Quaestio 2

⁋ Distinctionis tertie. Questio II VIso quod res create sensibiles naturaliter intel liguntur a nobis et qualiter. consequenter quaero. vtrum res create insensibiles naturaliter a nobis intelligantur.

⁋ Et arguitur quod non. quia si aliqua res insensibilis cognosceretur a nobis. hoc maxime verum esset de anima nostra et de mente seu intellectu: patet quia nihil praesentius est intellectui nostro: quam ipsemet: sed consequens est falsum: vt manifestat opinionum diuersitas: quas homines habent de intellectu nostro: opinantibus quibusdam ipsum subiectam quamdam abstractam et vnum in omnibus hominibus: quibusdam opinantibus ipsum esse subiectam anime nostre. quibusdam vero accidens eius: quae diuersitas non esset si ipse intellectus a nobis cognosceretur.

⁋ Confirmatur. quia si esset nobis cognitus intellectus noster: aut hoc esset: quia cognitus esset immediate in seipso: aut in specie ab ipso causata in se ipso: aut in conceptu abstracto et ficto. non per modo: quia quae sic cogrno scuntur sunt nobis euidentissima et notissima: nec est necesse nos ex aliis acquirere notitiam de ipsis. constat autem quod non sic est de intellectum nostro: quin potius ex aliis rebus conamur deuenire in no titiam eius. nec 2o modo. quia de nullo habemus naturaliter speciem quae non fue rit nobis nota immediate in seipa. nec 3o modo. quia illum conceptum vel intellectus formaret apprehendendo seipum: aut apprehendendo aliquos alios intellectus non peor modo. quia restaret quaestio quo ante formationem conceptus illius cognosceret seipum: an scilicet in se immediate vel in specie nec apprehendem modo alios intellectus: quia nullus alius intellectus est sibi notior: quam ipsemet sibi: et ideo multo minus ex notitia aliorum intellectum potest et poterit formare huiusmodi conceptum de se quam ex propria

⁋ Xntra multe veritates in scientiis habuanis sunt nobis note de rebus insensibilibus: sicut patet de intellectum et eius operationibus. Similiter de voluntate et eius actibus. similiter de angel igitur tales res creatas insensibiles naturaliter intelligimus. In declar atione quaestionis videbitur an huomodi res prasesen a nobis naturaliter intelligi: et quali ter. 2o mouebuntur quedam dubia et soluentur. Quantum ad primum praemitto distinctionem vnam quae colligitur ex praecedenti et proxima. q. valet quod re aliquam intelligi a nobis contingit tripliciter scilicet immediate in seipa: sic quod notitia illa qua cognoscitur ad nullum medium cognitum terminetur: vel quia cognoscatur in spe propria anime in intellectu causata: vel 3o modo quod cognoscatur in aliquo conceptu de ipsa ab anima formato.

⁋ Tunc pono tres conclusiones quarum prima est: quod quaedam insensibilia intelliguntur a nobis inmediate in se ipsis. 2a quod quaedam intelliguntur a nobis in specieb propriis in intellectum ab ipsis causatis. 3a quod quaedam intelliguntur in com ceptibus per animam fictis et formatis.

⁋ Prima conclusio probatur. primo quidem ex dictis in praecedente. q. ibi enim patet quod species vel imagines rerum absentium intellectus intuet: et in illis cognoscit res quarum sunt species. idem quoque patebit in 2a conclusione de speciebus quorumdam mere intelligibius. Constat autem quod tales species intellectus non mediante aliquo intuetur: sed eas ita immediate: sicut visus immediate intuet colores: et ita vnum experimur vt aliud.

⁋ 2o quilibet potest in seipso experiri: quod ipse cognoscit se intelligere aliquam rem determinatam: et se credere id quod credit: et se velle illud quod vult a nolle quod non vult. igitur intelligit immediate actum suum intelligendi volendi nolendi et credendi. consequentia patet ratione: et vt breuius fiat probetur hoc de actu credendi: et eodem modo poterit probari de aliis. actus igitur. iste singularis credendi que quis noscit se habere de hac re signa ta: aut cognoscitur ab eo per sensum aut per intellectum: non per sensum: quia res omnino insensibilis est: igitur per intellectum: aut igitur in specie propria vel in specie propria alterius: aut in aliquo conceptu: aut immediate in seipo. Non in specie propria: frustra enim poneretur: cum ipse per seipsum sit praesens equa: vt species esset: nec in specie alterius propria. patet ex dictis in praecedenti. q. Etiam non apparet: cuius alterius rei species duceret in noticiam eius: nec in conceptu: quia autem in aliquo conceptu singulari proprio: vel in conceptu commui. non singulari: quia vel nullus alius est a specie: vel si esset: idem inconueniens esset de eo quod de specie: nec in conceptu communi: quia per illum non co gnosceretur in singulari et distincte. relinquit igitur quod immedia te cognoscatur in seipso. Eodem modo modo probari potest de actu volen di. hoc idem patet de intentione Aug. 13. de tri. vbi etiam in virtute ponit rationem praedictam. Eidem inquit quam videt quisque in corde suo esse: si credit: vel non esse si non credit: aliter nouimus: non sicut corpora quae videmus oculis corporeis: et per ipsorum imagines quaes memoria tenemus: est absentia cogitamus: nec sicut ea que non vidimus: et ex his quae vidimus cogitationem vtcumque formamus et memorie commendamus. Et subdit. nec sicut hominem viuum: cuius est animam si non videmus ex nostra conuincimus et ex motibus corporalibus hominem viuum sicut viuendo didicimus intuemur et cogitando: hoc excludit modum cognoscendi aliquid per discursum et argumentationem: qui tamen modus requirit aut exigit aliquem praedictorum in ratione supra facta: cum noticia conplexa de aliquo necessario exigat incomplexam eiusdem: vt patet ex prima armtuo praecedentis proxime. q. et immediate dat Aug. modum quo videtur fides non sic inquit scilicet modo praedicto videtur fides in corde in quo est ab eo cuius est: sed eam tabet certissima scientia: clamatque con scientia. cum itaque propterea credere iubeamur: quia id quod credere iubemur videre non possumus: ipsam tamen fidem quando inest in no bis videmus in nobis: quia et rerum absentium praesens est fides: et rerum quae foris sunt intus est fides: et rerum quae non videntur videtur fides.

⁋ Ex his patet conclusio eus scilicet quod fides videtur sicut res per se ipsam animo praesens: quod est immediate videri in seipsa.

⁋ Idem sequenti. c. in fine. dicens de actu volendi. vbi ait. quod sua voluntas cuique conspicua est. alterius autem latet: quamuis idem velit. Et si aliquibus signis sese iudicet: creditur potius quam videtur: vnusquisque autem sui animi conscius: non credit vtique hanc esse suam: sed plane peruidet voluntatem. Non igitur ex aliquibus signis aut effe ctibus arguitiue cognoscit quis suum velle: sict dictum est etiam de fide: sicut alterius voluntatem conuincit ex signis: sed plane ex se immediate in seipsa suam peruidet voluntatem: quae est in sequenti capitulo distinguit: vbi dicit: quasdam esse communes hominum vo luntates: quas quilibet certissime nouit: non tamen eodem modo vt propriam. Unde ait: sed aliud est videre voluntatem suam: aliud quamuis certissima coniectura) conuincere alienam.

⁋ Ex quo manife ste patet: quod per videre suam non accipit hic aliud quam illam immediate in seipsa intueri.

⁋ Item idem in de videndo deo ad pau linum: et sict inquit hanc lucem corporis sensu: sic etiam volunta tem meam plane video: quia presto est animi mei sensibus: atque intellectus mihi praesens est: quid expressius dici potest ad propositum: quando dicit: ita voluntatem videri mente: sicut lux corporis sen su: et idem vult de actibus aliis anime: vt ibidem patet.

⁋ 3o probo quod sicut intellectus aut mens intelligit se immediate: sic mens intelligit se intelligere illud quod intelligit: quando illud intel ligit. Et similiter intelligit se velle et se velle quod vult: et sic de pluribus posset dici. igitur mens intelligit seipsam. Antecedens est euidens consequentia deducitur per Aug. 10 de tri. vbi ostendens: quod nens cum quaerit se nosse nouit se: contra vnam possibilem responsionem qua dici posset quod non nouit se: sed nouit suum nosse: quo alia nouit: arguit sic: vbi ergo nouit suum nosse si se non nouit: q. dicent hoc non est possibile. Nam nouit quod alia nouerit: se autem non nouerit id est nouit se alia nosse et non seipsam scilicet per reflexionem: et tunc in forma interrogationis infert propositum dicens: quo pacto igitur se aliquid scientem scit quae seipsam nescit: neque enim alteram mentem scientem scit: sed seipsam: scit igitur seipsam.

⁋ Ex quibus patet quod Aug. vtitur hac consequentia. mens scit se scire: vel se scientem esse. igitur scit se: et statim post facit hanc: mens scit se nescire se. igitur mens scit se. patet etiam ratione: quoniam impossibile est aliquod de alio cognosci: nisi illud cognoscatur. mens igitur nouit seipam: aut igitur in aliqua propria sua speciem: aut in communi aliquo conceptu quem habet de mente aut immediate in seipsa: non primo: tum quia species fru stra poneretur cum mens sit per seipsam sibi praesens. Unde si res ipse corporales per seipsas possent esse praesentes mentis conspectui: nul le species earum fieret in mente: sicut potest haberi per. P. 3o de anima. et Aug. io. de tri. dicit quod quia mens non potest secum introrsus tamquam in regio nem incorporee naturae ipsa corpora inferre: imagines eorum comuoluit et rapit: tum quia esto quod esset aliqua species mentis in ipsa men te: adhuc non posset per illam cognosci: nisi primuo tempore vel natura ipsa mens cognosceret immediate in seipsa: vt patere potest ex dictis in precedenti. q. nec in aliquo est tali conceptu communi: tum quia non cognosceret se in singulari et distincte: tum quia illum conceptum non posset formare: nisi pus aliquam singularem mentem nosset. Nulla aut potest esse ei magis nota: quam illamet. Unde Aug. 9. de tri. ait. si quisquam dicit ex notitia generali vel speciali mentem credere se esse talem qualem alias exparta est: et ideo amare seipam insipientissime lo quitur. vnde enim mens mentem aliquam nouit: si se non nouit: relinqui tur igitur quod mens scit se immediate: et nouit in seipsa.

⁋ Confir matur illud per Aug. 14. de tri. vbi dicit quod mens sibi est memoria: quae praesto est vt sua cogitatione possit intelligi.

⁋ Ad hanc rationem diceret quis forte: quod mens nouit se non immediate in se: sed per quan dam argumentationem aut discursum ex notitia aliarum rerum.

⁋ Contra. primo quia discursus proprie tantum est inter complexa siue noticias comple xorum. Sumo autem hoc singulare complexum contingens: hoc mens intelligit se velle hoc. vbi gratia. b. aut hoc est sibi notum per discursum ab alio complexo sibi notiori: aut est sibi notum per noticiam simplicem rem rum importatarum per terminos eius. primum non potest dici quoniam nullum aliud complexum est sibi notius: quam illud ex quo possit habere noticiam de ipsa: vnde sic dicit Aug. 15. de tri. Cum duo genera sint rerum quae sciun tur: vnum earum quae per sensus corporis percipit animus: alterum earum quae per seipm: multa illi philosop scilicet achademici garrirerunt contra corporis sensus: anim aut quasdam firmissimas per seipum perceptiones vrarum rerum quale est illud quod dixi. Scio me viuere: neququam in dubium reuocare potuerunt: et talia sunt secundum eundem ibidum. et libro ideo hec. scenio me velle. scenio me scire: et scienio me intellectre coginie et plura alia quae tantum sunt euidendia intellectui: vt nllcus ipsorum veritatem possit igrare: vnde sicut nlltus nouit per discursum veritates singulares contingentes de rebus sensibilibus: quas apprehendit per corporis sensus: sic nec tales: Assumptum igit complexum notum est non per discursum: sed immediate per noticiam rerum ipsarum. igitur de illis rebus: et per consequens de mente non habetur notitia illa per discursum.

⁋ 2o quia esto quod per discursum mens nosset se: quaero an ille discursus termi natr ad noticiam alicuius complexi formati de mente: aut ad simplicem noticiam ipsius mentis: si ad simplicem noticiam mentis: procedit arguium quaerendo qualiter mens per illam noticiam cognoscit: et pebet dicere quod in seipsa immediate. Si ad complexam: cum noticia oplexi exigat noticiam eius simplicem: aut eorum qua importantur per ipsum si plura sunt: adhuc habetur quod oportet dare: quod per aliquam noticiam simplicem mens ipsa apphendatur: et procedit argumentum vt prius: vnde in proposito non curo an noticia mentis praesupponat noticiam aliquam alterius simplicem: aut non: dummodo detur quod per aliquam noticiam ipsa in se immediate cognoscatur: et non per medium ali¬ quod cognitum.

⁋ Secunda conclusio. aliqua insensibilia intelli guntur ab intellectu in propriis speciebus ab ipsis causatis. Et hoc probatur auctoritate et ratione. auctoritate per quidem Aug. 14. de tri. vb ostendit quod trinitas quae est in retentione contemplatione et dilectione fidei: non est prpetua: sed temporalis: quia fides ipsa temporalis est nec semper erit. Et quia aliquis posset dicere ex hoc trinitatem illam non perire: quia et postquam fides cessauerit recordabimur eam et imtelligemus: ait: quod qui hoc dicit non discernit nunc aliam esse trinita tem quando praesentem fidem tenemus: videmus amamus in nobis: aliam tunc futuram quando non ipsam: sed eius velut imaginarium vestigium in memoria reconditum recordatie contuebimur. et infra. Que vero tunc erit quando eam recordabimur in nobis fuisse non esse alia perfectio eius erit. hanc enim quo nunc est: facit res ipsa praesens et animo credentis affixa: at illam quae tunc erit: faciet rei praeterite ymaginatio: recordantis memoria derelicta. Et ibidem dicit ita esse de fide praeterita quam recordamur: sicut de re aliqua corporali. Nam et hanc et illam in specie derelicta contuemur. Item ad idem propositum de fide in fine. aliam inquit nunc trinitatem facit per suam praesentiam retenta conspecta dilecta: aliam tunc faciet per quoddam sui vestigium: quod in memoria praeteriens dereliquit. et c. sequenti. ad idem. dicens quia et tunc tri nitas erit: cum illud qualecumque vestigium et memoriter retinebitur ac cognoscetur veraciter: et hoc vtrumque 3a voluntate iungetur.

⁋ Ex his omnibus euidenter apparet secundum intentionem Aug. quod fidem non presentem in nobis: sed praeteritam recordamur et cognoscimus non in se: sed in quadam sui specie: vel imagine seu vestigio: qui omnia significant idem secundum eum quod in memoria nostra derelinquitur.

⁋ Item. 10 confess. non vnum inquit dolorem corporis: nec inde deest dum nihil dolet nisi tamen adessent imagines eius in memoria menti nescirem quid dicerem: nec eum in disputando a voluptate discernerem: et plura antecedemter: et consequentur dicens idem ibidem ad ostendendum quod affectiones appetitus non praesentes cognoscuntur per proprias species in memoria derelictas.

⁋ Item ratione. Nam si nullam talem speciem derelinquaret actus credendi et intelligendi: similiter actus volendi cum nos experiamur quod illos recordando cognoscimus quando praeterierunt et non sunt exparitur enim quili bet se aliquando intellexisse rem aliquam: et credidisse: et similiter voluit se) sequeret quod tales actus intueretur immediate in seipsis: sed non est secundum hoc maior ratio de vno actu quam de alio. igitur quilibet poterit emper cognoscere et recordari quemlibet actum intellectudi et volendi: quem nunquam habuit: et ita faciliter vnum sicut alium: quod est contra experientiam. igitur oportet dicere quod actus tales derelinquunt suas proprias similitudines: seu species in mente quibus retentis nec deletis in illis potest actus ta les memorare et actualiter recordando intellectre: sicut dicitem est per Aug.

⁋ Praeterea tales actus praeteriti possent immediate in seipsis cogno sci eadem ratione et actus futuri: qui nec sunt: nec vnquam fuerunt quod est manifeste falsum. Et consequentia patet: quia nullam causalitatem in intellectum possunt habere praeteriti secundum se plusquam futuri: cum neutri sint aliqua entia in actu: et in potes salte magis natmeraliter videantur esse futuri quam praeteriti: ac per hoc si ex eis alia deberent posse intelligi: magis videretur lioc verum de futuris. Et ideo cum ista sint absurda concedendum est cum Aug. quod talens non in se immediate sed in suis repraesentatiuis dere lictis cognoscuntur: sicut est in praecedem i. q. de noticia rerum sensibilium praeteritarum dictum est.

⁋ Ad hanc rationem forsitan dicetur. quod vtique oportet ponere in intellectum aliquid derelictum ab actu per quod determinare ipsum cognoscat postquam fuerit: sed illud derelictum non est aliqua species illius acius: quem intuendo intellectas veniat in no ticiam a: tus praeteriti: vt dictum est: sed est habitus quidam qui simul cum intellectu causat noticiam de tali actu detei minate: qua tamen notitia ille habitus non cogno scitur: sed nec actus praeteritus cognoscitur in tali habitu: sed immein seipso.

⁋ Istud dictum non saluat possibilitatem recordatio nis. Nam vt in praecedenti. q. tam per Aug. quam per. P. et Commentatori. quam etiam per e pperieniam ostensum est. Recordaiio a notitia rerum absen tium et non existentium: est notitia alicuius speciei vel imaginis seu quocumquoe alio nomine nuncupet: qua visa vt imago rei est. dicitur cognosci res co imago est: sicut autem experimur in tali noticia sensibius: sic est ar guere debemus esse in notitia insensibius: quamuis non possimus sic experiri: et sic ponit Aug. vt proxime allegatum est.

⁋ 3a conclusio quod quaedam insensibilia intelligunt a nobis in conceptibus fictis: seu formatis per animam. probatur hoc. Nam vnus homo potest cognoscere animam alterius ex certis signis et opositionibus et motibus quae in se cognoscit ex anima prouenire arguendo ipsum viuere: et talem animam habere: quale ipse habet: ita quod de illo concludet quod aliquid habet in se de quo vri ficatur conceptus generalis hbuane anime quem ex notitia: quam habet de sua anima formauit: in quo quidem conceptu iuxta modum dictum de sensibilibus non sensatis in. 5. dubio praecedentis quaestionis intelliget alias animas rationales.

⁋ Et istud confirmatur: quia certum est quod nos possumus cognoscere aliquem hominem viuere et habere animam: et per consequens aliqua noticia generali: aut speciali cognoscere animam eius: aut igitur videmus ipsam in seipsa sicut quilibet videt suam: et patet quod non: aut in specie causata ab ipsa: quod etiam non potest dici: quia nihil causat talem speciem nisi quod apphenditur in seipso: vt supra patet: aut in conceptu fi cto: et habetur propositum. Unde Aug. 8. de tri. neque inquit cum corpus viuum mouetur: aperitur vlla via oculis nostris: ad videndum animum rem qua videri oculis non potest: sed illi moli aliquid inesse sentimus quale nobis inest ad mouendum: similiter molem nostram quod est vita et anima: et subdit. animum igitur cuiuslibet ex nostro noui mus: et ex nostro credimus que nouimus. non enim tantum sentimus animum: sed etiam scire possumus quid sit animus consideratione nostri. habemus enim animu: ecce quod considera tione animi nostri possumus scire: quid sit animus: et formare per consequens conceptum in nobis quiditatiuum et specificum animi. ex quo vel in quo cognoscere possumus modo premisso ani mum cuiuslibet eiusdem rationis nobiscum.

⁋ Praeterea stat quod de substantiis seperatis plures veritates naturaliter cognoscuntur a nobis: igitur et iste subiecte separate: sed non immediate in seipsis: nec in speciebus propriis ab ipsis dum intelligerentur causatis. igitur ex con ceptibus fictis ex nobis notis. Undem ex qubusdam conceptibus simplicibus abstractis a rebus: formamus vnum complexum: qui proprius est substantiis separatis: et illum probamus de ente particulariter sumpto: ac per hoc cognoscimus illum conceptum complexum esse conceptum proprium entium aliquorum: et ex tunc illa in illo cognoscimus. Contingit autem hoc probando primo quemlibet il lorum simplicium de ente particulariter. vbi gratia. ex motu celi quem videmus sensu: concludimus celum moueri ab aliquo alio ea vltra per alias rationes: quod illud est subiecta quod mouet ce lum.

⁋ Item ex eo quod circulariter mouetur arguimus quod subiecta mouens celum: est intelligens. Et quia motus ille semper videtur durare: concluditur vlterius quod illud mouens est incorporeum et immateriale. Et ex omnibus istis colligimus: quod est aliquod ens quod est subiecta intellectualis: immaterialis incorporea: qui coceptus est proprius subiectarum seperatarum. Et ideo hunc postea conceptum intuentes mediante habituali noticia quam habemus: ipsum esse conceptum proprium aliquarum rerum cognoscimus: et in ipso res illas determinate: licet non quamlibet distincte: et hec exenpla solum vt exempla sint dicta: quia an tales deductiones sint efficaces ad concludendum talia praedicata de motore celi vel non: non curo ad praesens. hoc itaque mod scilicet in talibus conceptibus propriis complexis multa cognoscuntur a nobis: immo omnia quorum nullum cognoscimus in se immediate: nec possumus aliter cognoscere naturaliter propria cognitione: quamuis generali noticia po sint cognosci in conceptibus simplicibus communibus sibi et aliis formatis et abstractis de rebus aliquibus in se notis nobis: immo huiusmodi res prius cognoscuntur in talibus conceptibus simpli cibus: quam concludatur complexus conceptus: vt patet in exemplo iam posito. Nam conceptum subiecte formamus ex noticia subiectarum sen sibilium. Similiter conceptum intellectualitatis: habemus ex notitia ntellectus nostri. Similiter ex corporibus quae videmus formamus conceptum corporeitatis et materialitatis: et per consequens possumus formare conce ptum negatiuum: aut etiam ex rebus immaterialibus et incorporeis existentibus in nobis: quales sunt anima nostra: et quae sunt in illa possumus habere talem conceptum: de quo non est multum contendendum. constat autem quod quilibet praedictorum conceptuum communis est etiam subiectis separatis: et pro eis vif cabilis de ipsis: nullus autem est sibi proprius: et quilibet proprius probatur diuisim de ente quod concludimus mouere celum: et sic in quolibet talium prius cognoscuntur subiecte separate: quam in conceptu complexo proprio eis unc secundo mouenda sunt quadam ditia: et pim contra illud dictum in pria conclusione valet. quod intellectus et species acintellectones et volitiones cognoscunt immediate in seipsis. Nam cum ta lis cognitio videatur esse intuitiua eius: quod sic immediate cogno scitur per ipsam: et omnes huiusmodi notitia sint reflexe: sequitur quod aliqua no ticie intuitiue sint reflexe: quod videtur inconueniens.

⁋ 2o contra idem qui tunc videtur sequi: quod similiter actualiter sint in intellectum infinite intellectiones qui qua ratione vna intellectio cognoscitur immediate in seipsa: ea dem ratione illa noticia: qua prima cognoscitur: cognoscetur in seipsa: cum equa praesens sit intellectui: sicut et prima et 3a: et sic deinceps in infinitum

⁋ Confirmatur: quia talis agit naturaliter ad noticiam sui: et intellectus est naturaliter patitur: positis autem actiuo et passiuo naturaliter agente et patiente: et in dispositione debita ad agendum necessario sequitur actio.

⁋ 3o ad idem. quaecumque intuitiue cognoscuntur: si distincta sunt euidenter cognoscunt esse distincta: et per consequens si praedictam quae sunt in intellectum naturaliter co gnoscuntur intuitiue: et etia intellectus tunc esset nobis euidens quod actus intellectus distinguitur ab intellectum: et a specie et ab actu voluntatis: et rectus a reflexo: et similiter intellectus a voluntate: si omnia hec adinuicem distinguuntur: aut si aliqua de illis: maxime esset notum quod distinguum tur. Et quae distincta non sut notum esset illa non distingui: quod tamen fal sum est: cum de quolibet praedicititorum diuerse sint estimationes et opiniones magnorum doc.

⁋ 2m dubium potest esse. vtrum habitus existentes in intellectum vel voluntate cognoscantur immediate in seipsis: sed de hoc alias.

⁋ 3m dubium potest esse de subiecta: quo cognoscatur an scilicet in se immediate: vel in sua specie tantum: vel tantum in conceptu formato per intellectum.

⁋ 4m dubium an et quo quis cognoscat quadam insensibilia: quorum nullum immediate nouit in seipo: sicut verbi gratia. homo qui nunquam fuit iustus: et per consequens qui nunquam immediate intuitus est iusticiam aliquam singulare potest noscere iusticiam: quod autem aliquis potest huiusmodi cognoscere iusticiam patet: quia aliquis talis potest desiderare et velle esse iustus: quod non posset nisi nosset quid est iusticia: et quid est esse iustum.

⁋ Ad primo dubium concedo talia intuitiue cognosci. Et vlterius concedo quod aliqua notitia intuitiue sunt reflexe eo modo: quo licet improprie) dicitur noticia aliqua reflexa.

⁋ Ad 2m articum dico primo quod hoc articulm est contra omnem opinionem. Nam qualitercumque intellectio intelligat scilicet abstractiue vel intuitiue: constat tamen ipsam intelligi et esse sufficienter praesentem: sicut requiritur. ad ipsam intelligendam: et quod non minus numeraliter agit ad eius noticiam siabstractiue intelligat: quam si intuitiue: supposito quod agat vtrolibet modo intellectam: et sic oportebit si argumentum valeret: quod sint intel lectiones infinite simul. Quia si dicatur. quod illud quod abstractiue cognoscitur: non agit noticiam suam: non minus sequitur quod dictum est: quia quid quid sit actiuum illius notitia non erit magis liberum: quam actiuum noticie intuitiue.

⁋ Dico igitur quod non sequitur. notitia est praesens intellectui: igitur intelleiter: loquindo de praesentia essentiali: non autem obiectiua. Et quod ista consequentia non valeat patet in aliis consimilibus. Nam vt experimur: et dicen Aug. xi. de tri. quamuis in memoria multe sint spes: et omnes eque praesen tes aciei cogitantis essentialiter: non tamen omnes simul acies anim contue tur. Similiter vt idem libro 14. dicents Momiens nunquam est absens sibi: sed smpen consequens si aliquid sibi praesens dici possit: et similiter conspectui suo: cum con spectus nihil aliud sit quam ipsa: et tamen non semper actualiter se cogitat nec est semper obiectiue in conspectu suo id est vt exponit: non seper de seipsa suus formatur obtuitus. Que autem sit causa huius ibidem. dicens Aug. se inue nire sufficienter non posse.

⁋ Sic dico quod non omnis spes aut in tellectio existens in intellectum actualiter cognoscitur ab intellectum. Et dico quod non solum aliqua reflexa: sed etiam intellectio recta: quae cogitat alia: aliquando non cognoscitur ab intellectum: et hoc experientia probat: et sufficit probatio experientie: esto quod causam huius assignare nesciremus: de hoc tamen dicet in 2o dici. i.

⁋ Ad 3m articum dico quod assumptum non est verum. Nam videmus intuitiue lucem solis: et sic intuitiue vide mus quantitatem lucis: et tamen non est euidens quod lux illa sit res distincta a quantitate illa: nec euidens est et: quod non sit res distin cta.

⁋ Ad 3m dubium pro nunc potest dici: sicut. dicens vnus doc. quod subiecta co gnoscitur in aliquo conceptu proprio negatiuo: qualis est ens naturaliter priro existens quem conceptum de ente particulariter probat quis: vel ex eo quod non est processus in infinitum in entibus: quorum vnum in altero sit subiectiue: vel aliquo modo: alio. Utrum autem talis conceptus sit simplex aut compositus: alias poterit discuti.

⁋ Ad 4m dubium dicendum: sic ab Aug. potest haberi. 8. de tri. vbi difficultatem praedictam prolixe pertractat: quod talia cognoscuntur in propriis conceptibus: quos quis habet apud seipsum. vnde quaerens quo qui nodum iustus fuit: diligit: et per consequens nouit quid est animus iustus: tandem determinans ait. cu enimd dicens et sciens dico: iustus est animus: qui scientia atque ratione in vita ac moribus sua cuique distribuit: non aliquam rem absentem co gito: sed praesens quidem cerno: et cerno apud me: et si non sum ipse quod cerno: et multi si audiant approbabunt. Et quisquis me audit atque scienter approbat apud se: et ipse hoc idem cernit etiam si non sit: et ipse quod cernit. Ex quibus patet quod iustum animum nouit quis est: qui per nullum tale vidit in ratione propria seu conceptu significante quid est animus iustus. valet. qui scientia atque moribus in vita et ratione etc. quem conceptum quilibet qui scienter id. dicens apud se habet et cognoscit: est si lusticiam non habet: nec ipse talis sit vt praedictus conceptus de eo vrificari possit.

⁋ Sed vnde huiusmodi conceptu habet in mente: et cognoscit ipsum esse alicuius conceptum: is qui nunquam aliquam rem vidit cui conueniret ille conceptus: Duend sicut idem Aug. tradit. 2. de liber. rbitr. in fine et in multis etiam aliis locis: sicut naturaliter impressisunt nobis quidam appetitus. verbi gratia. beatitudinis et sapientie: sic etiam talium sunt nobis naturaliter impresse notitie: sine quibus talia appetere non possemus: vnde btitudinis noticiam habet etiam qui non est beatus nec vnquam aliquem beatum vidit. Similiter appetitum et no ticiam sapientie habet qui non est sapiens: nec sapientem quempiam nouit. Unde sicut ibidem. dicens antequam beati simus mentibus tamen nostris impressa est beatitudinis noticia: per hanc enim scimus fi denterque et sine vlla dubitatione dicimus nos beatos esse velle: ita etiam priusquam sapientes simus sapientie notionem in mente habemus impressam: per quam vnusquisque si interrogetur: velit ne esse sapiens: sine vlla caligine dubitationis se velle respondet.

⁋ Ite. 8. de tri. neque inquit in omnibus his bonis vel quae commemoraui: vel que alia cernuntur: vel que cogitan tur diceremus aliud alio melius: cum vere iudicamus nisi nobis esset impressa noticia ipsius boni: secundum quam et probaremus aliquid et aliud alii praeponeremus: sic etiam naliter nobis impressa est noticia boni et mali iusti et iniusti: siue recti et praui: per quam cum aliquod opus aspicimus: statim ipsum bonum aut prauum censemus.

⁋ Ex hac igitur noticia habituali naturaliter insita: per quam quis nouit hoc et illud: cum illa considerat esse bona et recte factar illud vero ea illud non recte. q. naturaliter etiam format sibi conce ptum generalem boni et iusti: et bonitatis et iusticie: in quo genem rali noticia iusticiam cognoscit: qui nec in seipo iusticiam ha bet: quam immediate in se cognoscat: nec alicuius alterius iusticiam in seipsa cognouit. Cui quoque facile est cognoscere quid est animus iustus: eo quod animum suum nouit: et quid est iusticia nouit: non sic autem faciliter cognoscitur quaelibet alia res insensibilis quam in seipsa nullus nouit: vt medicinam qui nunquam medicus fuit: aut liberalitatem qui numquam liberalis fuit: quamuis et ista in propriis quibusdam conceptibus complexis: aut connotatis possit ali quo modo cognosci vnde habens notitiam communem habitus vel artis: et noticiam sani et egri: et videns aliquem sanare prompte et expedite ad modum quo alii artifices agunt potest concludere: hunc habere aliquem habitum qua rationabiliter sanat: et sic habere conceptum medicie: quamuis nullam medicinam singuliter immediate apprehenderet in seipsa: huc tamen conceptum est non habet nisi praehabitis pluribus aliis noticiis: vt patet.

⁋ Ex dictis igitur in praecedenti ac praesenti quaestionibus possumus colli gere quod omnis res creata: quam per intellectum cognoscimus: aut cognoscitur a nobis immediate in seipa: sic quod noticia illa ad nullam rem vel repraesentatiuum medium terminatur: aut cognoscitur in specie propria a se causata: aut in conceptu aliqua proprio aut communi ficto: seu formato per animam in quo 3o modo potest includi modus cognoscendi per speciem fictam. Quo autem huic non sit contrarium: quod Aug. 8. de tri. vbi hoc 4m dubium discutit: et ait quod iustus animus noscit in veritate interiore: quae animo praesens est. Et frequenter est alibi loquitur de isto modo: cognoscendi res in eterna veritate quae deus est: de quo patebit cum quaeritur qualiter deus cognosci potest a nobis.

⁋ Ad argumentum quaestionis dicendum quod vtique mens nostra seu intellectus cognoscit a nobis et immediate in seipso: quamuis non omnis veritas de ipso scibilis sit nota nobis. Et quod inducitur de diuersi tate opinionis: magis arguit quod intellectus cognoscatur: quam oppositum: quamuis non omnis notitia complexa sciatur de eo: et in hoc opinantes diuersantur.

⁋ Ad confirmationem. q. patet ex dicitis quod immediate cognoscitur in se: non tamen quodlibet sic cognitum ita euidenter cognoscitur: vt sciatur quicquid est scibile de ipso: quin immo ex aliis inuestigamus et cognoscimus de illo quod per immediatam eius notititam non est immediate notum: et sic finitur q. praesens.