritate quoque idem patet. ait enim Aug. xi. de tri. neque enim vel intelligere possem narrantem: si ea que dicit: et si contexta tunc primum audirem: non tamen generaliter singula meminissem: qui enim mihi narrat. vebi gratia. modotem alique silua exutum et oleis indutum: ei narrat qui meminerim species et modotium: et siluarum: et olearum: quae si oblitus essem quid diceret omnino nescirem. et ideo narratione illam cogitare non possen: ita fit vt omnis qui corporalia cogitat: siue ipse aliquid confin¬ gat: siue legat aut audiat: vel praeterita narrantem vel futura praenunciante: ad memoriam suam recurrat: et ibi repraeriat modum atque mensuram omnium formarum: quas cogitans intuetur. Nam neque colorem quem numquam viderit: neque figuram corporis: nec sonum quem numquam audiuit: nec sapore quem numquam gustauit: nec odorem quem numquam olfecit: nec vllam contractatione corporis quam numquam sensit: potest quisquam omnino cogitare. Et post dicit: quod praeterea nemo aliquid corporale cogitat: nisi quod sensit: quia nemo meminit corporale aliquid: nisi quod sensit. Ex his patet quod nullus potest intelligere: aut cogitare aliqua absentia corporalia quae nunquam sensit: aut etiam si sensit non tamen meminit: quod magis probat propositum.

⁋ Item idem. 2. de li. arb. expresse. dicens quod ratio non posset discernere inter colorem et visionem colorum: nisi color ei referretur per oculorum sensum: et per consequens non cognosceret colorem nisi illum sentiret homo per visum.

⁋ Item. P. in de sensu et sen. ait. Nec enim intelligit intellectus: que exterius nisi cum sensu id est sine sensu: et hec omnia probantur per experientiam.

⁋ 2a conclusio est quod sensibi lia a nobis non sensata: non possumus cognoscere in speciebus receptis a sensibus.

⁋ hoc probatur primo: quia aut hoc esset in speciebus causatis ab ipsis sensibilibus non sensatis: aut in speciebus causatis ab his quae sensimus. non primo modo: quia naturaliter nulla res sensibilis causat in nobis speciem nisi dum eam sentimus in seipsa: alias cecus a natiuitate posset a visibilibus acquirere species eorum: quod est falsum. Nec potest dici quod in speciebus causatis ab aliis: quia vel hoc esset per proprias species illorum non sensatorum: aut per spes sensatorum. Primum non potest esse: quia vnum sensibile non potest causare propriam speciem alterius sensibilis: vt sonus speciem coloris: aut albedo nigredinis. Nec 2o modo: quia species vnius sensibilis: non est medium cognoscendi aliud sensibile: alioquin cecus per species sonorum posset cognoscere colores: et surdus per speciem colorum so nos. Et qui vidisset albedinem: et haberet eius speciem posset per illam cognoscere puniceum vel ceruleum. esto quod nunquam aliquid talium vidisset: qua omnia sunt falsa.

⁋ Ad hoc valet auctoritas Aug. ad nebridium. epistola. 8 7. prima etate cecim cum de luce coloribusque interrogantur: quid respondeant non inueniunt: non enim cooratas vllas patiuntur imagines: qui sensu senserunt nul las.

⁋ 2o quisquis nouit aliquam rem in aliqua specie necessario actu: vel habitu nouit illam speciem esse speciem vel imaginem seu signum illius: sed nullus qui aliqua sensibitius non sensit in se potest nosse illa in aliqua specie. Maior patet ex dictis ad 2m dubium dictum eni. fuit ibi quod per illam solam notitiam speciei cognoscebatur res extraper quam notitiam cognoscitur species: vt est imago alterius. talem autem notitiam nullus habere potest: nisi qui cognoscit actu vel habitum illam speciem esse imaginem illius. Minor autem patet de se. Qui enim viderit imaginem herculis in pariete et numquam vidisset herculem: non plus noscet illam esse imaginem eius quam hectoris vel achillis.

⁋ Contra ista potest argui: ex eo quod dicit Auic. 6. naturaium. vbi ait. quod vis estimatiua apprehendit intentiones non sensatas in singulis sensibilibus: sicut vis quae est in oue duudicans quod ab hoc lupo est fugiendum: et quod huius agni est miserendum. Et idem dicit parte 4a. c. primo. vbi ait. quod ouis iudicat de inimicitia lupi per intentionem quam apprehendit de inimicius eius. Et tamen constat quod illam non sentit aliquo sensu exteriori.

⁋ Commentator etiam dicit in de memoria et re quod propter admirationem imaginatiue cogitatiue et memoratiue in quibusdam homnibus praesentantur forme rerum sensibilium: quas numquam senserunt: sed solummodo fuerunt ad ipsos translate per auditum dispositiones eorum. Et subdit quod secundum hunc modum potest imaginari elefantem qui nunquam sensit ipsum.

⁋ Praeterea dem 2o de anima. dicit quod cogitatiua recipit et distinguit intentiones indiuiduales vniuscuiusque. ideitum praedicamer torum: et per consequens intentionem indiuidualem subiecte. Constat autem quod subiectam nullo sensu sentimus in se. Ex his videtur haberi quod aliquorum sensibilium habeamus species per quas illa nouimus: quae tamen sensibilia numquam sensimus.

⁋ Ad ista dicendum. Ad primum. potest primo dici: quod non est contra dicta: quia secundum veritatem et eudemmet Auic. vbi 2o allegatur. Inimicitia non est res sensibilis: nunc autem non est dictum quod non possumus intelligere aliqua insensibius quae sunt in ipsis sensibilibus: nisi fuerint sensata: sed de sensibilibus dictum est. 2o potest dici quod estimatiua non apprehendit inimicitiam: nec in se nec in eius intentione proprie loquendo: quamuis proprie iudicet a lupo esse fugiendum: sed apphenso lupo per sensum et interiorem virtutem ab ipsa oue naturaliter sequitur in eius estimatiua iudicium quod ab illo est fugiendum: et ex hoc dicitur quod apprehendit inimicitiam eius. tale autem iudicium est in ipsa absque apphensione inimicitie vel odii existentis in appetitu lupi: cuius appetitus actum non videtur quod ouis possit cognoscere: et illud patet: quia si de ligno fieret statua lupi in omnibus accidenti bus similis lupo: non est dubium quod ouis videns eam fugeret ab ea sicut a vero lupo: et tamen nulla inimicitia esset in illa statua. non igitur ad hoc quod istud iudicium sit in estimatiua ouis ne cesse est quod apprehendat aliquam inimicitiam in lupo aut iudicet eum esse inimicum.

⁋ Ad 2m primo dicendum quod Comen. non lo quitur ibidem de speciebus causatis ab ipsis sensibilibus: sed de fictis potius et formatis ab ipso sentiente: vt manifestum est eodem loco.

⁋ 2o dico esto quod quis fingat tales species proprias rerum sen sibilium quas numquam sensit vt elephantis: aut alterius rei: numquam tamen per tales species potest cognoscere elephantem: nisi per exteriorem sen sum cognoscat eum: quamuis narrantibus credere possit talem esse qualem finxit in mente sua et virtute talis credulitatis multa potest credere per illam imaginem de elephante: quae de illo per illam co gnosceret si ipsam nosset esse similitudinem eius. hoc autem plus in sequentibus declarabitur.

⁋ Ad aliud Commentatoris: quicquid sit de veritate illius dicti: quantum ad propositum sufficit. dicendum: quod non est contra dicta: sicut nec dictum Auic. praecedens: cum subiecta non sit sensibi lis proprie: vt hic loquimur de sensibilibus.

⁋ 3a conclusio quod huiusmodi sensi bilia non sensata non possumus intelligere: nisi aliqua specie ficta seu conceptu simplici sibi proprio. In conceptu autem communi eis et aliis possumus illa intelligere: non tamen distincte et in speciali: sed confuse tantum: et quaedam notitia generali communi illi et aliis.

⁋ Pro cuius conclusionis euidentia est notandum secundum quod colligere possumus ex dictis beati Aug. qui modum nostre cognitionis diligentius et acquisi tius ceteris: quorum doctrine ad nos deuenerunt: inuestigauit: de rebus extra duo genera in nobis specierum vel formarum seu imaginum vel intentionum habemus: per quas et in quibus res ipsas absentes cognoscimus. Nam quaedam species sunt ab ipsis rebus per sensus nostros causate et in memo ria seu vi conseruatiua quam memoriam vocat recondite. Quedam vero sunt alie non causate a rebus: sed a nobis eas comprehendentibus species quas in memorua tenemus ficte et formate: et per consequens triplici modo res ex sensibiles cogno scimus scilicet et per sensum eas immediate sentiendo: et per notitiam specierum in memormua existentium: et per notitiam imaginum fictarum a nobis: et quamuis ista possent innumerabilibus eius dictis probari duo tantum adduco: quorum vnum est. p. de tri. vbi sepe facit men tionem de hoc duplici griesene specierum vel imaginum. dicens. Unde est fan tasias rerum corporalium per corporis sensus haustas: et quaodammonmemo rio infusas. ex quibus est qua non visa sunt: ficto fantasmate cogitantur. ecce quod primas vocat haustas per sensus: reliquas vero fictas. Et statim sequitur. Nam et cum recolo cartaginis menia quae vidi: et cum fingo alexam que non vidi etc. et in fine capituli. ista inquit scilicet corposentia aut priesonia sensu corporis tangimus: aut ima gines absentium fixas in memorua recordamur: aut et earum similie talia fingimus qualia nos ipsi si vellemus atque possemus etam opere moliremur etc. hic vt patet simul istos tres modos noscen di sensibilia ponit.

⁋ Aliud est li. 13. vbi inquirens quo nouit quis fidem propriam. et ostendens quod non illis modis quibus corporalia cognoscimus: inter ceteros modos notitie tangit hos tres praedictos dicens: quod fidem nouimus: non inquit: vt corpora quae videmus oculis corporeis (ecce vnus) et per ipsorum imagines quas memoria tenemus est absentia cogitamus ecce alius modus) et sequitur 3o modus. nec sicut ea que non vidimus: et ex his quae vidimus cogitationem vt conclustam formamus et memo mo conmendamus: quae recurramus cum voluerimus vt illic ea vel poius qualescumque imagines eorum quas ibi fiximus similiter recordatione cernamus.

⁋ Ad hoc etia faciunt plures auctoritates eiusdem superius adducte: et quae sequuntur.

⁋ Conueniunt autem he et ille spe cies et dieunt in quibusdam. conueniunt quidem in hoc quod neutre naturaliter haberi possunt: nisi de sensibilibus prius sensatis in se a nobis aliquamodo: vt patet per experientiam et auctoritatem. simul eiusdem allegatam onclusione prima huius dubii: et ex sequentibus est patebit. Tndo diceunt etiam in hoc: quoniam de nullo sensibili naturaliter speciem receptam habemus quod mmediate in seipso non sensimus. Nam sicut ipse dicit lir ideo ta les species imprimuntur meo modo quando hec quae foris sunt corporatia sentiuntur: vt et cum absunt ista. praesto tamen sint imagines eorum cogi tantibus. Et li. xi. dicit. quod verum est quod meminisse non possumus: esg nisi quae sensimus. Sed speciem alicuius vtique fingere possumus: quod tamen non sensimus: sicut qui numquam vidit elephantem potest fingere spe ciem sue stature: et aliquando perfecte: et aliquando imperfecte hoc facit. Et qui non vidimus faciem christi eius similitudinem fingimus in anima nostra. re quiritur tamen ad hoc quod tapitia fingamus: quod vel talem speciem secundum totum haheamus in memodia receptam a rebus: aut secundum partes saltem: sicut supra patet per auctoritatem allegatam eiusdem in pia conclusione huius dubii.

⁋ 2o conueniunt: quia ad hoc quod per species receptas cognoscamus sensibilia: necesse est nos habere habituales notitias eorum: per quas cognoscamus hanc esse speciem huius: et hanc illius: et sic de singulis. et de quo uiusmodi notitiam non habemus: nosse non possemus: vt ex praecedentibus satis patet. similiter vt aliquid cogitemus per speciem fictam: licet non sit necesse quod illud in se senserimus. necesse tamen est quod senserimus aliquid simile illi quoniam sicut dicit Aug. 10 de tri. per imaginabile figmem ergo tum: sicut cogitantur absentia: quae sensu corporis tacta sunt siue eiusdem generis aliqua: et cum hoc etiam necesse est. vt notitiam generalem habitualem habeamus: per quam cognoscamus illam speciem similem esse illi quod sensimus. Nam sicut supra tactum est. et est etiam sententia Aug. id0 de tri. cum inquit. Numquam enim se oculi praeter specula videbunt: quod hoc est omnibus generale: vt per nulla res aliqua possit cognosci: nisi ipsa cognoscantur esse signa illius: ipsum quoque esse alicuius rei cogsci non potest illa re penitus ignorata. vnde qui fingit formam elephan tis: et numquam vidit elephantem: per illam non plurs elephantem cogno scit: quam dormiens vel freneticus cognoscit per fantasmata: sibi occurrunt. Et ratio est: quia non potest illam considerare vt est imago alterius. Si aliquem autem vidisset elephantem et illius habitualem haberet notitiam: tunc per illam cognosceret illam speciem similitu dinem esse elephantum: et per consequens in illa elephantes nosse posset: etiam quos non vidit.

⁋ Et hoc est quod dicit Aug. 8. de tri. vbi ait. o Neque enim in fide nostra quam de domino nostro ihu christo habemus illud salubre est quod sibi animus fingit: longe fortasse aliter quam res habet: sed illud quod secundum speciem de homine cogitamus: habemus enim quasi regulariter infixam naturae hubuane notitiam: secundum quam quicquid tale aspicimus: statim hominem esse cognoscimus: aut homnis formam. ecce quod propter notitiam habitualem in nobis de homine aspicientes fictam formam hominis: cognoscimus illam esse formam eius. et sic per illam de homine co gitamus. notitiam autem illam per quam cognoscimus hoc: non nisi sentiem do aliquem vel aliquas homines ex in se primo modo potuimus habere. vt patet per eandem rationem.

⁋ paet etiam hoc per rationem Aug. 10 de tri. vbi inquirens quo mens se amat ait: si mens sui similitudinem fin git: et ideo cum hoc figmentum amat: se amatr antequam nouerit: quia id quod sui simile est intuetur: nouerit igitur alias mentes ex qubus se singit et graeserne ipso sibi nota est: cur igitur alias mentes nouit se non nouit: cum se ipsa nihil possit esse praesentius: Est igitur. consequentia eius quod si mens se nouit in similitudine sua aliqua quam fingit. igitur nouit alias mentes ex quibus sui similitudinem fingit in qua se nouit: et per consequens patet propositum valet quod notitia rei per speciem eius fictam praesupponit notitiam alicuius rei sibi similis in se ipsa.

⁋ Ad idem est est Ansel. monolis. vbi ait. eaber prius concipit mente: quod postea secundum mentis conceptionem opere perficit. Et sequitur. faber penitus non potest mente aliquod corporeum imaginando concipere: nisi id quod aut totum simul: aut partes ex aliquibus rebus aliqua modo didicerit iam. Et subdit. quamquam enim homo tale aliquid animal possit cogitando siue pingendo quale numquam sit confingere: nequequam tamen hoec facere va let: nisi componendo in eo partes quas ex rebus alias cognitis in memoriam attraxit.

⁋ Item inter species receptas a rebus: et fictas ab anima est alia differentia valet quod nulla species recepta ducit in notitiam alicuius rei ex: nisi illius singularis praecise quod sentiendo ipsa species est recepta in mente: vt species quam memoriua recipit: dum quis actu videt hanc albedinem demonstratam: non ducit in noti tiam alicuius alterius albedinis ab illa quae sensata tunc est. et hic est quod tot tales species habet quilibet in menodmia quot singutia sensibius per illas cognoscere potest: sic probari potest ex eo quod dictum est in solutione rationis.

⁋ Ad 3m dubium: cui quaeque fauet dictum Augu. xi. de tri. dicens qu non possumus meminisse corporum species nisi tot quot sensim et quantas sensimus. Ex corporis enim sensu eas in memoriam combibit animus: hoc autem dictum verum non est: nec causa eius assignata: nisi qui species rei sensibilis recepta per sensum repraesentat singuliter tantum: et in illius singularis praecise ducit notitiam: quod sensatu tunc est. vnde sicut illa sensatio est praecise illius singularis: sic est et species tunc causata. species autem ficta ab anima non tantum ducit in notitiam illius singularis: vel illorum tantum quae prius nota sunt in se: sed etiam aliorum: vt supra frequenter est allegatum per Aug. Unde huiusmodi species ficte comperata receptorum sunt quas vniversales: quamuis non perfcaum vniversalitate: cum in eis non conue niant perfecte omnia singulatia: quod contingit propter earum coniunctam repraesenta: tionem plurium sensibitum: non enim representant colorem tantum: aut figuran tantum: vel quantitatem: sed colorem determinate quantitatis et figure: et sic de aliis speciebus fictis de aliis singularibus: quia tamen non ducit determinate in huius singularis notitiam sensibilis: sicut quaelibet re cepta facit: sed in notitiam confusam aliquorum aut alicuius quasi vagaquaedam representatione (vt quidam dicunt) potest dici talis spes ficta quidammo vniversalis: siue aut species iste ficte sint in intellectu: siue in parte sensitiua anime: preter eas tamen fatendum est in intellectu esse alias fictas abstractiones obiectiue et vniversaliores: licet peri abstractionem non sic sint nobis perceptibiles: siue vocentur species siue intentiones seu forme vel conceptus: quod vltimum vocabulum nunc apud modernos est magis in vsu: quamuis omnibus prime nominatis et pluribus aliis inueniantur antiqui vsi fuisse in eadem significatione: in qua moderni vtuntur hoc nomine conceptus. formantur autem isti conceptus in intellectu ex apprehensione plurium singu larium similium fingendo similitudinem quandam: seu conceptum communem cuilibet singularium illorum et aliorum sibi similium: qui conceptus nul lum determinate illorum repraesentat: sed confuse et comuniter omnia sicut apprehensis albedinibus pluribus singularibus et earum conuenientia in hoc quod est esse albedinem: formatur conceptus communis albedinis cuile albedini similis et talis in esse repraesentatiuo qualis est albedo extra in esse reali: sicut suo modo dictum est de speciebus fictis in praecedentibus. vt tamen dixi iste est abstractior: quando talis conceptus formari potest in intellectum de albedine: per quem nec quantitas aliqua nec figura aut omnino aliquid aliud praeter essentiam albedinis repraesentabitur: sicut experientia probat in aimaduertere volente: et ita est de aliis: sic autem abstractus conceptus per virtutem sensitiuam haberi non potest: sed per solum intellectum: vt dicebatur sicut experientia docet: quod etiam euidenter patet per illud quod dicit Aug. in li. de quantitate anime. Nam longitudo nulla est in re sine latitudinie et altitudinie: nec esse potest: nec est aliqua sensu cogitari. et tamen longitudo sic intelligi potest vt pro tunc nec lata nec alta esse concipiatur: et isti conceptus proprie sunt vniversales: et qui vocantur vniversalia: sicut suo loco patebit. Et ideo pro nunc de hoc hec sufficiant.

⁋ huiusmodi quoque conceptuum quidam sunt simplices: quidam vero ex pluribus simplicibus compositi: sicut suo de aliis dicebatur. Et simplicium quidam communiores. quidam vero minus communes. Similiter compositorum quidam ex quibusdam: quidam ex aliis. Sed de omnibus istis nunc discernere non est pertinens ad propositum. Sicu autem species ficte dicebantur conuenire cum receptis: et est differre quantum ad habere illas: et quantum ad alia intelligere per illas: sic etiam suo modo de his quae in intellectu sunt est sentiedum. Ex his patet statim onclusio proposita. Et quantum quidem ad primam partem probatur: quia impossibile est nos habere proprium conceptu aliquorum sensibilium: nisi aliqua talium sint sensata: vt ex dictis patet: et per consequens nec illa in proposio conceptu simplici possunt a nobis cognosci. Alioquin: vt dictum est: cecus a natiuita te posset de coloribus proprium habere conceptum. 2a pars patet ex dictis. Nam ex aliquibus sensatis possumus formare conceptu communem illis et aliis similibus secundum speciem aut genus: quae sensata in se non sunt.

⁋ Und quis qui vidit aliquas albedines potest sibi sormare conceptu communem omnibus albedinibus: qui quidem in vniversali omnes et confuse nullamque distincte repraesentabit. Nec ad formandum talem conceptum speculatiuum ne cesse est quod omnes albedines sint vise secundum se. Similiter ex visionibus aliquarum specierum coloris potest generalem conceptum coloris formare: esto quod non viderit cuiuslibet speciei coloris aliqua singa. Et quia tales conceptus sunt signtia illarum rerum: et taptia in esse apparenti et representatiue quales sunt res ille in ealiter et virtute notitia habitualis aliquorum quarum sunt signa cognoscuntur esse signa illorum et eis similium: et ad tatia significanda formantur tales conceptus: idcirco per illos res aliqua non sensate possunt a nobis intelligi: vt ex supra dictis apparet.

⁋ Ueruntm: quia illi conceptus sunt communes aliquibus sensatis singularibus et quibusdam non sensatis: et hec: et illa: vt dictum est: repraesentant confuse et indistincte: ideo per eos talia quibus sunt communes non possunt distincte cognosci. vnde per communem conceptum albedinis non possum distincte nosse albedinem: quae est in camera guillermi si qua ibi est: aut aliam aliquam in speciali. nec per conceptum co loris possum distincte omnes: immo nec aliquam speciem coloris: cognoscere: quia si aliquam possem et omnes indresponter: cum indresponter quamlibet repraesentet. Constat autem multas esse species colorum quarum nullam in speciali possum habere notitiam. Confirmatur hoc. quia alias cum cecus possit habere in se communem conceptum qualitatis sequeretur quod distincte posset nosse colores: qui sunt species qualitatis. consequens est fasum.

⁋ 4a conclusio est quod sensibiua a nobis non sensata non possumus naturaliter cognoscere in aliquo conceptu composito sibi proprio: in conceptu communi composito possumus: sed non distincte non curo nunc vtrum conceptus dicatur compositus essentialiter: vel solum obiectiue et equiualenter: sicut de propositione mentali. q. prima prologi dictum est: qui quantum ad propositum tantumdem valet vtrumque.

⁋ Ad euidentiam conclusionis huius est sciendu: quod qui debet aliqua cognoscere in conceptu composito: necesse est eum habere in mente talem conceptum: et cum hoc habere notitiam actualem aut habitualem qua nouit hunc conceptum esse alicuius rei signum: et ista vtique seperantur abinuicem. Nam quis potest formare aliquem conceptum compositum: et ignorare: an per ipsum aliqua res significet: quamuis sciat per quamlibet eius partem aliquod significari: immo potest scire quod ille conceptus nullius rei est.

⁋ Exemplum primi. potest quis habens conceptum circuli et conceptum quandrati et conceptum equa litatis componere ex his conceptum vnum: qualis conceptus esset ille cui subordinatur hoc toum in voce: circulus equalis quadrato: et hoc experitur hic quilibet cum hoc tamen potest ignorare: an iste conceptus sit conceptus alicuius rei: sicut multi hunc conceptum formantes ignorant: an aliqua res sit vel possit esse circulus equalis quadra to.

⁋ Exemplum secundi. si quis habeat conceptum circuli et conceptum anguli et coponat vtrumque simul: vt fiat conceptus compositus: qualis est hec oratio in voce: circulus angularis. certum est quod iste potest scire quod nulla res est: aut esse potest cui conueniat iste conceptus: et in vtroque casu haberetur conceptus compositus: non tamen cognosceretur in illo res aliqua extra animam per illum qui talem conceptum haberet.

⁋ Scitur autem de aliquo hosmodi conceptu ipsum esse conceptum alicuius rei: quando scitu ipsum de ipsa re verificari: sicut tunc quis nouit quod coceptus n mente qui est diffinitio. verbi gratia animal rationale est conceptus hominis: quando nouit quod homo est animal rationale. quo cognito dum post modum illum conceptum compositum intuetur cognoscit in ipso rem que est homo.

⁋ Item aliquando potest talis conceptus proprius alicui: cognosci esse conceptus alicuius ex hoc quod cognoscitur ipsum verificari de conceptu entis particulariter sumpto: sicut siquis nosset quod aliquod ens est animal rationale: de quo magis patebit in sequentibus.

⁋ Ex bis probari posset conclusio quo ad primam partem sic. Impossibile est aliquem cognoscere aliquem conceptum compositum proprium sensibilibus non sensatis ab eo verificari de aliquo. igitur impossibile est eum naturaliter cognoscere in aliquo conceptu composito proprio sensibilia non sensata per eum. consequentia patet ex dictis. Antecedens est euidens per experien tiam: et sumatur gratia exempli iste conceptus compositus: actus dyaphani secundum actum. aut iste color disgregatiuus visus. patet quod qui numquam sensisset lumen: numquam posset naliter cognoscere: quod aliquod ens est actus dyaphani secundum actum. et qui numquam vidisset albedinem: numquam posset scire quod aliquod ens est color disgregatiuus visus nam tales notitia non possunt haberi: nisi mediante intuitiua prauia vel coexistente talium sensibilium. 2o quia vel talis notitia habetur per apprehensionem alicuius sensibilis illorum quorum est ille conceptus proprius: aut per notitiam alicuius effectus vel causae dictorum sensi bilium. hoc videtur sufficiens: quia nec alius apparet modus eam huiusmodi bendi.

⁋ Si dicatur primum: constat quod ille conceptus communis erit est sen sibili sensato: et per consequens non erit proprius non sensatis: vt supponitur in conclusione. Per effectum autem talis notitia haberi non potest: quoniam nullus effectus sensibilis: praeter eum qui fit in sensu dum sentiuntur: qui non potest iuuare propositum propter illud quod immedia te dictu est: ducit in talem notitiam: quod patet.

⁋ Supposito nam que quod aliquis calor sit effectus lucis: per notitiam caloris non po terit haberi notitia: quod prius conceptus lucis verificetur de luce: aut etiam ente particulariter sumpto. Et ratio est: quia talis effectus potest a pluribus aliis causari. et io quamuis ex eo quis posset nosse quod aliquod ens est productiuum caloris: non tamen poterit scire quod lurvel lumen est productiuum caloris: nisi immediate per sensum hoc apprehendat. et tamen ille conceptus productiuum caloris non est propri luci: vt dictum est: nec per illum effectum posset nosse aliquem coceptum proprium lucis verificari de aliqua.

⁋ Item nec per causam sensibilium. Nam quis potest nosse omnes causas extrinsecas alicuius sensibilis scilicet soni: qui tamen nullum proprium conceptum cognoscet de sono ante verificari. Surdus enim a natiuitate potest cognoscere corpora fonantia et aerem et commotionem aeris per sensum tactus: quae sunt causae soni: et tamen nullum proprium conceptum soni cognoscet verificari de aliquo.

⁋ Confirmantur omnia hec per illud sepe adductum: quod cecus naturaliter non potest nosse diffinitionem: aut aliquem proprium conce ptum coloris vel lucis de aliquo ente verificari: nec naturaliter surdus aliquem proprium conceptum soni.

⁋ 2a pars conclusionis declaratur. qui aliquis naturaliter cecus potest habere conceptum in mente cui subor dinat hec vocalis oratio qualitas sensibilis: et potest nosse mediam te notitia tactus quod aliquod ens est qualitas sensibilis. et potest per consequens cognoscere quod ille conceptus est alicuius entis: vel istorum en tium: ac per hoc cognoscere in illo entia quorum est conceptus: sed constat quod ille conceptus est communis est coloribus: et per hunc ex consequenti cognoscet colores: non tamen distincte: quia nec distincte illos significat aut repraesentat.

⁋ Contra tamen hoc obiiceret aliquis for te: quia principium motus ad superius videtur esse conceptus proprius le uitatis: et principium motus deorsum proprius grauitatis: et vterque istorum potest cognosci verificari de ente particulariter. esto quod nec grauitas nec leuitas sint sensata: solum modo enim videndo igne ascendere et terram descendere nullo impellente nosse potest quis quod aliquod ens est principium huius motus: et aliquod illius.

⁋ Rsponsio primo potest dici quod grauitas et leuitas proprie non sunt forme sen sibiles. non enim apparet quo leuitas aliquo sensu poterit sen tiri. vnde si non moueretur corpus: nunquam aliquis posset cognoscere ipsum esse graue vel leue. et ideo si cognoscitur aliqua talis: hoc est per motum: quia scilicet sentimus illud corpus descendere: vel per visum aut per tactum ipsum tenemus in manu: et tamen nec per manum nec per visum cognoscimus grauitatem immediate: sed per intellectum ai guitiue.

⁋ Et ad hoc facit multum dictum Commentatoris qui 7mo meta. et 12. dicere videtur formas istas non esse qualitates: sed formas substantiales elementorum. forme autem substantia les non sunt de numero sensibilium: vt hic est sermo de sensibilibus. 2o potest dici quod ille conceptus principium motus sur sum: non est proprius conceptus leuitatis: cum videamus ipsum verificari de aliis formis a leuitate. Nam auis mouetur sursum etiam a se.

⁋ Item aqua ascendit: vt patet in conductibus: et ferrum etiam ascendit versus magnetem si magnes sit supra ferrum. et constat quod cuiuslibet horum motuum est aliquod principium et non forma leuitatis. suo modo sic potest dici de principio motus deorsum.

⁋ Per hoc patet quid dicendum sit ad argumentum factum pro quin to dubio. Nam talia sensibilia non sensata non intelliguntur a nobis immediate: nec in speciebus causatis a sensibilibus: sed in con ceptibus tantummo communibus non propriis et tantum indisticte et confu se.

⁋ Ad rationes. Ad primam dico quod. P. non dicit animam esse sensibilem tantum per sensum: sed sine exclusione loquitur: cum quae dicto stat a verum est quod sit sensibilis per intellectum: nec oppositum ipse vel aliquis sane mentis diceret: cum omne scire phycum sit de rebus sen sibilibus. veruntm. quia non solum per intellectum: sed per sensum anima est sensibilis: ideo est locutus est de sensu: et quia intelligibiua comprehendere est proprium intellectui: ideo dicit quod per intellectum est intelligibilis: vt supra in dissolutione tertii dubii est dictum. Per quod patet quid sit dicendum aliam rationem factam in principio questionis.